Жапбаров Нұрғазы Әбсадықұлы Ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқытудағы аударманың рөлі

6М020700-Аударма ісі мамандығы бойынша гуманитарлық ғылымдар магистрі академиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның

Қазақстан Республикасы

Қызылорда, 2013

Диссертация Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің шетел тілдері және аударма кафедрасында орындалды

Ғылыми жетекшісі: филология ғылымдарының кандидаты,

доцент М.Ш.Жұмағұлова

Ресми оппоненті: филология ғылымдарының кандидаты,

аға оқытушы З.О. Сахитжанова

Диссертация 2013 жылы «____» маусым айында сағат «_____» Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде 6М020700- Аударма ісі мамандығы бойынша гуманитарлық ғылымдары магистрі академиялық дәрежесін беру жөніндегі диссертациялық кеңесінде қорғалады.

( 120014, Қызылорда қаласы, Желтоқсан көшесі № 40, № 1 оқу ғимараты)

Диссертациямен Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғылыми-техникалық кітапханасында танысуға болады.

Жаратылыстану бағытындағы мамандықтарда ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқытуда аударма жұмысын орындау барысында білім алушылардан түрлі сөздіктер және анықтамалармен жұмыс жасай алу, оқу үрдісінде сөздіктен тапқан термин сөздерін дұрыс қолдана білу, лексикалық, грамматикалық белгілеріне қарай сөзді ажырата білу, әдеби тілде мәтіннің мазмұнын жеткізе білу талап етіледі. Курс барысында білім алушылар ғылыми-техникалық, қоғамдық-саяси мәтіндерді жазбаша және ауызша аударуға машықтанады.

Практика көрсеткендей ұстаздар объективті жағдайлардан туындаған біршама қиындықтарға душар болуда, білім алушылардың оқу процесін игерудегі негізгі құрал ретінде жұмыс істеуде сөздікті тиімді пайдалана алмауы, сонымен қатар мамандық терминдерінің ағылшынша баламасын білмеуі жаратылыстану бағытындағы мамандықтарда аударманы кеңінен игеруге кері әсерін тигізуде. Жаратылыстану бағытындағы мамандықтарда ағылшын тілін оқыту процесінде аударманы пайдалануда белгілі бір жүйенің болмауы, білім алушылардың кәсіби мақсатта электрондық сөздіктермен жұмыс істеуде қабілетсіздігін байқатады.

Жоғары оқу орындарына кәсіби білікті мамандар дайындаумен қатар, сол мамандықтарымен ағылшын тілін білу арқылы кез келген елмен тілдік дәрежеде қиналмай іскерлік байланыс жасауға қабілетті болу міндеттелді. Соның арқасында көптеген мамандар шет елдермен бірлескен кәсіпорындарда және шет елге шығып қызметтерін жалғастыруда.

Соған сәйкес бүгінгі күні кейбір қарама-қайшылықтар туындауда: тілдік саясаттың мазмұны мен жоғары оқу орындарында нормативтік құжаттардағы олардың толық ескерілмеуі, шет тілімен байланыстыра, кәсіби мамандығына сәйкестендіріліп даярланған кадрлардың біріккен кәсіпорындардың қажетіне сай дайындалмауы, оған жоғары оқу орындарындағы жаратылыстану бағытындағы мамандықтардың дайын еместігі айқын сезіліп отыр.

Ағылшын тілін кәсіби бағдарлап, жаратылыстану бағытындағы мамандықтарда аударманың түрлі тәсілдерін пайдалана отырып жүргізу отандық және шет ел ғалымдарының көптеген ғылыми зерттеулеріне арқау болып келеді. Атап айтсақ: Ж.А.Жетесова, П.Г.Чеботарев, В.Н.Крупнов, В.Н.Комиссаров, Т.Н.Мальчевская, А.Паршин, Л.С.Бархударов, Г.Р.Левицкая, А.М.Фитерман, В.П.Беспалько, Ю.С.Брановский, А.В.Хуторский, Б.С.Гержунский, А.Е.Петров, Е.С.Полат, М.Ю.Бухаркина, Е.Н.Дмитриева, М.В.Моисеева, А.Л.Назаренко, М.И.Нежурина, С.В.Новикова, Т.А.Полилова. Сондай-ақ диссертация жазу барысында төмендегідей ғылыми еңбектер зор маңызға ие болды: кәсіби білім берудің теориясы мен әдістемесі (С.И.Архангельский, Ш.А.Абдраман, В.В.Егоров, С.Т. Каргин, Н.Д.Хмель, Л.А.Шкутина), шетел тілдеріне оқыту теориясы (И.Л.Бим, Н.Д.Гальскова, С.С.Құнанбаева, Р.К.Миньяр-Беларучев, Е.А.Пассов).

Көп жылдар бойы білімді кәсіптік білімнің негізгі көрсеткіші деп бағалау теория мен тәжірибе жұмысы дайындығы арасындағы табиғи байланысқа мән берілмеуіне, мамандарды кәсіпке дайындауда білім қорының жеткілікті болмауына әкеліп, кейбір білім алушылардың оқуға, одан кейін болашақ кәсібіне деген біліктілігінің төмендеуіне әсерін тигізді.

Кәсіби бағыттылықты дамытудың маңызды міндеті - жастарды әр кәсіптің ерекшелігімен,олардың мазмұны туралы толық біліммен қаруландыру, әрбір кәсіптің олардың жеке қасиеттеріне қоятын талаптарымен таныстырумен қатар, таңдап алған кәсібіне деген терең қызығушылығын ояту, маңыздылығын сезіндіру, оның қоғамдық өмірдегі әлеуметтік беделін түсіндіру болып табылады. Әсіресе білім алушылардың болашақ кәсібіне байланысты мәселелерді шешу барысындағы олардың шығармашылық ой қабілеттерінің маңызы ерекше. Бастапқы кезеңде бірқатар білім алушылар өз мамандықтары бойынша жұмыс істеуді жоспарламайды, сондықтан олардың оқуға жағымды көзқарасын тудыру арқылы болашақ кәсібіне қызығушылығын қалыптастыру қажет [1].

Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті- ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [2]. Аталған міндеттер оң шешімін табу үшін, барлық білім беру ордасы, әрбір оқытушының үздіксіз еңбегі арқылы, кез келген жаңашыл өзгерістер мен қайта құру, өзгерістерге нық қадам жасайтын жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.

Қазіргі таңда әлемнің көптеген елдерінде білім саласы мемлекеттік негізгі басым бағыттардың біріне айналуда. Қазақстан үшін ғылым мен білімнің дамуы экономикалық жүйедегі бәсекеге қабілеттілікті жетілдірудің әлемдік және аймақтық деңгейде лайықты орын алудың, мемлекеттілікті нығайтудың және ұлттық мүдделерді дамытудың негізгі алғы шарттары болып отыр. Қазақстан Республикасында білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, прогрессивтік технологиялар мен оқыту жүйелерін ендіру білім беруді дамытудың міндетті шарты болып табылады, ал мұның өзі қазақстандық білім беру мекемелерінің әлемдік білім кеңістігіндегі интеграциясын қамтамасыз етеді.

XXI ғасырдағы білім беру стандартының маңызды құрамдас бөлігі және білімді модернизациялаудың басым бағыттарының бірі шетел тілдерін үйрену болып табылады. Тілдік білім жеке тұлғаны дамыту процесінде жетекші роль атқарады, өйткені тіл жеке тұлғаны қалыптастырудың, оның әлеуметтік өзара іс-әрекетінің және өз өміріне қажетті білімді игеруінің тәсілі болып табылады.

Шетел тілін меңгеру сапалы білім берудегі басты құндылықтардың бірі болып саналады, өйткені, біріншіден, шетел тілін білу жастарды жалпы-азаматтық құндылықтар мен жаһандық мәселелерді біріге шешуге ықпал етсе, екіншіден, адамның әлемдік қауымдастықта сәтті қызмет етуіне мүмкіндік береді.

Шетел тілін әлеуметтік-мәдени іс-әрекеттегі қажеттілікті қамтамасыз етудің тәсілі ретінде тиімді меңгеру, тілді өз бетінше үйрену дағдысын қалыптастырып өз білімін толықтырып отыруды, сондай-ақ коммуникативті және ақпараттық мәдениетті дамытуды қамтамасыз етеді.Осыған байланысты шетел тілін тікелей оқытудан тіл мен мәдениетті меңгеруді өзіндік оқу іс-әрекетіне бағыттау өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Өндіріске қажетті жоғары білікті мамандарға сұраныс талаптарында толассыз ақпараттар тасқынында өзіндік әрекет ету дағдысы қалыптасқан, кәсіби біліктілігін үнемі жетілдіріп отыратын мамандар қажет етіледі.

«Қазақстан-2050» стратегиясында Елбасы Н.Ә. Назарбаев бұл мәселе жөнінде: «Біз ағылшын тілін игеруде серпіліс жасауымыз керек. Қазіргі әлемнің осы «лингвофранкасын» меңгеру біздің еліміздің әрбір азаматына өмірдегі шексіз жаңа мүмкіндіктерді ашады»,-деп атап көрсетеді.

Осы заманғы жоғары білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше жүйелерін қамтиды, яғни ғылымды, білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу-өндірістік кешендер құру; оқытуды және білім алушы еңбегін дараландыру, білім беруді ізгілендіру; оқытушылардың кәсіби даярлығына жоғары талап қою. Мұндай үдеріс әлемнің түрлі елдерде өздерінің ұлттық ерекшеліктеріне, құндылықтарына, елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің дәстүрлеріне қарай әртүрлі деңгейде көрініс тапқан.

Аударма әрі көне, әрі жаңа өнер. Аударманы өнер деп атаудың өзі де оның мәдени әлеуетінің жоғары екенінен хабардар еткендей. Ал сол аударма жасау кезінде орын алатын мәдениеттер сұхбаты өркениеттілік болмыс-бітімнің өзіндік ерекшелігін сомдайды. Демек, аударманы зерделеу – оны өз еншісіне айналдырған тілтанудың, әдебиеттанудың ғана жеке ісі емес, мәдениеттану сынды әмбебап әрі пәнаралық ғылымның да ортақ ісі болмақ [3].

Ағылшын тілі пәні басқа да жалпы білім беретін пәндер секілді тәрбиелік, білімділік, дамытушылық басқа да маңызды мақсат міндеттерді атқарады. Білім алушыларға ағылшын тілінде оқуды, жазуды, сөйлеуді, бір тілден екінші тілге тәржіма жасауды үйреткенде, біз оларға өзге халықтың мәдениетіне, өркениетіне жол ашамыз, яғни басқа тілде сөйлейтін халықтармен мәдениетаралық қарым қатынас жасауға зор мүмкіндік туады.

Болашақ жаратылыстану бағытындағы мамандардың кәсіби бағыттылығына бүгінгі өркениетті қоғамның сұранысы мен оларды жоғары оқу орындарында даярлауда жаңа технологияларды пайдаланып теориялық және практикалық білім беруді жетілдіруде, ғылыми-техникалық мәтіндерді аударуда аудармаға аса зор мән берілмейтіндігі байқалады. Осы қайшылықтардың шешімін іздестіру біздің зерттеу мәселемізді айқындауға және тақырыпты «Ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқытуда аударманың ролі (техникалық дискурс негізінде)» деп таңдауымызға негіз болды.

Зерттеудің нысаны. Ағылшын тіліне кәсіби бағдарлап оқытуда аудармаға даярлық үдерісі.

Зерттеудің пәні. Аударманың әдіс-тәсілдерін қолданып болашақ жаратылыстану бағытындағы мамандық иелерінің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру.

Зерттеудің мақсаты. Аударма теориясы мен практикасы негізінде жаратылыстану бағытындағы мамандық иелерінің кәсіби - бағыттылығын қалыптастыруды теориялық-әдістемелік тұрғыдан негіздеу, оны ғылыми-әдістемелік нұсқаулар негізінде жетілдіру.

Зерттеудің міндеттері:

- ағылшын тіліне кәсіби бағдарлап оқытуда аударманың рөлін теориялық тұрғыдан негіздеу;

- техникалық дискурс негізіндегі аудармада мамандардың кәсіби бағыттылығын қалыптастыру моделін жасау, өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;

- жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану арқылы болашақ мамандардың кәсіби бағыттылығын қалыптастыру жүйесін құру;

- аударманың коммуникативтік-прагматикалық сапасына әсер ететін жағдаяттарды анықтау;

- техникалық дискурс аудармасындағы вербалды және бейвербалды амал-тәсілдердің сәйкестік негізіне талдау жасау;

• 
  негізгі дереккөздерді жинау барысында жаппай сұрыптау, жүйелеу, талдау тәсілдері;
  
• 
  техникалық дискурстың мағыналық көлемін анықтауда қолданылған лексика-семантикалық талдау;
  
• 
  жасалған аудармадағы трансформация түрлеріне статистикалық талдау жасау;
  
• 
  аударма жасау барысында қалыптасқан білім алушылардың кәсіби бағдарлық қабілеттерін байқау;
  
• 
  осы заманғы тілдік білімді технологияландыру контексіне сәйкес тілдік емес мамандықтарда жаңа педагогикалық ерекшеліктерді анықтау;
  
• 
  ағылшын тіліне кәсіби бағдарлап оқытуда қолданылатын аударманың функциясы;
  
• 
  ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқыту жүйесінде жобалық қызмет технологиясының орны мен рөлі жайлы түсініктің табиғатын ашу;
  
• 
  аударманы оқыту әдісін жаратылыстану бағытындағы мамандықтарда сынақтық оқу ретінде тексеруден өткізу.
  

• 
  Мұнай газ мамандығы білім алушыларын ағылшын тілін оқуды және түсінуді үйретуге арналған оқу-әдістемелік құрастырма;
  
• 
  Мұнай газ терминдеріне арналған ағылшын-орыс тілдеріндегі түсіндірмелі сөздік (электрондық);
  
• 
  Мұнай газ мамандығы білім алушыларына ағылшын тілінен практикалық курстарда өзіндік оқуға арналған мәтіндер жинағы (оқу құралы);
  
• 
  ЖОО сырттай білім беру бөлімінің мұнай газ мамандықтарының білім алушыларына арналған бақылау жұмыстары (оқу құралы);
  
• 
  Политехникалық институты мұнай газ мамандығы білім алушыларына кәсіби шетел тілі пәнінен оқу-әдістемелік кешен;
  
• 
  Аударма терминдерінің қысқаша сөздігі.
  

Сонымен қатар зерттеу жұмысында алынған нәтижелер мен қорытындыларды жоғары оқу орындарының жалпы тіл білімі, салыстырмалы және салғастырмалы тіл білімі, прагмалингвистика, паралингвистика, мәдениетаралық қарым-қатынас, лингвостилистика, аударма теориясы пәндері бойынша арнаулы курстарда оқу-әдістемелік материал құрастыруда пайдалануға болады.

1. 
   Ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқытуда аударма модельдерін енгізу арқылы аударманы білім алушының ақпаратты шетел тілінде түсіндіру құралы ретінде пайдалану .
   
2. 
   Аударманың функциясына сүйене отырып аударманы тілдік жүйелер мен мәдени айырмашылықтарды салыстырудың әдісі ретінде зерделеу.
   
3. 
   Оқу процесінде әдіс-тәсілдердің дамуының түрлі кезеңіндегі аударманың орны, аударма білім алушылардың сөйлеу дағдысын тексерудің әдісі ретінде .
   
4. 
   Ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқыту әдісінің негізінде аудармаға тапсырма беру және оның білім алушылардың дағдыларын автоматтандырудағы ролі.
   

Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, нысаны, пәні, мақсаты, міндеттері, болжамы, әдістері, теориялық және әдіснамалық негіздері қарастырылған. Бірінші тарауда аударманы оқу процесінде қолданудың теориялық және методологиялық негіздері, екінші тарауда ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқытуда аударманың модельдері қарастырылған. Қорытынды жүргізілген зерттеу жұмыстарының түйінінен тұрады. Қосымшада аударма терминдерінің қысқаша сөздігі тіркелген.

Бірінші тарау «Аударманы оқу процесінде қолданудың теориялық және методологиялық негіздері» деп аталады.

Өндірісіміз өркендеп алыс жақын шет елдермен мәдени, саяси қарым -қатынасымыз артуына байланысты ағылшын тілін оқытуға жаңаша көзқарастар қалыптасып, адамның көптеген қызмет аясында білімді дамытуға аударманы кеңінен пайдалана отырып интернационалдыру қолға алынуда. Бұл көбіне көп практикалық қызметтің бүгінгі қолданылып отырған формасы мен әдісіне байланысты. Дамыған компьютер техникасы мен түрлі ақпаратты тарату құралдарының көмегі адам қызметі аясының соның ішінде аударма аясының кеңеюіне игі ықпал етуде. Осы әдістер компьютер техникасының ақпаратты өңдеу, сақтау және беру мүмкіндігін кеңінен пайдалануға негізделген. Коммуникация шеңберінде компьютерлендіру кәсіби қызметті ақпараттандыруға, білім, ғылым, телекоммуникация жүйесіндегі хабарларды алмастырып тұруға және шет тілінде берілген ақпаратпен тиімді жұмыс істеуге ықпал жасайды. Білім алушылар өздерінің ағылшын тілін оқу процестерінде тілдік және лингвистикалық компетенциясының қалыптасуына ғана әсер етіп қоймай, басқа елдің мәдениеті мен тәржіма қызметіне араласуына жол ашылады.

Бұған аударманың көмегімен, біріншіден ақпарат алмасудың тұрақтылығы, жинақылығы, нақтылығы, екіншіден аударма оқуға жеке-бағдарлық көзқараспен қарауды қажет етеді. Қазіргі қоғам келешек мамандардың кәсіби білімдерін терең игерумен қатар, оларды өмірде еркін, біліктілікпен қолданып ағылшын тілінде сөйлесуде әртүрлі ақпарат құралдарын пайдалану арқылы, оның ішінде ғаламтор жаһандық жүйесін игеруді де қоса.

Аударма – ел мен елді, тіл мен тілді жақындастыратын, тілдестіріп, ұғыстыратын бірін бірі байытып, толықтыратын тіл білімі әлеміндегі ерекше бір сала.

Аударма теориясы алдына келесідей міндеттер қояды:

1) Аударманың жалпы лингвистикалық негізін ашу және сипаттау, ол дегеніміз, аударма процесінің негізінде қандай тілдік құрылымдар жатқанын анықтау деген сөз;

2) Аударманы лингвистикалық зерттеу объектісі ретінде тану, оның айырмашылығын көрсету;

3) Аударма ісі түрлерінің негізгі классификациясын жасау;

1. 
   Түпнұсқа және аударма мәтінінің теңдігін аударма ісі негізі ретінде ашып көрсету;
   
2. 
   Түрлі комбинациядағы тілдердің жеке және арнайы теориясының жалпы қағидаларын жасау;
   
3. 
   Аударма процесінің жалпы ғылыми сипаттау қағидаларын жасау;
   
4. 
   Аударма процесіне прагматикалық және әлеуметтік лингвистикалық факторлардың әсерін анықтау;
   
5. 
   «Аударма нормасы» терминінің мағынасын ашу және аударма сапасын анықтайтын қағидалар жасау [4].
   

Бөгде тілдік коммуникацияда аударма жасай білу жартылыстану бағыты саласы мамандарының бірден бір кәсіби сапасы деңгейінің өлшемі болып табылады.

Ендігі жерде аударманың ел мен елді байланыстырушы сұхбаттылық пәрменіне тоқталатын болсақ, онда мәдениетаралық коммуникация, мәдениеттер сұхбаттастығы терминдері өзара ажыратуды, арақатынастарды саралауды қажет ететіндігін айтуымыз керек. Коммуникация термині бізге орыс тіліндегі әдебиеттерден келгенмен, әуел баста латын тілінен шыққаны белгілі. Қазақ тіліне бұл термин “қатынас” деп аударылады әрі дәл аударылады деп ойлаймын. Қатынастың да түр-түрі болады. Солардың барлығын екі негізгі топқа бөліп қарау мүмкін. Олар: тікелей қатынас, жанама қатынас. Тікелей қатынасты біз “араласу” деген ұғым арқылы да жеткізе аламыз. Ол адамдардың өзара, бөгде біреулерсіз, тікелей, бетпе-бет қатынасқа түсуін білдіреді. Қазақи тілдік санада “аралас-қораласымыз бір”, “араласып жүрген жандар” деген сияқты тұрақты сөз тіркестері содан хабар береді.

Аударма түрлерін пайдалана отырып шет тілін кәсіби бағдарлап оқыту оқу процесін жекелеген және аралас дәрежеде құруға негізделген. Қолайлы жағдай тудырылады:

а) білім алушылардың өздігінен бағалы-құнды ақпараттарды іздестіру, өңдеу, жүйелеу және пайдалану барысында шығармашылық қызмет атқаруын ұйымдастыру;

б) Ақпараттық ортада сөйлеу мәдениетін жетілдіру;

в) Өзін-өзі дамытуда жеке моделдер табу мен құрастыруда табиғи таланты мен қабілетін ашу.

Шетел тілін оқытуда аударманың атқаратын функциясы. Жаңа материалды түсіндіру кезінде аударманы қолдану, аударманы контекст тапсырмасы мен мазмұнды жеткізудің әдісі ретінде қабылдау,  аударманы білім алушының ақпаратты шетел тілінде түсіндіру құралы ретінде пайдалану әдісі, аударманы білім алушылардың сөйлеу дағдысын тексерудің әдісі ретінде қолдану, аударманы тілдік жүйелер және мәдени айырмашылықтарды салыстырудың әдісі ретінде қолдану, аударма және «пішін-мазмұн» деген қатынас, аудармаға тапсырма беру және білім алушылардың дағдыларын автоматтандырудағы рөлі[5]. 

Диссертацияның екінші тарауы «Ағылшын тілін кәсіби бағдарлап оқытуда аударманының модельдері» деп аталады.

Модель – бұл тек әрекеттерге қажетті жалпы бағдар. Егер аудармашы тілді де, тақырыпты да жақсы білсе, ол тиімділікке оңай қол жеткізеді. Ол жағдайда аудармашы оның түсінігіне байланысты мәселеге тоқтамай, бірден оған жауап бере алады. Барлығы аудармашының даярлығына байланысты. Әр адам өзінің жеке тәжірибесіне жүгінеді. Аудармашы өзінің тәжірибесі, мәселені жіті түсінуі және тілді білуінің арқасында, қажетті шешімдерге қол жеткізеді. Аударма моделін ең алдымен процесті жуықты басқару схемасы ретінде қарастырған жөн. Басқаша айтқанда, жалпы шығармашылық-танымдық процестегі аудармашының әрекеттерін көрсететін жалпы құрылымдар. Аударма күрделі процесс болғандықтан, аударманың моделі немесе теориясы да үнемі толықтырылып отырады. Аударма моделін білу– білім алушының ойлау белсенділігін арттырады. Модельді негізге ала отырып, аудармашы түпнұсқаның ерекшеліктерін, лингвоэтникалық кедергілердің сипатын, аударма технология, аударма стилінің мәселелерін есепке алады. Кез келген бағыттағы аудармашыларды даярлаудың құрылымы мен мазмұны осыдан көрінеді.

Кәсіби коммуникация саласындағы аударма. Кәсіби коммуникация саласындағы аударма дегеніміз – бұл XXI ғасырдың ғылымының және ақпараттың арнайы салаларының аса дамуын көрсететін және, ең бірінші, кәсіби коммуникация шеңбері кеңейтіліп, адам өмірін жан жақты қамтитын, жаңа ғылыми көрініс деп аталады[6].

Тілдік білімді жетілдіру технологиясында аударманы пайдалану және оны техникалық дискурс негізінде ағылшын тілін оқыту практикасына енгізу. Білім саласында «технология» деген термин салыстырмалы түрде жақын арада қолданыла бастады. Алғашқыда Батыс Европада пайдаланылса, қазір әлемнің барлық елінде пайдаланылады.

Шет тілін меңгеру технологиясы оқу процесін жетілдіру мен білім алушылардың техникалық жаңалықтарды пайдалана білуіне тікелей байланысты. Бұл ретте білімді оңтайландыру түрімен игеруге үлкен басымдық беріледі.

Оқудың технологиясы жөнінде С.И.Плаксидің сөзімен айтқанда төмендегі белгілері орын алады:

• 
  Концептуалдық. Әрбір білім беру технологиясы белгілі бір ғылыми концепцияға негізделуі керек. Бұл концепция өз мақсатына пәлсапалық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік-педагогикалық жетістіктерді пайдалана отырып орындалады.
  
• 
  Жүйелілік. Технология жүйенің барлық белгілерін қамтиды. Олардың өзара байланысы мен тұтастығы қалыптасады.
  
• 
  Басқарылуы. Белгілі бір жетістікке жету үшін оқу процесін жоспарлау, жобалау кезең-кезеңмен ұйымдастырылады.
  
• 
  Тиімділік. Қазіргі таңда білім беру технологиясы бәсекелестік жағдайда өрістеуде. Бұл заңды құбылыс, өйткені білім белгілі бір стандартқа сай болып, шығыны аз, тиімділігі жоғары болуы тиіс.
  
• 
  Ұғынықты қабылдау. Біртекті оқу орындарында педагогикалық технологияны пайдалану мүмкіндігі (қайталау, ұғындыру).
  
• 
  Тәрбиелік тиімділік. Білім беру технологиясы өз-өзін тәрбиелік жағынан білім алушылардың гуманитарлық және творчестволық дамуына септігін тигізеді.
  

Кез келген дискурстық талдау барысы төмендегідей үш негізді құрайды:

1)дискурстық талдау өрісі;

2)дискурстық талдауға әсер етуші факторлар;

3)дискурстық талдау жолдары.

Американдық лингвист Д.Шифрин «Approaches to discourse» атты еңбегінде дискурстық талдаудың негізгі алты бағыты көрсетілген:

• 
  дискурсты сөйлеу актісі тұрғысында талдау;
  
• 
  дискурсты әлеуметтік лингвистика тұрғысында талдау;
  
• 
  дискурсты коммуникация этнографиясы тұрғысында талдау;
  
• 
  дискурсты прагматика тұрғысында талдау;
  
• 
  дискурсты екіжақты әңгімелесу тұрғысында талдау;
  
• 
  дискурсты құрылымдық-өзгермелілік тұрғысында талдау [7].
  

«Issues of deep drilling» тақырыбындағы ғылыми функционалдық стиль жанрындағы техникалық дискурс.

Екіншіден экологиялық: мұнай-газ кен өндірісінде болатын техникалық факторларға байланысты қоршаған ортаны қорғаудың алдын алу, экологиялық апаттарды болдырмау үшін жаңа заманауи әдіс-тәсілдерді қолдану (mining pollution of the environment and better preservation of ecological conditions on the surface);

Үшіншіден экономикалық: экономикалық дамудың негізгі көзі қазба байлықтарды игеру, соның ішінде жоспарланған, белгілі бір қатаң қадағаланған, ұтымды техникалық жүйе негізінде жүргізілген мұнай-газ өндірісі еліміздің экономикалық ахуалын арттырары сөзсіз. Ал, техникалық немесе антропогендік келеңсіздіктер салдарларынан мұнай өндірісі экономикалық мәселелерге әкеп соқтырады (Therefore the main factors influencing the technical and economic indicators for deep drilling of oil and gas wells are complications and accidents that arise during technological operations.);

Төртіншіден химия: мұнай құрамындағы және мұнай өндіру процесіндегі түрлі химиялық заттар мен газдардың бөлінуі, олардың зияндығын анықтып, қоршаған ортаны ластанудан сақтандыру немесе ілеспе табиғи газ секілді түзілістерді пайдаға жарату үшін мұнай-газ саласында химия ғылымы қатар жүреді (production of both liquid hydrocarbons and natural gas is impossible without ensuring the solidity and stability of the rock);

Аударма өнерінің мәні түрлі деңгейдегі трансформацияларды керекті жағдайларда жүзеге асыра алумен сипатталады. Яғни белгілі бір сөздерді контексттегі мағынасына сәйкес қолдану. Сөз мағынасының түрлі көлемінде трансформацияның семантикалық деңгейіне өту қажеттігі туады. Бұл жерде мағынасы неғұрлым ауқымды, яғни кең сөздерді мағынасы тар сөздермен аудару, тар мағыналы сөздерді кең мағыналы сөздермен аударуға қарағанда күрделірек болады. Сондықтан семантикалық деңгейдегі трансформацияларды дұрыс қолдана білу аудармашының кәсіби шеберлігіне байланысты болады.

Трансформацияның бір деңгейінен 2-деңгейіне өту кезінде сөз мағынасын конкретизациялау (нақтылау), генерализациялау (жалпылау), дифференциялау (саралау) құбылыстары қолданылады. Ағылшын тілінен ана тіліне аудару кезінде дифференция мен конкретизация тәсілдерін қолдану кең семантикалық болу мен кейде олардың қазақ тіліндегі тура сәйкестілігі табылмауымен түсіндіріледі.

Тілдік жүйелер бір-бірінен тек лексикалық тұрғыдан ғана емес, грамматикалық тұрғыдан да ерекшеленеді. Грамматикалық трансформацияларды қолдану қажеттігі грамматикалық және лексикалық сипаттағы себептерден туады. Аударма кезінде грамматикалық трансформацияның жиі жасалуы ана тілдеріндегі сөйлем құрылымының ағылшын сөйлемі құрылымымен сәйкес келмеуімен түсіндіріледі.

Грамматикалық трансформацияны жасауға төмендегі факторлар әсер етеді:

- Сөйлемнің синтаксистік қызметі.

- Сөйлемнің мағыналық құрылысы.

- Сөйлемнің контексті.

- Сөйлемнің экспрессивті стилистикалық қызметі.

- Сөйлемнің лексикалық тұрғыдан толықтырылуы.

Ағылшын тіліндегі сөйлемдердің сөз тәртібі тура, ал қазақ/орыс тілдеріндегі сөз тәртібі ауыспалы.

Зерттеу жұмысында ғылыми-техникалық мәтіндерге аударма жасау барысында төмендегідей трансформация түрлері қолданылды.

Сурет 1 - Мәтіндерге аударма жасауда қолданылған трансформация түрлерінің пайыздық көрсеткіштері

Жоғарыда келтірілген техникалық мәтіндерді аудару барысындағы трансформация түрлерінің қолданыс аясына талдау жасай келе төмендегідей пайыздық көрсеткіштерге қол жеткіздік. Аталмыш мәтіндер ғылыми стильде жазылып, арнайы мамандық терминдері болғандықтан аударма барысында кейбір трансформация түрлерінің қолданыс аясы кең болса, ал келесілері керісінше тар көлемде қолданылды. Атап айтсақ, ағылшын тілінен ана тіліне аудару барысында түпнұсқа мәтіндегі элементтердің орналасу тәртібінің сәйкес келмеуіне байланысты аударма мәтінде орын алмастыру көбірек қолданыс тапты. Сонымен қатар, ағылшын тілі мен қазақ тілі сияқты екі түрлі топқа жататын мәтіндерді аударуда көп сөздерге семантикалық, морфологиялық, синтаксистік деңгейде түрлендіру жасауға тура келді. Мәтіндерді аудару барысында сөйлем мүшелеріне, сөз таптарына, синтаксистік байланыс түрлеріне, сондай-ақ лексикалық ауыстырулар жасадық. Мәтін нақты фактілерді қолдана отырып, тура және нақты жеткізілген, мәтінде жалпы ғылыми және арнайы салалық лексика терминдер қолданылуына байланысты трансформацияның сөз қосу және сөз түсіру түрлері аз қолданылды.