Каз Мектеп-12-2016. indd

103
www
.kazmektep.kz
19 ойын сабақтардан тұрады.  Бұлар бала қадамымен есептегенде екі мыңнан 
астам сағатты құрайды. Мұнымен өскен бала өз қорғанын өзі соғатынын  Ал-
маты, Атырау, Ақтау  және Қарағанды мектептері мен тәрбие мекемелерінде 
өткізген тәжірибелерім дәлелдеп берді. 
«Көп естігеннен бір көрген жақсы» емес пе, ендеше бір мысалға жүгінсек 
леймін...
Бала  «ІРІ   болған  заман   ...,    ...     ...   ... ТІРІ  қалар  ...   ...   ...   ...   ...   БІР  
болар заман   ...    ...   ...   ....» ұғымнан «өтті  алтау болып заман кетті, енді  кел-
меске    туды  тату  қайта қылар  ала төртеуді» дегендей, көмек сөздер арқылы 
ой құрай алса, оның алдында төмендегі экран ашылады. 
Алты 
мың 
жыл
Ұлы даланың мұраты
Экрандағыны оқиды, оқи алмаса көмекке жүгінеді. Көмек айтпайды, сан 
сұрақты шештіру арқылы ойға жетелейді. Ұлы даланың талай сырына үңіліп, 
талай ғажапқа қанық болады. Өзінің өсу жолын табады. Мәңгіліктің тұтқасы 
не  екенін  біледі.  Өйткені,  сапырылған  көп  сөз  жоқ.  Дөп  сөз  бар,  ойдан  ой 
түйетін. 
Сабақ  ойынға  айналады,  ойын  ойға  жетелейді.  Оқы  дейтін  ешкім  жоқ. 
Бірақ оқу қызықты іске айналады.  Он үш жылғы өмір жолың бір бет қағаздың 
үстінде сайрап жатыр. Шеңбердегі ойындар мен ойын сабақтардың бәрін теріп, 
сүзіп  оқысаң,  кең  дүние  өз  құпиясын  аша  береді,  аша  береді.  Алтыға  дейін 
сөздің сыртымен өссе, жетіден кейін оның сырына үңіліп биіктейді, жетіледі. 
 
   
 
 
 
 
Бұл  жұмыстың  бәрі  мектеп,  ата-анлар  және  жұртшылықтың  бірігіп 
атқаратын істері.  «Ғұламалық мектеп» сабақтары арқылы өткізілетін «Аламан 
бәйге» конкурстары ауыл аймақты ата-бабаның «балалы үй базар» қағидасын 
өзгерген  заманға  сай  «балалы  ауыл  базар»  биігіне  көтереді.  Тамырынан  нәр 
алған ұрпақ қазіргі адасу арқылы жіберіп алған кемшіліктерімізді өздері жоя 
алатын  алып  күшке  айналады.    Егер  ел-жұрт  ұлы  дала  ұлағатын  сырттай 
оқығымыз келеді десе, қоңырау шалып, ден қойсын. Сонда бұл сабақ жалғасып 
қана қоймай, өз жөнін тауып, бізді де жөндем жолға сала алады.
үй болу – 
түсетін
Би 
жоламай 
нәпсіге 
Үлкен 
арылып 
нәпсіден 
Кіші
Он үш  
жыл
Иман мектебі
уызына жарыту
Мәңгі 
ел 
ұрпа-
ғының 
мәңгі 
жолы
Кіші пәледен аоылмау – 
хайуандық нәпсіге 
жем болып, қор болып өту 
өмірден
 ҰЛЫ  ДАЛАНЫҢ  САН  ҒАСЫР  ЖАСЫРҒАН  СЫРЫ
ІРІ  БОЛҒАН  ЗАМАН  ӨТТІ  алтау  ала  болып 
 
ТІРІ  ҚАЛАР  ЗАМАН  КЕТТІ  енді  қайта  келмеске 
 
  БІР  БОЛАР  ЗАМАН  ТУДЫ  тату  қылар  төртеуді
Үш тілек
Үш бағыт
Үш әрекет
 Көбейту, бөлу топтамасы
    Ата тәлім мектебі
Шешендік мектебі
Кемеңгерлік бастау
Сандар сөйлейді, ойлайды, болжайды
“Алақай” топтамасы

104
www
.kazmektep.kz
сожалению, жестовым языком я занимаюсь с учащимиися в меньшей 
мере, чем искусством. Почему? Ну, во-первых, потому, что мне при-
НЕТРАДИЦИОННЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ 
В УЧЕБНО-ВОСПИТАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ
Жестокий язык и проблемы его изучения
М.ГРАХОВА,
засл.артистка РФ,
учитель жестового языка и сценического искусства
Слабый слух не является помехой для общения,  
если нет глухоты душевной.
     
 
       (Восточная мудрость)
К
шлось  бы  с  самого  начала  переучивать  большинство  учеников.  Как  пра-
вильно “обозначить” жестом то или иное слово.
Дело в том, что в младших классах спецшкол в большинстве своем не 
учат детей правильным жестам, отсюда одно слово может быть обозначено 
множеством разных жестов.
Переучивать всегда неинтересно и нудно.
Что я делаю на уроках жестового языка в классе, где владеют жестами. 
Я сразу беру какой-нибудь несложный (для жестов) текст, и мы с учащими-
ся совместно определяем все жесты. Если он начинает возражать (“а меня 
в школе учили так” я соглашаюсь, но предлагаю другой жести объясняю 
почему он больше подходит (и по красоте и по смыслу).
Далее – произношение текста жестами как правило, в быту учащиеся 
между собой общаются жестами очень быстро, нервно, из-за быстроты же-
стов у них мысль не успевает формироваться, а губы не полностью произ-
носят слово (не успевают). Поэтому у большинства глухих половина слов 
проглатывается (и не запоминается). А быстрая нервная мимика влияет на 
характер человека.
Посмотрите, как меняется учении (его поведение, манера,), когда он, 
освоившимсь в новом жесте (песне) начинает спокойно с выражением го-
ворить (петь). И чем он больше занимается этим,  темуверенное и мягче он 
ведет себя в жизни.
С теми же, кто приходит в нашу школу без знания жестов все по-другому. 
Тут уже срабатывает его отношение к глухому человеку. Если ему противно 
(махание руками”, то он долго будет в зажиме. Но этот же учащийся, гляля 
на другого, который в такой же ситуации с энтузиазмом взялся за жестовую 
речь, может со временем переломить барьер и  с успехом научиться жестам. 
Здесь главное – зрительная память. И упорство.
Я стараюсь жестовый язык совмещать с уроками по искусству. Рука – 
это такой инструмент, которым можно сыграть все что угодно. И совмест-
ные занятия по искусству, с уроками жестового языка бывают очень резуль-
тативными.
Для будущих профессиональных переводчиков самым трудным бывает 
обратный перевод, когда глухой говорит жестами,  а переводчик озвучивает 
текст. Еще труднее бывает, если глухой почти не артикулирует и понять его 
можно только по набору жестов. Тогда нужно много времени проводить в 
обществе глухих, изучить их жаргон. Но это уже другая профессиональная 
тема!

105
www
.kazmektep.kz
Что дает учащимся уроки по сценическому искусству?
Когда  студенты    театрального  училища  приходят  свой  первый  урок 
по актерскому мастерству, они морально уже более – менее готовы к тому, 
чему их будут обучать, т.к. знают –  это их будущая профессия.
Учащиеся, которые впервые попадают ко мне на уроки по сценическо-
му искусству, не сразу понимают, что я он них хочу, и что значит пердмет, 
который им предстоит изучать. Я начинаю все с простой лекции о том, что 
в жизни любого молодого человека (а глухото в особенности) очень часто 
возникают моменты,конда тот или иной ученик не знает как себя вести и 
неадекватно воспринимает ситуацию. Отсюда возникает зажимы, неврозы, 
конфликты.
Особенно важными считаю занятия по искусству на начальном этапе, 
конда учащиеся приходят из разных школ, друг друга не знают и все их 
оборонительные острые шипы выставлены наружу.
Моя задача – пригладить эти шипы, объяснить (показать на примере), 
что  все  мы  дюди,  все  имеем  и  недостатки  и  достоинства,  и  можем  дру-
жить. Система Станиславского, по которому я занимаюсь, использует мно-
го упражнений, которые постепенно выводят учащегося из положения “не 
хочу, не буду”, в ситуацию “это любопытно”, “оказывается я тоже могу”. И 
постепенно из упражнения к упражнению они освобождаются от зажимов, 
начинают подшучивать друг над другом “по хорошему”, завидовать у кого 
лучше получается и т.д.
Обычно с начала учебного года до конца І полугодия уже можно точно 
определить степень талантливости того или другого учащегося.
За время работы в школе с 1995–2001 год яя с уверенностью могу ска-
зать, что все или почти все учащиеся обучаемы искусству. Особенно легко 
с теми, кто владеет жестовый речью с детства, и мне не нужно отвлекаться 
на жестовый язык.
Я стараюсь никогда никого не неволить. Если учащийся не хочет или 
стесняется делать упражнения, я его пропуская, но на следующем уроке 
приглашаю вновь, если он опять не захочет, снова пропускаю никогда не 
делаю  замечаний,  не  ругаю,  не  разрешаю  другим  давать  на  его  психику, 
постепенно он сам рано или поздно захочет что-нибудь сделать. Если не на 
сцене, то просто на уроке и это, я считаю, прогресс.
Было много случаев в лицейских классах, когда некоторые вообще в 
течение  года  не  хотели  ничего  делать,  а  на  ІІІ-й  год  был  шквал  просьбо 
включении их в работу.
Ставлю в заслугу урокам по искусству то, что многие учащиеся –  вы-
пускники желали бы продолжать свои занятия по искусству, но, к сожале-
нию, у нас нет пока такой возможности.     
Что дают учащимся уроки по искусству?
Во-первых, конечно, как я выше писала, обретение внутренней свобо-
ды, расслаления.
Приобретения (познания) новых слов – “театр”, “сцена”, “жест”, “вну-
треннее состояние”, “этюд на память физических действий”, “роль” и т.д.
Работа над ролью: “кто я?” – барин, служанка, няня, золушка, и т.д.
Как я хочу, как говорю.
Я злая, я добрая, какая у меня пластика, жесты, и т.д.
И чем больше с ними занимаешься, тем глубже они вживаются в роль  
и точнее понимают, и точнее воспроизводят. И смотреть на них доставляет 
огромное удовольствие. А это уже результат.

106
www
.kazmektep.kz
лбасымыз  Н.Ә.Назарбаев  Қазақстан  халқына  Жолдауында  «Біз  бүкіл 
елімізде  әлемдік  стандарттар  деңгейінде  сапалы  білім  беру  қызметіне 
ӘОЖ  (УДК) 530.12.531.18
ЖАҢА  ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ  МҮМКІНДІГІН 
ПАЙДАЛАНЫП  ЭЛЕКТР  ТАРАУЫН  ОҚЫТУ
Мәди НАУБЕТЖАНОВ,
қауымдастырылған профессор,
Бақытгүл  АБЫҚАНОВА,
доцент м.а.
Баян ҚУАНБАЕВА,
қауымдастырылған  профессор
Е
қол  жеткізуге  тиіспіз.  Қазіргі  таңда  ақпараттық-коммуникациялық  техно-
логиялар  біздің  елімізде  де  жоғары  қарқынмен  дамып  келеді.  Білім  беруде 
жаңа  технологиялық  әдістермен  қатар  жаңа  ақпараттық  технологияларды 
да  қолданудың  мүмкіндігі  жасалып  отыр»  деген  болатын.    Технологиялық 
оқыту  білім  алушыларды  белсенді  жағдайда  қойып,  оның  субьектілігін 
қалыптастырады  және  шығармашылықты  тудырады.  Әсіресе,  ақпараттық 
дәуірде технологияның қолданылуы ерекше. Білім сапасын жоғарылату, оны 
жеткілікті түрде арттыруда жаңа ақпараттық технологияларды қолданусыз, за-
манауи телекоммуникациялық құралдарды пайдаланусыз мүмкін емес. Озық 
әдістемелік  технологиялармен  қаруланған,  заман  талабына  сай  оқытудың 
жаңа әдістерін, яғни ақпараттық-коммуникациялық технологияларды толық 
меңгерген педагог қана білім алушының сапалы білім алуына мүмкіндік жа-
сайды.
Студенттің  өз  бетінше  білім  алуына,  ізденуіне  көп  мән  берілуі  тиіс. 
Олардың кәсіптік білім алуымен қатар ізденімпаз, тапқыр, ой- өрісі жоғары, 
өз пікірін ашық білдіретін, жаңашыл ұрпақ етіп тәрбиелеу керек. Бүгінгі за-
ман талабы- қоғамның дамуымен бірге болашақ жастарды жаңашылдыққа, 
іздемпаздыққа,  еңбек  сүйгіштікке  тәрбиелеу.  Осы  аталғандарды  іске  асыру 
үшін  сабақта  ақпараттық–коммуникациялық  технологияларды  пайдалану 
маңызды болмақ.
Сондықтан, бүгінгі  компьютерлендірілген заманда ақпараттық- коммуни-
кациялық  технологияларды  пайдалану  арқылы  ғылымның  кез-келген  сала-
сын қарқынды дамытып, одан тиімді нәтиже алуымызға болады.
Бүгінгі  заман  талабына  сай  жаңа  технологиялармен  сабақ  жүргізуде 
ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану өте тиімді. 
Біздің  бұл  мақалада  8-сыныптағы  электр  тарауынан,  атап  айтқанда 
«Өткізгіштерді  қосу»  және  «Кирхгофтың  ережелері»  тақырыптары  бойын-
ша типтік есептерді осы әдіспен шығару жолдары қарастырылған. Мектепте 
Кирхгофтың заңына сағат аз бөлінген, көбінесе өткізгіштерді тізбектей және 
параллель  қосу  тақырыптары  оқытылады.  Ал  талапкерлердің  ЖОО  түсуге 
арналған 2013 жылғы тест жинағында осы біз қозғаған мәселе қарастырылған.  
Кедергісі R болатын сымнан құралған куб берілген. Куб тізбекке 1-суреттегідей 
қосылғанда,  толық  кедергісі  неге  тең  болады?  Осы  сияқты  есептерді  тәуір 
оқитын оқушылардың өздері шығара алмай қалады, себебі оқыту кезеңінде 
оқушылар пән ішіндегі және пән аралық қатынастарға көңіл аз бөлінеді. Бұл 
кемшілікті жою үшін берілген есепті әртүрлі тәсілмен шығарған өте пайда-
лы. Есеп жалпы жағдайда Кирхгофтың әдісі бойынша шығарылады, яғни кез-
келген контур мен түйін үшін сызықты теңдеу құрылады. Түйін деп үштен 

107
www
.kazmektep.kz
кем емес өткізгіштер тоғысатын кез-келген нүктені  айтатынын біз білеміз. 
Алайда  кубтың  толық  кедергісін  үш  жағдайда  ғана  анықтауға    болады  (1-
7,  1–4,  1–8  нүктелері  аралығында).  Осы  ереже  көмегімен  есепті  шығарған 
оқушылар кубтың қалай айналып тұрғанын,   токтың қалай бағытталғанын, 
басында  бөлініп  артынан  бір  түйінге  жинақталғанын  көреді.  Мұндай 
есептердің  біртіндеп  қиындап  отыруы  олардың  алға  қарай  ұмтылып  өз 
бетімен жетілуіне, шығармашылық қабілетінің дамуына көмектеседі, сөйтіп 
табиғат құбылыстарын модельдеу әдісі қалыптасады. Мұнда оқушының өз 
бетімен белсенді қызмет жасауы басты мақсат етіп алынған. Оқушылар ком-
пьютер  көмегімен  осындай  есептерді  щығаруда,  алдыңғы  сабақтағы  өткен 
материалды соңғымен байланыстыра алады.
Біздің  бағдарламамызда  бұл  есептің  Кирхгоф  ережесімен  және  түрлі 
жағдайда шығару жолдары көрсетілген. Олар:
1. Симметриялы режим
2. Қабырғасы бойымен  
3. Диагональ бойынша 
Енді  1-ші  әдіс,  яғни  симметриялы  режимді  қарастырайық.  Бұл  әдісте 
(1,7) нүктелер арасындағы кедергілерді табайық (1-сурет).
Бірінші  нүктеден  кірген  ток  сызба  бойынша 
3-ке бөлінеді, сол сияқты әрбір  I/3 ток 2-ге бөлінеді. 
Енді осы I/6 токтары 3, 6, 8 нүктелерінде  бірігіп, бұл 
нүктелерден олардың қосындысы шығады
+    =     .
Бұл токтар қайтадан 7 нүктесінде бірігіп, I ток 
сыртқа шығады. Осы кубтың толық кедергісін кез-
келген жолмен есептеуге болады. Оның бір жолы 1, 
4,  8,  7  нүктелері  аралығы,  екіншісі  1,  4,  3,  7  және 
1
6
1
6
1
6
т.с.с. Біз 1, 4, 8, 7 нүктелері арасындағы жолды таңдайық. Резистор бойымен 
I/3, I/6, I/3 ток жүріп тұр. Осы тізбектің кернеуі 
U = R (    +    +    ).
Осы өрнектен I токты жақшаның сыртына шығарып жазайық
U = I (     +     +    ).
Біз кубтың толық кедергісін Р әрпімен белгілейік, сонда кернеу
U=IP.
Ал   жоғарыда айтқандай 
U=I (     +      +     ).
Бұл екі теңдікті теңестіру арқылы 
P =
Сонымен, кубтың толық кедергісі 5R/6. 
1
3
1
6
1
3
R
3
R
6
R
3
R
3
R
6
R
3
5R
 6
Келесі әдісте (1, 4) нүктелер арасындағы кубтың 
толық  кедергісін  анықтаймыз.  Ол  үшін  кубтың  бір 
қабырғасын созайық, одан кейін кубтың жоғары және 
артқы  қабырғаларын  жазықтыққа  проекциялайық. 
Кейін созылған қабырға мен резисторды проекциялауға 
кедергі  келтірмес  үшін  параллель  жоғары  көшірейік 
(2-сурет).  Схемада  көрсетілген  нүктелердің  потен-

108
www
.kazmektep.kz
циалдары бірдей, сондықтан бұл нүктелерді сәйкесінше біріктіріп, өзімізге 
жеңілдетілген  түрдегі  схеманы  аламыз.  Сол  кезде  кубымыз  3-суреттегідей 
оңай түрге келеді. 
Пайда  болған  резистордың    кедергілері  R  емес,  R/2-ге  тең,  себебі 
схеманы  біріктірген  кезде  бір-бірімен  параллель  жалғадық,  сондықтан 
әрқайсысының кедергілері R-дің орнына R/2 болады. 5-суретте көрсетілген  
резисторлар  өзара  тізбектей  жалғанған  және  олардың  кедергілерін  қосып, 
бір  резисторға  біріктіруге  болады.  4-суретте  параллель  жалғанған  екі 
резистордың кедергілері 2R және R/2 кедергілерді біріктіру  арқылы пайда 
болған резистордың кедергісі 2R/5 тең болады (5-сурет).                                                                   
Енді тізбектей жалғанған үш резисторды қоссақ , онда
    +      +      =       .
Бұдан  параллель  жалғанған  екі  резистор  аламыз  (6-сурет),  бұларды 
біріктірсек кубтың толық кедергісі 7R/12 тең болады.
   Үшінші әдіс бойынша (1,3) нүктелер арасындағы кубтың толық кедергісін 
табуымыз  керек.  Ол  үшін  кубтың  төменгі  табанын  созайық  және  кубтың 
жоғарғы  бөлігін  табанына  проекциялайық  (7-сурет).  Суретте  көрсетілген 
нүктелердің  потенциалдары  бірдей  болғандықтан,  біз  бұл  нүктелерді 
қорықпастан біріктіруімізге болады. Потенциалы бірдей нүктелерді біріктіру 
арқылы өзімізге жеңілдетілген түрдегі электрлік  схеманы аламыз (8-сурет). 
Бұл  резисторларды  параллель  жалғағандықтан,  пайда  болған        резис-
торлардың кедергілері R емес, R/2-ге тең, себебі біріктіру кезінде параллель 
жалғадық. Енді кедергілері  R және R/2-ге тең тізбектей жалғанған екі рези-
сторды біріктірейік  (9-сурет).
  3-сурет.                                            4-сурет.
5-сурет.                                          6-сурет.
R
2
2R
 5 
 7R
   2
 R
 2
7-сурет.                                          8-сурет.
9-сурет.                                                    10-сурет.

109
www
.kazmektep.kz
Суретте көрсетілген нүктелер арасындағы потенциал айырмасы 0-ге тең, 
сондықтан бұл резистор бойымен ток жүрмейді және оны алып тастауымызға 
болады (10-сурет). Сонда әр тармақты бір резисторға біріктіру арқылы парал-
лель жалғанған схема аламыз (11-сурет). Нәтижеде кубтың толық кедергісі 
3R/4.
Сонымен  қорытындылай  келе,  мынадай  тұжырымдама 
жасауға болады:
–  Білім  беру  мекемелерінде  қазіргі  заманға  сай  жаңа 
ақпараттық  құрал-жабдықтармен,  интерактивті  тақталар 
және мультимедиялық кабинеттерді пайдалана отырып, кез-
келген  пән  бойынша  электрондық  оқулықтармен  жұмыс 
11-сурет.
жүргізу;
–  АКТ-ны  пайдалана  отырып,  оқушыларды  өз  бетінше  ізденуге 
машықтандыру;
– Сабақты қазіргі заман талабына сай өткізу;
– Әр студенттің ақпараттық техника құралдарымен жұмыс жасауларына 
мүмкіндік тудыру.
Олай  болса,  қоғамның  әрбір  мүшесі  ақпаратты  сауатты,  ақпараттық 
мәдениеті мен ақпараттық құзыреттілігі дамыған тұлға болуы қажет.
Әдебиет
1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан–2030». Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.
2. Дамитов Б.К., Фридман Л.М. Физические задачи и методы их решения. Москва, 1989 г.
3.  Бурсиан Э.В. Задачи по физике для компьютера. Москва, «Просвещение» 1991 г.
4. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы білім беру деңгейін  
 
көтеру//Информатика негіздері.  Алматы, 2006.  №3 (27). Б.2 4.
5. “Информатика негіздері” журналы  №1,  2010 жыл.

110
www
.kazmektep.kz