226
кеттерден балаларды дереу қайтару бойынша міндеттемелер қабыл-
данады.
Кəмелетке толмағандардың арасында қылмыстардың
алдын алу саласындағы халықаралық стандарттар
Эр-Рияд қаласында қабылданған жəне БҰҰ Бас Ассамблеясының
45-сессиясында 45/112 қарарымен бекітілген, Кəмелетке толмағандар
арасында қылмыстардың алдын алу үшін БҰҰ 1990 жылғы Басшы
қағидалары кəмелетке толмағандар қылмыстарының алдын алу
саласындағы негізгі құжат болып табылады. Қағидалар 1988 жылдың
наурыз айында Эр-Рияд қаласында (Сауд Арабиясы) сарапшылардың
халықаралық отырысында əзірленді. Эр-Риядтің басшы қағидалары
кəмелетке толмағандар мен жастар арасында қылмыстардың алдын алу
үшін бірлескен шараларды қабылдау мақсатында жеке сектордың
қатысуымен ұлттық, мемлекеттік, жергілікті басқару органдарының,
қоғам өкілдерінің, сондай-ақ еңбек, балаларды күту, білім беру
мəселелерімен, əлеуметтік мəселелермен айналысатын мекемелердің,
құқық қорғау жəне сот органдарының тығыз ынтымақтастығын
көздейді.
Кəмелетке толмағандардың қылмыстарының алдын алу сала-
сындағы кейбір халықаралық стандарттар (мəселен, бас бостанды-
ғынан айыру мəселелерін реттейтін) кəмелетке толмағандардың
экономикалық, əлеуметтік жəне мəдени құқықтарын бекітеді: мысалы,
тамақпен жəне киіммен қамсыздандыру, медициналық қызмет
көрсетуге жəне білімге еркін қол жеткізу. Осы құқықтар сол не басқа
баланың жағдайына қарамастан, ешбір кемсітушіліксіз сақталуы тиіс
жəне мемлекет бұл құқықтар үшін жауапты. Осындай халықаралық
құжаттардың қатарына 1985 жылдың 10 желтоқсанында БҰҰ Бас
ассамблеясы қабылдаған, «БҰҰ Кəмелетке толмағандарға қатысты сот
төрелігі жөніндегі ең төменгі стандартты ережелерін» («Бейжің
ережелері») жатқызу керек. Бейжің ережелері 1984 жылдың мамыр
айында Бейжің қаласында өткен, БҰҰ VII Конгрессіне Өңіраралық
дайындық мəжілісте əзірленді, сондықтан солай аталып кеткен. Бейжің
ережелері тергеудің басында материалдарды тиісті «қоғамдық немесе
өзге қызметтерге» бере отырып, тергеуді тоқтатуды қолдайды жəне
«істі ресми шешу үшін құзырлы билік органдарының қызметіне
мүмкіндігінше жүгінбеуге» ұсынады (11-ереже). Біріккен Ұлттар
Ұйымының Бас бостандығынан айырылған кəмелетке толмағандарды
қорғау туралы ережелері Бас Ассамблеясының 1990 жылғы
14 желтоқсандағы 45/113 қарарымен қабылданды. Қамау тек ең ақырғы
шара сияқты қолданылуы тиіс. Ережелер қамауды тек ерекше
11
Астана қ-сы, n=32
84,2
Ақтөбе облысы, n=26
83,9
Батыс – Қазақстан облысы, n=26
81,3
Оңтүстік-Қазақстан облысы, n=31
77,4
Жамбыл облысы, n=23
74,2
Қарағанды облысы, n=18
62,1
Қазақстандық ата-аналардың жоғарғы пайызы жанжал
жағдайларында балалармен қарым-қатынас орнатып, ортақ
шешімге келуге тырысады (79,7%).
Ата-аналар өз балаларымен өзара қатынастары бойынша
туындаған мəселелерді шешуде келесі əдістерді аз қолданады:
- белгілі бір нəрселерді жасауға тыйым салады – 22,7%;
- ренжиді – 11,2%;
- оған айқайлайды – 10,0%;
- ақшадан айырады – 4,0%;
- жазалаумен, ұрумен қорқытады– 4,0%;
- онымен қарым-қатынас жасамайды – 1,2%.
Жəне ата-аналардың аз пайызы денелік күш қолдану əдісін
қолданады – 1,2% (10-кесте).
10-кесте.
Сізді балаңыз тыңдамаған жағдайда, Сіз көбінесе...
Жауап нұсқалары, n=251
Жиілігі
Пайызы
Оны көндіруге, сендіруге тырысасыз 200 79,7
Белгілі бір нәрселерді жасауға тыйым
саласыз
57 22,7
Ренжисіз
28
11,2
Оған дауыс көтересіз
25
10,0
Ақша бермейсіз
10
4,0
Жазалаумен, ұрумен қорқытасыз
10
4,0
Онымен қарым-қатынас жасамайсыз
3
1,2
Ұрып жібересіз (желкесінен, бетінен)
немесе сабайсыз
3 1,2
Көп жағдайда ата-аналар жанжал жағдайын шешудің
ымыраға келу əдістерін (оны көндіруге, сендіруге тырысады)
қолданады. Бұл параметр бойынша ең жоғары көрсеткіш
Қостанай облысы респонденттері арасында кездеседі (93,3%).
12
Рухани қысым көрсету əдістері Алматы қаласында, Батыс
Қазақстан жəне Ақтөбе облыстарында жиі қолданылады.
Оңтүстік Қазақстан, Ақтөбе жəне Жамбыл облыстарындағы
ата-аналар денелік қысым көрсетуге бейім екендігі байқалады
(11-кесте).
11-кесте.
Сізді балаңыз тыңдамаған жағдайда, Сіз көбінесе...
(аймақтар бойынша, % респонденттер)
Жауаптар нұсқасы
Қарағанды
обл
. n=28
Қостанай
об
л. n=30
Батыс
Қазақстан
об
л. n=30
Астана
қ
-сы
, n=40
Ақтөб
е
об
л. n=32
Алматы
қ
-сы
n
=
30
Ж
амбыл
обл
. n
=
30
Оңтүстік
Қазақстан
об
л. n=31
Жауап нұсқалары
85,7 93,3 76,7 82,5 65,6 63,3 86,7 83,9
Оны көндіруге, сендіруге
тырысасыз
3,3
2,5
3,3
Белгілі бір нәрселерді жасауға
тыйым саласыз
3,6 3,3 6,7 20,0 6,3 23,3 3,3 9,7
Ренжисіз
3,3
5,0
6,3
10,0 3,3
3,2
Оған дауыс көтересіз
17,9 20,0 40,0 17,5 25,0 30,0 20,0 12,9
Ақша бермейсіз
3,6 3,3 10,0 15,0 9,4 6,7 10,0 19,4
Жазалаумен, ұрумен
қорқытасыз
10,0
2,5
6,3
6,7
6,7
Онымен қарым-қатынас
жасамайсыз
3,1
3,3
3,2
Ұрып жібересіз (желкесінен,
бетінен) немесе сабайсыз
Бала агрессивтілігі мəселесін зерттеу барысында мектеп
психологтарымен тереңдетілген сұхбат жүргізілді. Жүргізілген
сұхбат нəтижесі бойынша, мектеп психологтары мектептерде
бала агрессивтілігі көрініс беретіндігі туралы атап өтті.
Сонымен қатар, олар қазақстандық оқушыларға вербальды
агрессия тəн екендігін атап өтті. Балалар көп жағдайда өзінің
225
бостандығынан айыру; «кəмелетке толмаған адамды жезөкшелікпен
айналысуға тарту» - үш жылдан бес жылға дейінгі мерзімге бас
бостандығынан айырумен жазаланады (ауырлығы орташа қылмыс-
тардың санаты, ҚР ҚК 132-1-бабының 1-бөлігі).
Балалар үстінен зорлық-зомбылықты ескерту саласында
профилактикалық жұмысты реттейтін нормативтік құқықтық
актілер
Нақтырақ айтқанда, «Ана мен бала денсаулығын сақтау
саласында медициналық көмекті жетілдіру бойынша шаралар
туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің
2011 жылғы 31 наурыздағы № 164 бұйрығы қабылданды, оған
сəйкес медицина қызметкері патронаж кезінде ерте жастағы
балаларға қатаң қарау немесе оларға күш қолдану жағдайларын
көрсететін белгілерді, мысалы, кішкентай жасқа тəн емес
жарақаттарды (мəселен, отыра алмайтын немесе жүре алмайтын
баланың басын соғып алуы) анықтауға міндетті. Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 24 қазандағы № 1247
қаулысымен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Адам саудасына
байланысты қылмысқа қарсы күрес, оны болдырмау жəне оның
алдын алу жөніндегі 2012 – 2014 жылдарға арналған іс-шаралар
жоспары бекітілді.
«Зорлау жəне өзге де нəпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану
əрекеттерімен
байланысты
қылмыстарды
саралаудың
кейбір
мəселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
2007 жылғы 11 мамырдағы № 4 нормативтік қаулысы «жас немесе
кəмелетке толмағанды зорлағаны немесе осындай жастағы адам-
дарға қатысты жасалған өзге нəпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану
əрекеттері үшін жауаптылық, тек кінəлі қылмыс жасағанға дейін
жəбірленушілердің жасы жөнінде білсе ғана орын алуы мүмкін» деп
анықтайды. Біздің пайымдауымызша, осы қаулыны жəбірленушінің
жасын ескермей, мұндай қылмыстарды жасағаны үшін адамның
жауапкершілігі туралы мəселенің шешілуі туралы ережелерді реттеу
тұрғысынан пысықтау қажет.
2010 жылы Қазақстан Балаларды қорғау жəне баланы шетелдік
асырап алуға қатысты ынтымақтастық туралы халықаралық
конвенцияны ратификациялады. Баланы шетелдік асырап алу баланың
мүдделерін неғұрлым жақсы қамтамасыз ету мақсатында іске
асырылатынына кепілдік беру Конвенцияның басты мақсаты болып
табылады. 2012 жылы Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаев «Балаларды халықаралық ұрлаудың азаматтық-
құқықтық аспектілері туралы конвенцияны ратификациялау туралы»
заңына қол қойды, осы құжатпен конвенцияға қатысушы мемле-
Достарыңызбен бөлісу: |
