Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №4 / 2015

     
 
 
58 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
қоймай, оларға "үлтшыл", "пантюркист", "панисламист", "буржуазияны жақтаушы", 
"үстем  тап  өкілі",  "бай-феодалдардың  қүйыршықтары"  сияқты  айдарлар  тағылды. 
Осының салдарынан, үлы даланың бүкіл бай рухани қазынасы "керексіз", "ескі" деп 
жарияланды.  қазақ  халқы  жетпіс  жыл  бойы  большевиктердің  сандырақ 
идеолгиясымен  уландырылды.  Соның  нэтижесінде,  Қазан  төңкерісіне  дейінгі 
мерзімде  ғүмыр  кешкен  үлы  ойшылдардың  еңбектерін  окуға,  зерттеуге  тыйым 
салынады, тіпті есімдерін атаудың өзі қылмыс санатына жатқызылды. Еңбектері еш, 
өмірлері сор, өшіп барып, қайта халыққа оралған қайраткерлерді зерттеу, насихаттау 
— тэуелсіздіктің басты міндеттерінің бірі. 
Адамзат өркениетінің тарихында эйел қүқы және бостандығы  туралы ғүлама 
ойшыл даналар мэселе көтеріп қүнды пікірлер айтқаны, саяси-қүқықтық ой-пікірдің 
жалпы тарихында жақсы белгілі. Жаңа заман тарихында да бұл мэселе дау-дамайдың 
объектісі  болуымен  ерекшеленеді,  пікірталас  тудырды.  Негізінде  айтыс-тартыс, 
еркек пен эйелдің саяси, элеуметтік жэне экономикалық қатынастарда тең  қүқылық 
болу  идеясы  салтанат  қүру  төңіренінде  болды.  1787  жылы  қабылданған  Америка 
Қү_рама  Штаттарының  Конституциясы,  1789  жылы  бекітілген  ¥лы  француз 
революциясының  "Адам  және  азамат  қүқық  Декларациясы"  сияқты  құжаттарында 
барлық адамдардың заң алдында теңдігі жарияланды. 
Дегенімен, Европаның прогресшілдік саяси-құқықтық ой-пікірлерінде де эйел 
қүқы  туралы  регресшілдік  көзқарастар  болғаны  тарихтан  мэлім.  Мысалы,  немістің 
ірі философы Артур Шопенгауэр эйел қүқы туралы былай деп жазды: "Эйел мінез-
қүлқының.  түбегейлі  кемшілігі,  ол  эділетсіздік.  Бүл  жоғарыда  көрсетілген  жете 
түсіну мен зеректілігінің кемшілігінен. Бірақ олар элсіз болғандықтан, табиғатынан 
күш  емес,  қулық  дарыған:  сондықтан  олар  қулық  пен  өтірікке  бейімді...  Осы 
анықталған  түбегейлі  кемшіліктен  жэне  оның  қосымшаларынан  өтірік  айту, 
опасыздық,  жақсылықты  білмеушілік  жэне  т.б.  шығады.  Сот  алдында  жалған  ант 
беру  бойынша,  ерлерге  қарағанда  эйелдер  көбірек  айыпты  болады.  Оларды  ант 
беруге  жіберу  туралы  элі  де  дауласуға  болады...  Өйткені  эйелдер  тек  кана  адамзат 
түқымын тарату үшін өмір сүруде жэне осыменен олардың міндеті шектеледі  жэне 
де  олар  жекеден  гөрі  топ  ішінде  түрғандықтан,  топтың  істеріне  жекеге  қарағанда, 
көбірек  көңіл  бөледі.  Бүл  оларға  барлық  болмысы  мен  эрекеттеріне  ерлерге 
қарағанда, жеңілдікпен қарайтын өзгеше бағыт береді, сондықтан некелер жиі жэне 
үйреншікті  араздасушылыққа  негізделген...  Эйелдер  ешқашан  да  жеке  мүлікпен, 
яғни қаржы, үлес жерлермен еркін меңгеріп пайдаланбауы керек. Оларға эрқашан да 
қандай болса да бір қамқоршы қажет." [6]. 
Ғүмар  Қарашев  Қазақстанның  XX  ғасыр  басындағы  қазақтың  демократ 
зиялыларының  қоғамдық  -  саяси  жэне  қүқықтық  ой-пікірінің  көрнекті  өкілі,  қазақ 
халқының үлттық прогресс пен демократиялық дамуды және тэуелсіздікті ұран етіп 
көтерген ірі қайраткер, ағартушы демократ, патриотизмнің символы. 
Оның саяси - көзқарастарының қалыптасуы, сол заманның үлттық езгіге қазақ 
халқының жан айқайынан туып, жаңа кезенде пайда болған қарма-қайшылықтардың 
тікелей  жемісі  ретінде  анық  байқалады.  Қазақ  халқының  Алаш  Орда  жэне  социал- 
демократтармен  тығыз  байланыста,  Ғумар  Қарашев  батыл  түрде  отарлық  саясатқа, 
үлттық  езгіге  жэне  патша  өкіметінің  "боліп  ал  билей  бер"  саясатына  қарсы  батыл 
пікірлер  білдірді,  өз  елінің  қамқоршысы  ретінде  танылды.  Патша  өкіметінің 
экспансиясын,  қазақ  жерін  жаулап  алу  саясатын  қатаң  сынға  алды,  өз  халқының 
бостандық пен тэуелсіздікте дамуына барлық ғүмырын сарп етті. Өксік пен өкінішке 
толы  өткен  кезеңдер  -  ел  тарихы  мен  халық  тағдырының  ащы  сабақтарын  алға 
тартады.  Өз  жерінде,  өз  елінде  күн  кешіп  отырса  да  отаршылықтың  озбырлығын, 
теперішін көрген халқымыздың өткен өмірін дос түгілі дүшпанның басына бермесін 
деңіз.  Тарихтың  сарғайған  парақтарынан  патшалы  Ресей  қазақ  жерін  империяның 

     
 
 
59 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
ажырамас аумағы ретінде езіп, жаншып, орыс экімшілігінің барлық  сатыларындағы 
шенеуніктері өз тарапынан ойына  келген тэртіпсіздіктерді орнатқанын, сол арқылы 
түргылықты қазақ халқын адам деп санамаганын оқығанда төбе шашыңыз тік түрып, 
тэніңіз  тітіркенеді,  жаныңыз  түршігеді.  Мәселен,  1905  жылдарга  дейін  Верный 
қаласының  мейрамханаларының  маңдайшаларына:  "Иттер  мен  қазақтарга  кіруге 
тыйым салынады" деген жазулар ілінген екен. Бүдан артық қорлау, кемсіту, басыну 
бола ма?! 
Ол ол ма, христиан дініне қарсылық білдіру, мемлекеттік басқаруга қарсылық 
білдіру,  мемЛекеттік  жэне  жергілікті  міндеттер  туралы  қаулыға  қарсылық  білдіру, 
қазынаның  мүлкі  мен  пайдасына,  қоғамдық  аманатқа,  тыныштық  пен  тэртіпке, 
меншікке  қарсылық...,  қойшы  эйтеуір  кез-келген  нэрсеге  қарсылық  білдіру  соңы  - 
түргылықты халықтың ауыр жазага тартылуына экеп соғатын. Міне, осының бәрі де 
қасақана  қазаққа  жасалган  қысастық  еді.  Елдің  бірлігі,  жерінің  тұтастыгы  үшін 
осындай  езгіге,  эділетсіздікке,  заңсыздыққа  жол  беріп  отырган  озбыр  империяга 
қарсы тұрган оқығаны мен тоқыганы мол қазақтан шыққан зиялы адамдар аз болган 
жоқ.  Солардың  бірі  де  бірегейі  Гүмар  Қарашев  еді.  Кеңестік  заманда  Ғүмар 
Қарашевтің ісі бүрмаланып көрсетіліп, соң 
ында қалган бай мүраларына талдау жасалынбады. Сөйтіп, елім деп еңіреген 
ердің халқына сіңірген еңбегі, жазган мақалалары мен көсемсөздері, өлеңдері еске-
русіз  қалды.  Түңгыш  рет  1911-1913  жылдары  Орал  қаласында  "Қазақстан"  газетін 
шыгарушылардың  бірі,  озық  ойлы,  қаламы  жүйрік  Ғүмар  ел  өміріндегі  айтулы 
оқигаларга жаңаша көзқараспен мэн бере отырып, ойлы да салмақты 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.  Шоқаев  М.,  Элихан  Бокейханов.  Алаш  үлына  үндеуі  //  Халық  кеңесі.  1992.  -  30 
қазан. - 3-5 бб. 
2.  Сәрсенбаев Р. Совветтер билеген Түркістан. 1935. Париж // Лениншіл жас. - 1991. - 
16-қаңтар. -6-8 бб. 
3.  Қойгелдиев М. Алаш қозгалысы. - Алматы: Санат, 1995. - 366 б. 
4.  Шілдебай  С.Қ.  Қазақстандагы  қоғамдық-саяси  күштер  жэне  Алашорда:  1917  ж. 
Ақпан революциясынан соң Қазақстанда қалыптасқан эр түрлі бағыттағы қоғамдық-
саяси күштер туралы // Алматы ақшамы. - 1997. - 12-желтоқсан. - 3-5 бб. 
5.  Мұқанов С. Ғұмар Қарашев. Оқшау сөз. Сүйінші! // Қазақ. - 1913. -№14.-5-9 бб 
6.  Өзбекүлы С. Арыстары алаштың. Алматы: Жеті-Жарғы, - 1998. - 187б. 
 
 
УДК 343.983 
 
АКТУАЛЬНОСТЬ И ВОЗМОЖНОСТИ ИЗУЧЕНИЯ 
ОГНЕСТРЕЛЬНЫХ ПОВРЕЖДЕНИЙ, ОБРАЗОВАВШИХСЯ В РЕЗУЛЬТАТЕ 
РИКОШЕТА 
 
Жұмағали Е., магистрант,  
Ашимова Д.И., м.ю.н., старший преподаватель 
Жетысуский государственный университет им. И. Жансугурова, г. 
Талдыкорган 
Egemen92@mail.ru
, 
Dinastie_galiktdk@mail.ru
  
 
Мақалада  сот  қылмыстық  істер  және  сот  талқылауынды  қарау  кезіңде 
фактілік мәні мен негіздерін орнықтыру мақсатында   қарулар мен қару жарақтарды 
қолдану  мен  олардың  іздерін  зерттеуде    баллистикалық  сараптаманы  жүргізу