Жобаның өзектілігі

жүктеу 0,56 Mb.

бет	3/14
Дата	14.07.2023
өлшемі	0,56 Mb.
	#43135

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

жұмыс

Оқу-зерттеу қызметінің жұмыс істеу және даму принциптері:
- Сабақтастық және перспективалық;
-Оқушылардың өзін-өзі ұйымдастыру мүмкіндігін барынша пайдалануға бағдарлана отырып, жанама және перспективалық басқарудың үстемдігі;
- Оқушылардың қабілеттілік күштерінің мерзімді кернеуі;
-Оқушылардың эвристиканы, эвристикалық әдістерді және оқу-зерттеу қызметінің негізгі кезеңдерін біртіндеп игеруі және білуі;
- Оқушылардың жеке және ұжымдық оқу-зерттеу қызметінің оңтайлы үйлесімі;
- оқу қызметін зерттеужағдайында оқыту, дамыту және диагностикалау функцияларын оңтайландыру.
Жұмысты бастау үшін зерттеудің негізгі тұстарын анықтау қажет:

Зерттеу мәселесі ашылатын және дәлелденетін белгісіз нәрсені білдіретін категория ретінде түсініледі.

Мысалы, ұнтақтардың қандай түрлерін қолдану
Қауіпсіз?
Газдалған сусындарды шамадан тыс тұтынуға не себеп болуы мүмкін?
Сүт өнімдерінің қандай пайдасы бар? және т. б. мұғалім студенттерге басшылық жасауы керек, менің ойымша, бұл денсаулық сақтау мәселелерін зерттеу.
Тақырып мәселенің тән белгілерін көрсетеді.
Объект-бұл теория мен практикада объективті түрде болатын және зерттеуші үшін қажетті ақпарат көзі ретінде қызмет ететін байланыстар мен қатынастардың, қасиеттердің жиынтығы.
Зерттеу пәні нақтырақ. Ол жұмыста тікелей зерттелетін байланыстар мен қатынастарды ғана қамтиды, ғылыми ізденістің шекараларын белгілейді. Әр нысанда бірнеше зерттеу пәндерін бөлуге болады.
Зерттеу пәні зерттеудің мақсаты мен міндеттерін анықтайды.
Мақсат қысқаша және нақты түрде тұжырымдалады, семантикалық тұрғыдан зерттеушінің не істегісі келетінін білдіреді. Ол зерттеу міндеттерінде нақтыланады және дамиды.
Мақсат жұмыстың атауынан, мақсаттан міндеттерден туындауы керек, яғни, оны кретизациялау, жұмыстың соңында тұжырымдар қойылған міндеттерге сәйкес келуі керек.
Ғылыми-зерттеу жұмысының мақсаты (оқу жоспарында көзделген) – зерттеудің проблемалық өрісін тұтастай оның қалыптасуында, дамуында көруді үйрену, зерттеу проблемасының маңыздылығын анықтау, мәселені шешуде жаңалықтың өсуін анықтау; Жұмыс және негізгі гипотезаларды ұсыну, әдістер мен нақты әдістерді таңдауды негіздеу және іске асыру, зерттеу гипотезалары мен нәтижелерін корреляциялау, нәтижелерді статистикалық өңдеудің заманауи әдістерін меңгеру, зерттеудің одан әрі дамуын болжау, зерттеу нәтижелерін жазбаша сөйлеудің әртүрлі нысандарында баяндай білу. [5]
Оқу-зерттеу процесін құру кезінде мұғалімге келесі тармақтарды ескеру қажет — - зерттеу тақырыбы оқушы үшін қызықты болуы керек және мұғалімнің қызығушылық шеңберімен сәйкес келуі керек; және идеалды нұсқада бұл пәннің жұмыс бағдарламасына сәйкес келуі керек, О. С. Габриелян бойынша жоспарлау сабақтардың тақырыптарын дәл зерттейді – жобалық қызмет осы сабақтарды өткізудің бір түрі боладыБілім алушының мәселенің мәнін жақсы білуі қажет, әйтпесе оны шешудің барлық барысы, егер оны мұғалім мінсіз дұрыс жүргізсе де, мағынасыз болады; - зерттеу мәселесін ашу бойынша жұмыс барысын ұйымдастыру мұғалім мен оқушының бір-біріне деген қарым-қатынасына және өзара көмекке негізделуі керек;-мәселені шешу бірінші кезекте әкелуі керек оқушыға жаңа нәрсе, содан кейін ғылым. Сондықтан белгілі бір алгоритмді, яғни құрылымды ұстану керек.Зерттеу қызметінің құрылымы келесідей анықталады:
3-сурет. Зерттеу қызметінің құрылымы
Іздеу қызметі - мұнда білім алушы әдеби көздерден, Интернет желісінен ақпарат іздейді, сондай-ақ өзінің зерттеу объектісі туралы сауалнама жүргізеді.
Мазмұны бойынша қызметті бөлуге болады :
а) сабақта жұмыс істеу:
* жалпыланған жоспарлар бойынша;
* оқулық мәтінімен (немесе қосымша әдебиеттермен);
* микро тәжірибелер;
* эксперименттік тапсырмалар;
* демонстрациялық эксперимент;
* зертханалық жұмыстар;
* физикалық семинар.
б) сабақтан тыс жұмыс:
* зерттеу жұмыстары;
* жобалау;
* эксперимент;
* үйдегі эксперименттік тапсырмалар.
Талдау дегеніміз-объектіні (құбылысты, процесті), объектінің (объектілердің) қасиеттерін немесе объектілер (құбылыстар, процестер) арасындағы қатынастарды бөліктерге (белгілерге, қасиеттерге, қатынастарға) психикалық бөлу процедурасы. Аналитикалық әдістердің ғылымда кең таралғаны соншалық, "талдау" термині көбінесе зерттеудің синонимі болып табылады.Талдау барысында мәтіннен таңдалған қажетті ақпаратты жалпылау және жүйелеу жүреді.
Талдау процедурасы психологиялық-педагогикалық зерттеудің құрамдас бөлігі болып табылады және зерттеуші зерттелетін объектінің жалпы сипаттамасынан немесе ол туралы жалпы идеядан оның құрылымын, құрамын, қасиеттерін, белгілерін, функцияларын ашуға көшкен кезде оның бірінші кезеңін толығымен құрайды. Сонымен, қоғамда қандай да бір САПАНЫҢ қалыптасу процесін талдай отырып, зерттеуші осы процестің кезеңін, қоғамның қалыптасуындағы" дағдарыс нүктелерін " бөліп көрсетеді, ал зат әр кезеңнің мазмұнын одан әрі зерттейді. Бірақ зерттеудің басқа кезеңдерінде талдау өз білімін сақтайды, дегенмен бұл жерде ол басқа әдістермен бірлікте пайда болады. Білім беру ме-тодологиясында талдау жаңа психологиялық-педагогикалық білім алудың маңызды әдістерінің бірі ретінде қарастырылады.
Бағалау-студент өзінің білімін бағалайды, егер ол зерттеу объектісін таңдаса, ішінара балалар бір зерттеу тақырыбын таңдап, оны зерттеп, талдай бастайды, басқа тақырыпқа көбірек қызығушылық танытатынын түсінеді.
Жағдайды дамыту-шешімдерді қабылдау кезінде талданатын жағдайлардың күтілетін дамуын, ұсынылған Аль-тернативті шешімдерді іске асырудың күтілетін нәтижелерін бағалауға байланысты проблемалар ерекше рөл атқарады.
Мұнда мен балаларға сарапшы ретінде әрекет етуді ұсынамын, өйткені сараптамалық ақпаратты пайдалану кезінде айналасындағылардың сандық қана емес, сапалық бағалауы да үлкен маңызға ие, осылайша балалар сыныптастары мен туыстарына өздерінің зерттеу нысаны туралы Әлеуметтік сауалнама жүргізеді.
Орта мектепте білім берудің жаңа нәтижелеріне қол жеткізу міндеті мұғалімнен заманауи инновациялық білім беру технологияларын, әдістері мен әдістемелік әдістерін қолдануды талап етеді, бұл оқушылардың бойында жаңа білімді өз бетінше алу, қажетті ақпаратты жинау, гипотеза жасау, қорытынды жасау және қорытынды жасау дағдыларын қалыптастырады.
Зерттеу қызметі балалардың жеке ерекшеліктерін ашуға мүмкіндік береді және оларға өз білімдерін қолдануға және көпшілік алдында қол жеткізілген нәтижені көрсетуге мүмкіндік береді. Зерттеу барысында балалар жаңа жаңалықтар ашпайтыны бәріне түсінікті. Бірақ "өзін-өзі ашу" белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастыруға көмектеседі.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ӘРЕКЕТІНІҢ НЕГІЗДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОБЛЕМА

Соңғы жылдары орта мектептерде жаңа педагогикалық процестер байқалады, мысалы: оқыту мазмұны мен технологияларының жеке бағытын күшейту; оқушылардың білім беру траекторияларын даралау; базалық білім берудің шығармашылық және дамытушылық бағыты; оқу процесін технологияландыру және компьютерлендіру. Мұның бәрі оқушылардың оқу процесінің тиімділігін арттыруға және тұлғаның шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал ететін зерттеу дағдыларын дамыту қажеттілігін өзектендіреді.

Оқыту нәтижелеріне қойылатын талаптардың өзгеруіне байланысты мұғалімдер оқу процесінде және дербес шығармашылықта оқушыны зерттеу ізденісіне негізделген жаңа білім беру технологияларын әзірледі. Педагогика және оқыту әдістері туралы әдебиеттерде "зерттеу" және "зерттеу қызметі", "зерттеу әрекеті" ұғымдары жиі кездеседі. Алайда олардың нақты анықтамалары сирек беріледі. Біздің ойымызша, бұл ұғымдардың мәнін анықтау оларды зерттеудегі маңызды міндет болып табылады. Тақырыпты толығымен ашу үшін басты міндет - "зерттеу қызметі" негізгі ұғымын түсіндіру.
Ресейлік психолог А. Н.Леонтьевтің пікірінше, жалпы белсенділік [11] - бұл субъектінің әлеммен белсенді өзара әрекеттесу процесі, оның барысында субъект өзінің кез-келген қажеттіліктерін қанағаттандырады. Іс-әрекетті белгілі бір мағынаға ие кез-келген адам әрекеті деп атауға болады.
Зерттеу-белгілі бір мақсатпен, бірақ бастапқыда белгісіз нәтижемен объектіні немесе құбылысты зерттеудің шығармашылық процесі [12].
Біздің әрқайсымыз табиғатымыз бойынша зерттеушіміз. Адамға қызығушылық, зерттеу белсенділігі табиғатынан тән. Бұл ұғымдардың арасындағы айырмашылықтар бірден байқалмайды, бірақ олар көбінесе организмнің өзгеретін қоршаған орта жағдайларымен бейімделу дәрежесін және тиімді өзара әрекетімен анықтайды.
Іздену әрекеті зерттеу табиғатының негізгі көзі және қозғалтқышы ретінде әрекет етеді. Ол оның мотивациялық компонентін сипаттайды. Іздену қызметіне деген ұмтылыс биологиялық тұрғыдан алдын-ала анықталған, сонымен бірге бұл сапа қоршаған ортаның әсерінен дамиды. Зерттеу қызметі когнитивті процестерді дамытуда, оқытуда, әлеуметтік тәжірибе жинақтауда, тұлғаның әлеуметтік дамуында маңызды функцияларды орындай отырып, адам қызметінің барлық түрлеріне енгізілген. Яғни, зерттеу қызметі когнитивті белсенділікпен ынталандырылады, зерттеушілік ойлаумен сипатталады және зерттеу табиғатында көрінеді деп айта аламыз.
Адамзат мәдениетінде біз зерттеу қызметі деп атайтын қызметтің ерекше әлеуметтік-мәдени нормалары қалыптасты. Ол зерттеу қызметі мен зерттеу табиғатына негізделген, бірақ олардан айырмашылығы саналы, мақсатты, мәдени құралдар арқылы жасалады [12].
Педагогикалық әдебиеттерді талдау кейбір авторлар "зерттеу қызметі", "зерттеу әрекеті" және "зерттеу табиғаты" ұғымдарын анықтайды деп айтуға негіз береді. Олардың пікірінше, айырмашылықтар тек бір немесе басқа аспектіні баса көрсетеді. Осылайша, "зерттеу қызметі" ұғымы қажеттілік-мотивациялық және энергетикалық аспектке, "зерттеу табиғатына" - сыртқы әлеммен өзара әрекеттесу аспектісіне, "зерттеу әрекетіне" - мақсат пен концентрация аспектісіне көбірек көңіл бөледі [13].
И. А. Зимний мен Е. А. Шашенкова анықтамасына сәйкес "зерттеу қызметі - бұл адамның санасы мен іс-әрекетімен реттелетін, танымдық, зияткерлік қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған жаңа білім, оның өнімі мақсатқа сәйкес және объективті заңдар мен шарттарға сәйкес алынған, ақиқатты анықтайтын және мақсатқа жету, проблеманы қою, эксперимент объектісін таңдау, фактілерді сипаттау және түсіндіру, эксперимент, гипотеза (теория) құру барысында алынған білімді болжау және тексеру арқылы әрекеттің нақты әдістері мен құралдарын анықтау осы әрекеттің ерекшелігі мен мәнін анықтайды" [14].
Зерттеу табиғатының негізі, А.И. Савенков атап өткендей, белгісіз жағдайларда іздеу қызметіне психикалық қажеттілік болып табылады. Ол келесі анықтаманы береді: "зерттеу қызметін іздену механизмдерінің жұмыс істеуінен туындайтын және зерттеушілік табиғатына негізделген интеллектуалды және шығармашылық қызметтің ерекше түрі ретінде қарастырған жөн. Ол логикалық тұрғыдан зерттеутабиғатының (іздену белсенділігінің) ынталандырушы факторларын және оны жүзеге асыру тетіктерін қамтиды" [15].
Осылайша, зерттеу қызметі, шын мәнінде, ақпаратты түсіну мен шығармашылық өңдеуге, "сынақ пен қателік" әрекеттеріне, ойлау процестерінің жұмысына байланысты кез-келген сұраққа жауап іздеуге негізделген белсенді танымдық позицияны қамтиды. Бұл зерттеу қызметі білім беру технологияларының бір тобына жататын проблемалық оқытудан ерекшеленеді.
Оқу процесі аясында оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастырған кезде олардың білімнің ғылыми жаңалығынан субъективтілігіне, сондай-ақ жаңа қызмет түрлерін игеру процесіне баса назар аударылады.
Айта кету керек, білім беру және ғылыми-зерттеу қызметі зерттеу әрекетінен айтарлықтай айырмашылықтарға ие. Егер ғылымдағы негізгі мақсат жаңа білімді қалыптастыру болса, онда білім берудегі зерттеу қызметінің мақсаты ақиқатты игерудің әмбебап тәсілі ретінде зерттеудің функционалдық дағдыларын игеру, зерттеу түрі бойынша ойлауды дамыту, жаңа субъективті білім алуға негізделген білім беру процесінде оқушының жеке ұстанымын белсендіру болып табылады [16].
Оқу-зерттеу қызметі-бұл білім беру қызметі, оның негізгі мақсаты-оқушыларды тәрбиелеу, олардың зерттеушілік ойлау түрін дамыту. Оның құндылығы ойлаудың тәуелсіздігін, оның шығармашылығы мен ғылыми рефлексиясын, сондай-ақ зерттеушілік табиғат қабілетін қамтитын ғылыми типтегі ойлау құрылымдарын қалыптастыру мүмкіндігінде жатыр [17].
Ғылыми-зерттеу қызметінің мақсаты әрқашан қоршаған әлем туралы жаңа білім алу, оқушылардың танымдық қызығушылықтарын, зияткерлік қабілеттерін дамыту; ғылымның заманауи жетістіктері туралы ақпаратты пайдалану дағдыларын игеру; зерттеу тақырыбын, мақсаттары мен міндеттерін қалыптастыру, жұмысты құра білуге үйрету; көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын, ойлау мәдениетін қалыптастыру, реферативті жұмыстарды қорғау, пікірталас дағдыларын қалыптастыру болып табылады және дәстүрлі оқу іс-әрекетінен (түсіндірме және иллюстрациялық) ерекшеленеді [18]. Жаңа білімнен басқа, білім беру қызметі шеңберіндегі зерттеулердің мақсаты-қызметтің жаңа әдістері мен тәсілдерді іздеу, сондай-ақ оларды қолдану біліктілігң мен дағдыларын дамыту. Оқу іс-әрекетінің осы түрінің қос мақсаты көбінесе нәтижелерге назар аудара отырып ұмытылады.
Оқушылардың оқу-зерттеу қызметін ұйымдастыру білім беру процесінің екі субъектісі арасындағы қарым - қатынастың түбегейлі өзгеруін білдіреді: дәстүрлі білім беру жағдайында, әдетте, білім беру процесінің сипаты анықталады, "мұғалім" - "оқушы"стандартты позициялық схемасы жүзеге асырылады. Біріншісі білімді таратады, екіншісі оны игереді. Зерттеу қызметінің дамуымен бұл ұстанымдар ақиқатқа тап болады, мұғалім үшін таныс білімнің дайын стандарттары жоқ, тірі табиғатта көрінетін құбылыстар дайын схемаларға механикалық түрде сәйкес келмейді, бірақ әр жағдайда тәуелсіз талдауды қажет етеді. Осылайша эволюция білім беру іс - әрекетінің субъективті парадигмасынан қоршаған шындықты бірлесіп түсіну жағдайына дейін басталады, оның көрінісі "объект-субъект"жұбы болып табылады.
Екінші компонент-" тәлімгер-жас білім алушы" ақиқатты игеруге байланысты практикалық дағдыларды мұғалімнен оқушыға беруді қамтиды. Бұл беріліс "тәлімгер" және маман, мұғалім, оның тасымалдаушысы ретінде жоғары жеке беделді анықтайтын тығыз жеке байланысқа ие. Қарастырылған позициялық эволюцияның негізгі нәтижесі зерттеу қызметіне қатысушылардың төзімділік шекараларын кеңейту болып табылады [16].
Зерттеу қызметінің ерекшеліктері туралы айтатын болсақ, олоқушының да, мұғалімнің де зерттеу қабілеттері мен зерттеу дағдыларына негізделгенін атап өткен жөн.
Зерттеу қабілеттері, А. И. Савенковтың анықтамасы бойынша, зерттеу қызметін сәтті жүзеге асырудың субъективті шарттары болып табылатын жеке тұлғалық қасиеттер [15]. Олар мыналарды қамтиды:

проблеманы анықтай білу;
гипотеза жасай білу;
байқау қабілеті;
эксперимент жүргізу мүмкіндігі;
ұғымдарды анықтау қабілеті және т. б.

Арнайы зерттеу қабілеттерін қалыптастыру кез-келген адамға табысты оқу және одан әрі өзін-өзі жүзеге асыру үшін қажетті жалпы білім беру білімі мен дағдыларының маңыздылығын төмендетпейді.
Тряпицына А.П. білім беру зерттеулерін үш топқа бөлді: моно-пәндік, пәнаралық және пәнаралық-бағдарланған.
1. Моно-пәндік зерттеу-бұл белгілі бір пән бойынша белгілі бір проблеманы шешу үшін білім алуды қамтитын белгілі бір пән бойынша жүргізілетін зерттеу. Моно-пәндік зерттеудің нәтижелері жеке оқу пәнінің шеңберінен шықпайды және оны зерттеу барысында алынуы мүмкін. Бұл зерттеу мектептегі белгілі бір пән бойынша оқушылардың білімін тереңдетуге бағытталған.
Моно-пәндік білім беруді зерттеудің мақсаты пән мұғалімінің басшылығымен орындалатын жергілікті пәндік проблемаларды тек бір пән бойынша шешу болып табылады. Мұндай моно-пәндік зерттеудің мысалы: "Гауһар мен графиттің бір химиялық элементтен түзілгенін қалай дәлелдеуге болатынын ұсыныңыз". Әрине, оқушы бұл жағдайда зерттеу жұмыстарын жүргізе бастағанда, ол математикаға (алгебра, геометрия), биологияға, географияға және т.б. әсер етпей, тек бір бағытта - химиялық бағытта химия пәнінен асып кетпейді [ 19].
2. Пәнаралық зерттеулер-білім берудің бір немесе бірнеше салаларында әртүрлі академиялық пәндерді оқуды қажет ететін мәселені шешуге бағытталған зерттеулер.
Пәнаралық зерттеудің нәтижелері жеке оқу пәнінен асып түседі және оны оқу процесінде алу мүмкін емес. Бұл зерттеу оқушылардың бір немесе бірнеше пәндер немесе білім беру салалары бойынша білімдерін тереңдетуге бағытталған.
Пәнаралық білім беруді зерттеудің мақсаты білім беру саласындағы бір немесе бірнеше оқытушылардың жетекшілігімен орындалатын жергілікті немесе жаһандық пәнаралық мәселелерді шешу болып табылады [19].
Пәнаралық зерттеулер кейде кешенді зерттеулер деп аталады. Мысалы, "көмірсутектердің табиғи көздері" зерттеу жұмысында төрт мектеп пәні қиылысады: биология, география, химия, экология.
3. Пәннен тыс зерттеу-бұл жоғары сынып оқушылары үшін жеке маңызды мәселелерді зерттеуге бағытталған оқушылар мен мұғалімдердің бірлескен әрекеттерін қамтитын зерттеу. Мұндай зерттеудің нәтижелері оқу бағдарламасынан тыс және соңғысын зерттеу барысында алынбайды. Зерттеу оқушының әртүрлі білім беру салаларында мұғалімдермен өзара әрекетін қамтиды.
Пәннен тыс зерттеудің мақсаты жалпы білім берудің жергілікті проблемаларын шешу болып табылады. Бұл оқу зерттеуі бір параллель сыныптарда жұмыс істейтін мұғалімдердің жетекшілігімен жүзеге асырылады. Мысалы, "тағамдағы нитраттар" зерттеуі тақырыптан тыс [19].
Пәнаралық зерттеулердің академиялық моно- және пәнаралық зерттеулерге қарағанда бірқатар артықшылықтары бар. Біріншіден, олар оқушылардың білімінің бытыраңқылығын жеңуге және жалпы білім беру біліктілігі мен дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Екіншіден: әдетте, оларды игеру үшін қосымша оқу уақытын бөлудің қажеті жоқ. Үшіншіден: зерттеу процесі бір мақсатпен біріктірілген мұғалімдер тобын құруға ықпал етеді.
А. П. Тряпицына пәннен тыс зерттеудің педагогикалық орындылығын келесідей анықтады:
1. Пәннен тыс зерттеу-бұл әртүрлі пәндер мұғалімдерінің мектептегі білім берудің жалпы мақсаттарына жету тәсілдерінің бірлігін қамтамасыз ететін педагогикалық қызметтің нақты құралы.
2. Жалпылау арқылы пәннен тыс зерттеу мұғалімге ұрпақтар арасындағы, өткен мен болашақ арасындағы делдал ретінде өз қызметінің құндылық бағдарларын барынша жүзеге асыруға, әлемге өзінің бірегей жеке шығармашылық көзқарасын кеңейтуге мүмкіндік береді (В.В. Абраменко, М. Ю. Кондратьев, А.В. Петровский).
3. Пәннен тыс зерттеу "сыныптағы нақты өмірге" жағдай жасау идеясын жүзеге асыруға негіз береді, мұнда сабақ "өмірге дайындалу үшін ғана емес, сонымен қатар оқушының қазіргі өмірінің маңызды мәселелерін түсіну үшін құралға айналады" (Л.В. Занков, Ш.А. Амоносвили, В. А. Сухомлинский).
4. Пәннен тыс зерттеулер оқушылардың құзыреттілік деңгейін арттырудың барлық бағыттарын: жеке маңызды мәселелер шеңберін кеңейту, проблемаларды шешу құралдарының спектрін кеңейту арқылы мектептегі білім беру бағдарламаларын мазмұнды-идеологиялық қолдауды және үйлестіруді қамтамасыз етеді.
5. Пәннен тыс оқыту оқушыларды шамадан тыс жүктеместен оқу бағдарламасының мүмкіндіктерін байытады, өйткені ол интеграцияланған модульдерді құруға негіз бола алады және белгілі бір оқу пәндерінің жеке тақырыптарының мазмұнын байытуға ықпал етеді.
6. Пәннен тыс оқытуды оқушының өзін-өзі тәрбиелеу процесін педагогикалық қолдау және оқушының оқу іс-әрекетіндегі жетістіктерін есепке алу формаларын кеңейту әдісі ретінде қарастыруға болады.
7. Пәннен тыс сабақтар оқушының әлеуметтік белсенділік тәжірибесіне мектеп білімін, қосымша білім беруді, өзін-өзі тәрбиелеуді және тәрбиелеуді біріктіру құралы бола алады [19].
Е. В. Тяглованың пікірінше, оның педагогикалық және даму әлеуетін ашу үшін оқушылардың оқу-зерттеу қызметін ұйымдастыру [20] бірқатар принциптерге негізделуі керек:
- қол жетімділік принципі (оқушының тапсырманы орындау қабілеті, оның соңында оның қызметі нәтижесінде жетістік сезімі пайда болады);
- табиғилық принципі (сұрақ нақты болуы керек; сонымен қатар зерттеу процесіне шынайы қызығушылық);
- эксперимент принципі (оқушылардың барлық анализаторлардың көмегімен бір нәрсенің қасиеттерін білуі, нәтижесінде заттар мен құбылыстардың әртүрлі қасиеттері өзара байланысты, барлық жағынан қамтылған деп қабылданады);
- назар аудару принципі (проблемалар, мақсаттар мен міндеттер, зерттеу барысы және оның нәтижелері);
- мәдени бірегейлік қағидаты (осы мәдениетте бар дүниетаным дәстүрлерін ескере отырып);
- көркемөнерпаздар принципі (оқушы өзінің еңбек тәжірибесінде зерттеу барысы мен жаңа білімді игереді) [12].
Зерттеу нәтижелерінің салыстырмалы жаңалығы туралы айтатын болсақ, белгілі бір аспектіні - ақпараттың қол жетімділігі принципін ұстану керек. Осы қағидаға сәйкес зерттеудің мақсаты мен әдіснамасын өзгертпестен белгілі тәжірибелерді қайталау қарастырылмайды.
Шетелдік әдебиеттерде принциптер зерттеу механизмінің тиімді жұмыс істеуіне бағытталған талаптармен ауыстырылады. Американдық тәрбиешілердің айтуы бойынша (Драйвер Р., Белл Б., Крайцберг П. және т. б.) [11], талаптар келесідей:
1. Оқушыларды өз идеяларын айтуға, оларды ашық түрде айтуға шақыру.
2. Оқушылардың қолданыстағы идеяларға қайшы келетін құбылыстармен қақтығысы.
3. Болжамдар, тұжырымдар, балама түсініктемелер беруге шақыру.
4. Оқушыларға өз болжамдарын еркін және қызықты ортада, әсіресе шағын топтарда талқылау арқылы зерттеуге мүмкіндік беру.
5. Оқушыларға құбылыстар мен жағдайлардың кең ауқымында олардың қолданбалы маңыздылығын бағалай алатындай жаңа ұғымдарды қолдануға мүмкіндік беру.
Химия-эксперименттік және теориялық ғылым. Осы саладағы заттар мен процестерді зерттеу эксперименттен алынған фактілерді талдауға, сондай-ақ оларды теориялық түсіндіруге және жалпылауға негізделген. Егер фактілерді қолданыстағы заңдар мен теориялар негізінде түсіндіруге болатын болса, онда олар осы заңдар мен теорияларды нығайтуға қызмет етеді. Бірақ ең қызықты фактілер қолданыстағы теорияларға қайшы келеді. Содан кейін олардың түсіндірмесін іздеу жаңа заңдардың ашылуына, жаңа теориялардың құрылуына әкеледі. Бұл химиялық жаңалықтардың логикасы: индуктивті (жинақталған фактілерді жалпылау) және дедуктивті (фактілерді түсіндіру үшін теориялар мен заңдарды қолдану) зерттеу әдістерінің үйлесімінде.
Химияны оқу пәні ретінде игеру процесінің негізгі мазмұны мен талаптары мемлекеттік жалпы білім беру стандартында көрсетілген. Онда пән мазмұнының міндетті минимумын, оқушылардың оқу жүктемесінің максималды көлемін, білім беру мекемелерінің түлектерін даярлау деңгейін, сондай-ақ білім беру процесін қамтамасыз етуге қойылатын негізгі талаптарды айқындайтын нормалар мен талаптар айқындалған.
Мысал ретінде мемлекеттік жалпы білім беру стандартына толық сәйкес келетін жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған "Химия" жұмыс бағдарламасын қарастырайық.
Осы бағдарламаға сәйкес орта (негізгі) жалпы білім берудің базалық деңгейінде химияны зерделеу мынадай мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған:
Химияның негізгі ұғымдары мен заңдары, химиялық символизм туралы маңызды білімді игеру;
Химиялық процестер мен құбылыстарды бақылау, бақылау нәтижелерін құжаттау дағдыларына ие болу;
Химиялық эксперименттер жүргізу, заттардың химиялық формулалары мен химиялық реакциялар теңдеулері негізінде есептеулер жүргізу қабілетін игеру;
Зертханалық жабдықты дұрыс өңдеу қабілетін меңгеру;
Химиялық эксперимент процесінде танымдық қызығушылықтар мен интеллектуалды қабілеттерді дамыту, өмірлік қажеттіліктерге сәйкес тәуелсіз білім алу.
Жұмыс бағдарламасының мазмұны оқушылардың білімі мен дағдыларын базалық деңгейде меңгеруге бағытталған. Бағдарлама химия бойынша орта (Толық) жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандартының федералды компонентінде қарастырылған барлық тақырыптарды қамтиды. 1-кестеде 9-сыныптағы химия курсын оқу-тақырыптық жоспарлау ұсынылған.
Кесте 1
9-сыныптағы химия пәнін оқу-тақырыптық жоспарлау

Тақырып атауы	Жалпы сағат саны	Осыдан
Тақырып атауы		Практикалық жұмыс	Бақылау жұмыстары	Зертханалық тәжірибелер
Органикалық химия пәні.	1	-	-
Органикалық қосылыстардың құрылыс теориясы.	1	-	-	-
Органикалық қосылыстардың құрамы мен құрысымы.	3	-	-	-
Көмірсутектер және олардың табиғи көздері.	10	1	2	4
Құрамында оттегі бар органикалық қосылыстар және олардың табиғи көздері.	12	-	-	4
Құрамында азот бар органикалық қосылыстар және олардың табиғатта болуы.	3	-	-	1
Полимерлер: пластмассалар, резеңке және талшықтар	3	-	-	2
Химияның эксперименттік негіздері.	1	1	-	-
Химия және өмір.	1	1	1	-
БАРЛЫҒЫ	35	3	3	11

Химия сабақтарында зерттеу дағдыларын игерудің негізгі жүктемесі ғылыми гипотеза мен тұжырымдарды қалыптастыру түріндегі эксперименттік тапсырманың, есептік бөліктің және теориялық жұмыстың үйлесімі болып табылатын және зерттеу қызметінің негізгі кезеңдерін көрсететін зертханалық эксперименттерге түседі. . Алайда зерттеу дағдыларының толық дамуы практикалық жұмыс кезінде жүреді [22]. Біздің ойымызша, оқытудың бұл түрі сапалы және сандық талдаумен ұсынылуы мүмкін, оның мазмұны қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келеді: ең алдымен, ол оқушылардың шығармашылық ойлауы мен тәуелсіздігін қалыптастыруға және дамытуға ықпал етті, оқушыларға зертханалық және практикалық жұмыстарға зерттеу тәсілінің дағдыларын үйретті.

Оқушылардың зерттеулер теориялық білім мен эксперименттерді қолдануды біріктіреді, модельдеу, ойлау экспериментін жүргізу, зерттеу жоспарын құру дағдыларын қажет етеді, сонымен қатар оқушылардан барынша тәуелсіздікті және оқуға жеткілікті уақытты қажет етеді [23].
Химияны оқыту процесінде әртүрлі зерттеу әдістері қолданылады. Оларға мыналар жатады:
Бақылау. Бұл сезім мүшелерінің жұмысына негізделген танымдық іс-әрекеттің белсенді әдісі. Өнімді болу үшін басқару жүйесі бірқатар талаптарға сай болуы керек:
1) арнайы, яғни нақты проблеманышешу үшін бақылау жүргізілуі керек;
2) мұғалім әзірлеген белгілі бір жоспарға сәйкес бақылаудан тұратын жоспарлы;
3) бәсекеге қабілетті іс-әрекет, яғни оқушы көзге түсетін барлық нәрсені байқап қана қоймайды, сонымен қатар білім базасын қолдана отырып, қажетті нәрсені іздейді;
4) жүйелі, өйткені белгілі бақылаулар тек бір жүйеде орындалған кезде алынуы мүмкін қажетті ақпаратты қамтиды, бұл бірнеше рет және әртүрлі жағдайларда бақылаулар жүргізуге мүмкіндік береді.
Модельдеу. Әдістің мәні мынада: кез-келген құбылысты зерттеу кезінде оқушылардың мұқият назарының объектісі ретінде қызмет ететін модель жасалады. Осылайша, модельдік көріністер микроәлем объектілерін зерттеуде қолданылады. Мысалы, электронды бұлттың көрінісі электронды модель ретінде қызмет етеді [23].
Сипаттама. Сипаттама эксперименттік деректерді ғылым тіліне аударады. Химиялық реакция теңдеулерін қолдана отырып, оқушылар эксперименттік деректерді сипаттайды. Оқытудағы сипаттама әсіресе зерттелетін химиялық процестерді уақыт өте келе көрсету қажет болғанда, көптеген жылдар бойы болып жатқан процестерді эксперименталды түрде көрсету қиын болған кезде пайдалы. Болат, шойын, шыны балқыту, мұнай айдау және т. б. туралы идеялар пайда болған кезде [23].
Химиялық тәжірибе-бұл маңызды әдіс және сабақта бейнелеудің негізгі құралы. Ол ұсынылған гипотезалардың дұрыстығын тексеру, білім беру мәселелерін шешу үшін қолданылады. Тәжірибе жасай отырып, оқушылар олармен не болып жатқанын және өзгерістер туралы біледі. Эксперименттің педагогикалық құндылығы мынада: оны бақылау процесінде оқушы күрделі химиялық процестерді басқаруға болатынына сенімді, бір қарағанда түсініксіз болып көрінетін құбылыстарда жұмбақ ештеңе жоқ. Осыған байланысты эксперимент оқыту әдісі ретінде дамушы және тәрбиелік функцияны орындайды.
Мектептің химия бағдарламасы хХимиялық эксперименттердің барлық түрлерін қарастырады, олар қандай да бір түрде жүргізілуі керек. Бұл негізінен демонстрациялық үстелде мұғалім орындайтын оқу демонстрациялық эксперименті және оқушының эксперименті - практикалық жұмыс, оқушылардың жұмыс орындарында жүргізетін зертханалық эксперименттері. Эксперименттердің бір түрі-ойлау эксперименті.
Оқушы эксперименті-бұл өзіндік жұмыс түрі. Бұл оқушыларды жаңа ұғымдар мен дағдылармен байытып қана қоймайды, сонымен қатар олар үйренгендерін тексеру әдісі болып табылады. Оқушының эксперименті зертханалық эксперименттер мен практикалық жаттығуларға бөлінеді. Зертханалық эксперименттердің мақсаты-жаңа білім алу. Практикалық сабақтар әдетте тақырыпты зерттеудің соңында өткізіледі және білімді нығайтуға және жетілдіруге, практикалық дағдыларды қалыптастыруға, қолда бар біліктілігі мен дағдыларды жетілдіруге қызмет етеді.
Оқушыға экспериментті келесі кезеңдерде жүргізу ұсынылады:
1) эксперименттің мақсатын түсіну;
2) пәндерді зерделеу;
3) аспаптар жасау немесе дайын өнімді пайдалану;
4) эксперимент жүргізу;
5) нәтижелерді талдау және қорыту;
6) алынған нәтижелерді түсіндіру және реакция теңдеулерін құру;
7) есепті жасау.
Экспериментке кіріскен кезде оқушылар экспериментті не үшін жүргізетінін және мәселені шешу үшін не істеу керектігін түсінуі керек. Ол заттарды органолептикалық немесе аспаптар немесе индикаторлар арқылы зерттейді. Жұмысты өзіндік талдаудан кейін оқушы тиісті химиялық теорияларды пайдалана отырып, қорытынды жасауы керек. Тиісті рөл эксперименттік жұмыс есебіне берілуі керек, өйткені есепті жазу ойлардың қысқаша және нақты тұжырымдалуын, дұрыс жазуды үйретеді. Практикалық жұмыс туралы есеп үшін баға қойылады.
Демонстрациялық эксперименттер-бұл мұғалім жүргізетін эксперименттер. Демонстрациялық экспериментті қолданудың екі нұсқасы бар:

қорытынды

теориялық түсініктеме

проблема

эксперимент

қорытынды

теориялық түсініктеме

проблема

эксперимент

4-сурет. Демонстрациялық экспериментті қолдану мысалдары

Бірінші жағдайда алдымен белгілі бір материалға теориялық түсініктеме беріледі, содан кейін оқушыларға алған білімдерін іс жүзінде қолдану міндеті қойылады. Бұдан әрі демонстрациялық эксперимент жүргізіледі, соның арқасында оқушылар химиялық процестерді басқара алатындығына, оларды мақсатты түрде жүргізе алатындығына көз жеткізеді, бір қарағанда түсініксіз болып көрінетін құбылыстарда олардың білімі адамдардың практикалық іс-әрекетіндегі химиялық өзгерістер туралы кеңінен қолдануға мүмкіндік беретін табиғат заңдарына бағынатындығында жұмбақ және жұмбақ ештеңе жоқ. Қорытындылай келе, атқарылған жұмыс туралы қорытынды жасалады.

1.5 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯ ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

Зерттеу қызметі химия ғылымына деген қызығушылықтың бастапқы нүктесі бола алады. Зерттеудің стандартты емес шарттары оқушылардың белсенділігін арттырады, оқу ақпаратын қабылдауды белсенді, тұтас, эмоционалды, шығармашылық етеді.

Білім берудің жаңа стандартына сүйене отырып, зерттеу қызметіне келесі тәсіл бөлінеді:
- өзін-өзі дамытуға және үздіксіз білім алуға дайындықты қалыптастыру;
- оқушыларға арналған білім беру ортасын жобалау және құру;
- оқушылардың белсенді оқу-танымдық қызметі;
- оқушылардың жеке жас ерекшеліктерін, психологиялық және физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оқу процесін құру.
Стандартқа сәйкес, қазіргі түлек келесідей болуы керек:
- қоршаған әлемді танудың ғылыми әдістерінің негіздерін меңгерген, шығармашылыққа және заманауи инновациялық қызметке ынталы;
- шығармашылық және сыни ойлау, әлемді белсенді және мақсатты тану, адам мен қоғам үшін ғылымның, еңбек пен шығармашылықтың құндылығын түсіну, өмір бойы білім алуға және өзін-өзі тәрбиелеуге ұмтылу;
- өзін жеке тұлға ретінде таниды, әлеуметтік белсенді, заңның үстемдігін құрметтейді, отбасы, қоғам, мемлекет, адамзат алдындағы міндеттерін орындайды;
- кәсіпті саналы түрде таңдауға дайындық, адам мен қоғам үшін кәсіби қызметтің маңыздылығын, оның тұрақты дамуын түсіну;
- білім беру, зерттеу, жобалау және ақпараттық қызметті жүзеге асыруға қабілетті білім беру ынтымақтастығына дайындық [17].

1.6 ХИМИЯ САБАҚТАРЫНДА ЗЕРТТЕУ ДАЙЫНДЫҒЫН ЕНГІЗУ МӘСЕЛЕСІ

Оқытуды мұғалімнің жұмысына біріктіру көп еңбек пен уақытты қажет етеді, сонымен қатар мектептерде кездесетін қиындықтарды жеңеді. Пушкин атындағы №1 мектеп-гимназиясының химия пәні мұғалімдеріне (барлығы 6 адам) "Мұғалімдерге оқытудың зерттеу әдістерін қолдануға кедергі келтіретін себептер" сауалнамасын толтыру ұсынылды. Ол келесі тармақтарды қамтыды:

1. Оқушылардың оқу және ғылыми іс-әрекетін ұйымдастыруға уақыттың жетіспеушілігі.
2. Бұл мәселе бойынша университетте жеткіліксіз дайындық.
3. Бұл мәселе бойынша дидактикалық материалдардың болмауы.
4. Мектепте білім беру зерттеулерін жүргізуге арналған құралдар мен реактивтердің болмауы.
5. Бұл мәселеде педагогикалық тәжірибенің болмауы.
6. Олар зерттеуді ұйымдастыру мен жүргізудің педагогикалық технологияларымен таныс емес.
7. Оқушылардың дайындық деңгейі төмен.
8. Оқушылармен зерттеу жүргізу үшін арнайы жағдайлардың болмауы.
9. Әдістемелік қызметтер тарапынан уақтылы көмектің болмауы.
10. Өзіндік зерттеу қасиеттерінің болмауы.
11. Оқытудың зерттеу әдістерінің мәнін түсінбеу.
12. Бұл мәселеге жеке қызығушылықтың болмауы.
13. Сіз оқушыларды білім беру зерттеулеріне тартпай-ақ сабақ бере аласыз ба?
14. Оқушылармен жұмыс жасауда мен зерттеу әдістерін қолданамын.
Сонымен, мектептегі химия мұғалімдеріне сауалнама жүргізу кезінде бірнеше пәндерді оқытуды біріктіру қажеттілігімен байланысты олардың шамадан тыс жүктелу проблемасы тән болды. Бұл аспектіні сауалнамаға қатысқан мұғалімдердің 90% - ы атап өтті. Сауалнамаларды талдау оқытудың зерттеу әдістемесін енгізуге осы мәселе бойынша дидактикалық материалдардың жетіспеушілігі (58%), мектепте оқу және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге арналған құралдар мен реактивтердің жетіспеушілігі (96%) кедергі келтіретінін көрсетті, сондай-ақ оқушылармен ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін арнайы жабдықталған зертханалардың болмауы (65%). Көріп отырғаныңыздай, көптеген мұғалімдер химияны оқытуда зерттеу әдістерін енгізе алмайды. Сонымен қатар, сауалнамаға қатысқан мұғалімдердің 100% - ға жуығы бүгінгі күні оқу процесін сабақтарда да, оқушылардың сыныптан тыс жұмыстарында да зерттеу әдістерін қолдана отырып құрудың маңыздылығын түсінеді [24].

ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ

ХИМИЯ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУ ҚЫЗМЕТІН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘСІЛДЕРІ

жүктеу 0,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14