Каримов сундет смаханович «Талшықты материалдарды ірі қиқым-қоқыстардан тазалау процесін зерттеу және жетілдіру»

Қолжазба құқығында

агрегаттар және процестер»

Техника ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесіне

ізденуге дайындалған диссертацияның

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2010ж.

Диссертациялық жұмыс «Сымбат» Дизайн және Технология Академиясының «Технология» кафедрасында орындалған.

Техника ғылымдарының докторы

Техника ғылымдарының докторы,

профессор

М.Ш. Шардарбек

Техника ғылымдарының кандидаты,

доцент

Диссертацияны «Сымбат» ДТА кітапханасынан алуға болады. Мекен-жайы 050004, Алматы қаласы, Жібек-жолы-65а.

Автореферат 2010жылы «____»___________________таратылды.

55.01.01 диссертациялық кеңестің

ғылыми хатшысы, техника

ғылымдарының докторы, профессор К.Д.Джаманкулов

«Тоқыма өнеркәсiбiнің» кластерiн жасау мен дамыту жөнiндегi жоспарда таңдау мынадай факторларға негiзделеді: шикiзаттың (мақтаның) қол жетiмділігі, жаңа мақта тазалау зауыттарын, тоқыма кәсiпорындарын салуды және бұрынғыларын қайта жарақтандыруды жүзеге асыратын бiрнеше iрi мемлекеттік компаниялардың болуы, өндiрiстiк шығындардың салыстырмалы төменгi деңгейi және тарихи қалыптасқан өзiне тән инфрақұрылымның болуы.

Мақтаны алғашқы өңдеу өндірісіндегі машиналар мен механизмдерге талшықты тазалау операцияларын сапалы орындау, талабы қойылады. Өнімдерді шығару циклі, өнімді өңдеудің аралығы, үздіксіз технологиялық процесте жүзеге асады. Ғылыми техникалық прогрестің, жаңа, ғылыми жетістіктердің дамуы мен өнімділігінің өсуі, машиналардың сапалы өнім шығаруы, шикізаттың беріктігін арттыру, материал конструкцияларының мықтылығы, тиімді ресурстармен, технологиялар, барлық кәсіпорндарға бәсекелестік жағдайымен енгізілуі тиіс. Бұл бағыттағы басты мәселе, мақта тазалау өнеркәсібіндегі, алдыңғы қатарлы машиналардың жақтығында. Мақта тазалау өнеркәсібінде, сапалы өнім шығарғанда, технологиялардың еңбек өнімділігін, сапасын арттырып жетілдіру керек.

Шитті-мақтаны ірі қиқым – қоқыстардан тазалау жұмыстарымен айналысқан отандық және шетелдік ірі ғалымдар Г.И. Мирошниченко, А.Н. Нуралиев, А.А. Муратова, М.Б. Рыбальской, Г.А. Курбанов, А.Е. Лугачев, Р.З. Бурнашев, Г.Д. Джаббаров, Х.Т. Туранов, А.М.Ахмедова, С.Д. Балтабаев, П.Н. Бородин, Е.Ф. Будин, Б.Г. Қадыров, және тағы басқалары болды.

Мақта талшығын алғашқы өңдеу өндірісіндегі кешенді машиналардың, технологиялық беріктігін зерттегенде, талшық тазалағыш машиналардың жасалуы мен тазалау құрылымдары жетілдіруді қажет етеді. Белгелі жабдықтар мен құрылғылар шитті – мақтаны бір рет өңдеуге мәжбүр, талшықтың ластылық дәрежесі қайта өңдеуді қажет етеді. Ескірген машиналар мен механизадердің талшықты зақымдауы, талшықтың табиғи құрамының төмендеуі, мақтаның негізгі тазалық құрамына әсер етеді. Аталған өзекті мәселелерді шешудің ең маңыздысы, шитті – мақтаны ірі қоқым-қоқыстан тазалау жұмысы. Мұны орындайтын мақтаны алғашқы өңдеу өндірісіндегі машиналардың ЧХ–3M2, «Мехнат», РХ өндірісте, технологиялық, тазалау көрсеткіштері төмендеген.

Колосникті тор мен тісті аралы барабанның талшықты тазалау жұмысы қанағаттандырмайды. Сапалы жасалған машина құрылғыларымен, өндірілген өнімнің шығыны төмен болады. Осы мақсатты шешу үшін мақта талшығын тазалайтын машиналарға жаңа құрылым енгізіп, шитті-мақта құрамындағы қиқым-қоқыстарды сапалы тазалайтын, қозғалмалы колосникті тор құрылғысын жасап, тісті аралы барабанның жұмысын зерттейміз және жетілдіреміз.

• 
  белгілі колосникті торды жыңартып құрылымын жетілдіру.
  
• 
  колосникті тор тазалағышына телоскопты стержені бар жылжымалы серіппені орнатудың тиімді жолдарын анықтау.
  
• 
  шиті мақтаны тазалау кезіндегі зақымдалатын колосникті тордың бастапқы қасиетін сақтауды анықтау.
  
• 
  ірі қиқым-қоқыстар әсерінен колосникті тор мен тісті араны зақымдалудан сақтау жолдарын ұсыну.
  
• 
  колосникті тор мен тісті араның зақымдалған бөлшектерін жылдам алмастырылуын зерттеу арқылы анықтау.
  

• 
  телоскопты стержені бар жылжымалы серіппені тазалағыш колосникті торға орнату әдістері жасалынып тиімділігі зерттелді..
  
• 
  құрылымы өзгертілген колосникті тор мен тісті, аралы барабан арқылы, шитті мақта талшығы құрамындағы, ірі қиқым-қоқыстарды тиімді тазалау жолдары жетілдірілді.
  
• 
  жылжымалы колосникті тордың, соққы күштеріне қарсы тұрақтылығы зерттеліп анықталды.
  
• 
  телескопты стержень мен жылжымалы серіппе арқылы шитті мақта-талшығын тиімді, әрі сапалы тазалау жолдары зерттеліп жетілдірілді.
  
• 
  колосникті тор мен тісті, аралы барабанның ара-қашықтығы, шитті мақта құрамындағы қиқым-қоқыс мөлшеріне байланысты жылжыту аралықтары зерттеліп анықталды.
  

Диссертациялық жұмысты келесідей басылымдарда жарық көрді:

1. Каримов С.С., Асанова С.Ж. «Мақта талшығын ірі қиқым –қоқыстан тазалау». «Дизайн және технология» Алматы 2010жыл. № 2, 9-11 беттер.

2. Каримов С.С., Асанова С.Ж.. «Мақта талшығын ірі қиқым-қоқыстан тазалау». «Тамақ технологиясы және сервис» Аматы 2010 жыл. № 4, 92–94 беттер.

3. Каримов С.С., Асанова С.Ж., Джомартов А.А., Айтуленова К.Т. «Колосникті тор мен тісті барабан арасының технологиялық өзгеру аралығы». Халық тұтынатын тауарлардың иновациялық технологиясы, сапасы және қауіпсіздігі. Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. Алматы, 17-18 маусым, 2010ж. 280-286беттер.

Жарияланымдар: Диссертациялық жұмыста жарияланған мақалалар саны-9, халықаралық конференцияда баяндалған мақалалар сан-3, авторлық куәліктер саны-2

Диссертациялық жұмыстың құрылымы және көлемі: Диссертациялық жұмыс кіріспеден, төрт бөлімнен, қорытындылардан, жалпы тұжырымдамадан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Диссертациялық жұмыстың мазмұны компютерде терілген – 125 бет. Онда 38–сурет, 22–кесте, 116–пайдаланылған әдебиеттер тізімі, 2 – қосымшалардан тұрады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Кіріспеде жұмыстың жалпы сипаттамасы бойынша диссертациялық жұмыстың тақырыптық өзектілігі, жұмыстың зерттеу мақсаты анықталған. Зерттеу нысаны, зерттеу әдісі, диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалықтары, қорғауға шығарылған негізгі жағдайлар, диссертацияда келтірілген негізгі ғылыми жәйттердің, қортындылардың және ұсыныстардың ақиқаттығы, зерттеу жұмысының жарияланымдары, диссертациялық жұмыстың құрылымы және көлемі толығымен қамтылды.

Бірінші бөлімде шитті мақтаны ірі қиқым-қоқыстардан тазалайтын машиналардың кемшіліктері сыналды. Колосникті тор мен тісті араның мақта-талшығын тазалау кезінде зақымдалатын себептері анықталып, зерттеу жұмысының негізі мақсаты айқындалды. Талшықты тазалайтын жылжымалы колосникті тордың жаңа құрылымын жасап, тазалағыш тісті араның зақымдалу себептерін анықтап, ірі қиқым-қоқыстардан пайда болатын құрылғылардың өзгеру аралықтарына зерттеу жұмыстары жасалынды. Шитті-мақтаны ірі қоқым-қоқыстардан тазалау жұмыстары кезінде, тісті ара конструкциясы мен колосникті тордың кемшіліктері болатыны, ірі қоқым-қоспалардан тазалайтын, колосникті тор мен аралы барабанды зерттеу нәтижесінде анықталды. Мақта талшығын ірі қиқым-қоқыстардан тазалайтын тазалағыш машина бөлшектерінің құрылымдарына зерттеу жұмыстары жасалынды. Тазалау машиналарының жалпы көрінісі мен жұмыс істеу принциптері бойынша да кемшіліктері анықталып, аналитикалық шолуларда көрсетілді. Отандық және алыс-жақын шетелдік ғалымдардың шитті-мақтаны ірі қиқым-қоқыстардан тазалау жұмысы бойынша жасаған жаңалықтарына кең көлемде тоқталып, ғылыми бағалар берілді. Ғылыми және теориялық жұмыстардың кемшіліктері қорытындыланып, зерттеу нәтижесінің мақсаты анықталды.

Колосникті тор мен тісті араның мақта талшығын тазалау жұмыстары ғылыми түрде дәлелдеуді қажет етеді. Аталған құрылғылардың беріктігі термоөңдеулер арқылы қамтамасыз етілді. Колосникті тор мен тісті араны пайдалану кезіндегі беріктігіне әр түрлі мақсаттармен эксперименттік зерттеу жұмыстары жүргізілді. Колосникті тордың тазалау жұмысын, тісті араның пайдалану кезіндегі тиімділігін жетілдіріп, шитті–мақтаның құрамын таза, сапалы көрсеткіштермен, талшықты тазалаудың технологиялық көрсеткіштерін зерттеу нәтижесінде анықтаймыз.

Шитті-мақтаны тазалау кезінде, белгілі колосникті тор құрылғысы қиқым-қоқыстарды толық тазалауды қамтамасыз ете алмайды. Тісті ара мен тор колоснигінің жылжуы аралығынан өте ірі қиқым-қоқыстар келген жағдайда тазалағыш құрылғыларды зақымдайды. Жоғарғы жылдамдықпен ірі қиқым-қоқыстардың соққы күші, талшыққа күшті әсер еткен жағдайда, талшық үзіліп не түрлі жағдайлармен жарамсыз болып қалады. Аталған кемшіліктердің орнын толтыру үшін телоскопты стержені бар жылжымалы серіппені қолданып, колосникті торға, тісті араға және шитті мақтаға әсер ететін күштердің шамасын азайтамыз.

1- сурет. Қиқым-қоқыстарды тазалау процесіндегі күштік қатынастар

Талшық құрамындағы қиқым-қоқыстарды тазалау жұмысын қамтамасыз ету үшін, колосникті тор құрылымындағы қозғалмалы серіппенің жұмыс тиімділігін кинематикалық 1-сызба түрінде дәлелдейміз. Мұнда шитті-мақтаны тазалаудың бастапқы жағдайы мен тазалаудан кейінгі жағдайы және колосникті торға күш әсер еткеннен кейінгі жағдайы бойынша қарастырылған. 1-сызба тор колоснигі мен талшық құрамындағы қиқым-қоқыстардың әсер етуші күштер, қозғалысы бейнеленген.

Суретте келтірілген мәндердің белгіленуі төмендегідей болады.