46
веб-сайттарында жарияланған үшінші тұлға түсініктемелеріне таралушы
жауапкершілік және шектеулер туралы мәселе түсініксіз.
Мемлекет үшінші жақ тұлға үшін интернет-БАҚ жауапкершілігі туралы
мәселеде бәтуаға сол бойы әлі келген жоқ.
Бір жағынан, кейбір мемлекеттер (Ұлыбритания сияқты) интернет-БАҚ заңсыз
контент туралы хабардар болып және оған қарсы ешқандай шара қолданбаған
жағдайда үшінші тұлғаның түсініктемелері үшін жауапкершілік атқаруы тиіс
деп санайды.
Ұлыбританияның 2013 жылғы диффамация туралы заңы қаулы етеді:
(1) Осы бөлім, веб-сайтта орналасқан мәлімдемедегі жала жабуға веб-сайт
операторына шағым түскен жағдайда қолданылады.
(2) Оператордың ондай мәлімдемені сайтта орналастырған оператордың өзі
болмағанының дәлелін көрсетуі, қорғаны болады
(3) Қорғаушы істен жеңіледі, егер қуынушы мыналарды дәлелдеп шықса:
(a) мәлімдемені орналастырушы адамды анықтауға, қуынушының мүмкіндігі
болмаса;
(b) қуынушы мәлімет жарияланымына қатысты шағым туралы операторға
ескертпе берсе;
(c)оператор шағым туралы ескертпеге нормативті ережеге сәйкес көңіл бөлмесе.
Басқа жағынын, интернет-БАҚ үшінші жақ тұлға мәліметіне әр кезде де
жауапкершілік атқарады дейтін де мемлекеттер бар.
Эстонияның ұлттық соттары, әйгілі жаңалықтар интернет-порталы өзінің жеке
бастамасы бойынша іске асырылатын, үшінші жақтың жала жабушы
мәлімдемесін жою үшін жауапкершілік атқарады деп бекітті. Эстонияға қарсы
Дельфи
cxi
ісінде, адам құқықтары бойынша Еуропалық соты жаңалықтар
интернет-порталдарының «бұл іс «жауапкершіліктер мен міндеттерге»
қатысты» екенін көрсететін эстондық төрешілер шешімімен келісті, себебі
олардың анық заңсыз түрде қатысуы, басқалардың жеке құқықтарын бұзады,
өшпенділікті насихаттайды және оларға қарсы зорлыққа арандатады.
ЕАҚС, ескертпе сипатының заңсыздығын орнату, ол анық заңсыз болғандықтан,
қандай да болмасын тілдік сараптаманы немесе құқықтық талдауды қажет
етпейтінін бекітті.
Сот, істің өзінің жаңалықтар топтамаларын жариялап және оқушыларды оны
түсініктеуге шақыратын, коммерциялық негізде жұмыс атқарушы ірі және
кәсіби басқарылымдағы жаңалықтар интернет-порталымен байланысты екенін
атап айтты. Бірқатар түсініктерге қатысты көпшіліктің олардың кереғар
сипатына алаңдаушылықтар туындады.
Бұл шешім талқыланады, себебі барлық түсініктеулер бақылауды БАҚ іске
47
асыру барысында цензура туындау тәуекелділігі пайда болады. Мониторинг
БАҚ үшін қосымша қаржылық салмақ болып табылады, себебі қосымша
қызметкер жалдау қажет болады. Дегенмен де, бұл шешім Интернеттегі
болашақтағы сөз еркіндігіне қауіп төндірсе де, ол пікірталастарға өзі
бастамашылық жасап және түсініктемелерден пайда тапқан, Дельфи
порталының сипаттамасына өте тоғыстырылғанын атап өту қажет. Сол себепті,
шешім блогтарды қоса алғандағы, барлық веб-сайттардың бәріне бірдей
таралмайтыны бекітілді.
Дегенмен де, күні бүгінге дейін ОБСЕ елдері шеңберінде үшінші жақ тұлғалар
түсініктемелері үшін блогерлер мен интернет –БАҚ жауапкершілігі туралы
мәселе, негізінен, өзін өзі реттеу тақырыбы болып табылады. Өйткені,
мемлекет оны жалпы позиция келісілмегенге дейін, заңнамалық тұрғыда
реттегісі келмейтінін көрсетеді. Мұнымен қоса, WordPress сынды блог-
хостингтік компаниялар түсініктік жазушының кім (олар аттарын және
поштасының элекронды мекенжайын көрсетуі тиіс), және оның нақтылығын
тексеруші сүзгі құрылғысын қосты. Көптеген мүдделі тараптар, дегенмен,
сүзбенің орынсыздығын мақұлдайды, көбінесе ол сүзгінің артық немесе
кемдігіне әкеп, ойды жеткізудің еркіндігі құқығын бұзады, болмаса жай ғана
тиімсіздігін көрсетеді.
Үшінші жақ тұлға үшін интернет-БАҚ жауапкершілігін реттеуге
қатысты алдыңғы қатарлы тәжірибе қандай?
Мемлекет Интернет-БАҚ-тың, егер олар контенттің заңсыз мазмұнын біліп
және оны дер кезінде жоймаған жағдайында ғана үшінші жақ тұлға
түсініктемелері үшін жауапкершілік артатынын кепілдендіретін, жауапкершілік
тәртібі мен ескерту жүйесін заң жүзінде бекітуі қажет. Заң ойды білдіру
еркіндігі қағидаттарын сақтай отырып, барынша нақты тұжырымдалған болуы
шарт. Ескертпе контент орналасуы мен шағым жайлы ақпаратты жеткілікті
көлемде беріп, сонымен қатар оның заңсыздығын дәлелді түрде бере білуі тиіс.
Үшінші жақтың келіспеушілік мүмкіндігі болуы қажет. Істі қарау жедел болу
қажет.
Үшінші жақ тұлғаның интернет-түсініктерінде анонимдік жіберіле ме?
Өз нақты есімімен ашық сөйлей алмайтын адамға, анонимдікті қамтамасыз ету
маңызды. Ойды білдірі еркіндігі құқығы нақты есімдерге қатысты емес.
Дегенмен, халықаралық құқыққа сәйкес, мемлекеттермен салыстырғанда, жеке
компаниялар өз ережелерін анонимдік шартында қабылдай алады. Мысалы,
Facebook анонимдікке рұқсат бермейді, тіпті қолданушылар өз тұлғасын
жасырып, ойдан алған есімдерін орналастырса да.
Әлеуметтік желідегі сөз еркіндігі
Әлеуметтік желілер дегеніміз не?
