Адамның мотивациялық сферасы мен оның иерархиялық құрылымы

2 Адамның мотивациялық сферасы мен оның иерархиялық құрылымы

Тұлғаның мотивациялық сферасы – бұл жеке мотивтердің иерархиялық жүйесі. Мотивациялық сфераның құрылымы өте күрделі. Сонымен қатар, мотивация белгілі бір иерархияға әр қызмет түрінің ішінде ғана емес, сонымен қатар әр түрлі қызмет мотивациясының рейтингі бар.

Адамның мотивациялық сферасын оның дамуы тұрғысынан келесі параметрлермен бағалауға болады: кеңдік, икемділік және иерархия. Мотивациялық сфераның кеңдігі деп әр деңгейдегі ұсынылатын мотивациялық факторлардың сапалық әртүрлілігі түсініледі. Адамда әртүрлі мотивтер, қажеттіліктер мен мақсаттар болған сайын, оның мотивациялық сферасы дамиды.

Назар аударыңыз, кеңдік пен икемділік адамның мотивациялық сферасын әр түрлі сипаттайды. Кеңдік – бұл әр түрлі потенциалдар, объектілердің жиынтығы, бұл шұғыл қажеттілікті қанағаттандыру құралы ретінде қызмет ете алады, ал икемділік-мотивациялық сфераның иерархиялық ұйымдастырылуының әр түрлі деңгейлері арасындағы байланыстардың қозғалғыштығы: мотивтер мен қажеттіліктер, мотивтер мен мақсаттар, қажеттіліктер мен мақсаттар.

Ақырында, иерархия – бұл мотивациялық сфераны ұйымдастыру деңгейлерінің әрқайсысының құрылымының сипаттамасы. Қажеттіліктер, мотивтер мен мақсаттар мотивациялық бейімділіктің дәйекті жиынтығы ретінде болмайды. Кейбір бейімділіктер (мотивтер, мақсаттар) басқаларға қарағанда күшті және жиі пайда болады; басқалары әлсіз және жиі жаңартылады. Белгілі бір деңгейдегі мотивациялық формацияларды күшейту мен жиіліктегі айырмашылықтар неғұрлым көп болса, мотивациялық сфераның иерархиясы соғұрлым жоғары болады.

Адамның мотивациялық сферасын оның дамуы тұрғысынан келесі параметрлермен бағалауға болады: кеңдік, икемділік және иерархия. Мотивациялық сфераның кеңдігі деп әр деңгейдегі ұсынылатын мотивациялық факторлардың сапалық әртүрлілігі түсініледі. Адамда әртүрлі мотивтер, қажеттіліктер мен мақсаттар болған сайын, оның мотивациялық сферасы дамиды.

Мотивациялық сфераның икемділігі мотивация процесін келесі түрде сипаттайды. Мотивациялық сала неғұрлым икемді болып саналады, онда неғұрлым жалпы сипаттағы мотивациялық импульсті қанағаттандыру үшін төменгі деңгейдегі әр түрлі мотивациялық стимулдарды қолдануға болады (жоғары деңгей). Мысалы, адамның мотивациялық сферасы икемді, ол сол мотивті қанағаттандыру жағдайына байланысты басқа адамға қарағанда әр түрлі құралдарды қолдана алады. Мысалы, бір адам үшін білімге деген қажеттілікті тек теледидар, радио мен кино қанағаттандыра алады, ал екіншісі үшін оны қанағаттандыру құралы әр түрлі кітаптар, мерзімді басылымдар және адамдармен қарым-қатынас болып табылады. Соңғысында мотивациялық сала анықтамасы бойынша неғұрлым икемді болады.

Назар аударыңыз, кеңдік пен икемділік адамның мотивациялық сферасын әр түрлі сипаттайды. Кеңдік – бұл қажеттіліктерді қанағаттандыру құралы ретінде берілген адамға қызмет ететін объектілердің потенциалды диапазонының әртүрлілігі, ал икемділік – мотивациялық сфераның иерархиялық ұйымдастырылуының әр түрлі деңгейлері арасындағы байланыстардың қозғалғыштығы: мотивтер мен қажеттіліктер арасындағы, мотивтер мен мақсаттар, қажеттіліктер мен мақсаттар.

Ақырында, иерархия – бұл мотивациялық сфераны ұйымдастыру деңгейлерінің әрқайсысының құрылымының сипаттамасы. Қажеттіліктер, мотивтер мен мақсаттар мотивациялық бейімділіктің іргелес жиынтығы ретінде болмайды. Кейбір бейімділіктер (мотивтер, мақсаттар) басқаларға қарағанда күшті және жиі пайда болады; басқалары әлсіз және жиі жаңартылады. Белгілі бір деңгейдегі мотивациялық формацияларды күшейту мен жиіліктегі айырмашылықтар неғұрлым көп болса, мотивациялық сфераның иерархиясы соғұрлым жоғары болады.