Жәй html мысалы

17
Жүйелік блок
Процессор
Жедел жады
М а г и с т р а л ь
Сыртқы (периферинді) құрылғылар
ЖМДЖ   ҚМДЖ   Дисплей     Пернетақта     Принтер  Тышқан      Сканер
Сурет  1
Жүйелік  блоктың  негізгі  бөліктері  мен  магистраль  конструктивті  түрде
жүйелік платада  орналасады. Компьютерлердің  көп бөлігінің  жүйелік  платасы
болады, олар негізгі желілерден тұрады да, олардың элементтерінің байланысы;
мысалға  алатын  болсақ  жинақтағыштың  приводтарымен, дисплеймен  және
көптеген басқа да сыртқы апаратттар  шиналардан паралель беріледі.
Процессор  жұмысының  негізгі  режимдарына
  қолданылған  құрылғылар
беріледі. Яғни  бұл  жағдайда  болған  элементтер  баспа  платаларында
орналасады, олар  арнайы  ажыратылған  кеңейтілген  орындарға  қойылады. Ол
орындар  жүйелі  платада  арнайы  қарастырылған. Бұл  қосымша  платаларды
негізгі жүйелік платаны –
материндік
, ал қосымша платаларды –
дочерендік
 деп
атайды.
Дочериндік  платалар  орындалатын  функциялардан  құралады, оларды  жиі
контроллерлер
  немесе
адаптерлер
  деп  атайды, ал  дочериндік  платаның  өзін
кеңейтілген  плата  дейміз. Сол  себепті  тікелей  материндік  платада  орналасқан
компьютердің  магистралының  бөлек  модульдеріне  қосылатын, функциялық
деңгейде
контроллердің
  көмегімен  жүзеге  асырылады, ол  программалық
жүйеге 
асырылуы
драйверлердің
 
көмегімен 
жасалады. Контроллер
процессордан  келетін  сигналды  қабылдап, сәйкес  құрылығы  осы  сигналды
дұрыс  қабылдап, дұрыс  жауап  қайтара  алуы  үшін., оны  дешифрлейді,
Процессор  оның  орындалуына  жауапты  емес, оған  сәйкесінше  контроллер
жауап береді, содықтан ауыстырылатын сыртқы құрылғыларды  және олардың
модульдерының  жиынтығын  таңдау  әркімнің  өз  еркінде. Сыртқы
құрылғылардың  көп  бөліктері  сырттан, жүйелік  блоктық  корпусында
ажырайтын  сәйкесінше  контроллердің  шығыс  порттары  арқылы  оңай  іске
қосылады. (Сыртқы  құрылғыларды  перефиринді  құрылғылар  деп  те  атайды,
яғни олар ЭЕМ-мен сыртқы әлем арасындағы байланысты жүзеге асырады).
Ақпарат  алмасудың  магистралды  шиналы  принципі  жүйенеің  модульді
ұйымдастырылуына әкеп тіреледі.
Процессор
арифметикалық және логикалық
операцияларды, жадымен  байланысты  және  сыртқы  құрылғылар  жұмысын
келістіруді және басқаруды орындайды.
 Компьютердің  жеке  құрылымдардың  арасындағы  ақпарат  алмасу,
магистрал, үш көп разрядты шиналар, көп проводты сымдар байланысы арқылы
орындалады. Олар
деректер  шинасы, адрестер  шинасы, басқару  шинасы

18
модульдерімен  байланысады. Шинаның
разряды
  деректер  беру  шинасының
биттерінің санымен анықталады: олар:
· Жедел  жадыдан  деректерді  жазу/оқу (жедел  есте  сақтау  құрылғысы) –
ОЗУ. (ЖСҚ);
· Сыртқы сақтау құрылғыларынан деректерді жазу/оқу. ВУЗ (СЕСҚ);
· Енгізу құрылғысынан деректерді оқу;
· Шығару құрылғысына деректерді аудару.
Дерек  алмасу  кезіндегі  абонент  таңдауды
процессор
  атқарады, яғни
қарастырылған құрылғының адрес кодын қалыптастырады, ал ЖСҚ үшін жады
ұяшығының адрес кодын қалыптастырады. Адрес коды,
адрестік шина арқылы
беріледі, және де  бұл  сигналдар  процессордан  құрылғыларға  бір  бағытта  ғана
беріледі (бір бағытталған шина).
Басқару  шиналары  арқылы
  ақпарат  алмасу  сипаттамасын  анықтайтын
сигналдар, құрылғылардың  өз-ара  әсерін  синхролизациялайтын  ақпарат
алмасуға қатынасатын сигналдар беріледі.
2
. Компьютерлер  процессоры.  Негізгі  сипаттамалары (адрестік  аймағы,
разрядтылығы және т.б.).
Процессор —
  бұл  компьютердің  негізгі  құрылғысы. Ол  микросхемалар
корпусының  арнайы  қатынасына  шығарылған  адрес, деректер  және  басқару
шиналар  көмегімен  сыртқы  құрылғыларға  қатынасады  және  жедел  жадыда
орналасқан  программа  командаларын  орындайды.
Процессордың  міндетті
компоненттеріне
арифметика-логикалық (орындалатын) құрылғы (АЛУ) – АЛҚ
және басқару құрылығылары (УУ) – БҚ – жатады. Процессормен орындалатын
командалар: арифметикалық  әрекеттер, логикалық  операциялар, басқарудың
берілуі (шартты  және  шартсыз). Деректердің  жадының  бір  орнынан  келесі
орынға  ауыстырылуы  және  ЭЕМ-нің  әртүрлі  құрылғыларының  байланысын
координациялауды қарастырады. Процессормен өңделетін
командалардың төрт
этапын  бөліп  айтуға  болады
: таңдау, қайта  кодтау, орындау  және  нәтижені
жазу. Жағдайға  байланысты  бірінші  команда  орындалып  жатқанда, екіншісі
қайта кодталады, үшіншісі таңдалады т.с.с.
 Төртінші 
деңгейдегі 
орталық 
процессорының 
функцияларын
микропроцессор (МП) - өте  үлкен  литегралды  схема (СБИС) - ӨӨНС
орындайды, ол 0,1 см
2
-тан  кем, ауданда  біріккен  шартты  проводниктік
кристалда таратылған. Компьютердің жүйелік платада орналасқан МП моделін
білу  үшін, командалардың  құрал-жабдықтарының  қай  класқа  жататындығын
білу керек. Микропроцессорлардың келесі сипаттамаларын айта кетуге болады:
· Ақпаратты өңдеудің тактілік жиілігі,
· разрядтылығы,
· жүйелік шинаның интерфейстерімен;
· адрестік аймағымен (жады адресациясымен).
Процессор  разрядтылығы – процессорымен  бір  уақытта  өңделетін
биттерінің  саны, яғни, МП  негізгі  өнімділік  факторлары  ішкі  биттер
разрядының санымен анықталады. Процессор 8, 16, 32 және 64 разрядты болуы
мүмкін. Компьютер  процессорыменен  бірлік  уақыт  ішінде  өңделетін

19
ақпараттардың  көлемі, жылдам  орындалуымен  бірге  разрядтылығыменен
сипатталады.
Адрестік  аймағы (жады  адресациясы).  Процессор  функцияларының  бірінің
құрамына  мәліметтер  алмасу, және  олардың  сыртқы  құрылғылар  мен  жедел
жадыдағы  алмасуды  ұйымдастыруы  жатады. Бұл  кезде  процессор  құрылғы
жадын  қалыптастырады, ал  ЖСҚ (ОЗУ) үшін  жады  ұяшығының  адресін
қалыптастырады. Адрес коды адрестік  шинамен беріледі. Микропроцессормен
жедел  жадыда  физикалық  адресациялайтын  көлем  оның  адрестік  аймағы  деп
аталады. Ол  сыртқы  шина  адресінің  разрядтылығымен  анықталады.
Шынындада, N – адрестік  шинаның  разрядтығы  болсын, онда  оған  берілетін
әртүрлі екілік сандардың мөлшері
2^
тең болады
.
 Белгілі адрестік шина арқылы
жедел  жадыға  процессор  қатынас  жасаған  кезде  берілетін  сан  ОЗУ(ЖСҚ)
ұяшығының  адресі  болып  табылады, яғни, 2
м
 — бұл  жедел  жады
ұяшықтарының  саны. Оған  адрестік  шинаны  қолдану  арқылы  процессор
қатынасуынан болады, демек 2
м
 — процессордың  адрестік аймағының  көлемі.
Сонымен  шина  адресінің 16-, 20-, 24- немесе 32-разрядтылығына  байланысты
сәйкесінше 2
16
  =  64  Кбайт,  2
20
  =  1  Мбайт,  2
24
  =  16  Мбайт,  2
32
 = 4 Гбайт.
Сондықтан  процессор  разрядтылығын  мысалы: келесі  жазылулар  арқылы
анықтауға болады 180386 — 32/32 үшін микропроцессор деректер шинасының
32-разрядтылығы  және 32-разрядты  шиналар  адресін  қамтиды, яғни
микропрцессор бір уақытта 32 бит ақпаратты өңдейді және микропроцессордың
адрестік аймағының көлемі 2
32
 == 4 Гбайтты құрайды.
Негізгі әдебиеттер:[1] – 1 – 638 c, [2] 1- 432 c.
Қосымша әдебиеттер: [3] – c, [4] – c, [5] – c.
Бақылау сұрақтары:
1. Компьютер архитектурасы дегеніміз не?
2. Қазіргі ЭЕМ- нің модулдік ұйымдастырылу принципінің мәні неде?
3. Компьютер 
жұмысы 
кезіндегі 
процессордың 
атқаратын
функциясы?
4. Басқару шинасының ролі қандай?
5. Компьютер құрамына қандай негізгі блоктар кіреді?
2.2 Сырқы  құрылғылар. Ақпаратты  сақтау  принциптары. Компьютер
жадысының негізгі сипаттамалары мен ұйымдастырылуы. Жедел жады.
Дәріс конспектілері:
Сырқы  құрылғылар
.
Сырқы  құрылғылар (принтер, пернетақта, курсор,
монитор —   және  т.б.) компьютер  аппаратурасына  сыртқы  құрылғыларды
басқару құрылғылары деп аталатын арнайы контроллерлер арқылы қосылады.
Пернетақта. Басқару  сигналдарын  беру  және  компьютерге  ақпарат  енгізу
үшін  керек. Ол  алфабитті – сандық  пернелердің  стандартты  жиынтығынан,
сондай –ақ  басқарушы  және  функциональдық, курсорды  басқару  пернелері,
кіші сандық пернелер деп аталатын қосымша пернелерден тұрады.