Қазақстан Республикасының салық түрлері

Жанама салықтар-жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар сальтқ төлеушінің табыстарына немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Жанама салықтар мемлекеттің фискалды мүдделерін білдіреді. Оларды саналы пайдалану баға белгілеу процесіне ыңғайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі мүмкін. Бұдан басқа, салық төлеушілер үшін табыстарға тура салық салудың өсуінен гөрі олардың шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге тұтынуға салынатын салықтар болып табылатын акциздерді, сатудан алынатын салықты, қосылған құнға салынатын салықты пайдаланатын көбірек артықшылығы болады. Өйткені,олардан жалтарыну қиынырақ. Олармен экономикалық бұзушылык аз байланысты; олар еңбекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады; тапшылықтың жоқтығы жағдайында, ауыстырушы тауарға да тапшылықтың жоқтығын қоса олар тұтынушыға таңдау құқығын сақтап қалады; салықтардың жасырымдылығын қамтамасыз етеді және т.с.с.

Алайда тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері бар, бұл кемшіліктерге олардың инфляциялық және ретрессифтік сипатын жатқызуға болады. Бірақ бұл салықтың оң нәтижесі олардың теріс әсерін жауып кетеді.Егер баға өсетін болса, онда бұл салықтардан түсетін түсімдер бағаның өсуімен көбейетін болады. Бұл әлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға қаражаттар алуға мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне инфляцияға қарсы автоматты механизм кіріктіретін болады.

Салық салу жүйесінде ортақ заңдылықтың болатынын есте ұстау қажет; экономиканың дағдарысы жағдайында, тұралаушылықта - өндірістегі, саудадағы және экономиканың басқа секторларындағы тоқырауда - салық салуды тұтынысқа объективті қайта бағдарлау болады. Осы кезде мемлекеттің шығыстары мұндай жағдайда қысқармайды, тіпті кейде салықтың жұмыспен қамтылуының төмендеуінің нәтижесінде оны әлеуметтік қолдануды кеңейту, экономиканың кұрылуын қайта құруға, оның тіршілікті қамтамассыз ететін салаларын қолдауға жұмсалатын шығыстарды және басқа кезек күттірмейтін шығыстарды арттыру қажеттігінен көбейеді. Сондықтан салық ауырпалығын көп тұтынатындарға ауыстырудың қажеттігі пайда болады. Бөлгіштік процестегі белгілі бір теңестіруге жанама салыктардың өзіндік әлеуметтік бағыттылығын осында көрінеді. Дүние жүзілік тәжірибе мұндай практиканы қолдап отырады.

Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қсылған құнға салынатын салық-ҚҚС блып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу обьектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім(амортизациясы бар таза өнім) болып саналатын қосылган құн болып табылады; қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар қамтылуы мүмкін. Демек, бұл салықтың ерскшелігі-оның салық салынатын обьектісі сатудан (өткізуден) түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.

ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы мынада; біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен тобынан алынады; екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы қарапайымдалығымен ерекшелінеді және үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді. ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің аса маңызды сөздерінің бірі болып саналады. 2001 жылы мемлекеттік бюджст кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 21,8% кұрады. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының кодексі (Салық кодексі) бойынша қосылған құнға салынатын салық деп тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді)өндіру және олардың айналасы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасы мен алынған тауарлар үшін төленуге тиіс ҚҚС сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады. Соңғыда салық бойынша есепке алу механизім көрініс табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС-ты төлеушілерді тауарды өткізу бойынша жасалған айналымы салық салынатын айналым болып саналады, оған қосылған құн салығын қоспай, мәміле жасалған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтер негізге ала отырып, өткізілген тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың қандай да бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес мағұлданалануға тиіс, Қазақстан аумағында әкелінетін немесе әкетілетін тауарлар (ҚҚС босатылғандарын қоспағанда) салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импорт тауардың кедендік құны, Қазақстан Республикасына тауарлар ипорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомалары қосылады. ҚҚС-тың салық мөлшерлемесі 15 пайызға тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады.

Бұл төлем бойынша қаражаттардың түсімі барлық салық төлемдерінің 9 пайызын алады. Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер болып есептеледі. Салық салу объектісі төлсм көзінен салық салынатын табыстар және төлем көзінен салынбайтын табыстар болып табылады. Салық мөлшерлемесі баспалдақты үдеме бойынша табыстың мөлшеріне қарай 5 пайыздан 30 пайызға дейін белгіленеді.

Дивидендтер, сыйақылар мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15 пайыз мөлшерлеме, адвокаттардың және натариустардың табыстарына 10 пайыз мөлшерлеме бойынша салық салынады.

Төлем көзінен салық салынатын табыстарға мыналар жатады: қызметкердің табысы, біржолғы төлемдерден алынған табыс, жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері, дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс, стипендиялар, жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша табыс.

Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем көзінен салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізіледі. Олар салық төлеушілердің тұрған жері бойынша есепті айдың табысын төлеудің соңғы күннен кейінгі бес жұмыс күн ішінде жүзеге асырады. Салық кодексінде көрсетілген қызмет түрлері бойынша арнаулы салық режимін қолданатын салық агенттерінің жеке табыс салығын төлеудің тәртібі мен мерзімдері белгіленген.

Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын заттай нысанда алынған табысына оның заттай нысанындағы еңбекақысы, қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған жұмыстар және тағы сол сияқты түрлі табыстары кіреді.

Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына мүліктік табыс, жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы, адвокаттар мен жеке нотариустардың табысына және өзге де табыстар жатады. Соның ішінде салык төлеушінің мүліктік табысына кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын: бір жылдан аз уақыт меншік құқығында болған жылжымайтын мүлікті, бағалы қағаздарды, сондай-ақ заңды тұлғалардағы сатысу үлесін, қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен антиквариаттарды сату кезінде олардың құнының өсімі, мүлікті жалға беруден алыған табыс және басқалары жатады.

Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын есептеуді салық төлеуші салықтық шегерімдер сомасы азайтылған, төлем көзінен салық салынбайтын табыс сомасына белгіленген мөлшерлемелерді қолдану жолымен дербес жүргізіледі. Адвокаттардың және нотариустардың табыстарына 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша ай сайын есептеледі.

Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс салығының сомасы белгіленген тәртіппен Қазақстанда салық төлеу кезінде есепке жатқызылады.

Шетелдік резидент-жеке түлғалар табысына олардың Қазақстан Республикасындағы көздерінен де, сонымен бірге одан тыс жерлерден де алынған табыстары кіреді. Салық салынатын табысты анықтау, резиденттен алынатын жеке табыс салығын есептеудің, ұстаудың және төлеудің тәртібі, қызметтің сипатына қарай жүргізіледі.

Тұрақты мекемемен байлынысы жоқ бейрезиденттер салықты төлем көзінен шегерімсіз 5 пайыздан 30 пайызға дейін мөлшерлемелер бойынша төлейді; қызметі тұрақты мекеме құруға соқтыратын бейрезиденттер салықты төлем көзінен салық салынбайтын, шегерімдер сомасы азайтылған табыстардан резиденттерге арналғаІн мөлшерлемелер бойынша төлейді.
2.3 Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.

Қазақстан Республикасының салық жүйесіндс табиғи ресурстарды, пайдалы қазбаларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты бірқатар төлемдер бар, оларды шартты түрде салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшін төленетін төлемдер ретінде бір топқа біріктіруге болады. Оларға үстеме пайдаға салынатын салық, жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері, су үшін төленетін төлем, орманды пайдаланғаны үшін төлем (орман табысы) және басқалары жатады. Аталған төлемдер негізінен ренталық сипатта болады, өйткені олардын пайда болуы мен мөлшерлемелерінің шамасы шығарылатын және шаруашылық қызметіне пайдаланылатын материалдарды, шикізатты, минералды ресурстарды алу, тұтыну, олардың сапасы табиғат факторларымен байланысты болады.

Техногендік минералды құрлымдардан пайдалы қазбалар алуды қоса, Қазақстан Республикасында жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы мен арнаулы төлемдерді төлеушілер болып табылады.

Жер қойнауын пайдаланушы үшін белгіленетін салық режимі тек қана Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жер қойнауын пайдалануға жасалатын келсімшартта айқындалады.

Келсімшарттардың негізгі түрлеріне қарай жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың екі үлгісі берілген:

Бірінші үлгі жер қойнауын пайдаланушының салық кодексінде көзделген салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлерін көздейді;

Екінші үлгі жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін төлеу, сонда-ақ салық заңнамасында көзделген салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуді көздейді, оларға шикі мұнай мен басқа да пайдалы казбаларға салынатын акциз, үстеме пайдаға салынатын салық, мүлікке салынатын салық қосылмайды.

Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері мыналарды қамтиды:

І.Үстеме пайдаға салынатын салық

2.Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері:

1 .бонустар:

а) қол қойылатын;

б) комерциялық табу.

2. роялти

3. өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі.

Бонустар жер қойнауын пайдаланушының тіркелген төлемдері болып табылады және жер койнауын пайдалануға жасалған келсімшартта белгіленген мөлшерде және тәртіппен ақшалай нысанда төленеді.

Жер қойнауын пайдаланушы жер қойнауын пайдалануды жүргізудің жеке жағдайларын негізге ала отырып, бонустардың мынандай түрлерін төлейді: қол қойылатын бонус және комерциялық табу бонусы. Жасалатын келісім шарттың техникалық-экономикалық есептеріне сәйкес бонустардың бір немесе екі түрі де белгіленуі мүмкін.

Қол койылатын бонус жер қойнауын пайдаланушының келсімшарт жасалатын аумақта жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығы үшін біржолғы төленетін төлемі болып табылады және келісімшарт жасаған кезде белгіленеді. Қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшерін пайдалы қазбалар көлемі мен кен орнының экономикалық құндылығы ескерілген есеп негізінде Үкімет белгілейді және ол келісімшартпен белгіленген мерзімде, бірақ келсімшарт күшіне енген күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей төленуі тиіс.

Коммерциялық табу бонусы келсімшарт аумағында әрбір комерциялық табу үшін, соның ішінде кен оындарына қосымша барлау жүргізу барысында, бастапқы аталған алынатын қорды арттыруға жеткізетін пайдалы қазбалардың табылғаны үшін белгіленеді. Оның мөлшерлемесі салық салу объектісі, есептеу базасы мен мөлшерлемені негізге ала отырып белгіленеді. Салық салу объектісі кен орнынан алынатын пайдалы қазбалар қорының осы мақсаттағы көлемі болып табылады. Коммерциялык табу бонусының мөлшерлемесі 0,1 пайыздан кем болмауы керек.

Пайдалы қазбаларды өндіруді жер қойнауын пайдалануға келісімшарт жасамастан жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылар жер қойнауын пайдаланғаны үшін республикалық бюджеттің кірісіне Үкімет белгілеген мөлшерде роялти түріндегі аударымдар жасайды. Бұл орайда салық салу объектісі мен осы аударымдарды төлеу мерзімдерін белгілеу роялти төлеу үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Роялти – пайдалы қазбаларды өндіру және техногендік кұрлымдарды қайта өңдіру процесінде жер қойнауын пайдалану кұқығы үшін төленетін төлем. Ақшалай немесе заттай нысанда төленеді,

Пайдалы қазбалардың көлемі немесе нақты өндірілген пайдалы қазбалардан алынған алғашқы тауарлық өнім өндірілген пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялти салынған объекті болып саналады.

Кең таралған пайдалы қазбалар мен жер асты сулары бойынша роялти барлық жер қойнауын пайдаланушылар, соның ішінде пайдалы қазбалардың басқа түрлерін өндіруге жасалған келсімшарттар бойынша қызметті жүзеге асыратындар үшін тіркелген мөлшерлеме бойынша 1 пайыздан 10 пайызға дейін мөлшерде белгіленген. Пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялти салық кезеңінен кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей төленеді.

Жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы - салыстырмалы жақсы табиғи жағдайлардағы қызметінен алынған немесе рыноктің салыстармалы жағдайында шығарылған өнімді сатудан алынған қосымша пайда үшін төленетін төлем.

Өнімді бөлу туралы келсімшарттар және кең тараған пайдалы қазбалар мен жерасты суларды өндіруге жасалған келсімшарттар бойынша қызметті жүзеге асыратындарды қоспағанда, жер койнауын пайдаланушылар осы келісімшарттар пайдалы қазбалардың басқа түрлерін өндіруге көздемеген жағдайда, үстеме пайда салығын төлеушілер болып табылады.

Жер койнауын пайдаланушы пайданың ішкі нормасын 20 пайыздан астамын алған салық кезеңіндегі әрбір жекелеген келсімшарт бойынша жер қойнауын пайдаланушының таза табыс сомасы үстеме пайдаға салық салу объектісі болып табылады. Сонымен бірге үстеме пайдаға салынатын салыктың мөлшерлемелері салық кезеңіндегі таза кіріске пайыздармен баспалдақты үдеме бойынша 4 пайыздан ЗО пайызға дейін белгіленген. Үстеме пайдаға салынатын салық кезеңінен кейінгі жылдың 15 сәуірінен кешіктірмей төленеді.

Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі тараптардың келсімімен анықталады, бұл келісімге сәйкес жер қойнауын пайдаланушыларға ақылы негізде келсім-шарт аумағында пайдалы қазбаларды өндіруге кұқық беріледі. Өнімді бөлу бойынша үлес ақшалай немесе заттай нысандарда төленуі мүмкін. Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесінің есебін жер қойнауын пайдаланушы тіркеген жері бойынша салық органына салық кезеңінен кейінгі айдың 10-нан кешіктірмей табыс етеді.

2.4 Әлеуметтік салық.

Әлеуметтік салық-мемлекетте алынатын салықтардың бірі. Ол 1999 жылдан бері бұған дейін қолданылып келген әлеуметтік қорларға: зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру, міндетті медициналык сактандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары аударымдардың орнына енгізілген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесі еңбек ақы төлеу қорларының 28% мөлшерінде белгіленеді, ал төленетін жарналардың сомасы өндіріс шығындарына жатқызылады.

Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетте 17℅ алады. Қазақстан Республикасының резидент-заңды тұлғалары шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдері, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеуші болып табылады.

Жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез-келген нысанындағы оның қызметкерге төлейтін шығыстары резидент -заңды тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері үшін әлеуметтік салық салу объектісі, ал жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар үшін олардың өзін қоса алғанда, қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі болып табылады.

Әлеуметтік салық мөлшерлемесі - 20%. Салықтың жұмыс істеу барысында оның мөлшерлемелері өзгеріп отырады, сондай-ақ әртүрлі төлеушілер үшін 26%-дан 6,5%-дейін сараланады.

Резидент-заңды тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратып бейрезиденттер шетел әкімшілік-басқарушы, инжинер-техник қызметкер мамандар үшін 11% мөлшерлемесі бойынша әлеуметтік салық төлейді.

Жеке кәсіпкерлер, арнаулы салық режимін қолданатындарды қоспағанда, жеке нотариустар, адвокаттар өзі үшін үш айлық есептік көрсеткіш және әрбір қызметкер үшін екі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде, ал тірек-қимыл мүшесі бұзылған, есту, сөйлеу көру қабілетінен айрылған мүгедектер үшін жұмыс істейтін мамандырылған ұйымдар 6,5% мөлшерлеме бойынша әлеуметтік салық төлейді. Арнаулы салық режимін қолданылатын жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар үшін әлеуметтік салық мөлшерлемелері белгіленген.

Әлеуметтік салық төлеу салық төлеушінің тіркеу есебі алынған жері бойынша есепті айдан кейін кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей жүргізілуі керек.

Патент немесе оңайлатылған мағұлдама негізінде арнаулы салық режимін қолданатын шағын бизнес субъектілері – заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер әлеуметтік салық төлеуді салық салудын осы тәртібімен қарастырылған басқа салықтармен жиынтық сома түрінде жүреді.

1.2. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы
Салықтық жүйе-қазіргі кездегі салықтардың ставкасы, төлеушілері, салық салу объектілері тәртібі, шарты, төлем мерзімі, есептелу әдістемесі, сонымен қатар әкімшілік жағдайлардың заңды белгіленген тізімі.

Сонымен қатар салықтар жүйесі –бірлік саясат шегінде, салықтық заңдылық шеңберінде іске асырылатын, бюджетке әртүрлі салық түрлерін және басқа да жан-жақты салықтық құрылым. Қазақстанда шаруашылықтың әлеуметтік және экономикалық негіздерінің қайма құрылысы жағдайында салықтық жүйе мен салықтық саясаттың ролі артуда. Бұл объективті түрде салықтар бұрынға шаруашылық жүйеде мемлекеттік бюджетке табыстардың пассивті құралы болып табылған, ал қазір басқарудың маңызды тетіктерінің бірі болып отыр. Көптеген экономистер салықтың фискальдіден басқа экономикалық (реттеушілік) таратушы, бақылаудың және әлеуметтік қызметтерін мойындайды. Сондықтан салықтың жүйе экономикадағы әртүрлі қарқындарды күшейтуге немесе тежеуге мүмкіндік беретін, жалпымен қабылданған икемді механизм болып табылады. Сонымен қатар бүгінгі күнде салық салу жүйесінің сапасына ұлттық экономиканың дамуы байланысты.

Дамыған салықтық жүйе салудың келесі принциптерін есепке ала отырып құрылуы тиіс:

1) Салықтық ставка деңгейі салық төлеушілердің мүмкіндігін яғни табысын есепке ала отырып белгіленуі тиіс. Мүмкіндіктер бірдей болмағандықтан, олар үшін дифферециалды ставкалар қарастырылуы қажет. Бірақ одан басқа да ойлар бар. Прогрессивті салықты көп және тиімді жұмыс істейтіндерге салуға болмайды, яғни салықтық жүйе экономиканың дамуына және капиталдық салымдар өсіміне кедергі келтірмеуі тиіс. Сондықтан, бұл нәтижені шешу кезінде өндіріске прогрессивті салық салу тиімділігін ескеру қажет.

2) Салық салу бір ерттік сипатта болуы тиіс. Бұл мүмкіндікті іске асыру мысалы ретінде кейбір елдерде салық ҚҚС-на ауыстырылып, жаңа құрылған құқық оны өткізуге дейін бір рет қана салық салынады. Соған қарамастан Қазақстанда принцип бұзылуда, себебі ҚҚС салым объектісіне жаңа құн құрамайтын акциздер, кедендік баж элементтері кіргізіледі.

3) Салықтарды төлеу міндеттілігі Салықтық жүйе салық төлеушіде жүктемешілік күдігін туғызбауы тиіс. Сондықтан салық салу формаларын белгілеу кезінде қарапайым фермаларды таңдаған дұрыс. Сонымен қатарғ айыппұлдар жүйесіне байланысты елде салықтарды уақытылы төлемеу тиімсіздігі ойлары қалыптасуы қажет.

4) Салықтарды төлеу жүйесі және процедурасы салық төлеуші үшін қарапайым, түсінікті және ыңғайлы, алш салық қызметкерлері үшін тиімді болуы тиіс.

5) Салық жүйесі өзгермелі экономикалық жағдайға тез және икемді бейімделетін болуы тиіс.

6) Салық жүйесі құрылатын ЖІӨ-ді қайта болуды қамтамасыз етуді және мемлекеттік экономикалық саясаттың тиімді құралы болуы тиіс.

7) Салық жүйесі жан-жақты болуы қажет.

8) Салық жүйесі салықтың негізгі түрлері бойынша салық ставкаларын басқа елдермен салыстырмалдылығын қамтамасыз етуі тиіс. Экономикалық қатынастарда артықшылықтарды қамтамасыз етуі қажет, себебі жоғарғы ставкалар кезінде инвестицияларды тартуға кедергі жасалынады, ал төмен ставкалар кезінде табыстар капиталды экспортер-елдердің бюджетіне ауысады.

Қазақстан Республикасының салық жүйесі күрделі құрылымға ие. Ол үш бөлімне тұрады:

Бірінші бөлім. Салықтық қатынастарды реттеудің заңды және нормативті базасы. 1991-1995 жылдар кезеңінде Қазақстан Республикасының 10 заңы боды, олардың ішінде негізгілерінің бірі «Қақақстан Салық жүйесі туралы» заңы. 1995 жылдан 2001 жыл аралығында салық қатынастарын «бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы реттейді. 2001 жылдың 1 шілдесінен Қазақстан Республикасы жаңа Салық Кодексі күшіне енді. Осыдан көрінетіндей, салық заңдылығы әмбебаптауға ұмтыла отырып заңдардың, нормативті актілер, нұсқаулар санын азайтуға тырысады.

Екінші бөлім. Салықтарды және бюджетке басқа да міндетті төлемдерді жинаушы ұйымдар. 1995 жылдан бастап, салықтарды алу бойынша ықзмет Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігіне беріліп, құрамына Қазақстан Республикасы Салық комитеті және Қазақстан Республикасы салық полициясының комитеті енгізілді. Кейінірек бұд қызметтер Қазақстан Республикасы табыстар Министрлігіне беріліп, құрамына Қазақстан Республикасының салық комитеті және салық полициясы (2001 жылы Қазақстан Республикасының Қаржы полициясы деп өзгертілді).

Үшінші бөлім. Салықтарды сүру әдістері мен формалары. Салық түрлері және бюджетке болса да міндетті төлемдер.

Өзіміздің тәжірибе болмаған жағдайда біз батыс елдер деңгейіндегі өңделген салық жүйелерін құру әдістерін қолданамыз.

Жанама салықтар-жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар сальтқ төлеушінің табыстарына немесе мүлкіне тікелей байланысты емес. Жанама салықтар мемлекеттің фискалды мүдделерін білдіреді. Оларды саналы пайдалану баға белгілеу процесіне ыңғайлы ықпал жасауы және тұтыну құрылымына әсер етуі мүмкін. Бұдан басқа, салық төлеушілер үшін табыстарға тура салық салудың өсуінен гөрі олардың шығыстарына салық салудың өсуі жақсырақ. Сонымен бірге тұтынуға салынатын салықтар болып табылатын акциздерді, сатудан алынатын салықты, қосылған құнға салынатын салықты пайдаланатын көбірек артықшылығы болады. Өйткені,олардан жалтарыну қиынырақ. Олармен экономикалық бұзушылык аз байланысты; олар еңбекке деген ынталандырмаларды аз қысқартады; тапшылықтың жоқтығы жағдайында, ауыстырушы тауарға да тапшылықтың жоқтығын қоса олар тұтынушыға таңдау құқығын сақтап қалады; салықтардың жасырымдылығын қамтамасыз етеді және т.с.с.

Алайда тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері бар, бұл кемшіліктерге олардың инфляциялық және ретрессифтік сипатын жатқызуға болады. Бірақ бұл салықтың оң нәтижесі олардың теріс әсерін жауып кетеді.Егер баға өсетін болса, онда бұл салықтардан түсетін түсімдер бағаның өсуімен көбейетін болады. Бұл әлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға қаражаттар алуға мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне инфляцияға қарсы автоматты механизм кіріктіретін болады.

Салық салу жүйесінде ортақ заңдылықтың болатынын есте ұстау қажет; экономиканың дағдарысы жағдайында, тұралаушылықта - өндірістегі, саудадағы және экономиканың басқа секторларындағы тоқырауда - салық салуды тұтынысқа объективті қайта бағдарлау болады. Осы кезде мемлекеттің шығыстары мұндай жағдайда қысқармайды, тіпті кейде салықтың жұмыспен қамтылуының төмендеуінің нәтижесінде оны әлеуметтік қолдануды кеңейту, экономиканың кұрылуын қайта құруға, оның тіршілікті қамтамассыз ететін салаларын қолдауға жұмсалатын шығыстарды және басқа кезек күттірмейтін шығыстарды арттыру қажеттігінен көбейеді. Сондықтан салық ауырпалығын көп тұтынатындарға ауыстырудың қажеттігі пайда болады. Бөлгіштік процестегі белгілі бір теңестіруге жанама салыктардың өзіндік әлеуметтік бағыттылығын осында көрінеді. Дүние жүзілік тәжірибе мұндай практиканы қолдап отырады.

Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы 1992 жылы енгізілген қсылған құнға салынатын салық-ҚҚС блып табылады. Салық төлеуші мемлекетке оны төлеу нәтижесінде шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен толықтырады және салықты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу обьектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім(амортизациясы бар таза өнім) болып саналатын қосылган құн болып табылады; қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа бірқатар шығындар қамтылуы мүмкін. Демек, бұл салықтың ерскшелігі-оның салық салынатын обьектісі сатудан (өткізуден) түскен бүкіл түсім-ақша емес, тек салық салынатын айналым мен салық салынатын импортты қамтитын қосылған құн болып табылатындығында.

ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде Еуропа экономикалық одағының 17 елінде пайдаланылады. Бұл салықтың артықшылығы мынада; біріншіден, ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен тобынан алынады; екіншіден, төлеушілер үшін де есептеудің салыстырмалы қарапайымдалығымен ерекшелінеді және үшіншіден, бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына, инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірістерін қалыптастырудың сенімді және тұрақты базасын қамтамасыз етеді. ҚҚС қазіргі кезде Қазақстан Республикасының бюджет кірістерінің аса маңызды сөздерінің бірі болып саналады. 2001 жылы мемлекеттік бюджст кірістерінің жалпы сомасында бұл төлемнің үлес салмағы 21,8% кұрады. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының кодексі (Салық кодексі) бойынша қосылған құнға салынатын салық деп тауарларды (жұмыстарды, қызметтер көрсетуді)өндіру және олардың айналасы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аударуды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағындағы тауарлар импорты кезіндегі аударымды айтады. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиісті ҚҚС сатылған тауарлар үшін есептелген ҚҚС сомасы мен алынған тауарлар үшін төленуге тиіс ҚҚС сомасы арасындағы айырма ретінде анықталады. Соңғыда салық бойынша есепке алу механизім көрініс табады. Заңнамаға сәйкес салық салынатын айналым және салық салынатын импорт ҚҚС-ты төлеушілерді тауарды өткізу бойынша жасалған айналымы салық салынатын айналым болып саналады, оған қосылған құн салығын қоспай, мәміле жасалған тараптар қолданатын бағалар мен тарифтер негізге ала отырып, өткізілген тауарлар құны негізінде анықталады. Өткізілген тауарлардың қандай да бір өзгеріске түскен жағдайда, салық салынатын айналым мөлшері тиісті түрде түзетіледі. Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес мағұлданалануға тиіс, Қазақстан аумағында әкелінетін немесе әкетілетін тауарлар (ҚҚС босатылғандарын қоспағанда) салық салынатын импорт болып табылады. Салық салынатын импорт мөлшеріне кеден заңнамасына сәйкес белгіленетін импорт тауардың кедендік құны, Қазақстан Республикасына тауарлар ипорты кезіндегі салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомалары қосылады. ҚҚС-тың салық мөлшерлемесі 15 пайызға тең және салық салынатын айналым мөлшеріне қолданылады.

Бұл төлем бойынша қаражаттардың түсімі барлық салық төлемдерінің 9 пайызын алады. Салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын төлеушілер болып есептеледі. Салық салу объектісі төлсм көзінен салық салынатын табыстар және төлем көзінен салынбайтын табыстар болып табылады. Салық мөлшерлемесі баспалдақты үдеме бойынша табыстың мөлшеріне қарай 5 пайыздан 30 пайызға дейін белгіленеді.

Дивидендтер, сыйақылар мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15 пайыз мөлшерлеме, адвокаттардың және натариустардың табыстарына 10 пайыз мөлшерлеме бойынша салық салынады.

Төлем көзінен салық салынатын табыстарға мыналар жатады: қызметкердің табысы, біржолғы төлемдерден алынған табыс, жинақтаушы зейнетақы қорларынан берілетін зейнетақы төлемдері, дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс, стипендиялар, жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша табыс.

Салық агенттері жеке табыс салығын есептеу мен ұстап қалуды төлем көзінен салық салынатын табыс төленетін күннен кешіктірмей жүргізіледі. Олар салық төлеушілердің тұрған жері бойынша есепті айдың табысын төлеудің соңғы күннен кейінгі бес жұмыс күн ішінде жүзеге асырады. Салық кодексінде көрсетілген қызмет түрлері бойынша арнаулы салық режимін қолданатын салық агенттерінің жеке табыс салығын төлеудің тәртібі мен мерзімдері белгіленген.

Қызметкердің төлем көзінен салық салынатын заттай нысанда алынған табысына оның заттай нысанындағы еңбекақысы, қызметкер алған тауарлар, қызметкердің мүддесін көздеп орындалған жұмыстар және тағы сол сияқты түрлі табыстары кіреді.

Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына мүліктік табыс, жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы, адвокаттар мен жеке нотариустардың табысына және өзге де табыстар жатады. Соның ішінде салык төлеушінің мүліктік табысына кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын: бір жылдан аз уақыт меншік құқығында болған жылжымайтын мүлікті, бағалы қағаздарды, сондай-ақ заңды тұлғалардағы сатысу үлесін, қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдар бар басқа да заттарды, сондай-ақ өнер туындылары мен антиквариаттарды сату кезінде олардың құнының өсімі, мүлікті жалға беруден алыған табыс және басқалары жатады.

Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар бойынша жеке табыс салығын есептеуді салық төлеуші салықтық шегерімдер сомасы азайтылған, төлем көзінен салық салынбайтын табыс сомасына белгіленген мөлшерлемелерді қолдану жолымен дербес жүргізіледі. Адвокаттардың және нотариустардың табыстарына 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша ай сайын есептеледі.

Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс салығының сомасы белгіленген тәртіппен Қазақстанда салық төлеу кезінде есепке жатқызылады.

Шетелдік резидент-жеке түлғалар табысына олардың Қазақстан Республикасындағы көздерінен де, сонымен бірге одан тыс жерлерден де алынған табыстары кіреді. Салық салынатын табысты анықтау, резиденттен алынатын жеке табыс салығын есептеудің, ұстаудың және төлеудің тәртібі, қызметтің сипатына қарай жүргізіледі.

Тұрақты мекемемен байлынысы жоқ бейрезиденттер салықты төлем көзінен шегерімсіз 5 пайыздан 30 пайызға дейін мөлшерлемелер бойынша төлейді; қызметі тұрақты мекеме құруға соқтыратын бейрезиденттер салықты төлем көзінен салық салынбайтын, шегерімдер сомасы азайтылған табыстардан резиденттерге арналғаІн мөлшерлемелер бойынша төлейді.
2.3 Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.

Қазақстан Республикасының салық жүйесіндс табиғи ресурстарды, пайдалы қазбаларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты бірқатар төлемдер бар, оларды шартты түрде салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшін төленетін төлемдер ретінде бір топқа біріктіруге болады. Оларға үстеме пайдаға салынатын салық, жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері, су үшін төленетін төлем, орманды пайдаланғаны үшін төлем (орман табысы) және басқалары жатады. Аталған төлемдер негізінен ренталық сипатта болады, өйткені олардын пайда болуы мен мөлшерлемелерінің шамасы шығарылатын және шаруашылық қызметіне пайдаланылатын материалдарды, шикізатты, минералды ресурстарды алу, тұтыну, олардың сапасы табиғат факторларымен байланысты болады.

Техногендік минералды құрлымдардан пайдалы қазбалар алуды қоса, Қазақстан Республикасында жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы мен арнаулы төлемдерді төлеушілер болып табылады.

Жер қойнауын пайдаланушы үшін белгіленетін салық режимі тек қана Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен жер қойнауын пайдалануға жасалатын келсімшартта айқындалады.

Келсімшарттардың негізгі түрлеріне қарай жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың екі үлгісі берілген:

Бірінші үлгі жер қойнауын пайдаланушының салық кодексінде көзделген салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлерін көздейді;

Екінші үлгі жер қойнауын пайдаланушының өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесін төлеу, сонда-ақ салық заңнамасында көзделген салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің барлық түрлерін төлеуді көздейді, оларға шикі мұнай мен басқа да пайдалы казбаларға салынатын акциз, үстеме пайдаға салынатын салық, мүлікке салынатын салық қосылмайды.

Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері мыналарды қамтиды:

І.Үстеме пайдаға салынатын салық

2.Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері:

1 .бонустар:

а) қол қойылатын;

б) комерциялық табу.

2. роялти

3. өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі.

Бонустар жер қойнауын пайдаланушының тіркелген төлемдері болып табылады және жер койнауын пайдалануға жасалған келсімшартта белгіленген мөлшерде және тәртіппен ақшалай нысанда төленеді.

Жер қойнауын пайдаланушы жер қойнауын пайдалануды жүргізудің жеке жағдайларын негізге ала отырып, бонустардың мынандай түрлерін төлейді: қол қойылатын бонус және комерциялық табу бонусы. Жасалатын келісім шарттың техникалық-экономикалық есептеріне сәйкес бонустардың бір немесе екі түрі де белгіленуі мүмкін.

Қол койылатын бонус жер қойнауын пайдаланушының келсімшарт жасалатын аумақта жер қойнауын пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығы үшін біржолғы төленетін төлемі болып табылады және келісімшарт жасаған кезде белгіленеді. Қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшерін пайдалы қазбалар көлемі мен кен орнының экономикалық құндылығы ескерілген есеп негізінде Үкімет белгілейді және ол келісімшартпен белгіленген мерзімде, бірақ келсімшарт күшіне енген күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей төленуі тиіс.

Коммерциялық табу бонусы келсімшарт аумағында әрбір комерциялық табу үшін, соның ішінде кен оындарына қосымша барлау жүргізу барысында, бастапқы аталған алынатын қорды арттыруға жеткізетін пайдалы қазбалардың табылғаны үшін белгіленеді. Оның мөлшерлемесі салық салу объектісі, есептеу базасы мен мөлшерлемені негізге ала отырып белгіленеді. Салық салу объектісі кен орнынан алынатын пайдалы қазбалар қорының осы мақсаттағы көлемі болып табылады. Коммерциялык табу бонусының мөлшерлемесі 0,1 пайыздан кем болмауы керек.

Пайдалы қазбаларды өндіруді жер қойнауын пайдалануға келісімшарт жасамастан жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылар жер қойнауын пайдаланғаны үшін республикалық бюджеттің кірісіне Үкімет белгілеген мөлшерде роялти түріндегі аударымдар жасайды. Бұл орайда салық салу объектісі мен осы аударымдарды төлеу мерзімдерін белгілеу роялти төлеу үшін белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Роялти – пайдалы қазбаларды өндіру және техногендік кұрлымдарды қайта өңдіру процесінде жер қойнауын пайдалану кұқығы үшін төленетін төлем. Ақшалай немесе заттай нысанда төленеді,

Пайдалы қазбалардың көлемі немесе нақты өндірілген пайдалы қазбалардан алынған алғашқы тауарлық өнім өндірілген пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялти салынған объекті болып саналады.

Кең таралған пайдалы қазбалар мен жер асты сулары бойынша роялти барлық жер қойнауын пайдаланушылар, соның ішінде пайдалы қазбалардың басқа түрлерін өндіруге жасалған келсімшарттар бойынша қызметті жүзеге асыратындар үшін тіркелген мөлшерлеме бойынша 1 пайыздан 10 пайызға дейін мөлшерде белгіленген. Пайдалы қазбалардың барлық түрлері бойынша роялти салық кезеңінен кейінгі айдың 15-інен кешіктірмей төленеді.

Жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы - салыстырмалы жақсы табиғи жағдайлардағы қызметінен алынған немесе рыноктің салыстармалы жағдайында шығарылған өнімді сатудан алынған қосымша пайда үшін төленетін төлем.

Өнімді бөлу туралы келсімшарттар және кең тараған пайдалы қазбалар мен жерасты суларды өндіруге жасалған келсімшарттар бойынша қызметті жүзеге асыратындарды қоспағанда, жер койнауын пайдаланушылар осы келісімшарттар пайдалы қазбалардың басқа түрлерін өндіруге көздемеген жағдайда, үстеме пайда салығын төлеушілер болып табылады.

Жер койнауын пайдаланушы пайданың ішкі нормасын 20 пайыздан астамын алған салық кезеңіндегі әрбір жекелеген келсімшарт бойынша жер қойнауын пайдаланушының таза табыс сомасы үстеме пайдаға салық салу объектісі болып табылады. Сонымен бірге үстеме пайдаға салынатын салыктың мөлшерлемелері салық кезеңіндегі таза кіріске пайыздармен баспалдақты үдеме бойынша 4 пайыздан ЗО пайызға дейін белгіленген. Үстеме пайдаға салынатын салық кезеңінен кейінгі жылдың 15 сәуірінен кешіктірмей төленеді.

Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесі тараптардың келсімімен анықталады, бұл келісімге сәйкес жер қойнауын пайдаланушыларға ақылы негізде келсім-шарт аумағында пайдалы қазбаларды өндіруге кұқық беріледі. Өнімді бөлу бойынша үлес ақшалай немесе заттай нысандарда төленуі мүмкін. Өнімді бөлу бойынша Қазақстан Республикасының үлесінің есебін жер қойнауын пайдаланушы тіркеген жері бойынша салық органына салық кезеңінен кейінгі айдың 10-нан кешіктірмей табыс етеді.

2.4 Әлеуметтік салық.

Әлеуметтік салық-мемлекетте алынатын салықтардың бірі. Ол 1999 жылдан бері бұған дейін қолданылып келген әлеуметтік қорларға: зейнетақы, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру, міндетті медициналык сактандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары аударымдардың орнына енгізілген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесі еңбек ақы төлеу қорларының 28% мөлшерінде белгіленеді, ал төленетін жарналардың сомасы өндіріс шығындарына жатқызылады.

Әлеуметтік салықтан түсетін түсімдер мемлекеттік бюджетте 17℅ алады. Қазақстан Республикасының резидент-заңды тұлғалары шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдері, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтік салық төлеуші болып табылады.

Жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез-келген нысанындағы оның қызметкерге төлейтін шығыстары резидент -заңды тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, заңды тұлғаның құрылымдық бөлімшелері үшін әлеуметтік салық салу объектісі, ал жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар үшін олардың өзін қоса алғанда, қызметкерлер саны бұл салық салудың объектісі болып табылады.

Әлеуметтік салық мөлшерлемесі - 20%. Салықтың жұмыс істеу барысында оның мөлшерлемелері өзгеріп отырады, сондай-ақ әртүрлі төлеушілер үшін 26%-дан 6,5%-дейін сараланады.

Резидент-заңды тұлғалар, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратып бейрезиденттер шетел әкімшілік-басқарушы, инжинер-техник қызметкер мамандар үшін 11% мөлшерлемесі бойынша әлеуметтік салық төлейді.

Жеке кәсіпкерлер, арнаулы салық режимін қолданатындарды қоспағанда, жеке нотариустар, адвокаттар өзі үшін үш айлық есептік көрсеткіш және әрбір қызметкер үшін екі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде, ал тірек-қимыл мүшесі бұзылған, есту, сөйлеу көру қабілетінен айрылған мүгедектер үшін жұмыс істейтін мамандырылған ұйымдар 6,5% мөлшерлеме бойынша әлеуметтік салық төлейді. Арнаулы салық режимін қолданылатын жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар үшін әлеуметтік салық мөлшерлемелері белгіленген.

Әлеуметтік салық төлеу салық төлеушінің тіркеу есебі алынған жері бойынша есепті айдан кейін кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей жүргізілуі керек.

Патент немесе оңайлатылған мағұлдама негізінде арнаулы салық режимін қолданатын шағын бизнес субъектілері – заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер әлеуметтік салық төлеуді салық салудын осы тәртібімен қарастырылған басқа салықтармен жиынтық сома түрінде жүреді.

ҚОРЫТЫНДЫ
Соңында келесідегідей қорытындылар жасауға болады:

1. 
   Қазақстан территориясында көшпелі өмір кезінде салық жүйесі мемлекеттік биліктің құралы ретінде дамудың қажетті шегіне жеткен жоқ;
   
2. 
   Тиімді салық жүйесін құру негізінде өзіндік тәжірибесі болмағандықтан, шетелдік тәжірибеге сүйену қажет;
   
3. 
   Салық жүйесінің «үш киті»: салықтық қатынастарды реттеудің құқылы негізі; салықтарды және басқа да төлемдерді жинайтын ұйымдар; салықтарды құрудың формалары, түрлері және әдістері;
   
4. 
   Салық жүйесінің І кезеңі (1991-1995ж.) оның көлемділігімен (салықтардың 45 түрі, салық заңдылығының 14 нормативті актілері) немесе фискальді бағытталумен (салық алымдары 95 % дейін) ерекшеленді. Нәтижесі: ЖІӨ тұрақты жыл салығы төмендеуі, бюджетке түсімдердің азаюы, төлемдердің жасалмау дағдарысы, «көлеңкелі» айналымның мөлшерінің ұлғаюы;
   
5. 
   1995 жылғы Қазақстан Республикасының «Салықтар туралы» заңы (ІІ кезең) салық ауыртпалығын азайтты, «селективті жеңілдік беру» саясатын тоқтатты, салықтар санын 11 дейін қысқартты және салық жүйесінің тиімділігін арттырды. Нәтижесі: ЖІӨ азаюын тоқтатты, инвестициялар ағымы ұлғайды, іскерлік белсенділік жанданды;
   
6. 
   Салық саясатында ҚҚС маңызы өсті, ол салық ауыртпалығында көбірек үлес салмағына (54 %) иеленді. Оның іс-әрекет механизмі, ставка деңгейі, оны алу әдісі экономиканың дамуын тежеді, дағдарысын тереңдетті;
   
7. 
   2001 жылдың салықтық «жаңалығы» әлеуметтік салық ставкасының 26 %-тен 21 %-ке төмендеуі және 16 % мөлшерінде ҚҚС ставкасының енгізілуі болып табылады. Бөлшектік зерттеу кезінде ҚҚС қатынасында салық ауыртпалығы тұтыну өнімдерін өндірушілерге таратылды, ал ҚҚС – жанама салық болғандықтан аз қамтамасыз етілген тұрғындарға әсер етті.
   
8. 
   2001 жылдың Салық кодексі салық жүйесінің құрылымын өзгертіп, эволюциялық сипатта болды. Салық кодексі бойынша Қазақстан Республикасының салық жүйесінің негізгі қасиеті салық салудың халықаралық қағидаларына сәйкес болып табылады.
   

Қазақстанға өзінің бизнесін жасырғаннан гөрі, салықтарды төлеу ұтымды болатын салық жүйесі қажет. Салық кодексі Қазақстан Республикасының салық жүйесінің үйлесімді, жоғары теңдестірілген болуына бірінші қадам жасады деп есептеу қажет.

Ескертпе: ақпарат негізі Қазақстан Республикасының Салық кодексінен алынған № 209.

ҚР Қаржы министрлігінің статистикалық жинағы 2001-2004 жылдар ақпаратының негізінде

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”. Қазақстан Мемлекетінің заңы, 2001

2.“Қазақстан Республикасының заңы 2003 жылға арналған бюджет туралы”. Қаржы-қаражат №1, 2003

3.Бурабаев О.Б, Ешенбаева Б.Ж., Құлажбаев М.Т. “Жергілікті салықтар мен алымдар”, 1998

4.Ермекбаева Б.Ж. “Жалпы мемлекеттік салықтар”, 1997

5.Ілиясов К.К., Мельников В.Д., 1994 “Қаржы” Оқулық

6.Ашимбаев “Нарық жолындағы Қазақстан экономикасы” Алматы, 1994

7.Дербисов Е “Өтпелі кезең бюджеті”, 1995

8.Зейнелгабдин А.Б. “Қазақстан Республикасының қаржылық жүйесі”, Алматы , 1995

9.Ермекбаев Б.Ж. “Жалпы салықтар”

10.Карагусова Т. “Салықтың экономикалық негізі”, 1994

11.Кипериан Т.Е., Тимофеева О.А. “Нарықтық экономикадығы салықтар”, 1993

12.Сугаранов В.И. “Мемлекеттік қаржылар”, 1996

13.Кашин В.А. Налоги и их роль в регулировании внешнеэкономических связей. – М.: Юнити, 1999-183 стр.

15.Манапов Н. Проблемы налоговой системы.// Қаржы-қаражат. № 6. 1992г. 12-15 стр.

1. 
   Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане/ - Алматы: «LEM» - 2002 -160 стр.
   
2. 
   Саутбаева С.К. Из истории налогообложения в Казахстане, Мысль, № 9, 2001 год, 78 стр.
   
3. 
   Худяков А.И., Бродский Г.М. Теория налогообложения – Алматы: Норма – К, 2002-392 стр.
   
4. 
   Худяков А.И., Наурызбаев Н.К. Налоги: понятие, элементы, установление, виды – Алматы: ТОО «Баспа», 1998-160 стр.
   
5. 
   Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение – М.: ИИФРА – М, 1998-429 стр.