Жапбаров Амангелді Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі мен дағдыларын

жүктеу 0,8 Mb.

Pdf просмотр

бет	30/145
Дата	26.02.2022
өлшемі	0,8 Mb.
	#37639

1 ... 26 27 28 29 30 31 32 33 ... 145

Оқушылардың тыныс белгілерді дұрыс қою икемділігі

шы+
лар,

жұмыс
шы
+лар+ды,
жұмыс
шы
+лар+ға;
жұмысшылар
  –
жұмысшы-жұмыс-
түбірі.
- Түбірден кейінгі дауыс немесе  дыбыс тіркесі –
шы
. Осы
тіркес арқылы сөз түбірі өзгереді.
Егер оқушы –
  шы
  жұрнағымен   және оның мағынасымен
таныс болса, ол сөз құрастыру мысалдарын келтірумен бірге –
шы
  жұрнағы адамдардың қызметі бойынша анықтайды. Мына
сөйлемге талдау жасап көрейік:
  Бақташы сыбызғыны ойнады
.
Бұл   сөйлемдегі
«сыбызғы»
  сөзінің   нақты   жалғауын   анықтау
үшін оқушы мынадай ой тұжырымына келеді:
1.   Бұл   сөздің   жалғауын   естілуіне   қарай   оның   қаншалық
екпінсіз екенін білуге болады. Сондайқтан кейде –ны жалғауы
түсіріліп те айтылады.
2.
«
Сыбызғы»
түбірі зат атауын білдіреді, яғни зат есім.
3. Бұл сөз септеледі, өзгермейтін бөлігі түбір ал өзгермелі
бөлігі қосымша болып  табылады, яғни септік жалғауы.
Бұл   мысалға   сөз   жалғауын   жалғап   жазу   үшін   мынадай
жұмыстар   орындалады:   сөз   табы   анықталады,   бұл   берілген
орфограммада   белгіленген   морфеманы   анықтау,   зат   есімнің
көпше,   жекеше   түрін   анықтау   қажет.   Бұл   тапсырмалардың
барлығы   грамматикалық   негіздегі   ережелерге   жатады,   ал
олардың

шешілуі

оқушылардың

грамматикалық
категориялардың осындай белгілерін табуы үшін қолданылатын
әдіс-тәсілдерін қамтиды. Оқушы алдына қалай, қандай жолмен
зат есім тегін, септеу типін, септеудің қай түрінде септелетінін
анықтау   мәселелері   туындайды.   Бұл   мәселелерді   шешуді   ол
грамматиканы   игерумен   байланысты   шешеді.   Грамматикалық
категориялардың   тану   мен   бөліп   қарастыру     әдіс-тәсілдерін
игеру   грамматиканы   оқытудың   негізгі   мақсаты     болып
табылады.   Орфографиялық   мәселелерді   шешудің   қандай   да
әдістері   арқылы   жүзеге     асырылатын   амалдардың   ойлау
сипаты,   көбінесе   осы   уақытқа   дейін   алынған   білімге   және
шешілетін   тапсырма   мағынасына   байланысты   болады.   Яғни
жоғарыда   келтірілген   мысал   бойынша   бірінші   мәселе,
«сыбызғы»
сөзі – сол сөз табына тән грамматикалық белгілерді
61

бөліп қарастыруды міндет етеді, бұл сөздің нақты мағынасынан
грамматикалық  мәнін  бұзып,  белгілерді абстракциялау болып
табылады.
Келесі   мәселе:   бұл   берілген   орфограмма   қандай   сөз
табына   жататынын   анықтау.   Мұнда   да   біз   талдау   арқылы
жұмыс   істейміз,   бірақ   талдау   басқа   көзқарас   бойынша
жүргізіледі.   Оқушы   сөздің   морфологиялық   құрылымы   туралы
білімі   бойынша   анықталады.   Оны   синтездейді.   Яғни   ізделініп
отырған   орфограмма   сөз   соңында   тұрғандықтан,   оқушы   оны
бірден   «жалғауға»   жатқыза   алады.   Бірақ   кез-келген   соңғы
дыбыс   грамматикалық   мағынада   жалғау   бола   алмайды.   Бұл
жағдайда   оқушы   талдаудың   бұл   дыбыс   септелгенде
өзгеретіндігін   анықтауға   көмектесетін   әдісін   есіне     түсіруі
қажет. Егер өзгерсе, бұл
жалғау
  деген сөз. Оқушы жағдайды
жалпы   категорияға   жатқызады,   яғни   топтайды.   Кейінірек
оқушыда   мынадай   мәселе   туындайды.   Ол   жалғауды   дұрыс
жалғау   не   өзгерту   қажет   екенін   есіне   түсіруі   қажет.   Талдау
мақсаты   –   септеу   типін   анықтау.   Бұл   үшін   келесідей   тәсілді
қолдану қажет: «
сыбызғыны»
  сөзін атау септігіне қою қажет.
Бұл сөзде сөз белгілерін талдау және абстракциялау жүргізілді:
оқушы   соңғы   дыбысты   анықтайды,   осы   белгілерді   топтау
арқылы ол мынадай тұжырым жасайды. Ол септелуі мен жағын
анықтайды,   берілген   сөздің   дұрыс   жазылуы   туралы
синтетикалық   ой   тұжырымына   келеді.   Бұл   үдеріс   мынадай
белгілермен сипатталады:
Бірінші,   барлық   тапсырманы   жеке-жеке   бөліктерге   бөлу,
екіншіден,   бұл   тапсырмаларды   бірізділікпен,   кезек-кезегімен
орындау,   үшіншіден,   бұл   тапсырмаларды   бұрынғы   оқу
тәжірибесі   негізінде   шешу(есте   сақтау   ролі),   төртіншіден,
ойлау   іс-әрекеті   бағытының   өзгеруі   оның   жалпы   сипаты   –
аналитико-синтетикалық талдау, олар оқушы пікірі, абстракция,
топтауды   қамтиды.   Оқушыға   осы   сияқты   орфографияны
игеруге   тән,   қиын   тапсырмаларды   шешуде,   олар   өздерінің
ойлау барысын жоспарлайды, оның кезектілігін білмейді, сөздің
қажетті белгілерін бөліп қарастыру әдістерін білу, орфограмма
сипаты туралы тұжырымдарға келу, қорытынды жасау.
Қорыта келгенде, тыныс белгіні дұрыс қоюға жаттықтыру
психологиялық   негіздерге,   яғни   ойлау   амалдарына   талдау,
салыстыру,   жалпылау,   индукциялық,   дедукциялық,   анализ,
синтез т.б. әдіс-тәсілдерді басшылыққа алады.

жүктеу 0,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 26 27 28 29 30 31 32 33 ... 145