Жаңа геодезиялық аспаптар және геодезиялық Өлшемдер технологиясы
жүктеу 0,77 Mb.
|
- Навигация по данной странице:
- ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
- Семей 2010
- МАЗМҰНЫ
ЖАҢА ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ АСПАПТАР ЖӘНЕ ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ӨЛШЕМДЕР ТЕХНОЛОГИЯСЫ пәні бойынша 050711 «Геодезия және картография» мамандығына ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР Семей2010
МАЗМҰНЫ
1 ДӘРІСТЕР Дәріс № 1 Тақырыбы «Жаңа геодезиялық аспаптар және геодезиялық өлшемдер технологиясы пәні, мақсаты мен міндеттері» Кіріспе. Геодезиялық құралдарға қойылатын талаптар. Жаңа технологияларды енгізу қажеттілігі. Жаңа технологияларға қойылатын талаптар. Жаңа өлшеу құралдары мен әдістерінің енгізілу барысында геодезиялық аспаптанудың ролі артты. Бұл қолданбалы техникалық пән- жаңа геодезиялық аспаптардың теориясын, құрылысын, пайдаланылуы және метрологиялық қызмет көрсетуін үйрететін, сонымен қатар олардың техникалық қызмет көрсету ережелерін және эксплуатациялау жұмыстарымен таныстырады. Инженер-геодезист геодезиялық аспаптарды таңдау үшін және оларды оңтайлы қолданып, қажет болған жағдайда ақаулықтарын жоя білуі керек, сондықтан олардың құрылымын жетік меңгерулері шарт, сонымен қатар жаңа жоғары өнімді геодезиялық құралдардың өңдеуіне қатысулары шарт. Қазiргi геодезиялық құралдарға қойылатын шарттар келесідей талаптармен анықталады: - геодезиялық өлшемдердiң еңбек өнiмдiлiгiнiң жоғарылату қажеттiлiгімен және экономиканың даму қарқынымен; - геодезиялық жұмыстарды автоматтандыру өзектiлiгі және үлкен масштабтағы түсiрістер; - құралдарды эксплуатациялау, тасымалдау және сақтау шарттарымен; - зауыт-аспап жасап шығарушылардың техникалық және технологиялық мүмкiндiктермен; - тұтынушылардың сұраныстарымен. Заманауи геодезиялық құралдар еңбектiң жоғарғы өнiмдiлiгiн далалық жағдайларда тасымалдау және эксплуатациялаудың жоғары сенімділігін, сонымен қатар өлшеу опрецияларының оңай және ыңғайлылығын қамтамасыз етуi керек. Қойылған талаптарды тек қана габариті және массасы аз, коорозияларға және басқа қоршаған орта күштеріне қарсы тұра алатын, ыңғайлы автоматтандыру элементтері бар құралдар қанағаттандыра алады. Геодезиялық өлшемдер кеңістікте координата мен бұрыштарды өлшеудің негізін қалайды. Қазіргі уақытта геодезиялық өлшемдерде қолданатын аспаптар, заман талабына сай, лазерлі- компьютерлі технологияларға көшті. Сондықтанда, өлшемдердің дәлдігін қажет еткенде қандай технология әдісімен орындалғанын қарастырады. Қазіргі геодезиялық аспап – ол электроника, дәл механика, оптика, және басқа ғылымдардан тұратын жоғарғы технологиялық өнім. Ал спутниктік навигациялық жүйені қолдану геодезиялық аспаптардың жаңа цивилизациясы болып саналады. Материалдарды сандық өңдеу әдісінің дамуы стандартты түрдегі өнімдер – сандық карта, әр түрлі мақсаттағы пландар, сандық фотопландар, сонымен қатар өнімнің жаңа түрлерін – 3D модельдер, оперативті және планды мониторингке ақпараттар алуға мүмкіндік беретін жаңа эффектілі технологияны түзеді. Келешектегі даму бағыты – ол өлшемдерді толығымен автоматтандырып, және жаңа технологиялар құрастыру. Стандартты технологияларға қарағанда, арнайы әдістер кез – келген бір өлшеуді тез арада және өте жоғары дәлдікпен алуға мүмкіндік тудырады. Технология саласындағы прогресстер салдарынан қағаз карталар толығымен сандық карталарға ауыстырылды. Геодезиялық жүйелердің даму тенденциясына электронды тахеометрді жатқызуға болады. Соңғы кездері электронды тахеометрдің жай аспаптардан робот тәрізді станцияларға өзгерту тенденциясы орын алады.
8.1.1
8.1.2 Дәріс № 2 Тақырыбы «Геодезиялық аспаптардың дамуының негізгі тенденциялары» RTK - технологиясы (нақты уақыттағы кинематика) GPS -түзетулерді радио арқылы жіберу Бұл шынайы уақытта қозғалыстағы объекттердің үш өлшемді координаталық дәлдігін анықтайтын тәсіл. Аталған методика геодезияда даладағы жүмыстарды орындауда дәлділік қажет етілген жағдайда қолданылады. RTK методикасы арақашықтық бойынша шектелген – ол базалық станциядан 10-15 км – қолданыла алады. Алайда көптеген базалық станция жүйелері пайда болысымен, RTK - әдісі кеңінен қолданыла бастады. RTK әдісі фаза бойынша дифференциалды GPS өлшемдерін қолданып, шынайы уақытта сантиметрлік дәлдікті қамтамасыз етеді. Координаталар жүйесінде орналасуын дәл анқытау үшін бір қабылдағыштың фазалық өлшемдерін, қабылдағыш пен спутниктің сағаттарының синхронды емес қателігін жою үшін келесі қабылдағыштың өлшемдерімен комбинирленеді. Фильтрация процедурасынан кейін бір қабылдағыштың екіншісіне қатысты координаталары есептелінеді. RTK жүйесіне GPS қабылдағыштан, антенналардан, радиомодем мен радиоантеннадан тұратын базалық және қозғалмалы станциялар кіреді. Шынайы уақыттағы кинематика rtk gps әдісін қолдана отырып көпірлердің деформациясын бақылау Заманауи көпірлер ауыр салмақтағы жүктемелерді көтере алады. Қазіргі уақытта осы көпірлердің деформациясын бақылауда RTK GPS технологиясын қолданған тиімді. Бұл жүйенің басқа жүйелерден артықшылығы ол ығысуларды нақты және тез бақылайды. Шығындар мен уақытты да үнемдейді. RTK GPS технологисын Гонконгта аспалы көпірдің деформациясын бақылау үшін тәжірибе жүргізген.Тәжірибе нәтижесінде көпір деформациясы сантиметрлік дәлдік деңгейде бақыланған. Осы мәліметтердің негізінде инженерлер көпірлердің ұзақ мерзімде қызмет көрсетуі үшін бақылаулар жүргізе алады. RTK GPS технологиясын басқа елдерде аспалы көпірдің деформациясын бақылауда қолдануына байланысты, біздің қаламыздағы Ертіс өзені арқылы өтетін аспалы көпірдің деформациясын бақылауда да қолдануға болады. Бұндай ұзын көпірлер жүктемелер әсерінен бірнеше сатиметрден метрге дейін ығысуы мүмкін. Бұл деформациялар қозғалушы транспортқа қауіпті жағдай туғызбайды, олар тек көпірдің біртұтастығына әсер етуі мүмкін. Сондықтан да шынайы уақыттағы GPS өлшеулердің дәлдігі сантиметрлік деңгейге дейін жеткізілген. Шынайы уақытта GPS-пен өлшеу көпірдің жел, температура және транспорттық жүктемелер әсеріне бақылау жүргізуге қажетті құрал болып саналады. GPS жүйесі 5 жүйеден тұрады: GPS-қабылдағыштар, мәліметтерді жергілікті және глобальді жүйеде қабылдау, және компьютерлік жүйеден тұрады. Бұл жүйе бақылаудың дәлдігін және анықтығын жоғарылатады. Ең озық технологиялардың бірі RTK (шынайы уапқыттағы кинематика)- шынайы уақытта координаттарды сатиметрлік дәлдікпен қамтамасыз ететін әдіс. Соңғы 15 жыл ішінде GPS технологиясын қолдану геодезияда және навигацияда үнемі дамып отырды. Геодезияда жергілікті жерге бекітілген бір немесе бірнеше анықталған пункттерді анықтау жұмыстары көбінесе орындалады. Әдетте жаңа пункттердің координаталары қатыстық әдіспен есептеледі. Бұл жағдайда алынатын мәліметтің дәлдігі пункттердің арақашықтығына тәуелді. Көптеген жағдайларда шынайы уақытта пункттердің кординаталарын анықтаудың қажеті жоқ. Бірақ, бірнеше геодезиялық мәселелер, мысалы жобаны жер бетіне шығару шынайы уақытта өлшеуді қажет етеді. Бастапқы кездерде барлық түсіріс әдістерінде мәліметтер қабылдағышқа келесі өңдеу үшін жазылатын. Қозғалмалы қабылдағышпен алынған координаттар жеткілікті дәлдікті бере алмады. Бірақ көптеген жұмыстар далалық өлшеулер жүргізу кезінде нақты координатты қажет ететіндіктен, базалық және қозғалмалы қабылдағыш радиобайланыс орнату қажет болды. RTK режимінде түзетпелерді беру үшін радиоканал қолданылады. Кодты DGPS режимінде RTCMSC-104 түзетпелері әдетте 200 бит\сек жылдамдықта беріледі. Ал RTK режимінде мәліметтердің берілу жылдамдығы 2400 бит \сек-тан кем болмау керек. Егер мәлімет беруші антенаны 30 метр биіктікте орналастырсақ, ал қабылдағышты 2 метр биіктікте орналастырсақ, онда радиосигналдың максимальды таралу ұзақтығы 28 км-ді құрайды. Бірақ мұндай ұзақтыққа жету қиын. Радио сигналдың жолындағы кез-келген кедергі оның таралу ұзындығына әсер етеді. Атмосфералық аномалиялардың салдарынан радиосигналдың таралу ұзақтығы есептелгеннен көп болуы мүмкін. Шынайы уақыттағы кинематика технологиясын кадастрлық түсірістерді жүргізу үшін де қолданады. Американдық орман шаруашылығы қызметі осы технологияны бірнеше жобаларда қолданды. Жерге орналастырушылар жердің орналасуы мен шекараларын анықтау үшін құралдардың тұтас компастан бастап GPS технологиясына дейін спектрін қолданады. Бұл құрал әртүрлі түсірістерде дәлдігін, сенімділігін және жеңілдігін жоғарлатты. GPS геодезистке жердегі пункттің орналасуын анықтауға, сызықты тез бекітуге мүмкіндік береді. RTK технологияны қолданушы топограф пунктті жер бетіне есептелгеннен бірнеше сантиметр артық шығарады. RTK жүйесі әдетте екі немесе одан көп GPS-қабылдағыштан, үш немесе одан да көп радимодемнен тұрады. RTK жүйесінде бір қабылдағыш базалық станцияда белгілі координаттарымен тұрады және радио бойынша координат түзетпелерін бір немесе бірнеше қозғалмалы қабылдағыштарға береді. Шынайы уақытта нүктелерді жер бетіне шығару, оның нақты координаттарын жазу, азимуттарды есептеу және жақын пункттерге дейінгі арақашықтықта есептеу және бастапқы реперлердің орналасуын анықтауға болады. Қорытындылай келе RTK технологиясы бүкіл әлемде геодезиялық өндіріс жұмыстырында кең қолданыста деп айтуға болады. Технологияның алдағы уақытта одан әрі даму потенциалы және зор болашағы бар.
8.1.1
8.1.2 Дәріс № 3 Тақырыбы «Глобальды спутниктік позиционирлеу жүйелерінің мәні және даму тарихы» Глобальды позиционерлеу жүйесі GPS арқылы навигациялау технологиясы. GPS-навигаторлардың қызметі. GPS және ГЛОНАСС глобальды спутниктік жүйелердің даму тарихы. GPS (ағылшын тілінен Global Positioning System) — глобалдi орын анықтау (позиционирлеу) жүйесі деген мағынаны білдіреді. Жоба бастапқыда әскери – соғыс мақсатында жасалынып, АҚШ әскери мекемесінде іске асырылды. Жобаның негiзгi мақсаты жердегi әр түрлi жылжымалы және статикалық объектілердің орнын жоғары дәлдікпен анықтау болып табылады Жүйенің негiзін жер бетiнiң кез келген нүктесiнен бақылау кезінде 4 тен 12ге дейінгі аралықта спутниктердің көрiнуі үшiн, бiр-бiрiне 60° бұрышпен орналасқан әртүрлi алты айналма орбитамен қозғалатын, сонымен қатар бiртұтас желiде жұмыс iстейтiн NAVSTAR - 24 серiктері құрайды. Әрбiр орбитада 4 спутниктен орналасқан, орбиталардың биiктiгi шамамен 20200 км тең, әрбiр спутниктің жерді айналу периоды - 12 сағатқа тең. Бұл жүйе толықтай автономды емес, оның жұмысқа қабiлеттiлiгi жердегі бақылау станцияларымен қадағаланады. Бақылау станциялары Гавайяда(Hawaii), аралдарда (Ascension Island ), Диего-Гарсия (Diego Garcia Naval Base ) және Колорадо-Спрингс (Colorado Springs ) территорияларында орналасқан. Барлық мәлiмет орбиталарға және навигациялық мәлiметтерге қажетті түзетулерді енгізетін, Колорадода Falcon әскери базасында орналасқан бас командалық станцияға жазылып берiледi. 1978 жылдың ақпанында орбитаға спутникті шығару кезінде, заманауи GPS –тің пайда болуына себепкер болған технологияны қолданды. Жүйе толық қуаттылықта тек қана 1993 жылдың желтоқсанында жұмыс iстей бастады. Әрбiр спутниктің салмағы 900 кг-нан астам және ашық күн батареялармен өлшемі 5метр шамасында болады, радиохабарлағыштың қуаты 50 ваттты құрайды. Жүйенiң әрбiр спутнигінің орташа жұмыс жасау мерзiмдерi шамамен 10 жыл, бұл мерзім аяқталысымен орбитаға жаңа спутник шығарылады. Жүйенiң жұмысы негiзінде жердегi объектілердiң тұрған орынының координаталарын анықтау табылады. Қашықтық бастауыш мектептiң математика курсынан белгiлi формула бойынша есептеледі. Қашықтық - уақыттың жылдамдыққа көбейтіндісіне тең. Осы жағдайда жылдамдық- радиотолқындардың таратылу жылдамдығына тең - 300000 км/с, және егер бұл сигнал спутниктен нақты қай уақытта жіберілгенін білсек, оған дейiнгi қашықтықты есептеу мүмкiн болар еді. Көлденең жазықтықтағы объектiнiң тұрған орынын анықтау үшiн, жүйенiң үш спутнигінен алынған сигналдарды есептеу жеткiлiктi. Мысалы, бір спутникке дейінгі қашықтық белгілі деп санасақ, оның қоршауындағы сфера радиусын сипаттай аламыз. Ал, екінші спутникке дейінгі қашықтық белгілі болған жағдайда, анықталатын орын, екі сфераның қиылысуында орналасады, ал үшінші спутник дөңгелектегі екі нүктені анықтайды. Олардың ішінен қайсысы анықтауға қажет орын екенін табу ғана қалды. Сонымен үш спутникке дейінгі қашықтықты білу арқылы, анықталатын нүктенің координатасын есептеуге болады. 
20 мың километр биіктіктен жерге дейін (300000 км/с жарық жылдамдығымен) сигнал болмашы қысқа уақытта, шамамен 0,06 секундта жетеді, сондықтан спутниктің хабарлағышының уақыты мен жердегі қабылдағыштың жұмыс жасау уақытының бір-бірімен келісуі есептеулердің өте күрделі мәселесі болып табылады. Жердегі қабылдағышты спутниктің уақытына салыстырмалы байлануы арқылы, координаталарды есептеу кезіндегі қателіктерді болдырмау мәселесі шешілді. Ең маңызды сәт ол GPS-қабылдағыш спутниктің Жерге қатысты қайда орналасықанын «түсіну» болып табылады. Спутниктен жіберілген сигналда, осы спутник орналасқан орбита параметрлері туралы және жүйенің барлық басқа спутниктері туралы мәлімет болады. GPS - қабылдағыш, бұл сигналды қабылдап, ары қарай қолдану үшiн спутниктен алынған мәлiметтi сақтайды. Бұл мәлiметтер қабылдағыштың сағатының түзетпесі және қойылуы үшiн қолданылады. Қабылдағыш- координатаны анықтаумен қатар, қозғалыс жылдамдығын, оның бағытын есептеу, нақты пунктке дейін қажет уақытты есептеу және басқа мәліметтерді анықтауда қолданылып, микро-компьютер тәріздес болып келеді. Глобальді позиционирлеу жүйесі GPS арқылы навигациялау технологиясы. Глобальді геодинамикалық процесстерді зерттеу жердің құрылысы мен эволюциясы, оның физикалық өрістері мен геосфера туралы білімді жақсартуға мүмкіндік береді. Спутниктік геодезиялық әдістің дамуы геодинамикалық процесстердің зерттелуіне үлкен үлес қосты. Бұл әдістер тек өте шектелген, локальды мастабтарға, жердегі өлшеулер жүргізуге мүмкіндік береді. Бұл торларды тұрғызу және теңестіру процесстері қателіктердің жиналуын жою үшін, ірі масштабтардағы геодинамикалық процесстерді оқытуды қажет етпейді. Сонымен қатар Жер бетіндегі нүктелердің өзара орналасуын анықтайтын жаңа дәлдікті технологиялар мыңдаған км-ге, бірінен бірі қашық орналасқан нүктелердің өзара қозғалысын, жолдарын анықтауға, оларды салыстыруға мүмкіндік береді. Қозғалыстар туралы глобальді геодинамикалық торлардың пункттерінің өзара орналасу жағдайларының өзгерісі арқылы айтуға болады. Көпжылдық зерттеулер нәтижесінде, уақыт бойынша әлдеқайда тұрақты болып горизонталь ауысулар, ал вертикаль ауысулар жоғары жиілікті вариациямен сипатталатынын байқадық. Осыған байланысты жақсы нәтижені спутниктік глобальді навигациялық жүйе СРНС (GPS және Глонасс) бақылаулары береді, олардың горизонталь ауысуларының өлшенген дәлдігі бірнеше мм, ал вертикль см-ге жетеді. 70-90 жж геодезиялық тұрғызылулардың негізгі элементтерінің бірі болып қайталап нивелирлеудің қысқа түзулері болса, қазіргі кезде осындай түзулерді қысқа СРНС өлшеулерінің базалық түзулерін өлшеумен ауыстырылды. GPS навигаторлардың қызметі Навигацияда глобальді позиционирлеу жүйесін (GPS) қолдану арқылы технологиялар жоғары қарқынмен дамып, жаңартылуда. Глобальді позиционирлеу жүйесі – бұл, объектінің орналасуын он шақты метрден кем емес дәлдікпен, яғни оның енін, ұзындығын, биіктігін, және бағыты мен қозғалыс жылдамдығын анықтайтын жоғары дәлділік жүйе. GPS- тің құрамына бірқатар ЖЖС және бір жүйеге жинақталған жердегі бақылау станциалары кіреді. Спутниктерден сигнал алып, және алынған ақпараттарды есептеп, қорыту арқылы өзінің орнын анықтайтын жеке GPS қабылдағыштар болады. GPS спутниктік жүйенің құрамына кем дегенде әр түрлі орбиталарда орналасқан 24 ЖЖС кіреді. Бір спутниктің айналу периоды жуықтап алғанда 12 сағатқа тең. Спутниктер Жерге өзінің дәрежесі туралы, шынайы уақытты, шынайы күнді, барлық спутниктердің орбитальді мәліметтерін, барлық баяндаманың жіберілген ағындағы уақытын тұрақты жіберіп тұрады. GPS – қабылдағыш спутниктерден алынған ақпараттар арқылы әр спутникке дейінгі аралықты анықтап және өзінің координатасын есептейді. Қазіргі уақытта GPS жүйесі навигациялық және картографиялық мақсаттарда жиі қолданылады. Алғашқы GPS – қабылдағыштар 1980 жылдың басында пайда болды. Геодезиялық құралдардың дамуының негізгі ерекшелігі, ол өлшеу процесстерін жеңілдетіп, барлығын бір аспапқа жинау болып саналады. GPS жүйесін 2 классқа бөледі: навигациялық қабылдағыштар, және геодезиялық дәлдік жүйелері. GPS- қабылдағыш модельдерін ерекшеліктері бойынша 4 топқа бөледі: жеке GPS қабылдағыштар, көліктегі, теңіздегі, және авиациялық GPS қабылдағыштар. ГЛОНАСС- глобальді навигациялық спутниктік жүйе. Жүйенің негізі болып Жер бетінде 19100 км биіктікте, 3 орбитальді жазықтықта қозғалатын 24 спутник саналады. Өлшеу принципі америкалық GPS (НАВСТАР) жүйесіне ұқсас болып келеді. Бірінші ГЛОНАСС спутнигі орбитаға 1982 жылдың 12 қазанында шығарылды. 1993 жылдың 24 қыркүйегінде жүйе ресми түрде эксплуатацияға қабылданды. Жүйедегі спутниктер санынан глобальді территориялар масштабын жабуы анықталады. Спутниктің көшелердің планын көрсетіп, бақылаушының орнын анықтайтын Glospace навигатор- аспап экраны бар. Алғашқы рет ГЛОНАСС пен GPS-ті бірге қолдануға арналған Glospace спутниктік навигаторлар 2007 жылдың 27 желтоқсанында шықты. Қазіргі уақытта ғарыштық аппарат ГЛОНАСС-ты қолданғандағы координаталарды анықтау қателігі 50 метрге тең, ал борттық жиілік стандарты жақсартылған ғарыштық аппарат ГЛОНАСС-М қателігі 15 метрге тең. Америкалық GPS жүйесінің дәлдігі 3 метрге тең. Жердің кез –келген нүктесінің координатасын анықтау дәлдігін арттыру үшін әр түрлі глобальді навигациялық спутниктік жүйелерді бірге қолданады, мысалы ресейлік ГЛОНАСС пен еуропалық Galileo –ның бірге қолдану арқылы дәлдікті арттырады. ГЛОНАСС нарықта навигациялық тапсырмаларды шешу мақсатында әлі аса жетілмеген, бұл мақсатта GPS- ты қолданған тиімді. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1
8.1.2 Дәріс № 4 Тақырыбы «Спутниктік геодезиялық жүйелер» Заманауи геодезия мен геоинформатиканың есептерін шешімін табуға арналған жаңа спутниктік технологиялар. Геодезиялық өлшеулер мен кадастырлық жұмыстардағы спутниктік әдістің орны. Спутниктік технологиялардың түрлері . Қысқаша тарихи мәлімет Геодезия мен геоинформатика есептерінің шешімін табуға арналған жаңа спутниктік технологиялар Қазіргі уақатта геодезия мен картографияда пункттердің орналасу координаталары мен карта жасауда жаңа әдістерді қолданады. Көптеген ғылыми – техникалық және геодезиялық өндіріс ұйымдары , өлшеу қорытындысын шұғыл және электронды сандық карта тұрінде беретін спутниктік технологияны қолдануға көшті. Спутниктік позиционирлеу әдісі навигацияда, жүк және жолаушы тасымалдарында, мұнай және газ, құрылыс салаларында жиі қолданылады. Әлемдік байланыс – бір немесе бірнеше әлемдік аппараттарда (ӘА), немесе бір немесе бірнеше жердің жасанды серіктерінде (ЖЖС), немесе космостағы басқа обьектілерде қолданылатын радиобайланыс. Әлемдік жүйе – мақсатты анықтауда әлемдік байланысты қолданатын әлемдік станция (ӘС) және (немесе) жерлік станцияға біріктірілген кез келген топ. Спутникті (серікті) жүйе (СЖ) – бір немесе бірнеше ЖЖС қолданатын әлемдік байланыс. Спутникті желі – тек бір ЖЖС және олармен бірге әсер ететін жерлік станциялардан (ЖС) тұратын спутниктік жүйе немесе спутниктік жүйенің бір бөлігі. Жергілікті станция – жерде орналасқан станция. Спутникті сызық – бір ЖЖС арқылы таратқыш және қабылдағыш ЖС арасындағы радиосызық. Әлемдік станция (ӘС) – ЖЖС немесе ӘА-да орналасқан станция. Белсенді спутник – радиобайланыс сигналдарын ретрансляциялау немесе таратуға арналған тасушы ретранслятор (РТР) ЖЖС. Шағылған спутник – радиобайланыс сигналдарының шағылуына арналған ЖЖС. Әлемдік байланыс жүйесінің негізгі элементтері: орбиталардағы ЖЖС; жерлік станциялар; басқару орталығы (БО). Геоақпаратты алып және өңдеудің жаңа әдісі, географиялық кеңістікті анализдеп және модель тұрғызуда қолданылатын географиялық ақпараттық жүйелердің (ГАЖ) дамуына себеп болды. Спутниктік әдіс пен географиялық ақпараттық жүйелердің мүмкіндіктерін толығымен қолдану үшін GPS құрылғысы ProMark3 шығарылды. Ол спутниктік өлшемдерді өңдейтін, векторлы карталар жасап, жеке арнайы таңбалар библиотекасын жинап, жұмыстың жоспарын құрып, базалық станциялардың мәліметтерін Интернет арқылы алуға арналған арнайы программамен жабдықталған. Осыған байланысты ProMark3 жүйесінің көмегімен геодезиялық, картографиялық жұмыстарды жүргізіп, географиялық ақпараттық жүйелерге мәліметтер жинап, топографиялық карталарды жаңартып тұруға болады. ProMark3 жүйесінің жұмыс режимін оператор басқару пультінен анықтап, басқара алады. Бұл аспапты тахеометрге қосымша ретінде қолдануға болады. Оның жадысын 2 гб-қа дейін артыруға болатындықтан, оған бірқатар векторлық карталар енгізуге болады. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1
8.1.2 Дәріс № 5 Тақырыбы «Жаңа жоғары дәлділік өлшеу аспаптарының қолдануы» Техникалық-инженерлік тахеометрлер, роботталған тахеометрлер, электронды теодолиттер, далалық контролерлер, сандық лазерлі нивелирлер, өлшеулерді тіркеу жүйелері. Жаңа жоғары дәлділік өлшеу әдістері Көп жылдар бойы әр түрлі тасымалдағыштардың орналасуын анықтау үшін спутниктік навигациялық жүйелер НАВСТАР мен ГЛОНАСС қолданылып келеді. Соңғы кездері НАВСТАР мәліметтері бойынша үш өлшемді координаталарды анықтау дәлдігін жоғарылататын жаңа технология С-NAV – глобальді навигациялық жүйе пайда болды. Бұл жүйе станцияларында 2- жиілік фазалық қабылдағыштар қолданып, есептеулер мен түзетулерді навигациялық спутниктердің уақыт шкалаларына шынайы ағындағы уақытта жібереді. Жоғары дәлділік спутниктік сервистің пландық орналасу дәлдігі – 0,15-0,20 м, ал биіктік орналасу дәлдігі -0,30-0,4 см (95%). Кеңістікте координаталарды анықтайтын спутниктік навигациялық аппаратура қара жәшік тәрізді жасалған. Кез – келген осындай спутниктік аппаратура геодезиялық координатаны ендік, ұзындық және геодезиялық биіктік түрінде есептей алады. Геодезиялық тірек пунктерінің негіздерін жиілету және жоғарғы дәлдікті талап ететітін геодезиялық түсірістерде заманауй геодезиялық аспаптар қолданылуы тиіс. Электронды тахеометр – жер бетінде горизонталь бұрышты, горизонталь арақашықтықты және өзара биіктікті өлшеуге арналған топографиялық электрондық – оптикалық аспап. Электронды тахеометр құрылымында кодтық теодолит пен шағын жарық қашықтық өлшеуіш біріктірілген. Көздеу нысанасы ретінде шағын габаритті призмалық шағылдырғышы бар арнайы қада қолданылады. Өлшеу процесі автоматтандырылған. Арақашықтықты, горизонталь және вертикаль ағыттарды өлшеу нәтижелері электрондық цифрлы таблода көрінеді және бір мезгілде ақпаратты жинағышта тіркелуі мүмкін. Перфорациялық тіркеудің мәні – далалық өлшеу аспабының мамандандырылған элекрондық есептеу машинасымен қосылуында, ол дала өлшеулерінің мәліметтері бойынша автоматты түрде жергілікті жердің түсіру жоспарын сызады. Электронды тахеометр арқылы өзара биіктікті анықтаудың, көлбеу қашықтықты горизонталь жазықтыққа келтірудің автоматты түрде атқарылуы, сондай-ақ жарықтың ауада таралуын жылдамдығы үшін түзетудің автоматты түрде есепке алынуы мүмкін. Тахеометр жинағына шағылдырғыштар, штативтер, батарея, зарядтау құрылғысы, аспапты жөндеу және күту жабдықтары кіреді. Түнде жұмыс істеуге арналған жабдығы бар. Цифрлық таблоға берілетін жедел ақпараттың және жадыдағы жинағышқа шығарылуына мүмкіндік бар. Қазіргі таңда электронды тахеометрлердің қолдану саласына, дәлдігіне және орындалатын функциясына байланысты үш топқа бөлуге болады, оларға: - жәй электронды тахеометр; - орташа класты электронды тахеометрлер; - сервожетекпен жабдықталған (роботталған) тахеометрлер. Жәй электронды тахеометр – бұл аспап дәстүрлі геодезиялық өлшеулерді (арақашықтық, өзара биіктік) орындауға арналған аспаптар. Деректерді ішкі жадыға немесе қосымша жадыға жазады. Мұндай аспаптардың бұрыштық қателігі 5- 6, ал арақашықтықтікі 3-5мм құрайды. Бір призма бойынша арақашықтықты өлшеу қашықтығы 1100-1500 метрді құрайды. Аспап әр түрлі компьютерлік есептеу программалардың басқаруымен жұмыс істейді. Автоматты көздеудің ұзақтық режімі 12 км. Бұл аспаптар арнайы шағылдырғыштарға өздігімен бағытталып, өлшеулер жүргізе алады. Сонымен қатар бұл аспап қашықтықтан басқарылатын (өлшенетін нүктеден тұрып) арнайы жүйемен қамтылған. Оған Target ID шағылдырғышы жатады, қажетті нысананы ешқандай қиындықсыз тауып, уақытты үнемдейді. Бұл шағылдырғыш тахеометрге өзінің орналасқан жерінен сигнал жіберіп аспаптың тез табуына мүмкіндік береді. Target ID – бұл қадаға орнатылған құрал, Tracker функциясы қажетті призманы тез тауып, ID кодын сәуле арқылы жібереді. Американдық Trimble SPSx10 сериясының тахеометрлері SurеPoint технологиясымен - яғни призмаға бағыттауда автоматты түрде түзету жүйесімен қамтылғын. Бұл технология аспап немесе штативтің теңселуінен болған қателерді түзетеді. Дәлірек айтқанда, аспаптың жұмыс істеу кезіндегі жағдайын бақылайды. 8.1.1
8.1.2 Дәріс № 6 Тақырыбы «Жер асты коммуникацияларын іздестіру аспаптары» Жер асты геодезиясы (марншейдерия) — жер астында және жердің жоғарғы қабаттарында жүргізілетін арнаулы геодезиялық жұмыстар.Мысалы, шахтада, карьерде, метро және т.б. Георадар. Биік ғимараттардың геодезиялық мониторингісінде Trimble есептеуіш кешені арқылы спутниктік геодезия әдісімен шешімдерін табу. Сандық технологияны қолдану арқылы жасалған жаңа геодезиялық аспаптар. Қазіргі уақытта техника саласында жаңа құралдар мен технологиялардың пайда болуымен қоса, ескі аспаптарда жаңартылып отырады. Мысалы, соңғы 10 жыл ішінде теодолитпен дальномерден құралған электронды тахеометр топографиялық және кадастрлық түсірістерде қолданыла бастады. Бұндай өзгерістер электронды тахеометрге қосымша программа, және шағылыспайтын дальномерлер қолданғаннан кейін пайда мүмкін болды. Көптеген қолданбалы есептерді шешуде қолданылатын электронды тахеометр - программалық және ақпараттық кешеннің негізі болып саналады. Электронды тахеометрлердің моторланған модельдерінің негізінде, адамның қатысуынсыз алдын – ала орнатылған бағдарлама бойынша объектілерге үздіксіз мониторинг жасайтын толығымен роботталған станциялар құрылған. Тахеометрмен қоса GPS құралдары да кеңінен қолданыла бастады. Осындай аспаптар қатарына Focus 10, Trimble TS525, SP Focus 4, Trimble M3, және де Trimble R3 GPS жүйесі кіреді. ГЕОФИЗИКАЛЫҚ БАРЛАУ – кен байлықтарын іздеу және барлау мақсатында Жер қыртысының құрылысын физ. тәсілдермен зерттеу. Геофизикалық барлауда физ. өрістер (гравитациялық, магниттік, электрлік, термиялық, т.б.) түрлі аспаптар арқылы зерттеледі. Ол өрістердің әсерін жер бетінде (құрлықта, теңізде), жер астында және ауада өлшеуге болады. Алынған мәліметтер бойынша жер қыртысының құрылысы, ондағы кен байлықтарының негізгі қасиеттері (түрі, қалыңдығы, жатқан тереңдігі, т.б.) анықталады. Нәтижесінде қымбатқа түсетін бұрғылау және қазба жұмыстарын жеңілдетуге, олардың бағытын дұрыстап алуға, сөйтіп, кен барлау жұмыстарына кететін шығынды едәуір азайтуға болады. Геофизикалық барлау кен байлықтарының түріне және оны анықтауда пайдаланылатын физ. өрістердің қасиеттеріне қарай бірнеше түрге бөлінеді: 1) гравиметрия әдісі жер қыртысының қалыңдығы, тығыздығы және пішініне байланысты ауырлық күшінің әр жерде әр түрлі болуына негізделген. Кен барлауда гравиметр аспабы қолданылады; 2) магнитометрия жердің магнит өрісін анықтайтын әдіс (мыс., Соколов-Сарыбай темір кені осы әдіспен табылған); 3) электрометрия әдісі түрлі тау жыныстарының электр өткізгіштігі әр түрлі болуына негізделген. Бұл әдіс, көбінесе жер бетіне таяу жатқан кендерді барлауға қолданылады; 4) сейсмометрия әдісі жарғыш заттардың (тротил, мылтық дәрісі, т.б.) қопарылысынан немесе мех. соққыдан туған серпімді тербелістің тау жыныстарынан өту жылдамдығын өлшеуге негізделген; 5) геотермиялық әдіс тау жыныстарының жылу өткізгіштігі әр түрлі болуына негізделген; 6) ядр. геофизика әдісінде тау жыныстарында болатын табиғи радиоактивті сәулелердің (көбінесе, гамма-сәулесінің) элементар бөлшектермен (нейтрон, протон, электрон) әсерлесуі түрлі аспаптармен өлшеніп, қорытындылары салыстырылады. Элементар бөлшектердің жасанды ағынын туғызу үшін радиоактивті изотоптар қолданылады. Кен байлықтарын Геофизикалық барлау әдістерімен іздегенде табиғи және жасанды физ. өрістер зерттеледі. Өлшеу жұмыстары физ. өрістердегі шамаларды өте үлкен дәлдікпен өлшейтін электрондық, радиотех., мех. және оптикалық күрделі приборлардың көмегімен атқарылады. Ғимараттардың мониторингісінде Trimble есептеуіш кешені арқылы спутниктік геодезия әдісімен шешімдерін табу. Бұл әдіс GPS қабылдағыштармен алынған, мысалы спутниктік үздіксіз бақылау файлдарын 30 минут интервалмен бөлу арқылы орындалады. Қорытындысында біз әр 30 минуттік дәуірге ғимараттың төбесінде орналасқан реперлердің кеңістіктегі координаталарын аламыз. Бұл әдістің негізгі қасиеттері: өте жоғары дәлділік, жоғары сезімталдық, барлық жұмыс этаптары автоматтандырылған, және салыстырмалы арзан бағамен алуға болады. Бұл әдіс өлшеу- есептегіш Trimble кешенімен орындалады, оның құрамына: Екі 2 жиілік GPS қабылдағыштар Trimble 5700, екі антенна, контроллер, арнайы программа, және қосымша программалық модуль кіреді. Кешенге кіретін қабылдағыш энергияны аз қажет ететін фазалық 2 жиілік GPS. GPS қабылдағыштың өте үлкен жадысы бар. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1
8.1.2 Дәріс № 7 Тақырыбы «Сандық фотограмметриялық технологиялар» Қашықтан барлау материалдарын өңдеуге жаңа ақпараттық технологияларды енгізу. Картографиялау және мониторинг жүргізу кезінде космостық суреттердің қолданылуы. Сандық фотограмметриялық жүйе. 20-шы ғасырдың соңында үлкен жадтың көлемдерi бар және жылдам әрекетті компьютерлердің пайда болуы, компьютерлік графика төңiрегiдегі табыс және суреттердi жазудың сандық әдiстері фотограмметриялық техниканың жаңа түрiнiң жасалуына әкелді, ол – сандық фотограмметриялық жүйе (СФЖ), 21-ші ғасырдың басында оптика-механикалық және аналитикалық құралдарды алмастырған. СФЖ - бұл әуеғарыштық және жер бетiндегi фототүсiрудi фотограмметриялық өңдеу үшiн арналған аппаратты – бағдарламалық кешен. Фотограмметриялық жүйені «сандық» деп атау себебі, онда сандық түрде көрсетiлген суреттер өңделеді. Сандық фотограмметрия дегеніміз сандық фотограмметриялық суреттерді өңдеудің аналитикалық әдiсіне жататын фотограмметрияның бөлiмі. Сандық технология. Сандық фотограмметрия, қабыршақта, қағазда немесе шыныда физикалық суреттердi қолдануға қарағанда, компьютерде суреттi сандық қалыпта өңдейді. Сонымен қатар фотографиялық сурет дигитализациялық немесе сканерлеу жолымен сандық қалыпқа түрленеді. Әр түрлі сақтаушыларда орналасқан арнайы камерадан суреттерді тiкелей сандық қалыпта алуға болады. Сканерлеу арқылы сурет пиксель деп аталатын белгілі бір мөлшердегі ұсақ, тең аудандарға бөлінеді. Әрбiр мұндай аудан түс және түстiң тығыздығының қатынасындағы жеткiлiктi мәлiметті (клетка тәрiздi) құрайды. Сандық фотограмметрияда нәтижелер дәлдiгі сканерлеудің рұқсатын жоғарылатуымен өседi. Пикселдiң өлшемi аз болған сайын нәтиже дәлірек болады. Сандық фотограмметрия өңдеудi жеңiлдету және дайын компьютерлердi қолдану арқылы фотограмметрия өнiмiнiң қолдану шектерiн кеңейтедi. Сандық фотограмметрияның перспективті облыстары болып табылады:
Жоғары рұқсаты бар экрандар 25 мкм және одан да аз өлшемдi пиксель үшiн жеткiлiктi көру аймағын қамтамасыз етедi. Суреттi сканерлеу үшiн қазіргі кезде көптеген сканерлер жасалған. Арнайы фотограмметриялық сканерлер жоғарғы өнiмдi және аса тиiмдi. Олар тұтас пленкаларды да (фильмдер) және жеке суреттерді де сканерлейді. Стационар камераны бойлай жылжитын, кейбiр сканерлердiң конструкциялары пластинасы бар жоғары дәлдікті плтформа принципінде негізделген. Тiк төртбұрышты массивпен бекiтiлетiн аймақтар қайтадан есептеуді талап етпейдi. Сканерлердiң жақсы үлгiлерi 1 мегапиксель/с астам өнiмдiлiк алады. 15 мкм рұқсатымен бiр түссiз аэросуреттiң сүзiп шығуы 4 мин ішнде орындалуы мүмкін. Суреттің форматы 260 х 260 мм, пикселдердiң өлшемдерi 4-тен 20 микронға дейін. Сандық фотограмметрияның аппаратты – бағдарламалық құралдары. Сандық фотограмметрия үшін қазіргі замандағы бағдарламалық өнімдерге жатады: аппараттық – бағдарламалық Дельта кешені (1998 жыл). Ол суреттердің стереофотограмметриялық өңдеуінің барлық функцияларын жүзеге асырады және мәлiметтi алуы мен стереоскопиялық көрінісін келесі түрде көрсетеді: - базистiк және топоцентрлік координаталар жүйесіндегі сандық полутонды стереоскопиялық геометриялық үлгiсi; - жер бетi және объектілердiң жер бедері нүктелерінің үш өлшемдi құрылымдық сипаттамасы; - көлденеңдер немесе профильдер арқылы жер бедерінiң екi өлшемдi сызықты сипаттамасы; - жердегі нүктелер биiктiгінің матрицалық сипаттамасы. «Сандық стереоплоттер» келесi негiзгi тәртiпте жұмыс iстейдi: «жоба», «сурет», «бағдарлану», «стереоөлшем», «стереоредактор». «Сандық стереоплоттер» Windows 95 ортасында жұмыс iстейдi. Жоғарыда аталған модульдер нақты есептердi шешедi, соның iшiнде: - монокулярлық тәртіпте жеке сандық суреттер нүктелерiн өлшеу; - стереожұптың тiрек нүктелер координаталарын өлшеу, стереожұптардың және үлгiлердiң сандық суреттерiнiң iшкi, өзара және сыртқы параметрлерiнiң бағдарлануын есептеу; - түсiрудiң нормалды жағдайының базистiк жазықтығына бастапқы сандық фотографиялық суреттердің құбылуы; - жердің нүктелер координаталарының стереоскопиялық визуалды және автоматты өлшеу. Жерді пайдалану жоспарының жаңарту әдiстемесі: - сандық фотограметриялық станцияда фототриангуляцияның архивті моделін орнату; -сақталған контурларды табу үшін аймақты тексеру; - кері сызықытық-бұрыштық кертпені шешу үшін мәліметтерді алу мақсатында осы нүктелерді бақылау; - фототриангуляцияның жалпы блогында нүктелердің теңестірілуі; - жаңа контурлардың орналасуын есептеу және оларды сандық планға салу. Соңғы 10 жылда сандық фотограмметриялық технологиялар тәжірибе жүзінде барлық фотограмметриялық әдістер мен технологиялардың орнын басты. Сонымен қатар қазіргі кездегі сандық технологиялар сандық түсірістердің барлық мүмкіндіктерін қолданбағаны да анық. Қазіргі сандық технологиялар түсірістің сандық өңделуіне негізделсе де, бұрынғы аналогтық және аналитикалық әдістердің көшірмесі болып табылады. Оның негізіне сүйене отырып, принципиальді жаңа фотограмметриялық технологияларды құрастырып шығаруға болатын сандық көріністердің кейбір қасиеттерін жеке қарастыруға болады. Сандық түрдегі түсіріс – бұл ақпараттардың жаңа түрі. Оның оптикалық және фотогафиялық әдістерден ерекшелігі, ол
сандық технологиялы түсіріс дискретті; сандық түсірістің шығуы барысында бейненің шартты элементінің жарығының өлшеуі жүреді; осы элементтердің координатасын өлшейді; сандық бейне метрикалық, геометриялық, және фотографиялық планда қарастырылады. сандық түсіріс өзіндік жеке координаттар жүйесін түзеді. Өлшеу шкалалары элементтердің көлемдерімен анықталады, ал шкалалардың өлшеу тұрақтылығы элемент көлемінің тұрақтылығымен анықталады. Сандық технологиялы түсіріс – сандық бейнелердің координаттар жүйесінде салынған шартты бейненің жарығының өлшенген нүктелер жиыны. Яғни алынған бейнелердің геометриялық және фотограмметриялық өлшеу нүктелерінің жиынтығы. Бұл қасиеттер сандық бейненің құралу процесінде пайда болатындықтан сандық бейненің имманентті қасиеттері болып табылады. Осы ерекшеліктерге байланысты бейнелер каналдық байланыс бойынша кедергісіз беріле береді. Сандық фотограмметриялық өлшеулерді жүргізу үшін арнайы өлшеу жүйелері қолданылады. Ол жүйеге координаттар жүйесі, өлшеу шкалалары және нүктелік өлшеу маркалары, стереоскопиялық бақылау құрылғылары кіреді. Осы сандық жүйеге негізделіп стереобақылаусыз автоматты режимде координата нүктелір анықталатын SDS санды стереоплоттер шығарылды. Ол нүктелер мен контурларды, қосымша тірек нүктелерін және т.б. анықтау үшін қажет. Көптеген сауда ұйымдарының және кәсіби геодезиялық құралдар шығаратын фирмалардың арасынан Laser build (ООО «Стройлазер») компаниясы Leica geo Systems AG Швейцария компаниясымен бірігіп сандық негіз бойынша Leica деген атаумен геодезиялық құрылғылар шығарды. Laser build ассортиментінде сандық лазерлі дальномерлер, сандық оптикалық, сандық лазерлік нивелирлер, құрылысқа, топографиялық түсірістерге, кең көлемді есептер шығаруға арнлған электронды сандық тахеометрлер, сонымен қатар спутниктік құрылғылар кездеседі.
8.1.1
8.1.2 Дәріс № 8 Тақырыбы «Жердегі лазерлік сканерлеу технологиясы» Лазерлік сканерлеу технологиясының өнеркәсіпте, топографияда қолданылуы. Лазерлік сканерлеу және сандық аэротүсіріс. Лазерлік спутниктік дальномерлер. Горизонталь және вертикаль жазықтықтарды лазермен тұрғызу.Лазерлі позиционирлеу жүйесі. Көптеген жылдар бұрын сандық картографияға пакет ретінде құрылған Digitals қазіргі кезде жерге орналастыруда белсенді түрде қолданылады. Оның жаппай қолданылуы колхоз жерлерін бөлу кезеңінде, яғни 90-шы жылдардың аяғында басталды. Содан бері программа белсенді дамып жəне жаңа мүмкіндіктерімен толықтырылып отырды. Нəтижесінде толық жетілген жерге орналастырудың ГАЖ-на айналды. Мықты картографиялық ядро бір картада мыңдаған растрлық бейнелерді жəне шартты белгілерде жүз мыңдаған векторлық объектілерді қолдануға мүмкіндік берді: технологиялық тізбекті толығымен қолдау, яғни геодезиялық өлшеулерді өңдеуден бастап техникалық құжаттарды басылымнан шығаруға дейін; файлдарды ГАЖ-дың танымал форматтарында оқу жəне жазу. Игеруде қарапайымдылығы жəне ресурстарды қажет етпеуі. Міне, осы негізгі факторлар программаның таралуын қамтамасыз етті. Бірнеше мыңдаған ұйымдар, жерге орналастыру институттары мен кішігірім геодезиялық фирмалар осы программаны өзінің жұмыс аспабы ретінде таңдады. Digitals-тың алғашқы версиясы 1992 жылы пайда болды жəне ол сандық карталарды қағаздық түпнұсқадан дигитайзер көмегімен дигитализациялауға арналған. Сонымен қатар программаны картаның аэротүсірістері бойынша стереоқұруларға қолданған. Жер бетінде лазерлік сканерлеудің құрылыс технологиясының басты мақсатына белгілі бір жердің немесе бір орынның координаталық нүктесін табу болып саналады. Бұл өлшемді жүзеге асыру үшін көлеңкесі түспейтін лазерлеудің көмегімен нүктелердің арақашықтығын табуға мүмкіндік береді. Әрбір лшемнен кейін дальномер сәулесі оған дейінгі өлшемнен ауытқитыны оншалық, түйіннен, бірқалыпты тордан сканерлеу матрица арқылы өтеді. Матрицаның жол саны мен бағана санын керек шамада өзгертіп отыруға болады. Матрицаның тығыздығы жоғары болған сайын, берілген бір жердің үстінен қарағандағы нүкте тығыздығы жоғары болады. Өлшеу өте қатты биік мыңдаған жылдамдықта жасалады, тіпті бір секундта он мыңдаған өлшеулер жүргізіледі Өзінің құрылысы мен технололгиясының сипаттамасының арқасында Leica HDS 4400 лазерлік сканер ұсынылды. Бұл сканер жер бетінде жүргізілетін жұмыс, карьерлер, тау –жыныстарын зерттеу үшін арналған. Яғни, аса көтеріңкі шаң – тозаң мен төмен температурадағы қоршаған ортаға ыңғайлы. Бұл құралмен жұмыс жасау арнаулы бағдарламалар орнатылған портативтік компьютер арқылы жүзеге асады. Табылған координаталық нүктелердің мағынасын ашу үшін сканерден компьютерге интерфейстік кабель арқылы беріліп, арнайы жадыда сақталады. Тағы бір айта кететін жайт, сканерден алынатын деректер мен мәліметтер көлемі үздеген мегабайт, ал кей кезде тіпті гигабайтқа жетеді. Әрбір станцияға сканерлер(сканерпозиция) орнатылып, нүктелерді ең аз тығыздықта лазерлік шағылыстырғышпен кескінді сканерлеу жүргізіледі. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1
8.1.2 Дәріс № 9 Тақырыбы «Геоақпараттық білім: туындайтын қиындықтар, бағыттар және даму мүмкіншіліктері» Жерді қашықтан барлау мәліметтерінің қолданылу салалары және өңдеу технологиялары. Геоақпараттық білім: қиындықтары және даму мүмкіншіліктері Геоақпараттық (ГАЖ) технологиялар, территориальді қиындықтардың анализі мен шешімін табуға жаңа эффектілі қадам болып саналады. Ал сандық гео- кеңістіктік ақпарат экономикада, табиғаттың, политиканың және экологиялық дамуы мен басқаруында, және т.б.салаларда ең маңызды орын алып отыр. Жоғары эффектілі ГАЖ-де білім беру – бұл саланың болашақтағы дамуының негізі болып табылады. Сонымен қатар дұрыс координатталмаған, ұйымдастырылмаған жұмыс, жаңарту, тарату, және сандық геокеңістік мәліметтерін қолдану – бұл өте маңызды проблемалар болып табылады. Бұл проблемаларды шешу үшін кәсіби мамандар мен кадрлар дайындау керек. Геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) кеңістіктік құрамдастың негізінде алуан текті деректер мен ақпаратты біріктірудің негізі ретінде,әкімшілік шешімдер қабылдауға арналған негізгі элемент болып табылады. Инфрақұрылымды,табиғи ресурстарды, қоршаған ортаның күйі мен жалпы алғанда аумақтарды тиімді басқару, әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, тек қана ГАЖ интеграциялау қабілетіне негізделеді. Бүгінгі таңда Компания ГАЖ/ДҚБЖ технологияларыын негізге алған қазіргі заманғы бірқатар ақпараттық жүйелерді әзірлеп, бірнеше ірі қазақстандық мұнай компаниясының өндірісіне ендірді.
Қоршаған ортаны қорғау мен байқау саласындағы бағдарламалық құралдарды әзірлеу және ендіру. Инфрақұрылымды және табиғат қорғау ақпаратын автоматтандыру мен басқару міндеттері үшін ҰҒЗ әзірлеу және жобаларды«сақадай сай» тапсыру. Төмендегі мақсаттарда түрлі геоэкологиялық және ресурстық ақпаратты басқаруға арналған кеңістіктік деректердің электрондық жүйелерін әзірлеу: аумақтық басқарушылық және жобалық шешімдерді негіздеу; табиғатты қорғау қызметін басқару; экологиялық және кеңістіктік бақылау мен байқауды жүзеге асыру; кеңістіктік құрамдастың негізінде деректерді есепке алу, түгендеу және бір жүйеге келтіру. Төмендегілер үшін қолданбалы қорларды әзірлеу: ақпаратты жүйелендірген түрде сақтау және басқару; табиғатты пайдаланушылар мен бақылаушы ұйымдардың қоршаған ортаны қорғау бөлімдерінің жұмыстарын кешенді түрде автоматтандыру; қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалану саласында ақпараттық қолдау көрсету. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1
8.1.2 Дәріс № 10 Тақырыбы «Заманауи тахеометрлар, түрлері және ерекшеліктері» Электронды тахеометрлер. Жердегі фазалық геодезиялық дальномерлер. Арақашықтықты шағылыспайтын дальномер арқылы дәл есептеу. Нивелирлеу үрдісін автоматтандыру. Арақашықтықты шағылыспайтын дальномер арқылы дәл есептеу. Электрондық тахеометр - жер бетінде горизонталь бұрышты, горизонталь арақашықтықты және биікайырымды өлшеуге арналған топографиялық электрондық-оптикалық аспап. Электрондық тахеометрдің құрылымындакодтық теодолит пен шағын жарық қашықтық өлшеуіш біріктірілген. Көздеу нысанасы ретінде шағын габаритті призмалық шағылдырғышы бар арнайы қада қолданылады. Өлшеу процесі автоматтандырылған. Арақашыктықты, горизонталь және вертикаль бағыттарды өлшеу нәтижелері электрондық цифрлық таблода көрінеді және бір мезгілде ақпаратты жинағышта тіркелуі мүмкін. Перфорациялық тіркеудің мәні далалық өлшеу аспабының мамандандырылған электрондық есептеу машинасымен қосылуында, ол дала өлшеулерінің мәліметтері бойынша автоматты түрде жергілікті жердің түсіру планын сызады. Электрондық тахеометрдің көмегімен биікайырымды анықтау, көлбеу қашықтықты горизонталь жазықтыққа келтірудің автоматты түрде атқарылуы, сондай- ақ жарықтың ауада таралу жылдамдығы үшін түзету автоматты түрде есепке алынуы мүмкін. Тахеометржинағына шағылдырғыштар, штативтер, қоректендіру көздері, зарядтау құрылғысы, аспапты жөндеу және күтіп-баптау жабдықтары кіреді. Түнде жұмыс істеуге арналған жабдығы болады. Цифрлық таблоға берілетін жедел ақпараттың және жадыдағы ақпараттық жинағышқа шығарылуына мүмкіндік бар. Қазіргі кездегі дәлдігі мен өнімділігі жоғары геодезиялық өлшеу аспаптарына электронды теодолиттер мен тахеометрлер жатады. Олар арқылы барлық өлшеулерді автоматтандырылған режимде орындауға мүмкіндік туды. Бұндай өлшеу аспаптары өлшеу нәтижелерін тіркеу және сақтау, әрі қарай ЭЕМ-ы арқылы өңдеуге мүмкіндік беретін есептеу және ақпараттарды сақтау құралдарымен жабдықталған. Дыбыс арқылы топографиялық-геодезиялық ақпараттарды далалық жағдайда өңдеу еңбек өнімділігін арттырады және есеп алушының қателерін азайтады. Топографиялың түсіріс және басқа инженерлік-геодезиялық жұмыс түрлерін жүргізуде далалық өлшеулерді автоматтандыру үшін жоғары дәлдіктегі электрондық тахеометрлер жасалып шығарылған. Электрондық тахеометр құрылысы кодты теодолиттің негізінде жасалған. Ол бұрыш өлшеу бөлігінен, сәулелі арақашықтық өлшеуіштен және біріктіріп орналастырылған ЭЕМ-нан тұрады. Бұрыш өлшеуіш бөлігімен горизонталь және вертикаль бұрыштар өлшеніп, сәулелі арақашықтық өлшеуіш арқылы ұзындық анықталады, ал ЭЕМ әр түрлі геодезиялық есептерді шығаруды, аспаптың жұмысын басқаруды, өлшеу нәтижелерін бақылауды және оларды сақтауды қамтамасыз етеді. Мысал ретінде Ресейде шығарылатын (1-сурет) электрондық ТаЗМ тахеометрін атауға болады: ол арқылы горизонталь бұрыштарды, зенит аралығын, көлбеу аралықты 10 мм үйлеспеушілікпен анықтауға болады және горизонталь салындылар, өзара биіктіктер, көздеу биіктіктері, координата өсімшелері немесе көздеу нүктелерінің координаталары анықталады. Аспап үш режимде жұмыс істей алады: жекеленген, жартылай автоматты, автоматты және бақылау режимінде. Геодезиялық есептер атмосфераның рефракциясын, жердің қисықтығын, температураны, қысымды, аспап штативтерінің және шағылыстырушылар биіктіктерінің айырмашылықтарын есепке ала отырып шығарылады. Бұрыштық өлшемдер градустар мен гон арқылы өлшенеді. Аспаптың бұрыштың сезгісі кодты жинағыш типті болып келеді. Тахеометрдің жиынтығында шағылыстырушылар, штативтер, ток көзі, заряд беру, зарядты жою құрылғылары, аспапты түзету және күту жабдықтары кіреді. Түнде жүмыс істеу үшін ТаЗМ тахеометрі электр жабдығымен қамтамасыз етілген. Цифрлық таблоға түсетін оперативтік ақпаратты тахеометрдің жадысына немесе сыртқы жинағышқа енгізуге болады. Ресейде шығарылатын 2Та5 тахеометрі ТаЗМ атқаратын жұмыстарды орындайды, бірақ оның техникалық сипаттамалары өзгеше: горизонталь бұрыш өлшеу қателігі - 5", зенит аралығын өлшеу қателігі - 7", көлбеу аралықты өлшеу қатесі - (5+3 D км) мм. Шетелдік фирмалар (АҚШ, Германия, Швеция, Жапония және басқа) бұрыш өлшеу дәлдігі 0,5-тан 20"-қа дейін, арақашықтық өлшеу дәлдігі 2-ден 10 мм-ге дейін, ішкі жады 10000 нүкте бойынша бақылау нәтижелерін сақтай алатын әр түрлі электронды тахеометрлер шығарады. Роботталған электронды тахеометрлер де баршылық, мысалы, «Геотроникс» (Швеция) фирмасының «Геодиметр-640» электронды тахеометрі берілген бағдарлама бойынша шағылыстырушылардың орнын өзі таба алады, оларға дейінгі аралықты, горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшейді және әр шағылыстырушының координаталарын есептейді. Карьерлерде бұндай аспаптардың көмегімен карьер ернеулерінің, кертпештерінің деформацияларын анықтайды. Соңғы кездері арақашықтықты шағылыстырғышты қолданбай өлшеу мүмкіндігі пайда болды. Бұл әдістің өлшеу дәлдігі шағылыстырғыш призмаға дейінгі аралықты ғана өлшейтін дальномерге қарағанда өте жоғары. Шағылыспайтын дальномерлерде екі негізі оптикалық жүйе қолданылады: фокустелетін және фокусировкасыз. Фокусировкасы бар жүйе ғана жарық көзіне бағытталған бейненің анық суретін бере алады. RLM әдісі қиын жерде орналасқан объектіні өлшегенде, биік объектілерде, өлшеу мостиктерінде өлшеу, және т.б қолданылады. Жалпы оның құраушылары туралы барынша нақты әрі әртүрлі жоспардағы ақпарат алуға мүмкіндік беретін жаңаша әрі барынша дәл геофизикалық жабдықтар (лазерлік тахеометрлер, 3D сканер, барынша дәл көп жілікті GPS, сондай-ақ георадар) қолданылды. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1 8.1.2
Тақырыбы «Доплерлік үлгідегі спутниктік жүйелер (TRANSIT және т.б.), олардың кемшіліктері» Спутниктік қабылдағыштардың түрлері. Даму бағыттары . Спутниктік қабылдағыштың негізгі функциялары . Байланыстың спутниктік жүйелері (БСЖ) – РБ регламентіне сәйкес барлық (БСЖ) келесі РБ қызметтерінің құрамында қолданылатын жүйелер. Олар: тіркелген спутниктік қызмет – тіркелген пункттерде орналасқан жердегі студиялар арасында байланысты ұйымдастыруға арналған; жылжымалы БСЖ – жылжымалы ЖС арналарында бір немесе бірнеше спутниктер көмегімен байланыс орнатуға арналған. Жылжымалы БСЖ құрғақ жердегі, теңіздік және әуелік болады; радиоқабылдағыш БСЖ – теледидарлық және дыбыстық хабарлау бағдарламаларын жалғыз (жеке қабылдау) не бір топ (ұжымдық қабылдау) абонентке аралық техникалық құралдарды (телеорталық) қолданбай таратуды қамтамасыз етеді. Оның тарату жылдамдығы үлкен, бірақ РРЛ-ға қарағанда бағасы да үлкен. БСЖ-да теледидарлықжәне дыбыстық хабарлау бағдарламаларына қарағанда 3 түрлі жағдайды білу керек: а) екі бірдей ЖС арасында хабарлау бағдарламаларымен алмасуға арналған ЖСБ; ә) таратушы желіні құрайтынды ЖС нақты сандар арасында хабарлау бағдарламаларын циркуляцияларды таратуға арналған ЖСБ; б) хабарлау бағдарламаларын ұжымдық қолданудағы ЖС-ныңанықталмаған немесе көп саны арасында және тікелей жеке абоненттік қабылдау құрылғылары арасында таратуға арналған ЖСБ. Алғашқы екі жағдайдағы ЖСБ-ны аумағы үлкен мемлекеттерде бағдарламалар көзіне алшақ орналасқан хабарлаудың жер үстіндік құралдарына хабарлау бағдарламаларын жіберу немесе алмасу үшін ұйымдастырады. "Орбита" студиясы осыған мысал бола алады. Соңғы жыл-дарда ЖСБ спутникті хабарлау жүйесі қызығушылық тудырып отыр. Себебі, қызмет көрсету кезінде экономикалық жағынан тиімді. Қамтитын аумағына, қатыстылығына және мақсатына қарай барлық ЖСБ және ХСЖ халықаралық, ұлттықжәне ведомстволық болып бөлінеді: а) халықаралық ЖСБ – әртүрлі континенттерде орналасқан елдерге қызмет көрсету үшін қажет. Мысалы, "Интерспутник", "Интелсат"; ә) ұлттық ЖСБ – бір мемлекеттің аумағына қызмет ету үшін керек. Аймактық ЖСБ – мемлекеттен тұратын жердің бөлігіне қажет. Мысалы, Батыс Еуропаның бірқатар ел-деріне қызмет көрсетуі үшін "ETELSAT" жүйесі, араб елдері үшін "ARABSAT" жүйесі қолданылады. ә) ведомстволық ЖСБ – қандай да бір ведомстволыққызмет фирма үшін байланыс орнатуға керек. Спутникті байланыстар арнайы және көпфункционалды болып болінеді. Арнайы – бір мәселені шешуге арналған спутниктер. Көпфункционалды – әртүрлі ақпаратты қамтамасыз ететін және кен колданыека ие болатын спутниктер. Қазіргі заманғы спутниктерге геостационарлық орбита қолданылады. ТМД елдерінде элипстік орбита қолданылады. ЖС төмендегі түрлерге бөлінеді: а) қабылдау-таратушы ЖС – көпарналы телефон хабарламаларын дуплексті таратуды және хабар тарату бағдарламаларымен ауысушы ЖС. Бұл түрдегі ЖС тіркелген спутниктік қызмет жүйесінін кұрамындагы циркуляры хабарлау бағдарламаларын қабылдау үшін де қолданылады; ә) қабылдаушы ЖС – ХСЖ құрамында Жердей спутникке циркулярлықбағдарламаларды жіберуді іске асыратын ЖС. Егер таратушы ЖС ХСЖ-ныңқызмет аймағында болса, онда сигналды басқару мақсатымен, оның соңынан қабылдау құрылғысын қояды. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1
8.1.2 Дәріс № 12 Тақырыбы «Геодезиялық өлшемдерді өңдеу кезінде қолданылатын заманауи программалар» Базалық станцияларда, контроллерларда және лазерлі сканерлеуде қолданылатын арнайы бағдарламалар. Геодезиялық тапсырмаларды шешуде қолданылатын бағдарламалар. Аэросуреттерді өңдеуде «Талка» программасын қолдану Нарықтық экономикаға механизмдердің енуіне байланысты, қазіргі уақытта нақты және тез арада фотопландар мен фотосхемалар алу үшін көптеген фотограмметриялық станциялар пайда болды. Берілген суреттермен жұмыс істеу әдістері әрдайым жетілдіріп отырады, осыған байланысты суреттерді компьютер экранынан көру қазіргі күнде үйреншікті болып отыр. Талка программасының көмегімен біз суреттерден өзімізге қажет мәліметтерді құра да, өзгерте де, өңдей де, анализ жүргізе де аламыз. Талка программасында өңдеу нәтижесінде фотоплан, фотосхема және т.б. аламыз. Фотограмметриялық өңдеу процесстерімен ерекшеленген «ЦФС -Талка» программасы еңбек нарығына шыққанына 7 жылдан асты. Бүгінгі күнде «Талка» программасы ең жақсы программа болып табылады. Программамен жұмыс жасау қарапайымдылығы оны қысқа мерзімде меңгеруге мүмкіндік береді, және көптеген өзіндік ерекшеліктері көмегімен кез- келген картографиялық материалдар алуға болады. Программа үлкен аэрогеодезиялық өнеркәсіптерде, шағын компанияларда қолданылады. «Талка» программасы аэротүсіріс материалдарымен қоса космостан түсірілген сандық суреттерді өңдеуге арналған. «ЦФС-Талка» өңдеулерді толық циклден өткізеді: фотосуреттен дайын электронды және қағаз карталарды алады. Сонымен Талка программасы космостық және аэросуреттерді қолдана отырып сандық фотоплан, ортофотоплан, фотосхема және рельефтің сандық моделін жасауға арналған. «Талка» программасында бір уақытта 13000 дана суретті өңдеуге болады. Сонымен қоса бір жобада әр түрлі масштабтағы, әр түрлі фокустық арақашықтықтағы, космо- және аэротүсіріс суреттерді өңдеу мүмкіндігі бар. «ЦФС -Талка» электрондық карта және план жасауда барлық жұмыс кешенін жүргізуге мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта 30 шет елдің және 4 ресейлік сандық фотограмметриялық станциялар жұмыс істейді. Бұл программалармен салыстырғанда «Талка» программасының өзіндік ерекшеліктері жеткілікті. Ерекшеліктерін атап өтетін болсақ, ол біріншіден маршруттық схема. Біз суретті экранда қалай көргіміз келсе, солай орналастыруымызға мүмкіндік туғызады. Рамканың орналасуы. Тіреуіш нүктелерін өлшеуде тапсырмаларды форматтап, және тіреуіш нүктелерсіз өңдеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндік береді. Із форматы – бұл блокты фототриангуляцияның басты форматы. Тіреуіш нүктелерінсіз фотаға түсіру центрінен теңестіру және ішкі бағдар жүргізе аламыз. Геоцентрлік координаталар жүйесінде блокты фототриангуляция жүргізуге мүмкіндік береді. Ортофотоплан тұрғызудағы пакетті режим. Талка программасында фотоплан беттерінің бөлігін бірнеше фотосуреттер бойынша дайындап, одан кейін оны компьютерде өшіріп, фотоплан беттерін тұрғызады. Талка программасында өңделген электрондық карта және рельефтің сандық модельдерін экспорттау арқылы басқа форматтарда және AutoCad, MapInfo, Нева, Панорама программаларында қолдануға болады. ЦФС –Талка программасы электрондық карта мен план жасауда шартты координаттарды өңдеп, пландық және биіктік нүктелерінің координаталары белгісіз болған жағдайда да өңдеу жұмыстарын жүргізе беруге мүмкіндік береді. Программада қайталанылатын барлық процесстер автоматтандырылған, Рельефтің сандық моделін автоматты режимде жасауға мүмкіндік береді. Автоматты түрде горизонтальдар, горизонталь жазулар, биіктік белгілері жасалынады. Егер жоба үлкен болса, ол бірнеше блокқа бөлініп, бір уақытта бірнеше оператор көмегімен өңделінеді. Осыдан кейін жекелеген блоктар өңделіп, біртұтас жобаға жиналады. Фотоплан жасау сатысында «Фотоплан- Параметрі выходящего растра» терезесін қолданады. Бұнда геометриялық есептеулер процессін қолданып, есептеулердің қорытындысы ретінде желі суреттерінің бұрмаланулары, фотоплан бетіндегі еептелген аумақтардың көрсеткіштерін қолданады. «Линейка» режимі жоба терезесінде, стерожұп терезесінде жергілікті нүктелердің арақашықтықтарын өлшеуге арналған. Терезеде сызғыш жасыл түспен кескінделеді, линейканың басы көк крестик, ал линейка соңы қызыл крестикпен белгіленеді. ЦФС «Талка» программасында өңделетін суреттерде 1 немесе бірнеше белгілері болмаса да өңдеу процессін жүргізе беру мүмкін. Қорыта айтқанда Талка программасынын қазіргі күннің электронды карталарын құрудағы маңыздылығы – барлық картографиялық есептерді шешумен ғана шектелмейді, сонымен қатар оның қызметтік ерекшеліктері болашақта одан әрі дами түспек. Талка программасы аэросуреттерді өңдеуде жаңа мүмкіндіктерге жол ашады. Сондықтан аэросуреттерді өңдеу үшін Талка программасын қолдану ұтымды, нақты және дұрыс шешім болады.
8.1.1
8.1.2 Дәріс № 13 Тақырыбы «Жерге орналастыру жұмыстарында қолданылатын бағдарламалар» Жерге орналастыру жұмыстарында, топографиялық есептерді шешуде, геологиялық, сызықтық іздестіру жұмыстарында, жобалауда, қосымша жобалау тапсырмаларын өңдеуде қолданылатын бағдарлама түрлері. Жерге орналастыру — мемлекеттегі жер қатынастарын, жерді пайдалану мен қорғауды ұйымдастыруға бағытталған іс-шаралар жүйесі. Жерге орналастыру жұмыстары: жерді аймаққа бөлудің республикалық, облыстық, және аймақтық жобалары мен жер ресурстарын пайдалану, жақсарту және қорғау бағдарламаларын әзірлеуді; жер пайдалану ісін жолға қою мен ретке келтіру жөнінде шаруашылықаралық жобалар жасауды; жер учаскесіне меншік құқығына және жер пайдалану құқығына құжаттар дайындауды; орналасқан жерінде елді мекендердің шекарасын анықтау мен белгілеуді; әкімшілік-аумақтық құрылымдардың, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың және жерді пайдалану мен қорғаудың ерекше жағдайлары бар басқа да жер учаскелерінің шекараларын белгілеуді; бүлінген жерлерді жаңғырту мен жаңа жерді игеру жобалары жатады. Сондай-ақ, жерді пайдалану мен қорғауға байланысты басқа да жобаларды әзірлеуді; жерді есепке алу ісін жүргізуді, пайдаланылмай жатқан, ұтымды пайдаланылмай жүрген немесе нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылмайотырған анықтауды; топографиялық, геодезиялық, картографиялық, топырақтық, геоботаникалық және басқа да зерттеу мен іздестіру жұмыстарын жүргізуді; жер кадастры мен жер мониторингін жүргізуді; жер ресурстарының жай-күйі мен пайдаланудың кадастрлық және тақырыптық карталары мен атластарын жасауды; жер-бағалау жұмыстарын жүргізуді қамтиды. Жерге орналастыру атқарушы органдардың шешімі не меншік иесінің, жер пайдаланушылардың өтініші бойынша жүргізіледі. Мемлекеттік меншіктегі жерден жеке меншікке немесе жер пайдалануға жер учаскелерін бөлуге, сатуға және бағалауға байланысты жерге орналастыру жұмыстары, сондай-ақ, әкімшілік құрылымдардың шекараларын белгілеу, жер кадастрын жүргізу және жерді есепке алу жөніндегі жұмыстар мемлекет тарапынан ғана жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 43 бабына сәйкес, мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскесіне құқықты табыстау мынадай ретпен жүргізіледі: 1) жер учаскесiне тиiстi құқық табыстау туралы өтiнiм жасау; 2) мәлiмделген өтiнiмдi қанағаттандыру мүмкiндiгiн анықтау (жер учаскесiн алдын ала таңдау); 3) жерге орналастыру жобасын әзiрлеу және бекiту; 4) жер учаскесiне құқық табыстау туралы облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органының, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкімінің шешім қабылдауы; 5) белгiлi бiр жердегi жер учаскесiнiң шекарасын белгiлеу; 6) жер учаскесiне құқығын куәләндіратын құжаттарын дайындау және беру; 7) жер учаскесiне құқықты мемлекеттiк тiркеу. Жер учаскесiне құқық беру туралы өтiнiш түскен кезiнен бастап бір айға дейiнгi мерзiмде қаралады, ал шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiне жер учаскесiне құқық беру туралы өтiнiш екі апталық мерзiмде қаралады. Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі: 8.1.1
8.1.2 2. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР Тәжірибелік сабақ № 1. Тақырыбы «Геодезиялық өлшемдер технологиясының даму тарихы» Тәжірибелік сабақ № 2. Тақырыбы «GPS туралы жалпы мәлімет» Тәжірибелік сабақ № 3. Тақырыбы «Геодезиялық өлшемдерде сандық технологияның қолданылуы».
Тақырыбы «Лазерлік құрылғылардың негіздері мен ерекшеліктері» Тәжірибелік сабақ № 5. Тақырыбы «Арақашықтық барлау материалдарын өңдеу» Тәжірибелік сабақ № 6. Тақырыбы «Спутниктік технологияның геодезияда қолданылуы» Тәжірибелік сабақ № 7. Тақырыбы «Электронды тахеометрдің қызметі мен ерекшеліктері» Тәжірибелік сабақ № 8. Тақырыбы «Доплер эффектісі» Тәжірибелік сабақ № 9. Тақырыбы «Спутниктік қабылдағыштың негізгі функциялары» Тәжірибелік сабақ № 10. Тақырыбы «Жаңа компьютерлік технологиялар» 3. СТУДЕНТКЕ АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ТІЗІМІ Геодезиялық өлшемдер технологиясының даму тарихы Кеңістіктегі мәліметтер инфрақұрылымы Топографиялық карта және план жасауда ТОПОПЛАН 1.01 жүйесін қолдану ерекшеліктері Картографиялау, мониторинг жүргізу және бақылауда жоғары дәлдікті космостық суреттерді қолдану Лазерлік сканер құрылғысы Электронды тахеометрдің қызметі мен ерекшеліктері Сандық аэротүсіріс кешені MONMOS жүйесінің бақылау және диагностикада қолданылуы Тепловизорлар. жүктеу 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау