Құжат атауы

21 
 
Ftps:// 
File:// 
ftp:// 
sopher:// 
news:// 
news: 
mailto: 
telnet 
Кейбір шифрі бар HTTP (веб)-серверлерге, 
Сіздің қатты дискіңіздегі HTML-құжаттарына, 
FTP-
серверлеріне және файлдарына, 
Gopher-
мәзірлері және құжаттарына, 
Usenet жаңалықтар тобының серверлеріне, 
--- 
Электронды поштаның анықтамасын адресіне 
 
Ескерту: mailto, news, telnet хаттамалары URL синтаксисіне әртүрлі 
талаптар  береді. mailto-дан  кейін e-mail-дің  кәдімгі  адресі;  news-тан соң 
жаңалықтар тобының атауы; telnet-тен соң сервер адресі жазылады. 
5) FTP- 
файлдарды тасымалдау хаттамасы 
 
Файлдарды  тасымалдау  хаттамасы  интернет  серверінде  файлдар 
түрінде сақтаулы құжаттар көп. Оларды қабылдап, экранға шақыру үшін 
FTP атаулы қызметші хаттамасы пайдаланылады (File Transler Protocol - 
файлды тасымалдау хаттамасы). 
Файлдар  барлық  компьютер  серверінде  сақтала  бермейді.  Оларды 
сақтап  FTP  арқылы  қызмет  көрсететін  арнайы  компьютерлер 
(файлдарды  сақтау  қоймалары)  бар.  Оларды  FTP-серверлері  деп 
атайды. 
FTP  хаттамасын  іске  қосу  үшін  Internet  Explorer  терезесінің  Адрес 
өрісіне файл серверінің адресін, мыс,  FTP://ftp.relcom/ru/ сияқты адресті 
енгізу керек. 
Бақылау сұрақтары: 
1. 
Веб сайт дегенде қалай түсінесіз? 
2. 
WWW, гипермәтін, гиперсілтеме деген не? 
3. 
Интернетте қолданылатын қандай хаттамаларды білесіз? 
4. 
Файлдарды тасымалдау хаттамасының қызметі? 
 
Тақырып №5 
HTML ГИПЕРМӘТІНДІК ТІЛІ КӨМЕГІМЕН ВЕБ-БЕТТЕРДІ ҚҰРУ. 
Жоспары: 
1. 
HTML тіліне  кіріспе. Тілдің атқаратын  қызметі, командалары. 
2. 
HTML құжатының құрылымы.  
3. 
Қаріп стильдерін басқару. Физикалық және логикалық стильдер. 
4. 
Құжаттағы түстерді анықтау. 
 
1)HTML
–ге кіріспе. HTML тілінің атқаратын  
қызметі, командалары. 
  
Белгілеу  тілі  туралы  түсінік.  Белгілеу  тілі  –  бағдарламалау 
тілдер  қатарына  емес,  компьютерлік тіл  қатарына  кіреді. Белгілеу  тілі  – 
символдар  мен  жүйеліліктер  жиынтығы,  ол  қарапайым  мәтіннен 
синтаксисі жағынан  өзгешелеу  болып  келеді. Белгілеу  тілінде жазылған 

22 
 
мәтіндік  құжат  тек  қана  мәтіннен  емес,  сондай-ақ  тізім,  ерекшеленген 
сөздер немесе тақырыптардан құралады.  
«Белгілеу»  (ағылшынша  «markup»)  термині  ағылшын  тіліндегі 
«marking  up»  сөз  тіркесінен  туған,  «белгілеу,  белгілеп  қою»  дегенді 
білдіреді.  «Белгілеу»  сөзі  сонау  дәстүрлі  баспахана  тәжірибесінде 
қолданылып,  баспаға  жібермес  бұрын  арнайы  шартты  белгілер  мен 
таңбалар  арқылы  қолжазбаға  түзетулер  енгізуді  білдірген.  Осылай 
«белгілеушілер»  (markup  men)  мәтіннің  әрбір  бөлігіне  шрифтердің 
гарнитурасын,  стилін,  өлшемін  көрсетіп  отырған.  Ал  қазіргі  кезде  бұл 
қызметті редакторлар, корректорлар, графикалық дизайнерлер, сондай-
ақ авторлардың өздері атқарады. Белгілеу тілін компьютерлік мәтіндерді 
өңдеуде  қолдануды  алғаш  рет  1967  жылғы  Конференцияда  Уильям 
Танниклифф ұсынды. Ол өз жаңалығын «әмбебап кодтау» (ағылшынша 
«generic  coding»)  деп  атады.    Форматталған  мәтінге  қатысты    барлық 
қажет  жерде  өзіндік  белгілеу  тілдері  қолданылады:  типографияда 
(SGML, 
TeX, 
PostScript, 
PDF), 
компьютердің 
қолданушы 
интерфейстерінде  (Microsoft  Word,  OpenOffice),  әлемдік  желіде  (HTML, 
XHTML, XML, WML, VML, PGML, SVG, XBRL).   
HTML  тілі  жайлы.  Гипермәтінді  белгілеу  тілі  (HyperText  Markup 
Language  -  HTML) 
–  веб  браузерде  веб-беттерді  және  басқа  да 
ақпараттарды шығару үшін қолданылатын ең басты белгілеу тілі болып 
есептеледі.  
Қазіргі  кезде  Web–парақты  құру  үшін  HTML  тілі  (Hypertext  Markup 
language 
– гипермәтінді бөлу тілі) қолданылады, яғни құжатқа қойылатын 
тегтердің  көмегімен  құжаттың  логикалық  құрылысын  сипаттайды, 
құжатты  форматтауды  және  обьектілерді  қоюды  басқарады.  WWW 
айырмашылығынан  ерекшеліктері  тақырыбы  бойынша  байланысты, 
адресі  анық  түрде  көрсетілмеген  бір  құжаттан  басқа  құжатқа  ауысу 
жабдығының бар болуы болып  табылады .    
HTML гипермәтіндік тілін 1989 жылы World Wide Web гипермәтіндік 
жүйесін    бөлудің  өңдеу  технологиясының  компоненттерінің  бірі  ретінде 
Тим Бернерс – Ли  ұсынғаны белгілі. Гипермәтінді бөлу негізіне құжаттың 
әрбір  элементі  тегтерімен    қоршаған  элементтердің  жиынтығы  түрінде 
көрсетуге болатын құжатты сипаттаудың  тегтік моделі жататын  болған. 
Өзінің    мәні  бойынша  тегтер  бағдарламалау  тілдеріндегі  «BEGIN/END» 
жақша  ұғымдарына  жақын  және  локальды  айнымалылардың  HTML 
атауларының  арасындағы  амалдардың  облысын  білдіреді,  құжаттағы 
мәтіндік    элементтерді  түсіндіру  ережелерінің  амалдарын  анықтайды  
және  т.б. 
HTML-
дің  орындайтын жұмысы  –  құжат тақырыптары мен абзацтар 
белгілеу, гипермәтінде арнайы белгілер орнату. 
HTML  форматында  орындалатын  бөлек  құжат  HTML  –  құжаты 
немесе Web – құжаты немесе Web – бет деп аталады. 

23 
 
Бір  авторға  немесе  бір  басылымға  жататын  және  ортақ 
гиперсілтемелер  мен  өзара  байланысқан  web-беттер  тобы  web-түйін 
және web-сайт деп аталатын құрылымды құрады. 
HTML тілінің атқаратын қызметі. 
Web-
парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп көрсетілгенмен, 
HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін  тілге жатпайды. Өйткені әрбір 
тұтынушы әр түрлі компьютерлерді пайданалады. Сол себепті жаңа ғана 
зауыттан  шыққан  бір  компьютердің  Windows  жүйесінде  жұмыс  істей 
алатын браузері бар болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS 
жүйесінде жұмыс істейтін ескі браузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің 
көрсету  мүмкіндіктері  әр  түрлі  болғандықтан,  бір  файл  екеуіне екі  түрлі 
болып  көрсетіледі.  Ал,  үшінші  компьютердегі  Web-парақтарының 
мәтіндері  зағиптарға  арналған  Браиль  қаріптері  арқылы  берілсе,  оның 
нәтижесі тіпті басқаша болады.  
Құжаттарды  әрбір  тұтынушының  әр  түрлі  құрылғыларда  және  әр 
онда  HTML  түрлі  браузер  программалармен  көретіндіктерін  ескерсек,  
HTML тілін мәтіндерді пішімдеу (форматтау) тәсілдерін жазуға арналған 
тіл деп айтуға  болмайды.  Ол  Интернеттегі  мәтін  бөліктерінің атқаратын 
қызметін  анықтап,  соларды  әрбір  тұтынушыға  бейімдеп  жеткізе  алатын 
құжатты функционалды түрде белгілейтін тіл болып табылады.  
Мысалы,  егер  мәтін  тақырыбын  бейнелеу  керек  болса,  коды  оны 
тақырып  ретінде  көрсетуге  тырысады.  Тақырыптың  белгілеу  коды 
алынған  соң,  оны  браузер-программа  өз  мүмкіндігін  пайдаланып,  оны 
үлкейтіп  ірі  әріптерімен  жазуы  ықтимал  немесе  тек  экран  жолдарының 
ортасына  жылжытып  қана  көрсетуіне  де  болады.  Ал  егер  бұл  құжат 
мәтіні  дыбыс  синтезаторы  арқылы  берілетін  болса,  онда  тақырып 
қаттырақ  шығатын  дауыс  арқылы  айтылып,  одан  соң  аздап  үзіліс 
жасалуы да мүмкін. 
HTML тілінде мәтінді пішімдеу тәсілдерінің де бар екенін айтып кету 
керек,  бірақ  жалпы  тұрғыдан  алғанда  құжаттың  мазмұны  мен  оны 
безендіріп  көрсету  жолдарының  айырмашылығы  сақталып  отырады. 
Мысалы,  HTML  тілінің  соңғы  [4.0]  нұсқасында  мәтінді  пішімдеу 
командаларын пайдалану ұсынылмаған. 
2) HTML құжатының құрылымы.  
HTML  құжаты  сол  құжаттың  негізгі  мәтінінен  және  белгілеу 
тегтерінен  тұрады  да,  қарапайым  символдар  жиыны  болып  табылады. 
Сондықтан оны құрастыру үшін жай мәтіндік редактордың бірін, мысалы 
Windows ортасындағы Блокнотты, пайдалана беруге болады. 
Web-
бет  ...  тегтерінде  орналасып,  екі  бөліктен 
тұрады: атауы және браузерде бейнеленетін мазмұны. 
Парақ  тақырыбы  ...  тегтерінде  орналасады. 
Тақырып  құрамына    тегтерінде  орналасатын  және 
браузер  терезесінің  жоғарғы  жолында  бейнеленетін  беттің  тақырыбы 
кіреді.