Құжат атауы

228 
 
Практикалық жұмыс №5.3 
PHP ТІЛІНІҢ БАСҚАРУ КОНСТРУКЦИЯЛАРЫ
 
Жұмыстың  мақсаты:  РНР  тілінің  шарттарды  тексеру 
операторларымен танысу және оларды қолдану. 
 
Қысқаша теориялық мағлұматтар: 
Шартты операторлар 
Тармақталған алгоритмдерді бағдарламалау үшін шартты оператор 
және таңдау операторы қолданылады.  
5.3.1. 
If операторы  
Жазылуы: 
if (өрнек) { 
  
орындау_блогы  
  } 
5.3.2. 
Else операторы 
Жазылуы: 
   
if (өрнек) { 
       
орындау_блогы_1  
       } 
               else { 
                
орындау_блогы_2    } 
Мысал-1. Есептеңіз:   







1
,
1
1
,
x
x
x
x
y
 
 
Сурет 5.3.1. 
5.3.3. Elseif 
операторы 
If  шартты  операторын  кеңейту  әдісінің  бірі  –  elseif  операторын 
қолдану. Ол if шартты операторын тексерудің қосымша деңгейін қосады 
және шарттар санын көбейтеді. 
Жазылуы: 
if (
өрнек_1) { 
   
орындау_блогы_1  
       } 
elseif (
өрнек_2) { 

229 
 
  
орындау_блогы_2  
       } ...  
else { 
  
орындау_блогы_N  
       } 
Мысал-2. 
$x=1; 
// if-
else қолданамыз 
If ($x==0)    { 
       
Echo  “x=0
”; 
} elseif ($x==1)   { 
       
Echo  “x=1
”; 
} elseif ($x==2)   { 
       
Echo  “x=2
”; 
} 
5.3.4. 
Switch таңдау операторы  
Таңдау  операторы  тармақтарын  көптеген  бағыттар  бойынша 
бағдарламалауға  мүмкіндік  береді.  Бұл  оператор  берілген  таңдау 
өрнегінің  мәніне  тәуелді,  бірнеше  тармақтардың  біріне  өтуін 
ұйымдастырады. Құрылымы:  
switch (
өрнек немесе айнымалы)  
{  
case мән_1:  
қадамдар_блогы_1  
break;  
case мән_2:  
қадамдар_блогы_2  
break;  
...  
default: қадамдар_блогы_үндеу бойынша  
}  
Мысал-3.  
$names = array("Алма","Лимон","Банан");  
   switch ($names[0]){ 
case "Алма":  
   
echo "Мынау алма!"; 
break; 
case "Лимон": 
   
echo "Мынау лимон!"; 
break; 
case "Банан": 
   
echo "Мынау банан!"; 

230 
 
break; 
default: 
   
echo "Бұл, $names[0].  
Ал мынау қандай жеміс?"; 
} 
?> 
    
 
 
 
 
 
 
Сурет 5.3.2. 
 
Егер  switch  ($names[2]){  If  мәніне  қарағанда,  бұл  жердегі  өрнек 
логикалық типке жатпайды, олар жай ғана оның мәнімен теңеседі, Case 
кілтті  сөзден  кейін  қайта  саналған  (таңдау_1,  таңдау_2  және  т.с.с). 
Таңдау  мәні  қандай да  бір  вариантпен сәйкес  келсе, онда  орындалады 
сәйкес  орындалу_өрнегі сәйкес  келетін  switch  мәнінің соңына  қос нүкте 
қою немесе break бірінші операторына дейін, егер ондай табылып жатса. 
Егер  таңдау  мәні  ешбір  вариантпен  сәйкес  келмесе,  онда  орындалу 
өрнегі орындалады (үндеу_ бойынша_орындалу_ өрнегі),  Default кілттік 
сөзінен кейін болса. 
Циклдік операторлар 
 
РНР  тілінде  шартқа  байланысты  қайталанатын  қадамдарды 
орындайтын 
бірнеше 
конструкциялар 
бар. 
Олар: 
while, do..while, for 
және foreach циклдары. 
5.3.5.
While циклі 
While  циклі  командалар  блогын  бірнеше  рет  орындауға  арналған. 
While  циклі  командалар  блогы,  цикл  шарты  ақиқат  болғанша 
орындалады. Оның жалпы жазылу түрі: 
while (өрнек) : 
  
орындалу блогы 
endwhile; 
Мысал-4.  
//бұл программа барлық жұп цифрларды шығарады 
$i = 1; 
while ($i < 10) { 
// цифрді шығарамыз, егер ол жұп болса  
if ($i % 2 == 0) print $i;  
// $i бір есе көбейтеміз 
$i++;  

231 
 
} 
?> 
 
Сурет 5.3.3. 
5.3.6. 
Do. .while циклі
 
Do..while  циклі  while  циклі  сияқты  жұмыс  істейді,  бірақ  do.  .while 
шарты әрбір итерацияның басында емес, соңында тексеріледі. Do..while 
циклі  әрқашан  бір  рет  болса  да  орындалады, ал while  циклі, егер оның 
шарты жалған болса, мүлдем орындалмауы мүмкін. Оның жалпы жазылу 
түрі: 
do: 
  
орындалу блогы 
while (өрнек); 
Мысал-5.  
// бұл программа циклдің шарты орындалмаса да,  
// 12 санын шығарады   
$i = 12; 
do{ 
// егер сан жұп болса, онда оны шығарамыз 
if ($i % 2 == 0) print $i;  
// санды бір есе көбейтеміз  
$i++;  
}while ($i<10) 
?> 
 
Сурет 5.3.4. 
5.3.7. 
For циклі
 
For  циклі  блоктардың  бірнеше  рет  орындалуына  мүмкіндік  береді. 
Оның жалпы жазылу түрі: 
for (бастапқы мән: шарт; өрнек) { 
орындалу блогы  
} 
немесе 

232 
 
for (бастапқы мән: шарт; өрнек): орындалу блогы endfor; 
мұндағы,  өрнек  –  әр  итерацияда  басқару  айнымалысының  өзгеруін 
анықтайды. 
Мысал-6. Барлық жұп сандарды for циклі арқылы шығару. 
for ($i=0; $i<10; $i++){ 
// 
жұп сандарды шығарамыз 
if ($i % 2 == 0) print "$i 
"; 
} 
?> 
   
 
Сурет 5.3.5. 
Өзіндік жұмысқа арналған тапсырмалар: 
1) Шарттарды тексеру: 
1. 
Есептеңіз:     
а)   








2
,
1
0
,
1
2
2
x
x
x
x
y
      
б)   











0
,
2
0
,
2
5
y
x
y
x
y
x
y
x
z
 
2. 
x,y,z  нақты  сандары  берілген.  x,  y,z  қабырғалы  ұзындықты 
үшбұрыш бар ма екенін анықтау керек. 
3.  x,y,z 
нақты сандары берілген. Табу керек: 
a.  max(x,y,z); 
b.  min(x,y,z). 
4.  x,y,z 
нақты сандары берілген. Есептеңіз: 
a.  max(x+y+z, xyz); 
b.  min(x+y,z/2,xyz+1). 
 
2) Циклдер: 
1. 
Келесі өрнектің мәнін есептейтін программаны құру керек: 
                              S= ((((1+2)
2
+3)
2
+4)
2
+…+n)
2
 
2. 
Қосындыны есептеу керек: 
n
1
...
3
1
2
1
1




. 
3.  P=
1*2*,...,*10 сандарының көбейтіндісін есептеңіз. 
4.  1-
ден  100-ге  дейінгі  сандардың  арифметикалық  ортасын 
анықтаңыз. 
5. 
5
a
y

 
функциясын  а=1,2,3,4,5,6,7  болғандағы  мәндерін  анықтау 
керек. Мұндағы цикл, а-ның өсу ретімен орындалады. 

233 
 
6. 
Есептеңіз:   




k
i
i
i
S
1
1
. 
7. 
Есептеңіз:   





n
k
k
a
p
1
2
1
2
/
. 
 
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар: 
1. 
Негізгі қандай конструкциялары бар? 
2. 
Шартты операторлардың қандай түрлері бар?  
3. 
Циклдердің қандай түрлері бар?  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

234 
 
ГЛОССАРИЙ 
 
 CGI (Common Gateway Interface) 
– серверде жұмыс істеген кезде              
web-
беттердің 
мүмкіндіктерін 
кеңейтуге 
мүмкіндік 
беретін              
бағдарламалардың  жалпы  атауы.  Мысалы,  бұл  бағдарламаларсыз        
интерактивті web-беттерді құруға болмайды. 
 CSS  (Cascading  Style  Sheets 
–  Каскадтық  стильді  кестелер)  – 
HTML,  XHTML  және  т.б.  белгілеу  тілдерінде  жазылған  веб-беттердің 
сыртқыкөрінісін суреттейтін, әрлейтін тіл болып есептеледі. 
 GML 
– жалпы белгілеу тілі. 
 SGML 
– стандартты жалпы белгілеу тілі. 
 Web
–парақ – жеке құрылған құжат. 
 Web-
сайт  –  белгілі  бір  тақырыпқа  арналған  Web-парақтардың 
жиынтығы.  
 Web-
сервер  –  Интернетке  тұрақты  қосылған,  тораптар 
орналасқан,  белгілі  сұраныстар  бойынша  Web-парақтарды  тауып  бере 
алатын компьютер. 
 World Wide Web 
– бүкіл дүниежүзілік өрмек. 
 WYSIWYG - 
(ағылшын тілінде What You See Is What You Get, «нені 
көрсең,  соны  аласың»)  –  қолданбалы  бағдарламалар  мен  веб-
интерфейстер  сипаты  болып  саналады,  онда  контент  өңдеу  кезінде 
құжат  веб-бет  немесе  тұсаукесер  ретінде  соңғы  шыққан  контент 
көрінісіне өте ұқсас болып келеді.   
 HTML 
– гипермәтінді белгілеу тілі. 
 Name 
–  сурет  картасының  идентификаторы.  Идентификатор 
сондай құжаттар арасында бірыңғай болады. 
 
Атрибут  -  элементтердің  параметрі  немесе  қасиеті.  Атрибуттар 
басты  тегтің  ішінде  орындалады  және  бір-бірімен  пробел  арқылы 
бөлінеді.  Егер  элемент  мәтінді  қамтыса,  онда  атрибуттар  қаріп  түсін 
және өлшемін, мәтін абзацын түзетуді және т.б. бере алады. 
 
Әмбебап  кодтау  (ағылшынша  «generic  coding»)  деп  аталады.  
Форматталған  мәтінге  қатысты    барлық  қажет  жерде  өзіндік  белгілеу 
тілдері. 
 
Белгілеу  (ағылшынша  «markup»)  термині  ағылшын  тіліндегі 
(marking  up) 
сөз  тіркесінен  туған,  «белгілеу,  белгілеп  қою»  дегенді 
білдіреді. 
 
Белгілеу  тілі  –  бағдарламалау  тілдер  қатарына  емес, 
компьютерлік  тіл  қатарына  кіреді.  Белгілеу  тілі  –  символдар  мен 
жүйеліліктер  жиынтығы,  ол  қарапайым  мәтіннен  синтаксисі  жағынан 
өзгешелеу  болып  келеді.  Белгілеу  тілінде  жазылған  мәтіндік  құжат  тек 
қана  мәтіннен  емес,  сондай-ақ  тізім,  ерекшеленген  сөздер  немесе 
тақырыптардан құралады. 
 
Браузер  (Browser)  -  web-беттерді  көру  үшін  арналған 
бағдарлама. 

235 
 
 
Веб-браузер дегеніміз – интернеттегі ақпарат көздерін көру үшін 
оларды өңдеуге, бір беттен екіншісіне ауыстыруға арналған бағдарлама. 
 
Браузерлер  майданы  –  браузерлер  нарқын  басқару  үшін 
болатын браузерлер арасындағы күрес. 
 
Элемент  –  HTML  тілінің  конструкциясы  кез-келген  web-бет 
орналасқан элементтер жиыны ретінде көрсетеді.  
 
Элемент  -  бұл  тегтердің  жұбы  және  олардың  арасында 
орналасқан символдық мәліметтер (мәтін немесе  код).  
 
Гипермәтін  –  қосымша  элементтерді  басқару  мақсатында  ішіне 
арнаулы код, яғни екпінді элемент (anchor) орналасқан мәтін.  
 
Гипермәтін  -  сөзі  мәтінді  тармақтандыру  және  оған  жауап  беру     
ретінде  қабылданып,  сәйкесінше  «гипермедиа»  сөзі  график,  аудио- 
видеоларды  тарату  мен  хабарласу  жиынтығы.  Гипермәтіндегі  «гипер» 
сөзі  грек  тілінен  «үстінде»,  «жоғарыда»  деп  аударылып,  ағылшын 
тіліндегі «super» cөзінің мағынасына сәйкес келеді. 
 
Интернет  –  бүкіл  әлемдегі  миллиондаған  шағын  компьютерлік 
желелерді бір – бірімен байланыстырып тұрған орасан зор компьютерлік 
желі. 
 
Навигация – ауысулар. 
 
Сурет  карта  (англ.  image  map,  кейде  cенсорлы  карта  немесе 
графикалық  карта)  –  HTML  белгілеу  тілінің  графикалық  объектісі,  ол 
суретпен  байланысты  және  суретті  басу  арқылы  белгілі  бір  URL-ға 
сілтеме жасалатын арнайы аймақты білдіреді. 
 
Сілтеме  (hyperlink)  –  локалды  дискте  немесе  компьютер 
желісіндеорналасқан құжат ішіндегі басқа бір элементке (мәтін, тақырып, 
сурет және т.б.), басқа объектіге сілтеме беретін гипермәтінді құжаттың 
бір бөлігі.    
 
Тег  (tag)  –  HTML  тіліндегі    командалар,  элементтің  бастапқы 
немесе  соңғы  маркерлері.  Тегтер  элементтер  қадамының  шекарасын 
анықтайды және  элементтерді  бір-бірінен  айырады.  Веб-бет  мәтініндегі 
элементтер  бұрыштық  жақшаларға  (<  >)  алынады,  ал  соңғы  тег  қиғаш 
сызықпен белгіленеді. Тегтерді бас әріптермен де, кішкентай әріптермен 
де теруге болады. Мысалы, <Бастапқы тег> элемент мазмұны, элементті 
форматтайтын мәліметтер . 
 
Хаттама (протокол)- бірыңғай стандарт, ережелер.  
 
Фрейм  (Frame)  –  бұл  ұғымның  екі  мәні  бар:  1)  Өз  айналым 
жолақтары  бар  құжаттың  ауданы;  2)  Анимациялық  графикалық 
файлдағы жалғыз бейне (кадр). 
 
Апплет  (Applet)  –  клиент  компьютеріне  бөлек  файл  түрінде 
берілетін              және web-бетті қараған кезде жүктелетін бағдарлама. 
 
Скрипт немесе сценарий (Script) - web-бет құрамына енген және 
оның мүмкіндіктерін кеңейту үшін арналған бағдарлама. 
 
 

236 
 
ҚОРЫТЫНДЫ 
 
Берілген  оқу  құралында  Html,  FrontPage  және  Adobe  Dreamweaver 
бағдарламалары  көмегімен  веб-беттерді,  сайттарды  құру  сұрақтары 
қарастырылды.  Қазіргі  таңда  веб-беттерді,  сайттарды  құру  ақпараттық 
қоғамның бір бөлігі болып табылады және де бұл тақырыптарға көп көңіл 
бөлінеді.  
Бұл  ұсынылған  құрал,  осы  «Web-дизайн  негіздері»  курсы  бойынша 
теориялық  мағлұматтарды,  практикалық  жұмыстарды  орындау  үшін 
қажетті  материалдарды,  өзіндік  тапсырмаларды  орындау  бойынша 
әдістемелік нұсқауларды қамтиды. 
Берілген  құрал  теориялық  және  практикалық  сабақтар  болып 
бөлінген.  Практикалық  сабақтарда  5  бөлім  қарастырылған.  Олар  HTML 
гипермәтіндік  тілі,  Javascript  тілі,  Microsoft  Frontpage  бағдарламасы, 
Adobe 
Dreamweaver 
бағдарламасы, 
РНР 
тілі. 
Әр 
бөлімде 
тақырыпшаларға бөлінген бірнеше практикалық жұмыстар берілген. 
Сонымен қатар, ұсынылған құралда Web-дизайн бойынша сөздердің 
мағынасын қамтитын глоссарий кірістірілген.  
Бұл оқу құралын жоғарғы оқу орындарының студенттері, орта мектеп 
оқушылары  және  информатика  мұғалімдері  көмекші  құрал  ретінде 
қолдана алады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

237 
 
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
 
1. 
Айзекс  С.  Dynamic  HTML  :  пер.  с  англ.  –  СПб.:  БХВ-Петербург, 
2001. -
496 с. 
2. 
Айзекс С., «Dynamic HTML. Секреты создания интерактивных Web - 
страниц» М.: Издательский дом «Вильяме», 2008.  
3. 
Айзенменгер Р., HTML 3.2/4.0. Справочник, М.: Бином, 2008. 
4. 
Бөрібаев, Б. WEB-технологиялар [Текст]: оқулық / Б. Бөрібаев, Г.А. 
Мадьярова; ҚРБжҒМ.- Алматы: ЖШС РПБК"Дәуір", 2011.- 360 б. 
5. 
Глушаков  С.  В.,  Жакин  И.  А.,  Хачиров  Т.  С.,  «Программирование 
Web-
страниц. JavaScript. VBScript»  
6. 
Григорьева Н. В. MS FrontPage 2002 ”Шаг за шагом”, 2002, М. 
7. 
Дригалкин  В.В.  HTML  в  примерах.  Как  создать  свой  Web-сайт: 
Самоучитель. 2004. 
8. 
Дронов  В.А.  JavaSсript  в  web-дизайне.  –  СПб.:  БХВ-Петербург, 
2002. -
880 с.  
9. 
Дронов  В.А.  Самоучитель Macromedia  Dreamweaver  8.  СПб.:  БХВ-
Петерб., 2006 - 320 с. 
10. 
Е.Л.Полонская. Язык HTML. Самоучитель.:  - М.: Издательский дом 
«Вильяме», 2003. – 320с.  
11. 
Омельченко  Л.,  Федоров  А.  MS  FrontPage  2002  “Самоучитель”, 
2001. 
12. 
Прохоренок Н., «HTML, JavaScript, PHP и MySQL. Джентльменский 
набор Web-мастера». Москва: Эксмо, 2009.  
13. 
Ратшиллер  Т.,  Геркен  Т.  PHP4:  разработка  Web-приложений.  - 
СПб: Питер, 2001. - 384 с. 
14. 
Смирнова  И.Е.  Начала  Web  –дизайна.  –  СПб.:  БХВ-Петербург, 
2003. -
256 с. 
15. 
Токарев  С.В.  Самоучитель  Macromedia  Dreamweaver  MX.  -СПб.: 
БВХ-Петербург, 2003. -554с. 
16. 
Томсон  Л.,  Веллинг  Л.  Разработка  Web-приложений  на  PHP  и 
MySQL. - 
К.: "ДиаСофт", 2001. - 672 с. 
17. 
Шифран  Э.  Создание  Web-страниц:  самоучитель  -  СПб.:  Питер.- 
2005. -
320 с.:ил 
18. 
Якобсон  Й.,  «Концепция  разработки  Web-сайтов.  Как  успешно 
разработать  Web-сайт  с  применением  мультимедиа-технологий» 
Москва: Бук-пресс, 2007.