Жоспар: Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар Жер сілкінісі Су тасқыны Сел

Жоспар:

• Табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар
• Жер сілкінісі
• Су тасқыны
• Сел
• Өрт
• Дауыл
• Лай көшкіні
• Көк тайғақ
• Қар көшкіні
• Найзағай
• Құрғақшылық
• Цунами

Жер сілкінісі – жер асты соққылары (дүмпулері) және жердің үстіңгі қабатының теңселуі, оның ішіндегі энергия процестерінің қозуынан пайда болады.

Су тасқыны – бұл өзенге, көлге немесе су қоймаларына жақын жерлерге судың жайылуы, ол материалдық залал келтіреді, тұрғындардың денсаулықтарына зиян келтіреді немесе адамдардың өліміне алып келеді.

Сел (гидрологида «саиль» сөзінен - «балшықты тастардың ағуы») – көбіне нөсерлі жаңбырлармен немесе қардың қатты еруімен кенеттен келетін өте үлкен концентрациялы минералды заттардың, тастардың және тау жыныстары сынықтарының (50-60% ағын көлемі) ағыны.

Табиғи өрт – табиғи ортада апатты пайда болатын және таралатын, бақыланбайтын өртену процесі (орманның, даланың, шым тезекті батпақтың). Орман өрті – орман экожүйесінде өзінен-өзі немесе адаммен жандырылатын өртену. Төменгісінде орманның төсемі, шөп-бұта жамылғысы, жас бұталар жанады, жоғарғысында – ағшаштардың ұштары жанады; жерастысында – шым батпақ қабаты және ағаштардың тамырлары жанады. Дала өрті – далаларда өзінен-өзі немесе қолдан тұтату кезінде пайда болады.

Дауыл – жылдамдығы 20-30 м/с (70-105 км/с) болатын жел. Шаңсыз, құмды және қарлы дауылдар болады. Теңіздегі дауылды шторм деп атайды. Сұрапыл дауыл – бұл тропикалық циклон, оың ортасындағы қысым төтенше төмендейді, ал желі өте үлкен жылдамдыққа және қиратушы күшке жетеді. Сұрапыл дауыл үшін биік шұңқыр сипаттас (10-14 км-ге дейін), жандары тіп-тік және өте үлкен жылдамдықпен айналады.

Лай көшкіні – тау жыныстары массасының өз салмағының және тау баурайларының шайылуының нәтижесіндегі қосымша жүктеменің, тау жыныстарының ылғалдануының, сейсмикалық соққылар мен басқа процестердің әсерінен жылжуы.

Көк тайғақ және көк мұз мүлдем өзгеше түсініктер. Біріншісі – табиғи құбылыс, екіншісі – оның жағдайы. Көк мұз – бұл жердің үстіңгі қабатындағы мұз, ол жылымық кезінде қар мен мұздың еруі кезінде пайда болған судың қатуы нәтижесінде температураның төмендеуі кезінде пайда болады. Температураның нөл шамасында тұрақсыздануы кезінде көк мұз жиі болады. Көк тайғақ – бұл суық жердің үстіңгі қабатына жауатын жаңбырдың қатуына байланысты, жерде, ағаштарда, сымдарда және басқа жерлерде мұздық пайда болады.

Қар көшкіні – бұл таулардың тік баурайларынан құлайтын немесе сырғып түсетін және 20-30 м/с жылдамдығымен жылжитын қардың массасы.

Күртік қар – бұл желдің 15 м/с және 12 сағат бойы қар жауған кезде, қардың мол түсуімен байланысты гидрометерологиялық апат.

Найзағай – бұл шағылыстан жарықпен және кенет дыбыспен (күннің күркіреуімен) ілесіп жүретін, түйдек бұлттардың электростатистикалық зарядының ұшқын разрядтары.

Құрғақшылық – ұзақ уақыт жауын шашынның жетіспеушілігінен, көбінесе жоғары температура және ауа ылғалдылығының төмендеуінен болады.

Цунами – бұл су асты жер сілкінісінің, сондай-ақ жанартау атқылауы немесе теңіз түбіндегі көшкіндердің нәтижесінде пайда болатын ұзын толқындар. Олардың көздері теңіз түбінде болады. 90% жағдайларда цунами су асты жер сілкіністерінен пайда болады.