Жылдар аралығындағы зерттеулердегі есімдіктерді жіктеуге қатысты ұстанымдар

жүктеу 0,72 Mb.

бет	83/133
Дата	13.05.2022
өлшемі	0,72 Mb.
	#38526

1 ... 79 80 81 82 83 84 85 86 ... 133

емтихан сұрақтары (1) (Автосохраненный)

Келер шақ
-ар, барар, келер
Осы шақ Нақ осы шақ	Жазамын Жүр, жатыр, жүр, отыр
Өткен шақ Баяғылық Бұрынғылық	-ды -ді, -ты, -ті; -ған екен; -ушы еді.

А. Байтұрсыновтың қазақ тілін зерттеуші басқа ғалымдардан артықшылығы – тілдің типологиялық ерекшелігін біліп, тілдік тұлғаларды дұрыс ажырата білуі мен қазақ тіл білімі ғылымына қатысты терминдерді ана тілімізде беруі.

Қ. Кемеңгерұлы:

Келер шақ: жазар	Прошедшее постоянное: -ушы еді, -атын еді
Осы келер шақ: жазамын	Прошедшее определенное: -ып
Таза осы шақ: жүр, жатыр, отыр, тұр. Күрделі түрі: -п отыр, тұр, жатыр, жүр.	Прежде-прошедшее І: -ған еді Прежде-прошедшее ІІ: -п еді
Несовершенное прошедшее: жазды	Давнопршедшее: -ған
Преждепрошедшее: -ған + е

Қазақ тіл білімінің ғылыми-теориялық негізін қалаушылардың бірі, көрнекті ғалым Құдайберген Қуанұлы Жұбанов етістік мәселесінде оның шақ категориясының тілдік табиғатына мейлінше терең бойлаған. Ғалым шақ түрлерін үшке бөліп қарастырады да, әрі қарай жіктеп, таратып береді.

Өткен шақтың мағынасын сөйлеп тұрған кезден бұрын болған істі білдіру деп, оны 9 топқа бөледі:

Айғақ өңді өткен шақ. Істің болғанына айтушы куә, айғақ бола сөйлейді. Мысалы: жазыпты, оқымапсың, білмеппіз.
Аулақ өңді өткен шақ. Істің болғанын айта тұрып, өзі басы-қасында болмағанын қоса білдіреді. Мысалы: жазған, оқыған соң, көргенбіз.
Мойындау өңді өткен шақ. Істің болған не болмағанын мойындай сөйлейді. Мысалы: жазған, оқыған соң, көргенбіз.
Күмән өңді өткен шақ. Мысалы: жазған шығар.
Айғақ баяғылық. Ертеде істің болғанына не болмағанына айғақ бола сөйлейді. Мысалы: жазып еді, жазған еді.
Аулақ баяғылық. Сондай ертеде өткен істің болғанынан не болмағанынан аулақ болғанын қоса білдіреді. Мысалы: жазған екен.
жүктеу 0,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 79 80 81 82 83 84 85 86 ... 133