Имам Мухйиддин ан-Науауи Қамқор, Мейірімді Аллаһтың атымен!
жүктеу 12,07 Mb.
|
- Навигация по данной странице:
- АЛЛАҺТЫ ҰЛЫҚТАУ МЕН ОҒАН РИЗАШЫЛЫҚ (ШҮКІРЛІК) БІЛДІРУ ЖАЙЛЫ КІТАП
- АЛЛАҺТАН ДҰҒА ЖАСАП
БІЛІМ КІТАБІ241 ТАРАУ Білімнің қасиеті жайында. Аллаһ Тағала айтты: «… “Раббым! Білімімді арттыр“, - де.» «Та-ха» сүресі, 114 аят. Аллаһ Тағала айтты: «…оларға: “Білгендер мен білмегендер тең бола ма?”, - де…» «Зүмәр» сүресі, 9 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аллаһ сендерден сондай иман келтіргендердің, білім бергендердің дәрежелерін көтереді…» «Мужадәле» сүресі, 11 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Расында, құлдарынан ғалымдары, Аллаһтан қорқады» «Фатыр» сүресі, 28 аят. 1377. Хабар бойынша, Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдардың екі түрлі қасиетіне ғана қызығуға болады, олар: Аллаһ оларға көп байлық беріп, оны дұрыс жолға соңына дейін жұмсағандар және Аллаһ оларға көп білім (ақыл) беріп онымен басшылық еткендер және оны басқаларға үйреткендер. Аль-Бухари, Муслим. 1378. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһтың менімен адамдарға жіберген басшылығы мен білімі, жерге түскен жаңбыр секілді. Ол жердің бір бөлігі құнарлы болды да, ол өзіне түскен суды сіңіріп алып, оның үстінде көптеген өсімдіктер мен шөптер өсті. Ал басқа бір жер қатты болды да, ол өзінің үстінде суды ұстап қалып, одан адамдар ауыз су алып, малдарын және егістерін суғара бастады. Жаңбыр жердің тегіс бөлігіне де түсті, онда су не тұрмады, не оның үстінде еш нәрсе өспеді. Бұл (мысалдағы) жердің бөліктері, Аллаһтың дінін қабылдаған адамдар секілді, олар Аллаһтың менімен жібергенін сіңіріп, өздері пайда тапты және өзгелерді үйретті, ал басқа бөлігі (жердің тегіс су тоқтамаған бөлігі секілді) не дінді өздері қабылдамады және Аллаһтың менімен жіберген басшылығын да мойындамады. Аль-Бухари, Муслим. 1379. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сондай-ақ, Аллаһтың атымен ант етемін, егер Аллаһ сен арқылы бір адамды болса да тура жолға алып шықса, бұл сен үшін қызыл түйелерді иеленегеннен де жақсырақ болады!1 Аль-Бухари, Муслим. 1380. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Білім үшін қай-бір жолға шыққан адамның, Аллаһ Жәннәтқа баратын жолын жеңілдетеді. Муслим. 1382. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Дұрыс жолға шақырушылар, өздерінің артынан ерген бүкіл адамдардың сауабындай сауаб табады, және де ол адамдардың сауабын кемітпейді. Муслим. 1383. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адам өлген кезде оның үшеуден басқа барлық амалдары тоқтайды: үздіксіз садақа2, басқалар қолдана алатын білім3, не артынан ол үшін Аллаһқа дұға жасап сұрайтын діндар балалары. Муслим. 1384. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһты еске алғаннан басқа және соған жақын істерден басқа және білуші мен білім алушыдан басқаның бәрі бұл дүниеде лағынеттелген және бұл дүниеге лағынет тиген. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы хадис”, деп келтіреді. 1385. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Білім жолына шыққан адам, (сол жолдан) оралғанша Аллаһ жолында саналады. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы хадис”, деп келтіреді.4 1386. Хабар бойынша, Абу Саъид аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Иманды Жәннәтқа жеткенше игілікке тоймайды. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы хадис”, деп келтіреді.5 1387. Хабар бойынша, Абу Умам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Білімді мен (білімсіз) құлшылық етушінің айырмашылығы менімен сендердің араларыңдағы ең төменгінің айырмашылығындай. Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Аллаһ, Оның періштелері, аспан тұрғындары мен жер тұрғындары, керек десеңіз ініндегі құмырсқа да және теңіздегі китке дейін жақсылық үйретушілерге игілік тілейді. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы хадис”, деп келтіреді. 1388. Хабар бойынша, Абу Дарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кім білім іздеп қай-бір жолға шақса, Аллаһ оның Жәннәтқа баратын жолын жеңілдетеді, сондай-ақ, расында, періштелер білім іздеушіге, өздерінің ризашылықтарын білдіріп, білім іздеушінің үстінен қанаттарын тосады, сондай-ақ, расында, білім іздеуші үшін аспан мен жер тұрғындары және керек десеңіз судағы кетке дейін, кешірім тілейді! Ал білімді мен (жәй) құлшылық етушінің айырмашылығы жайлы айтатын болсақ, онда ол айдың аспандағы басқа жарқырауықтардан (жұлдыздардан) үстемдігіндей, сондай-ақ, расында, білім иелері пайғамбарлардың мұрагарлері, ал пайғамбарлар мұраға не динар, не дирхем қалдырмайды, бірақ олар мұраға білім қалдырады, ал кім оны тапса, ол ұлы игілік тапты. Абу Дауд, ат-Тирмизи. 1389. Хабар бойынша, Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Біз бір нәрсе естіп, оны сол қалпында басқаға жеткізген адамды да Аллаһ қуандырсын, өйткені бұл айтқанды жеткізушіден естіген, жеткізушінің өзінен артық түсінуі мүмкін. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы әрі сенімді хадис”, деп келтіреді. 1390. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімнен білім сұралып, ал ол болса оны жасырса, ондай (адам) Ахіретте отты ауыздықпен ауыздықталады. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы әрі сенімді хадис”, деп келтіреді. 1391. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ұлы Аллаһ Тағаланың дидарына талпыну үшін іздеп табатын білімді, осы дүние тіршілігінің мақсаттырының бірі үшін іздеген, Ахіретте Жәннәттің жұпар иісін сезбейді де. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтуреді. 1392. Хабар бойынша, Абдуллаһ Әмір бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ білімді, адамдардан алып, білімді кетірмейді, бірақ Ол, білімді адамдарды Өзіне алып, білімді кетіреді, ал Ол ешбір білімдіні қалдырмаған уақытта, адамдар өздеріне надан адамдардан басшы қояды да, оларға сұрақтарымен келе бастайды, ал олар болса білімсіз шешім қабылдай бастайды, бұның аяғы өздері адасып және басқаларды адастырумен бітеді. Аль-Бухари, Муслим. АЛЛАҺТЫ ҰЛЫҚТАУ МЕН ОҒАН РИЗАШЫЛЫҚ (ШҮКІРЛІК) БІЛДІРУ ЖАЙЛЫ КІТАП242 ТАРАУ Аллыһты ұлықтап Оған ризышылық (шүкірлік етідің) білдірудің қасиеті жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Енді, Мені еске алыңдар, Мен де сендерді еске аламын және Маған шүкірлік қылыңдар…» «Бақара» сүресі, 52 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Сол уақытта Раббыларың: «Егер шүкір етсеңдер арттыра беремін. Ал егер қарсы келсеңдер азабым қатты», - деп жариалады» «Ибраһим» сүресі, 7 аят. Аллаһ Тағала айтты: «“Барлық мақтау, бала иемденбеген әрі мүлкінде еш серігі болмаған сондай-ақ әлсіздіктен көмекшісі болмаған, Аллаһқа лайық“, де. Және Оны ұлықта» «Ісра» сүресі, 111 аят. Аллаһ Тағала айтты: «…және олардың дұғаларының соңы. «Барлық мақтау әлемдердің Раббы Аллаһқа тән», - деу болады» «Юнус» сүресі, 10 аят. 1393. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Миғраж сапары кезінде Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, біріне шарап, ал екіншісіне сүт құйылған екі ыдыс беріледі, сонда ол екуінен сүт құйылғанын алады, сонда Жебірейіл, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Сені жаратылыстың бейімділігіне туралаған Аллаһқа мадақ, өйткені, егерде сен шарапты алғаныңда, үмметің тура жолдан таяр еді!”, - деді. Муслим. 1394. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кез келген маңызды іс “Аллаһқа мадақ!” /Әль-хамду ли-Лаһи!/, деп басталмаса, толық болмайды. Бұл жақсы хадисті Абу Дауд және басқа да мухаддистер келтіреді.1 1395. Хабар бойынша, Абу Муса Аль-Ашъари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ құлының баласы өлген кезде, Аллаһ Тағала, Өзінің періштелерінен: “Менің құлымның баласын сендер алдыңдар ма?”, - деп сұрайды, сонда олар: “Иә”, - деп жауап береді. Сосын Ол: “Сендер оның жүрегінің жемісін алдыңдар ма?”, - деп сұрайды. сонда олар: “Иә”, - деп жауап береді. Сонда Ол: “Менің құлым не деді?”, - деп сұрайды. Оған олар: “Ол Саған мақтаулар айтып: “Расында, біз Аллаһқа тиесіліміз және оған ораламыз!” /Инна ли-Лаһи уа инни иләйһи раджиъуна!/2, - деп айтты”, - дейді. Сонда Аллаһ Тағала: “Менің құлыма Жәннәттан үй салыңдар да, ол үйді “Мадақ үйі”, деп атаңдар”, - дейді. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы хадис”, деп келтіреді. 1396. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында Аллаһ, құлының әрбір ішкен жұтымы үшін және әр бір жеген бөлігі үшін мақтаулар айтқанға, міндетті түрде риза болады. Муслим. ПАЙҒАМБАРҒА, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ИГІЛІК ТІЛЕУ3 ЖАЙЛЫ КІТАП. 243 ТАРАУ Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, игілік тілеуді (салауат айтудың) қасиеті жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Расында Аллаһ, пайғамбарға рахым етеді және періштелер салауат айтады. Иә мүминдер! Оған салауат және ықыласпен сәлем келтіріңдер» «Ахзап» сүресі, 56 аят. 1397. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Әмір бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кім маған бір рет игілік тілесе, оны Аллаһ он рет игіліктейді. Муслим. 1398. Хабар бойынша, Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ахіретте басқаларына қарағанда маған ең жақын тұратындар, маған ең көп игілік тілегендер (салауат айтқандар) болады. Ат-Тирмизи бұл хадисті “Жақсы хадис”, джеп келтіреді.1 1399. Хабар бойынша, Аус бин Аус, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Расында, жұма сендердің күндеріңнің ішіндегі ең жақсысы саналады, сондықтан сол күні маған көбірек салауат айтыңдар, өйткені расында сендердің салауаттарың маған көрсетіледі”, - деді. Адамдар: “Иә Аллаһтың елшісі, сен шіріп кеткенде біздің салауттырымыз саған қалайша көрсетілмек?”, - деп сұрады, сонда ол: “Расында, Ұлы Аллаһ Тағала пайғамбардардың денесін жерге харам етті2”, - деді. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтуреді. 1400. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Менің атым аталып, бірақ маған салауат айтпаған адамға қорлық келсін! Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы хадис”, деп келтіреді. 1401. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Менің қабіріме зиярат жасауды мереке етіп алмаңдар, маған салауат айтыңдар, өйткені, расында, сендер қай жерде болсаңдар да, салауаттарың маған жеткізіледі. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1402. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кім маған менің өлімімнен кейін сәләм айтатын болса, мен оған жауап беруім үшін Аллаһ міндетті түрде маған жанымды қайтарып отырады. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтуреді. 1403. Хабар бойынша, Али, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Оның көзінше менің атым аталып, маған салауат айтпаған сараң болып табылады. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы әрі сенімді хадис”, деп келтіреді. 1404. Хабар бойынша, Фадаля бин Убайт, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бір адамның Аллаһқа мақтаулар айтпай және Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын салауат айтпастан Аллаһтан сұрап дұға жасап жатқанын есітіп: “Мына адам асығып жатыр!”, - деді де, сосын ол адамды /…не басқа бір адамды/ өзіне шақырып алып былай деді: “Сендерден кім Аллаһтан сұрап дұға жасамақшы болса, онда (дұғасын) Өзінің Пәк Раббына мақтаулар айтудан бастасын, сосын Пайғамбарға” – оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын – “ салауат айтсын, ал содан кейін не сұрағысы келсе де сұрай берсін”. Бұл хадисті ат-Тирмизи мен Абу Дауд “Жақсы әрі сенімді хадис”, деп келтіреді.
Бірде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бізге келді де біз: “Иә Аллаһтың елшісі, саған қалай сәлем беру керек екендігін біз енді білеміз, бірақ біз сен үшін Аллаһтан қалай дұға сұраймыз?”, - дедік. Бұған ол былай деді: “Иә Аллаһ, Мухаммад пен Мухаммадтың жанұясын, Ибраһимнің жанұясын игіліктегеніңдей игілікте, Сен – мадаққа лайық, Жоғарысың! Иә Аллаһ, Мухаммад пен Мухаммадтың жанұясын, Ибраһимнің жанұясын берекелегеніңдей берекеле, Сен – мадаққа лайық, Жоғарысың! /Аллаhумма солли ъала Мухаммадин уа ъала али Мухаммад, кама солеита ъала Ибраhима уа ъала али Ибраhим. Иннака хамидуммажид. Аллаhумма барик ъала Мухаммадин уа ъала али Мухаммад, кама баракта ъала Ибраhима уа ъала али Ибраhим. Иннака хамидуммажид!/ аль-Бухари, Мулим. 1406. Хабар бойынша, Абу Масъуд аль-Бадри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Біз Саъад бин Убаданыңкінде отырғанымызда бізге Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын келді, сонда Башир бин Саъад оған: “Аллаһ Тағала бізге саған игілік айтуды әмір етті, иә Аллаһтың елшісі, сонда біз саған қалай игілік айтуымыз керек?”, - деді. Осыдан кейін Аллаһтың елшісінің ұзақ үндемегені сонша, біз оған сондай сұрақ қойғанына өкіне бастадық, бірақ біраздан соң Аллаһтың елшісі былай деді: Былай деңдер: “Иә Аллаһ, Мухаммад пен Мухаммадтың жанұясын, Ибраһимнің жанұясын игіліктегеніңдей игілікте және Мухаммад пен Мухаммадтың жанұясын, Ибраһимнің жанұясын берекелегеніңдей берекеле, Сен – мадаққа Лайық, Жоғарысың! /Аллаhумма солли ъала Мухаммадин уа ъала али Мухаммад, кама солеита ъала Ибраhима уа ъала али Ибраhим уа барик ъала Мухаммадин уа ъала али Мухаммад, кама баракта ъала Ибраhима уа ъала али Ибраhим. Иннака хамидуммажид!/,- ал сәлем жайлы айтатын болсақ, онда ол туралы сендер білесіңдер. Муслим.
Бірде Адамдар Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Иә Аллаһтың елшісі, біз саған қалай игілік тілеуіміз керек?”, - деп сұрады. Ол былай деп жауап берді: “Иә Аллаһ, Мухаммад пен оның әйелдеріне және оның ұрпағын, Ибраһимнің жанұясын игіліктегеніңдей игілікте және Мухаммад пен оның әйелдеріне және оның ұрпағын, Ибраһимнің жанұясын берекелегеніңдей берекеле, Сен – мадаққа Лайық, Жоғарысың! /Аллаhумма солли ъала Мухаммадин, уа ъала азуаджиһи уа зуррийатиһи кама солеита ъала Ибраhима уа ъала али Ибраhим уа барик ъала Мухаммадин уа ъала азуаджиһи уа зуррийатиһи, кама баракта ъала Ибраhима уа ъала али Ибраhим. Иннака хамидуммажид!/ Аль-Бухари Муслим. АЛЛАҺТЫ ЕСКЕ АЛУ СӨЗДЕРІ ЖАЙЛЫ КІТАП 244 ТАРАУ Аллаһты еске алудың қасиеті және еске алуға талпындыру жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Әрине Аллаһты еске алу, аса ірі нәрсе.» «Ғанкабут» сүресі, 45 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Мені еске алыңдар, Мен де сендерді еске аламын» «Бақара» сүресі, 152 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Раббыңа іштей жалбарына қорыққан түрде бәсең сөзбен ертелі-кеш (таң ертең және кешке) зікір ет. Сондай-ақ қаперсіздерден болма» «Ағраф» сүресі, 205 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай-ақ Аллаһты көбірек зікір етіңдер. Әрине құтыласыңдар.» «Жұма» сүресі, 10 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Сөз жоқ, мұсылман ерлер мен мұсылман әйелдер, мүмин ерлер және мүмин әйелдер, бой ұсынушы ерлер және бой ұсынушы әйелдер шыншыл ерлер және шыншыл әйелдер, сабырлы ерлер және сабырлы әйелдер, ықыласты ерлер және ықыласты әйелдер, садақа беруші ерлер және садақа беруші әйелдер, ораза ұстаушы ерлер және ораза ұстаушы әйелдер, ұятты жерлерін қорғаушы ерлер және ұятты жерлерін қорғаушы әйелдер, Аллаһты көп зікір етуші ерлер және әйелдер. Аллаһ бұлар үшін жарылқау және ірі сыйлық әзірледі.» «Ахзап» сүресі, 35 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Иә мүминлер, Аллаһты көп зікір етіңдер. Оны ертелі-кеш (таң ертең және кешке) пәктеңдер» «Ахзап» сүресі, 41-42 аяттар. 1408. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Рахымдының (Аллаһтың) жақсы көретін екі сөзі бар, олар тілге жеңіл де, ал Таразыда өте ауыр болады: “Аллаһ (кемшілік атаулыдан) пәк әрі Оған мадақ. Ұлы Аллаһ пәк!” /Субхана-Ллаһи уә бихамдиһи, сухана-Ллаһиль-Азим!/ аль-Бухари, Муслим. 1409. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, “Аллаһ пәк” /Сухана-Ллаһи/, “Аллаһқа мадақ” /Әль-Хамду ли-Ллаһи/, “ Аллаһтан басқа құдай жоқ” /Лә иләһә ил-Ллаллаһу/ және “Аллаһ Ұлы” /Аллаһу Акбар/ сөздерін, мен күн ненің үстінен көтерілсе соның бәрінен де жақсы көремін1! Муслим. 1410. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімде-кім күніне жүз рет: “Серігі болмаған бір Аллаһтан басқа құдай жоқ, үкім Оған тән, Оған мадақ және Оның кұш-құдіреті барлық нәрсеге толық жетеді” /Лә иләһә иллә-Ллаһу уахдаһу лә шарика ләһу, ләһуль-мульку, уә ләһуль-хамду уә һуә ъалә кулли шайъин қадирун/2, - деген, жүз құл босатқанның сауабындай сауаб табады, сондай-ақ оған жүз жақсы амалдың орындалғаны жазылады, сондай-ақ оның (амал дәптерінен) жүз жаман амалы өшіріледі, сондай-ақ бұнысы кешке дейін шайтандардан қорған болады және бұдан артық ешкім ештеңе істей алмайды, бұдан тек ол сөзерді одан да көп айтқандар ғана аса алады. Аль-Бухари, Муслим. 1411. Хабар бойынша, Абу Айуб аль-Ансари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Он рет: “Серігі болмаған бір Аллаһтан басқа құдай жоқ, Билік Оның қолында, Оған мадақ және Оның кұш-құдіреті барлық нәрсеге толық жетеді”, - деп айтқан адам, Исмайл ұрпағынан төрт құл азат еткенмен тең болады. Аль-Бухари, Муслим. 1412. Хабар бойынша, Абу Зарр, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, маған: “Саған Аллаһтың ең жақсы көретін сөздерін үйретейін бе? Расында, Аллаһ: “Аллаһ пәк және Оған мадақ!” /Субхана-Ллаһи уа бихамдиһи!/, - сөздерін жақсы көреді”, - деді. Муслим. 1413. Хабар бойынша, Абу Малик аль-Ашъари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Тазалану – иманның жартысы3, “Әль-хамду ли-Лаһи!”, сөзі таразыны толтырады, ал “Субхана-Ллаһи уәль-хамду ли-Ллаһи!” сөздері жер мен көктің арасын толтырды. Муслим. 1414. Хабар бойынша, Саъад бин Абу Уаққас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын бір бәдәуи келіп: “Маған мен қайталап отыратын сөздер үйретші”, - деп сұрады, сонда ол оған: “Былай де: “Аллаһтан басқа құдай жоқ, Оның серігі жоқ, Аллаһ Ұлы, Бүкіл Әлемнің Раббы Аллаһқа көп мақтаулар, Аллаһ пәк! Құдіретті, Дана Аллаһтың күш-қутына жететін ешкім жоқ!1” /Лә иләһә слла-Ллаһу уахдаһу лә шәрикә ләһу, Аллаһу Акбар кабиран, Уәл-хамда ли-Ллаһи кәсирән уә сухана-Ллаһи, Роббиль ъаламина! Уә лә хәулә уә лә қуата иллә би-Лләһил-ъАзизиль-Хкими!/, - деді. Бәдәуи: “Бұл – менің Раббым үшін, ал мен үшін ше?”, - деді. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Былай де: “Иә Аллаһ, кешір мені, маған рахымшылық ет және мені дұрыс жолға алып шық, сондай-ақ маған өмір сүретін ризық бер!” /Аллаһумма, - ғфирли, уархамни, уахдини, уарзуқни!/, - де. Муслим. 1415. Хабар бойынша, Саубан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, үш рет Аллаһтан кешірім сұрайтын да сосын былай дейтін: “Иә Аллаһ, Сен – Бейбітсің (не Тнышытықсың, не Сәлемсің) және Сенен – бейбіттік (Тыныштық, не Сәлем), ардақтылық пен жомарттық иесі Сен жоғарысың!” /Аллаһумма, Әнтас-Салам уә минкас-Салам, тәбәрәктә йә заль-жәләли уәль-икрами!/2- деді. Аль—Аузаъи, который, осы хадисті жеткізушілердің бірі болған, ол: “Аллаһтан кешірімді қалай сұрау керек?”, - деп сұрағанда, оған. “Аллаһтан кешірім сүраймын! Аллаһтан кешірім сұраймын!” /Астағфиру-Ллаһа! астағфиру-Ллаһа!/, - деп айт”, - деген. Муслим. 1416. Хабар бойынша, аль-Муғира бин Шуъба, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Намаз оқып екі жағына сәлем беріп болған соң әдетте Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейтін: “Аллаһтан басқа ешбір құдай жоқ. Ол Жалғыз. Оның серігі жоқ. Үкім (билік) Оған тән әрі барлық мақтау Оған лайық. Әрі Оның күш-қуаты барлық нәрсеге толық жетеді. Иә Аллаһ! Сен берген нәрсеге ешкім тосқауыл бола алмайды. Ал Сен бермеген нәрсені ешкім бергізе алмайды. Сенің алдыңда байдың байлығы пайдасыз болып қалады3” /Лә иләһә иллә-Ллаһу уахдаһу лә шарика ләһу, ләһуль-мульку, уә ләһуль-хамду уә һуә ъалә кулли шайъин қадирун! Аллаһумма, лә маниъа лима аътайта, уә лә муътайа лима манаъта уа лә йанфъу заль-джадди минкәльджадду/4 Аль-Бухари, Муслим. 1417. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин аз-Зубайр, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол әр намаздың соңғында екі иығына сәлем беріп болғаннан кейін былай детін: Серігі болмаған Аллаһтан басқа құдай жоқ, Оған үкім (билік) тән, сондай-ақ Оған мадақ және Оның бәріне күші жетуші! Сондай-ақ Аллаһтан басқа ешкімде күш-қуат жоқ, Аллаһтан басқа құдай жоқ, сондай-ақ Одан басқа ешкімге табынбаймыз, Бүкіл байлық пен кемелділік Онда және Оған – тамаша мадақ. Аллаһтан басқа құдай жоқ, ал біз болсақ (бұнымыз) кәпірлерге ұнамаса да, Оның алдында дінімізде адалмыз! /Лә иләһә иллә-Ллаһу уахдаһу лә шарика ләһу, ләһуль-мульку, уә ләһуль-хамду уә һуә ъалә кулли шайъин қадирун! Уә лә хаулә уа лә қуата иллә бил-Лләһи, лә иләһә иллә-Ллаһу уә лә наъбуду иллә ийиәһу, ләһу-нәъмату, уә ләһууль-фадлу уә ләһус-сәнәъу-ль-хасану. Лә иләһә иллә-Ллаһу, мухлысина ләһуд-дина уә лә кәриһаль-кәфируна!/ Ибн Зубайр айтты: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл сөздерді әр намаздың соңында айтатын1. Муслим. 1418. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мұхажирлердің ішінен кедейлері келіп: “Байлар барлық жоғары дәрежелерді иемденіп, мәңгілік рахат табады: олар біз сияқты намаз оқиды, біз сияқты ораза ұстайды, бірақ бұдан бөлек олардың байлықта артықшылықтары бар, ол арқылы олар Қыжылыққа барады, Умраға барады, Аллаһ жолындағы күреске қатысады және садақа береді”, - деді. Айтқандарын тыңдап, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Сендерге алдағыларды қуып жететін және өздеріңнен кейінгілерден озатын амал үйретейін бе, сонда сендер оны істесеңдер, соны істегеннен басқа ешкім сендерден озып кете алмайды?”, - деді. Олар: “Әрине, иә Аллаһтың елшісі!”, - деді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Әр намаздан кейін отыз үш реттен “Субхана-Ллаһи”, “Әль-хамдули-Ллаһи” және “Аллаһу акбар”, деп айтыңдар”, - деді. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Мулим келтірген нұсқасында мына сөздер қосылған: (Бірәз уақыт өткен соң) кедей мұхажирлер тағы да Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, келіп: “Біздің бай бауырларымыз біздің істеп жүргенімізді естіп, олар да оны істейтін болды!”, - деді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Бұл – Аллаһтың қалағанына көрсететін мейірімі”, - деді. 1419. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кім әр намаздан кейін отыз үш реттен: “Субхана-Ллаһи”, “Әль-хамдули-Ллаһи” және “Аллаһу акбар”, деген сөздерді айтып жүзіншісінде “Лә иләһә иллә-Ллаһу уахдаһу лә шарика ләһу, ләһуль-мульку, уә ләһуль-хамду уә һуә ъалә кулли шайъин қадирун!”, - десе, онда оның күнәләрі, теңіздегі көбіктерге тең болса да кешіріледі. Муслим. 1420. Хабар бойынша, Қаъб бин ъУжра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Әр парыз намаздан кейін белгілі аяқтаушы сөздерді отыз үш реттен “Субхана-Ллаһи”, “Әль-хамдули-Ллаһи” және отыз төрт рет “Аллаһу акбар”, - деп айтқан адам қапыда қалмайды. Муслим. 1421. Хабар бойынша, Саъад бин Абу Уаққас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, намаз оқып болған соң әдетте Аллаһтан қорған сұрап былай дұға оқитын: “Иә Аллаһ, расында, Саған қорқақтықтан және сараңдықтан сыйынамын, Сондай-ақ мен қаусаған шал болудан (кәріліктің азабынан) Өзіңе сыйынамын сондай-ақ мен осы дүниенің азғыруынан Өзіңе сыйынамын, Сондай-ақ Өзіңе қабір азғыруынан (азабынан) сыйынамын” /Аллаһумма, инни аъузу бика мин-аль жубни уаль-бухли, уә аъузу бика мин ан урадда илә арзалиль-ъумри, уа аъузу бика мин фитнатид-дуниа уа аъузу бика мин фитнатиль-қабри1/ аль-Бухари.
Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мені қолымнан ұстап: “Иә Муъаз, Аллаһтың атымен ант етемін, расында мен сені жақсы көремін!”, - деді де сосын былай деді: “Иә Муъаз әр намаздың соңында: “Иә Аллаһ, Сені еске алып тұруға, сондай-ақ Саған шүкірлік етуге, сондай-ақ Саған дұрыстап құлшылық етуге маған көметес”, - деп айтып отыруды тапсырамын”. /Аллаһумма, аъини ъалә зикрикә, уа шукрика, хусни ъибадатикә2/. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1423. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ат-Тахиат сөздерін айтып, сендерден әрқайсысың Аллаһтан, төрт түрліден қорған сұрап былай десін: “Иә Аллаһ, мен Саған Тоазақтың азабынан сыйынамын, сондай-ақ қабір азабынан сыйынамын. Сондай-ақ өмір мен өлімнің сынағынан (азғыруынан) сыйынамын, сондай-ақ Даджалдың зұлымдық арбауынан сыйынамын!” /Аллаһумма, инни аъузу бика мин ъазаби жаһаннама, уә мин ъазабиль-қабри, уа мин фитнатиль-махйа уаль-мамати уә мин шарри фитнатиль-масихид-дажали!3/ Муслим. 1424. Хабар бойынша, Али, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, намаз оқығанда, оның соңында, көп сөзердің арасында ат-тахиат пен сәлем берудің арасында, былай деп жиі айтатын: “Иә Аллаһ, менің бұрын істегенімді және сосын істейтіндерімді, ашақ және жасырын істегендерімді, сондай-ақ шектен шыққан жерлерімді және Өзің менен жақсы білетін (күнәләрімді) кешір! Сен – алдыға Жылжытушысың және Сен – Қалдырушысың, Сенен басқа құдай жоқ!” /Аллаһумма, ғфирли мә қаддамту, уә мә аххарту, уә мә асрарту, уә мә аъләнту, уә мә асрафту, уә мә Анта ъаләму биһи минни! Анталь Муқаддиму уә Анталб-Муъаххиру, лә иләһә иллә Анта!/4 Муслим. 1425. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Өзінің намазындағы рукуғ пен сәжделерінде, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әдетте жиі былай деп қайталайтын: “Сен пәксің, иә Аллаһ, Раббымыз, Саған мадақ, иә Аллаһ кешір мені!” /Субханакә, Аллаһумма, Раббана, уә буә бихамдикә, Аллаһумма-ғфирли!/1 аль-Бухари, Муслим. 1426. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Өзінің рукуғ пен сәжделерінде, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әдетте былай деп қайталайтын: “Пәксің, Қасиеттісң және періштелер мен Жебірейілдің Раббысың” /Суббухун, Қуддусун, Раббуль-мәләәикәти уәр-рухи./ Муслим. 1427. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Рукуғ жайлы айтатын болсақ, онда (ол уақытта) Ұлы Аллаһ Тағаланы Мадақтаңдар2, ал сәжде жайлы айтатын болса, онда (сәжде уақытында) Аллаһқа көбірек жалбарынып сұраңдар, өйткені сол уақытта сендер, дұғаларыңа жауап беруге көбірек лайықсыңдар. Муслим. 1428. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өзінің Раббына ең көп жақын болып табылатын уақыт, ол сәжде уақыты, сондықтан сол кезде Одан көбірек сұраңдар. Муслим. 1429. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Өзінің сәжделерінде, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әдетте Аллаһқа келесі дұғаларын айтатын: Иә Аллаһ менің барлық үлкен-кіші, алдыңғы-соңғы, ашық-құпия барлық күнәләрімді кешір! /Аллаһумма, ғфирли зәнби кулләһу: дыққаһу уә жилләһу, уә аууәләһу уә ахираһу, ъаләейатәһу уә сирраһу!/3 Муслим.
Брде түнде оянып жанымнан Пайғамбарды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын таппадым, сосын оны іздеп, оның рукуғта иіліп келесі сөздерді айтып жатқанын естідім: “Сен пәксің және мадақ Саған, Сенен басқа құдай жоқ!” /Субханака уә бихамдикә, лә иләһә иллә Анта!/ Бұл хадистің басқа бір нұсқасында Айшаның, оған Аллаһтың Ризашылығы болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Менің қолым Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, тік тұрған өкшсіне тиді4, ол мешітте болатын, сонда ол мына сөздерді айтып жатты: “Иә Аллаһ, расында мен Саған Ашуыңнан ризалығыңа, жазаңнан кешіріміңе сыйынамын, сондай-ақ Өзіңнен Өзіңе сыйынамын. Мен Саған деген мадақты айтып тауыса алмаймын, өйткені Өзіңді толығымен Өзің (ғана) Мақтағансың! /Аллаһумма, инни аъузу биридокә мин сахатикә, уә бимуъафатикә мин уқубәтикә, уә аъузубикә минкә! Лә ухси сәнъан ъләйкә Антә кәмә аснәйтә ъали нәфсикә!/1 Муслим. 1431. Хабар бойынша, Саъад бин Абу Уаққас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде біз Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірге болған кезімізде, ол бізден: «Сендерден қайсысың күніне мың игілікті істен жасай аласың?», - деп сұрады. Сөйлесіп отырғандардын бірі: «Адам қалайша күніне мың игі амалдан жасай алады?», - деп сұрады. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ол бұны Аллаһты күнде жүз реттен мадақтап жасай алады2, сонда оған мың игі амалдан жазылып отырады3 да және одан мың кішігірім күнәнің ауырпалығы түсіп отырады», - деп жауап берді. Муслим. Аль Хумайд былай деді: Бұл хадис Муслимнің кітабінде былай келтіріледі: «немсе: …сонда одан түсетіні…» Аль-Баркани былай деді: Бұл хадисті сондай-ақ Муслимде, Шуъба Абу ъАуана және Йахйа аль-Каттан, Мусаның сөздерніе сүйеніп жеткізген, олар былай деген: «сонда одан ауыртпашылығы түседі», - деп «алифсіз» келтіреді.
Күн шыққан әр күні әр қайсысың денелеріңде неше буын болса сонша садақа беруге тиістісіңдер. Әр бір айтылған: «Субхана-Ллаһ», садақа болып табылады және: «Әлхамду ли-Лаһ», садақа болып табылады және әр бір айтылған: «Лә иләһә ила-Ллаһ» садақа болып табылады және әр бір айтылған: «Аллаһу акбар», садақа болып табылады, және жақсылыққа шақыру садақа болып табылады, жамандықтан тыйу садақа болып табылады, бірақ осының бәрін таңертіңгілік оқыған екі бас нәфіл намаз /ад-духа/4 ауыстыра алады. Муслим. 1433. Хабар бойынша, діндарлардың анасы Джувайрийи бинт Харис, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, намаз оқып болған соң5, ал мен өзімнің намаз орнымда отырған уақытымда менен шығып кетті де, таң атысымен қайта оралып маған: «Сен әлі сол орныңда тапжылмай отырсың ба не?6», - деп сұрады. Мен: «Иә», - деп жауап бердім. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мен сенен шыққан соң үш рет төрт сөзді қайталадым, ал егер оларды салмағы жағынан сенің таң ертеңнен айтқан сөздеріңмен салыстыратын болсақ, менің сөздерім міндетті түрде ауыр болады! Мен: «Аллаһтың жаратқандары қанша болса, Оған сонша мақтау, сондай-ақ Ол (мақтау сөздерінің) қаншасына риза болатын болса сонша (мақтау), сондай-ақ сол мақтаулардың салмағы Оның Күрсісінң (Тағының) салмағындай болсын және де Оның сөздерін жазуға қанша сия кететін болса1, ол мақтауларды жазуға да сонша сия кетсін!», - деп айттым», - деді. /Субхана-Ллаһи ва би-хамди-һи 'адада хальқы-һи, уа рида нафси-һи, уа зината 'арши-һи уа мидада кәлимати-һи!/2 Муслим Бұл хадистің Муслим келтірген басқа нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Аллаһтың жаратқандары қанша болса, Оған сонша мадақ, Аллаһтың Өзі нешесіне риза болатын болса, Оған сонша мадақ, сондай-ақ ол сөздердің салмағы Оның Күрсісінң (Тағының) салмағындай болсын, сондай-ақ ол (мадақ) сөздерді жазуға, Оның сөздерін жазуға қанша сия жұмсалатын болса, сонша сия жұмсалсын! /Субхана-Ллаһи 'адада хальқы-хи, субхана-Ллаһи рида нафси-һи, субхана-Ллаһи зината 'арши-һи, субхана-Ллаһи мидада кә-лимати-һи!/ Бұл хадистің ат-Тирмизи келтірген басқа нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Саған сен айта алатын басқа сөздерді үйретейін бе? Былай де: «Аллаһтың жаратқандары қанша болса, Оған сонша мадақ, Аллаһтың жаратқандары қанша болса, Оған сонша мадақ, Аллаһтың жаратқандары қанша болса, Оған сонша мадақ, Аллаһтың Өзі нешесіне риза болатын болса, Оған сонша мадақ, Аллаһтың Өзі нешесіне риза болатын болса, Оған сонша мадақ, Аллаһтың Өзі нешесіне риза болатын болса, Оған сонша мадақ, Аллаһқа мадақ , сондай-ақ ол сөздердің салмағы Оның Күрсісінің (Тағының) салмағындай болсын, Аллаһқа мадақ , сондай-ақ ол сөздердің салмағы Оның Күрсісінің (Тағының) салмағындай болсын, Аллаһқа мадақ , сондай-ақ ол сөздердің салмағы Оның Күрсісінің (Тағының) салмағындай болсын, Аллаһқа мадақ, сондай-ақ ол (мадақ) сөздерді жазуға, Оның сөздерін жазуға қанша сия жұмсалатын болса, сонша сия жұмсалсын, Аллаһқа мадақ, сондай-ақ ол (мадақ) сөздерді жазуға, Оның сөздерін жазуға қанша сия жұмсалатын болса, сонша сия жұмсалсын, Аллаһқа мадақ, сондай-ақ ол (мадақ) сөздерді жазуға, Оның сөздерін жазуға қанша сия жұмсалатын болса, сонша сия жұмсалсын! /Субхана-Ллаһи 'адада хальқы-һи, субхана-Ллаһи 'адада хальқы-һи, субхана-Ллаһи 'адада хальқы-һи, субхана-Ллаһи рида нафси-һи, субхана-Ллаһи рида нафси-һи, субхана-Ллаһи рида нафси-һи, субхана-Ллаһи зината 'арши-һи, субхана-Ллаһи зината ‘арши-һи, субхана-Ллаһи зината 'арши-һи, субхана-Ллаһи мидада кя-лимати-һи, субхана-Ллаһи мидада кялимати-һи, субхана-Ллаһи мидада кялимати-һи!/ 1434. Хабар бойынша, Абу Мусы аль-Аш'ари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өзінің Раббын еске алушы мен өзінің Раббын еске алмаушы тірі мен өлі секілді. Аль-Бухари. Бұл хадистің Муслим келтірген басқа нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Аллаһты еске алушы үй мен Аллаһты еске алмайтын үй тірі мен өлі секілді. 1435. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала айтты: Мен туралы Менің құлым қалай ойласа, сондай боламын1, Сондай-ақ ол Мені еске алған уақытта онымен біргемін2, егер ол Мені іштей еске алса, онда Мен де оны іштей еске аламын, ал егер ол мені басқа адамдардың қауымында еске алса, онда Мен оны, олардан жақсырақ (қауымның) арасында еске аламын3. Аль-Бухари, Муслим. 1436. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Аль-муффарридуна озып кетті», - деді. Адамдар. «Кім ол «Аль-муффарридуна», деген?», - деп сұрады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұл Аллаһты жиі еске алушы еркектер мен әйелдер», - деді. Муслим. 1437. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Еске алудың (зікірдің) жақсысына: «Лә иләһә иллә-Ллаһу» сөздері жатады. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1438. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Буср, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде бір адам: «Иә Аллаһтың елшісі, расында Исламның үкімдері мен үшін көп4, маған мен бекем ұстана алатын бір нәрсе айтшы», - деп сұрады. Оған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сенің тілің тыным таппастан Аллаһты еске алумен шұғылдансын», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1439. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кім: «Аллаһқа мадақ және Оған Мақтау» /Субхана-Ллаһи ва би-хамди-һи/, - деп айтса, оған Жәннәтта пальма отырғызылады. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1440. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өзімнің миғраж сапарымда Ибраһимді кездестіріп, ол: «Иә Мухаммад, өзіңнің үмметіңе менің сәлемімді айтып, Жәннәттә жердің - игілікті, ал судың – тәтті, сондай-ақ Жәннәттің - жазық дала, ал онда отырғызылған өсімдіктердің «Субхана-Ллаһи», «Әль-хамду ли-Ллахи», «Ля иляха илля-Ллаһу» және «Аллаху Акбар)», екендігін жеткізе бар», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1441. Хабар бойынша, Абу Дарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдардан: «Сендерге сендердің Қожайындарыңның (Раббыларыңның) алдында ең жақсы және ең таза, сондай-ақ ол арқылы сендер ең көп жоғарылайтын, сондай-ақ сендер үшін алтын мен күміс таратқаннан жақсы болатын, сондай-ақ олар сендердің бастарыңды, ал сендер олардың бастарын шабатын дұшпандарыңмен кездескеннен де жақсы саналаты амалдарың жайлы айтайын ба?1», - деп сұрады. Олар: «Әрине!», - деді, сонда ол: «Бұл Аллаһ Тағаланы еске алу (зікір ету)», - деді. Бұл хадимсті ат-Тирмизи келтіреді, ал аль-Хким Абу Абдуллаһ: «Хадистің иснады сенімді», - деді. 1442. Хабар бойынша, Саъад бин Абу Уаққас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде ол Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, алдында жатқан (жемістің) сүйектерімен2 Аллаһқа мақтаулар айтып отырған әйелге кірдік. Бұны көрген Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мен саған бұдан жеңіліне (жақсысына) нұсқаймын: «Аллаһқа Оның көктегі жаратылыстарының санындай мадақ, сондай-ақ Аллаһқа Оның жердегі жаратылыстарының санындай мадақ, сондай-ақ Аллаһқа Оның жер мен көктің арасындағы жаратылыстарының санындай мадақ, сондай-ақ Аллаһқа Оның жаратқан және жарататын жаратылыстарының санындай мадақ» /Субхана-Ллаһи 'адада ма халяқа фи-с-сама'и, ва субхана-Ллаһи 'адада ма халяқа фи-ль-арди, ва субхана-Ллаһи 'адада ма байна заликя, ва субхана-Ллаһи 'адада ма хува Халиқун/, - де – сондай-ақ мына сөздер туралы да соны айт: «АллаҺу Акбар», «Әль-хамду ли-ЛлаҺи», «Ля иляһа илля-Ллаһу», «Аллаһтың күш қуатына жететін күш-қуат жоқ» /Ля хауля ва ля қувватта илля би-Ллаһи/ және Аллаһқа Оның жаратқан және жарататындарының санындай мадақ», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1443. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, маған: «Саған Жәнәттің қазыналарының біріне нұсқайын ба?», - деді. Мен: «Әрине, иә Аллаһтың елшісі!», - дедім. Сонда ол маған: «Бұл: «Аллаһтың күш-қутына жететін күш-қөуат жоқ» /Лә хәулу уә лә қуата иллә би-Ллаһи/, - деген сөздер», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 245 ТАРАУ Аллаһты тұрып, отырып, жатып, сондай-ақ дәретсіз және ғұсылсыз және де қайыз (етеккір) уақытында, Құран оқымай, еске алу жайында, өйткені Құранды ғұсылсыз жүніп жағдайда және қайыз уақытында оқуға болмайды. Аллаһ Тағала айтты: «Шексіз көктердің және жердің жаратылуында түннің және күндіздің өзгеруінде әлбетте ақыл иелері үшін дәлелдер бер. Олар тіке тұрып, отырып, жамбасынан жатып Аллаһты еске алады. Сондай-ақ олар көктер мен жердің жаратылуы жайында ойланады да: “Раббымыз, Сен бұны босқа жаратпадың, Сен пәксің, бізді Өз азабыңнан сақта!”» «Аль-Имран» сүресі, 190-191 аяттар. 1444. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһ Тағаланы әр дайым есіне алатын1. Муслим. 1445. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер сендерден кім әйелімен қосылмақшы болып: «Аллаһтың атымен, иә Аллаһ, бізді шайтаннан алыстат және шайтанды бізге нәсіп еткеніңнен алыстат» / Би-сми-Ллаһи, Аллаһумма, джанниб-на-ш-шайтана ва джанниби-ш-шайтана ма разақта-на!/2», - десе, егерде сендерге (осы түнде) перзентті болу нәсіп етілсе, онда шайтан оған тиісе алмайды. Аль-Бухари, Муслим. 246 ТАРАУ Ұйықтар алдында және жатар алдында не деу керектігі жайында. 1446. Хабар бойынша, Хузайфа мен Абу Зарр, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, олар былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ұйықтар алдында: «Сенің есіміңмен, иә Аллаһ, мен өлемін3 және тірілемін» /Би-сми-кя, Аллаһумма, амуту уа ахйа/4, - дейтін де, ал оянғанда: «Бізді өлтірген соң қайта тірілткен Аллаһқа шүкір, сондай-ақ біз Оған ораламыз!» /Әль-хамду ли-Ллаһи аллязи ахйа-на ба'да ма амата-на ва иляй-һи-н-нушуру/5, - дейтін. Аль-Бухари. 247 ТАРАУ Аллаһты еске алатын жиылыстардың қасиеті және олардан себепсіз кетіп қалуға болмайтындығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Таңертең, кешке Раббыларына, Оның дидарын іздеп, жалбарынғындармен бірге өзің де сабыр ет. Дүние тіршілігінің сәнін қалап көзіңді басқаға аударма…» «Қеһф» сүресі, 28 аят. 1447. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһтың, көшелерде Аллаһты еске алумен шұғылданып жатқан адамдарды іздейтін, періштелері бар, олар Ұлы Аллаһ Тағалыны еске алып жатқан адамдарды табысымен, бір біріне: «Іздеп жатқандарыңа келіңдер!», - дейді. Сосын олар ондай адамдарды қанаттарымен қоршап төменгі көке дейін жоғарылайды, ал адамдар Аллаһты еске алуды аяқтасымен жоғары көтеріледі, сонда олардың, олардан бәрін жақсы Білуші Раббы: «Менің құлдарым не деп жатыр?», - деп сұрайды. Періштелер: «Олар Сені мадақтап және Саған мақтаулар айтып жатыр», - дейді. Сонда Аллаһ: «Ал олар Мені көріп пе?», - деп сұрайды. Періштелер: «Жоқ, Аллаһтың атымен ант етеміз, олар Сені көрмеді!», - деп жауап береді. «Ал олар Мені көрсе не болар еді?», - деп сұрайды. Періштелер: «Егер олар Сені көрсе, онда Саған одан да адал ынталы құлшылық етер еді және Саған мадақ, мақтауларын көбейтіп, шүкірліктерін жиілетер еді», - деп жауап береді. Сонда Аллаһ. «Олар Менен не сұрап жатыр?», - деп сұрайды. Періштелер. «Олар Сенен Жәннәт сұрап жатыр», - деп жауап береді. Аллаһ: «Ал олар оны көріп пе?», - деп сұрайды. Періштелер: «Жоқ, Аллаһтың атымен ант етеміз, иә Раббым, олар оны көрмеді!», - деп жауап береді. Аллаһ: «Ал егер олар, оны көрсе не болар еді?», - деп сұрайды. Періштелер: «Егер олар оны көрсе, онда оған бұдан да қатты тырмысар еді және оған бұдан да қатты талпынар еді, сондай-ақ оны бұдан да қатты қалар еді», - дейді. Аллаһ: «Ал олар неден қорған сұрайды?», - деп сұрайды. Періштелер: «Тозақтың отынан», - дейді. Аллаһ: «Ал олар оны көріп пе?», - деп сұрайды. Періштелер: «Жоқ Аллаһтың атымен ант етеміз, Иә Раббым, олар оны көрмеді!», - дейді. Аллаһ: «Ал егер олар оны көрген болса не болар еді?», - деп сұрайды. Періштелер: «Егер олар оны көрсе, онда оған түспеуге одан қатты тырысар еді және одан, одан да қатты қорқар еді», - дейді. Сонда Аллаһ: «Оларды кешіргенім жайында, сендерді куәлікке шақырамын!», - дейді. Сонда періштелердің бірі: «Олардың ішінде оларға қатысы жоқ біреу бар, ол өзінің шаруасымен ғана келген», - дейді. Сонда Аллаһ: «Олар – жолдастары қапыға душар болмайтын адамдар!», - дейді. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, арқылы Муслим келтірген нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: Расында, Аллаһтың жер бетін кезіп, Аллаһты еске алушы жиындарды іздейтін періштелері бар, сонда олар адамдар Аллаһты еске алушы жиындарды табысымен, олардың арасына отырады да бір бірін қанаттарымен жер мен төменгі көктің арасын толтырғанша қоршайды. Ал олар тараған кезде періштелер жоғарылап көкке көтеріледі, ал бәрін періштелерден жақсы білуші Құдіретті Ұлы Аллаһ, олардан: «Сендер қайдан келдіңдер?», - деп сұрайды. Сонда олар: «Біз Сенің жердегі Сені мадақтаушы, сондай-ақ Сені мәртебелеуші және Сенен басқа құдай жоқ, деп куәлік беріп , сондай-ақ Саған мақтауларын айтып және Сенен тілек сұраушы, құлдарыңнан келдік», - дейді. Аллаһ: «Олар Менен не сұрап жатыр?», - дейді. Періштелер: «Олар Сенен Сенің Жәннәтіңді сұрап жатыр», - дейді. Аллаһ: «Ал олар Менің Жәннәтімді көрді ме?», - деп сұрайды. Періштелер: «Жоқ, иә Раббым менің», - дейді. Аллаһ: «Ал егер олар Менің Жәннәтімді көрсе не болар еді?», - деп сұрайды. Періштелер: «Сондай-ақ олар Сенен қорған сұрайды», - дейді. Аллаһ: «Олар Менен неден қорған сұрайды», - дейді. Періштелер: «Сенің Тозағыңның отынан», - деді. Аллаһ: «Ал олар Менің Тозағымды көрді ме?», - деп сұрайды. Періштелер: «Жоқ», - дейді. Аллаһ: «Ал егер олар Менің Тозағымды көрсе не болар еді?», - деп сұрайды. Періштелер: «Сондай-ақ Олар Сенен кешірім сұрайды», - дейді. Сонда Аллаһ: «Мен оларды кешірдім және оларға сұрағандарын бердім және оларды сұрағандарынан қорғадым!», - дейді. Осы кезде періштелер: «Раббым менің, олардың арасында Сенің күнәһәр, олардың жанынан жәй өтіп бара жатып отыра кеткен құлың бар», - дейді, сонда Аллаһ: «Мен оны да кешірдім өйткені олар – жолдастары да қайғыға ұшырамайтын адамдар!», - дейді. 1448. Хабар бойынша, Абу Хурайра, мен Абу Саһид оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, олар Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдар Құдіретті Ұлы Аллаһты еске алып қай-бір жерде жиналмасын, оларды міндетті түрде періштелер қоршайды да, оларды мейірім жауып, оларға тыныштық түседі және оларды Аллаһ Өзінің жанындағылардың арасында еске алады. Муслим. 1449. Хабар бойынша, Хузайфа мен Абу Зарр, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, олар былай деді: Бірде Ааллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдармен мешітте отырған кезінде, онда үш адам келді. Олардың екеуі Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанына келді де, біреуі кетіп қалды. Ол екеуі Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанында тұрды, олардың бірі бос орын көрді де сонда барып отырды, ал екіншісі оның артынан отырды, ал үшіншісі болса кетіп қалды. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ол адамдармен сөйлеп болған соң: «Сендерге осы үшеулер жалы айтайын ба? Олардың бірі Аллаһтан пана іздеді де, Аллаһ оған пана берді1, ал басқасы жайлы айтатын болсақ ол ұялды да, Аллаһ та одан ұялды2, Ал үшінші болса бұрылып кетті де, Аллаһ та одан бұрылды», - деп айтты. Аль-Бухари, Муслим. 1450. Хабар бойынша, Саъид аль-Худри, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, олар былай деді: Бірде Муъауийа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, мешітте жиылып отырған адамдарға келіп: «Сендерді бұл жерде отырыуға не мәжбүрлеп жатыр?», - деп сұрады. Олар: «Біз Аллаһты еске алу үшін жиналдық?», - деді. Муъауийа: «Сонда сендер осы жерде Аллаһты еске алу үшін ған отырмыз, деп ант бере алсыңдар ма?», - деп сұрады. Олар: «Бізді шынымен-ақ бұл жерде отыруға одан басқа ештеңке тоқтатпайды!», - деді. Муъауийа: «Расында мені сендрге ант беруді өтінгенім, сендерді басқа іспен айналысып жатыр, деп күдіктенгенім емес. Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанында мен сияқты орын алғандардың ішінде, ол туралы адамдарға менен аз ешкім айтпаған1, дегенмен қазір сендерге (мынаны айтып бермекшімін), бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өзінің сахабаларының жиылысына келіп. «Сендерді бұл жерде отыруға не мәжбүрлеп жатыр?», - деп сұрады. Олар: «Біз Аллаһты еске алып, Оның бізді Исламға кіргізгеніміз үшін мақтаулар айту үшін жиналдық», - деді. Ол: «Сонда сендер, осында сол үшін ған отырғандарыңа ант бере аласыңдар ма?», - деп сұрады. Олар: «Аллаһтың атымен ант етеміз, бұл жерге жиналғанымыздың себебі, тек сол ғана!», - деді. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, менің сендердің ант берулеріңе, сендерді басқа бір істі (жасауға жиналғандарыңа) күдіктенгенмнен емес, бірақ маған Жебірейіл келіп, Аллаһ сендерді періштелердің алдында мақтан тұтады», - деді. Муслим. 248 ТАРАУ Аллаһты таң ертең және кешке еске алу жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Раббыңа ішіңнен жалбарына қорыққан түрде бәсең сөзбен ертелі-кеш зікір ет. Сондай-ақ қаперсіздерден болма» «Ағраф» сүресі, 205 аят. Араб тілінің білгірлері: «асаль» сөзі «асыль» (кеш, ымырт, қас қарайған кез) сөзінің көпше түрі болып табылады, сондай-ақ бұл – асыр намазы мен ақшам намазының арасындағы уақыт, дейді. Аллаһ Тағала айтты: «Күн шығудан бұрын да, батудан бұрын да Раббыңды мақтай пәкте» «Та ха» сүресі, 130 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Ертелі-кеш күніңнің жарылқауын тіле. Раббыңды дәріптеп мақта.» «Ғафыр» сүресі, 55 аят. Араб тілінің білгірлері: «аль-'аши» (кеш) сөзі, күн батуға еңкейіп ол батқанша созылатын уақыт аралығы, дейді. Аллаһ Тағала айтты: «(Бұл нұр) Аллаһтың жоғары бағаланып, ішінде Өз атының зікір етілуіне бұйырған үйлерде болады. Онда ертелі-кеш Оны дәріптейді. Өздерін сауда-саттық, Аллаһты зікір етуден (еске алудан) намазды орындаудан, зекет беруден тоспайтын адамдар бар…» «Нұр» сүресі, 36-37 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Рас, оған2 тауларды бағындардық. Олар онымен бірге іңірде әрі сәскеде Аллаһты дәріптейтін еді.» «Сад» сүресі, 18 аят. 1451. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Таң ертең және кешке жүз реттен: «Аллаһқа мадақ пен Оған мақтаулар» /Субхана-Ллаһи ва би-хамди-һи!/3, - деген, Ахірет күні өзімен бірге, ол сияқты айтқандарды, не соған бір нәсре косып айтқандарды есептемегенде, ешкім одан артық ешнәрсе алып келе алмаған балады. Муслим. 1452. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бір адам Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, келіп: «Иә Аллаһтың елшісі, кеше түнде мені шаққан шаяннан, менің қалай қиналғанымды білсең ғой!», - деді. Бұған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, егер сен жатар алдында: «Аллаһтың кәміл сөздеріне, Оның жаратылыстарынан сыйынамын» /А'узу би-кялимати-Лллаһи-т-таммати мин шарри ма халәқа/2, - десең, ол саған зиян келтірмес еді!», - деді. Муслим. 1453. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, таң ертең әдетте былай деп айтатынын жеткізді: «Иә Аллаһ, Сенің көмегіңмен таң атқанша өмір сүрдік, сондай-ақ Сенің көмегіңмен кеш батқанша өмір сүрдік, Сенің көмегіңмен өмір сүреміз, сондай-ақ Сен біздің өмірімізді аласың және Саған ораламыз» /Аллаһумма, би-кя асбахна, уә би-кя амсайна, уә би-кя нахйа, уә би-кя намуту ва иляй-кя-н-нушу-ру/, ал кешке жақын былай дейтін: «Иә Аллаһ, Сенің көмегіңмен кеш батқанша өмір сүрдік, Сенің көмегіңмен өмір сүреміз, сондай-ақ Сен біздің өмірімізді аласың және Саған ораламыз» /Аллаһумма, би-кя амсайна, ва би-кя нахйа, ва би-кя намуту уә иляй-кә-н-нушуру/3. Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1454. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Абу Бакр ас-Сиддиқ, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: «Иә Аллаһтың елшісі, маған таң ертең және кешке қандай сөздер айту керек, соны айтшы», - деді. Пайғамбар, Оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: ««Иә Аллаһ, жер мен көктің Жаратушысы, ғайып пен анықты білуші, бәрінің Раббы мен Қожасы, Сенен басқа құдай жоқ, деп куәлік беремін, сондай-ақ Өзіңе өзімнің нәпсәмнен және шайтанның зұлымдығы мен тұзағынан Сыйынамын» /Аллаһумма, Фатыра-с-самаууати уа-ль-арди, 'Алима-ль-ғайби уа-ш-шахадати, Рабба кулли шай'ин уа Малика-һу, ашһаду аллә иляһа иллә Анта, а'узу би-кя мин шарри нафси уә шарри--ш-шайтани ва ширки-һи/4, - де», - деді. Сосын Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұл сөздерді таң ертең, кешке және төсекке жатарде айт», - деді. Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1455. Хабар бойынша, Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кеш түсісімен әдетте былай дейтін: “Бізге және Аллаһтың иелігіндегі барлығына кеш түсті, Аллаһқа мақтау, серігі болмаған бір Аллаһтан басқа құдай жоқ!” /Амсайна уә амса-ль-мульку ли-Ллаһи, уә-ль-хамду ли-Ллаһи, лә иләһа иллә Ллаһу уахда-һу ля шәрикә лә-һу!/ Бұл хадисті жеткізуші былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл сөздермен қоса және былай айтты деп ойлаймын: "«Ол билік иесі, Оған Мадақ, және Ол бәрін істей алады. Раббым менің, мен Сенен осы түнде болатынның және осы түннен кейін болатынның игілігін сұраймын, сондай-ақ Саған осы түнде болатынның және осы түннен кейін болатынның зұлымдығынан сыйынамын! Раббым менің, Саған ықылассыздықтан және қаусаған кәрілкке (түсуден) сыйынамын. Раббым менің, Өзіңе Тозақ оты мен қабір азабынан сыйынамын!» /Ля-һу-ль-мульку, уә ля-һу-ль-хамду ва һууа 'аля кулли шай'ин қадирун. Рабби, ас'алю-кя хайра ма фи һазиһи-ль-ляйляти, уә хайра ма ба'да-һа! Рабби, а'узу би-кя мин аль-кәсәли, ва су'и-ль-кибари, Рабби, a'зу би-кя мин 'азабин фи-н-нари, уә 'азабин фи-ль-қабри!/ Сондай-ақ таң атқанда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейтін: «Бізге және Аллаһтың иелігіндегі барлығына таң атты…” /Асбахна уә асбаха-ль--мульку ли-Ллаһи…/1 Муслим. 1456. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Хубайб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Үш реттен: «Құлһу Аллаһу ахад…2», - ты және «муъаууазатайнды3» таң ертең және кешке үш реттен оқы, сонда бұл сені барлық жамандықтан сақтайды. Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1457. Хабар бойынша, Осман бин Аффан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Күнде таң ертең және кешке үш реттен: “Аллаһтың атымен, Оның атымен не көкте не жерде еш нәсре зиянын тигізе алмайды, Ол – Естуші, Көруші!” /Би-сми-Ллаһи аллязи ля йадурру ма'а исми-хи шай'ун фи-ль-арди ва ля фи-с-сама'и, ва хува-с-Сaмику-ль-'Алиму!/4 Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 249 ТАРАУ Ұйықтар алдында не деу керектігі жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Шексіз көктердің және жердің жаратылуында түннің және күндіздің өзгеруінде әлбетте ақыл иелері үшін дәлелдер бар. Олар тіке тұрып отырып, жамбасынан жатып Аллаһты еске алады. Сондай-ақ олар көктер мен жердің жаратылуы жайында ойланады да: “Раббымыз, Сен бұны босқа жаратпадың, Сен пәксің, бізді Өз азабыңнан сақта!”» «Аль-Имран» сүресі, 190-191 аяттар. 1458. Хабар бойынша, Хузайфа мен Абу Зарр, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, олар былай деді: Сенің атыңмен иә Аллаһ, мен өлемін және тірілемін. /Би-сми-кә, Алла-һума, ахйа уә амуту/1 Аль-Бухара. 1459. Хабар бойынша, Али, олған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол, бірде Аллаһтың елшісің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оған және Фатимға, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Төсекке жатардың алдында (не: …төсекке жатқан кезде): «отыз үш реттен “Аллаху Акбар“, “Субхана-Ллаһи“ және “Әль-хамду ли-Ллаһи“», - деп айтыңдар. Бұл хадистің басқа нұсқасында Пайғамбардаң, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: “Субхана-Ллаһи“, сөзін отыз төрт реттен айтыңдар. Бұл хадистің басқа нұсқасында Пайғамбардаң, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: “Аллаху Акбар“, сөзін отыз төрт реттен айтыңдар. Аль-Бухари; Муслим 1460. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, таң ертең әдетте былай деп айтатынын жеткізді: Сендерден кім төсекке жатқысы келсе, онда изарының сыртымен төсегін қақсын, өйткені ол оның ішінде не барын2 білмейді, сосын былай десін: «Иә Раббым, Сенің атыңмен жамбастап жаттым және Сенің атыңмен тұрамын. Егер Сен менің жанымды алсаң, онда рахым ет, ал егер Сен оны қайтарсаң, онда оны діндарлардың жанын қорғағаныңдай қорға. /Би-сми-кә, Рабби, уада'ту джанби уа би-кә арфа'у-ху, фа ин амсак-та нафси, фа-рхам-һа, уа ин арсальта-һа фа-хфаз-һа би-ма тахфазу би-һи 'ибада-кя-с-салихина/. Аль-Бухари; Муслим 1461. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, төсекке жатқысы келсе алақандарына үрлеп (сүпілеп) Құранның соңғы үш сүресін оқып, сосын қолдарымен денесінің бәрін сипайтын. Аль-Бухари; Муслим. Бұл хадистің Муслимде де аль-Бухарида да келтірген тағы бір нұсқасында, былай делінеді: Пайғамбар, оған Аллаһтың сәлемі мен игілігі болсын, егер төсекке жатқысы келсе қолдарының алақанын өзіне қаратып қосып оған үрлеп (сүпілеп) сосын: «Қульһу Аллаһу ахад…» – ты, сондай-ақ: «Қул аъузу бироббиль фалақ…», -ты, сондай-ақ: «Қул аъузу бироббин нас…», -ты оқып, сосын қолдарымен басы мен беті және денесінің алдыңғы жақтарынан бастап, қолы жеткенше, қолымен сипап шығатын және бұны үш ретттен қайталайтын. 1462. Хабар бойынша, аль-Бара бин ъАзиб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, маған былай деді: «Төсекке жатқың келген кезде, намаз оқырдың алдындағыдай дәрет ал да, сосын оң жамбасыңа жатып: «Иә Аллаһ, өз нәпсімді Саған бойұсындырдым және ісімді Өзіңе тапсырдым, әрі жүзімді Саған қараттым және сауабыңды үміт етіп, әрі азабыңнан қорқып, Саған арқа сүйедім. Сенен қашып өзгеден пана табу мүмкін емес, тек Саған қашып Өзіңнен пана тілеймін! Түсірген Кітабыңа және жіберген Пайғамбарыңа иман келтірдім. /Аллаһумма, инни аслямту нафси иляй-кә, уә фаввадту амри иляй-кә альджа'ту захри иляй-кә рағбатан уә рахбатан иляй-кә. Лә мальд-жа'а ва лә манджа мин-кә илля иләй-кә! Аллаһумма, аманту би-ки-таби-кә аллязи анзальта ва би-набиййи-кә алләзи әрсальта/1, - де, сонда егер де осыдан кейін өлсең, онда жаңа туған күйіңдегідеі жағадйда өлесің2, сондықтан бұл сенің сол күндегі соңғы сөздерің болсын. Аль-Бухари, Муслим. 1463. Хабар бойынша, Анаса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, төсекке жатардың алдында былай дейтін: “Бізді қоректендіріп сусындандырған, сондай-ақ бізге кепіл болып әрі бізге баспана берген Аллаһқа шүкір, өйткені кепіл етушісі мен баспана берушісі жоқтар қаншама” /Әль-хамду ли-Ллаһи аллязи ат'ама-на, уә сақа-на, уә кәфа-на уә ауа-на, фа кәм мимман ля Кяфийа ля-һу уә лә Му'уийа!/ Муслим. 1464. Хабар бойынша, Хузайфа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ұйықтағысы келсе, оң қолын басының астына қойып былай дейтін: “ Иә Аллаһ, мені құлдарыңды қайта тірілтетін Күні, Өзіңнің азабыңнан сақта” /Аллахумма, кы-ни 'азаба-кя йаума таб'асу 'ибада-кә!/ Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. Бұл хадисті Абу Дауд Хуфсаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтуымен тағы бір нұқасын келтіріп, онда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жоғарыда келтірген сөздерді үш рет қайталаған дейді. АЛЛАҺТАН ДҰҒА ЖАСАПСҰРАУ ЖАЙЛЫ КІТАП250 ТАРАУ Аллаһтан дұға жасап сұраудың қасиеті жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Маған жалбарыныңдар, тілектеріңді қабылдаймын» «Ғафыр» сүресі, 60 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Раббыларыңа жалбарынып, жасырын түрде тілеңдер. Күдіксіз Ол, шектен шығушыларды жақсы көрмейді» «Ағраф» сүресі, 60 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Егер құлдарым Мен туралы сенен сұраса: «Өте жақынмын, қашан Менен тілесе, тілеушінің тілегін қабыл етемін…»» «Бақара» сүресі, 186 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Немесе қиналғандар, Өзіне жалбарынғанда қабыл етіп, қиыншылықты айықтыратын…» «Нәміл» сүресі, 62 аят. 1465. Хабар бойынша, ан-Ну'ман бин Башира оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһтан сұрап дұға жасау құлшылық болып табылады. Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы әрі сенімді хадис», деп келтіреді. 1466. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын Аллаһқа қысқа әрі нұсқа сөздермен сұрауының түпкі негізін айтып, сондай-ақ сөздеріне басқа артық еш нәрсе қоспай жалбарынғанды жақсы көретін. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1467. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әдетте Аллаһтан былай сұрайтын: «Иә Аллаһ, бізге осы дүниеде де, мәңгілік дүниеде де жақсылық бер және бізді тозақтың отынан сақта!» /Аллаһумма, ати-на фи-д-дунйа хасанатан, ва фи-ль-ахырати хасанатан ва қи-на 'азаба-н-нари!/ Аль-Бухари; Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында ол мыналарды қосады: Анас Аллаһқа дұға жасағысы келсе ол осы сөздерді айтатын, ал ол тағы басқа нәрсе сұрағысы келсе де осыны айтатын. 1468. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мына сөздерді жиі айтатынын жеткізді: Иә Аллаһ, расында, мен Сенен тақуалықта, ұстамдылықта, және байлықта Өзіңнің басшалағаыңды сұраймын. /Аллаһумма, инни ас'алю-кя-ль-һуда, ва-т-туқа, ва-ль-'афафа ва-ль-ғина/ Муслим. 1469. Хабар бойынша, Тарик бин Ашйам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Егер қай бір адам Ислам (дінін) қабылдаса, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ондайға әрқашан дұрыстап намаз оқуды үйрететін, ал одан кейін Аллаһқа былай деп дұға айтуды талап ететін: «Иә Аллаһ, кешір мені, маған рахым ет, сондай-ақ мені тура жолға шығар, сондай-ақ маған ризық бер!» /Аллаһумма, ғфир ли, ва-рхам-ни, ва-хди-ни, ва 'афи-ни ва-рзуқ-ни!1/ Муслим. Бұл хадистің Тарик, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жеткізген тағы бір нұсқасында, ол Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтқандарын тыңдап отырғанында, оған бір адам келіп: «Иә Аллаһтың елшісі, мен өзімнің Раббымнан сұрағанымда не деуім керек?», - деді, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: ««Иә Аллаһ, кешір мені, маған рахым ет, мені құтқар және маған ризық бер!», - де, өйткені бұл сөздер сен үшін осы дүние мен о дүниегіні біріктіреді», - деді. 1470. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Амр бин аль-Ас, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Иә Аллаһ, жүректерді бағыттаушы (бұрушы), біздің жүректерімізді Өзіңе бағынуға бағытта (бұр) /Аллахумма, мусаррифа-ль-кулюби, сарриф кулюба-на 'аля та'ати-кя!/ Муслим. 1471. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сынақтың қиындығынан, қайғы соққысынан, жаман шешімнен және дұшпанның табалауынан Аллаһқа сыйыныңдар. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында (осы хадисті жеткізушілердің бірі) Суфиан былай дегені келтіріледі: Мен осылардың бірін өзімінің жанымнан қоспағаныма сеніміді емеспін. 1472. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, мен үшін менің барлық ісімде маған қорған болатын дінімді реттеп бер1, сондай-ақ мен өмір сұріп отырған осы дүниені реттеп бер2, сондай-ақ мен оған оралатын мәңгілік өмірді реттеп бер, сондай-ақ маған өмірімді тек игілік әкелетін еткіз, сондай-ақ мен үшін өлімімді барлық зұлымдықдықтан құтылдырушы еткіз! /Аллаһумма, аслих ли дини алләзи хува 'исмату амри, уә аслих ли дунйайа алләти фи-ха ма'аши, уә аслих ли ахырати алляти фи-һа ма'ади, уа-дж'али-ль-хайата зийадатан ли фи кулли хайрин, уа-дж'али-ль-маута рахатан ли мин кулли шаррин!/ Муслим. 1473. Хабар бойынша, Али, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Былай деп айт: «Иә Аллаһ, мені ақиқат жолына бағытта және мені бәрінде дұрыстыққа алып кел! /Аллаһумма-һди-ни ва саддид-ни!/ Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: Иә Аллаһ, расында, Өзіңнен басшылық пен дұрыстықты сұраймын! /Аллаһумма, инни ас'алю-кә-ль-һуда ва-с-садада!/ Муслим.
Иә Аллаһ, расында, Өзіңе әлсіздіктен, селқостықтан, қорқақтықтан, қаусаған кәріліктен және сараңдықтан сыйынамын, сондай-ақ Өзіңе қабір азабынан және өмір мен өлім сынағынан сыйынамын! /Аллаһумма, инни а'узу би-кя мин аль-'аджзи, уа-ль-кяәсали, уа-ль-джубни, уа-ль-харами уа-ль бухли, уа а'узу би-кә мин 'азаби-ль-кабри уа а'узу би-кә мин фитна-ти-ль-махйа уа-ль-мамати!/ Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: …қарыз ауырлығы мен адамдардың қысымшылығынан, /...уа даля'и-д-дайни ва ғалябати-р-риджали!/ Муслим.
Бірде мен Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Маған өзімнің намазымда Аллаһтан сұрауым үшін дұға үйретші», - деп сұрадым. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. былай деді: «Былай де: «Иә Аллаһ, мен өз-өзімді көп ренжіттім1 (не өз-өзіме зұлымдық жасадым), Сенен басқа ешкім күнәләрді кешірмейді! Маған Өзіңнің кешіріміңді сыйлап мені кешір және маған мейіріміңді төк, расында, Сен – Кешірімдісің, Мейірімдісің!» /Аллаһумма, инни залямту нафси зульман кәсиран, уа ля йағфиру-з-зунуба иллә Анта, фа-ғфир ли мағфиратан мин’инди-кә уа-рхам-ни, инна-кә Анта-ль-Ғафуру-р-Рахиму!/ аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Аба Бакрдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: …сондай-ақ өз үйімде…2 Бұл хадис «зульман кәсирән» (көп ренжіттім, көп зұлымдық жасадым), деп те жеткізіледі және «зульман кәбирән» (ұлы реніш әкелдім, ұлы зұлымдық жасадым), деп те жеткізіледі, сондықтан екі нұсқаны біріктіріп «кәсирән кәбирән» (өз-өзімді көп рет ұлы реніштермен ренжіттім, не көп рет өз-өзіме ұлы зұлымдықтар жасадым) деп, айту қажет. 1476. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, маған менің күнәләрім мен надандығымды және амалымдағы дағдылықсыздығымды, сондай-ақ Өзіңнің менен де жақсы білетініңді кешір! Иә Аллаһ, менің шынымен және әзілмен, қателесіп және біле тұра жасағандарымның (бәрін) кешір, өйткені осының бәрі маған тән! Иә Аллаһ менің бұрын жасаған және алдағы уақытта жасайтын, сондай-ақ менің жасырын және құпия жасаған, сондай-ақ Өзіңнің менен жақсырақ білетін (бүкіл) күнәләрімді кешір! Сен алдыға Жылжытушысың, - сондай-ақ Сен артқа Ысырушысың және барлық билік Сенде!» /Аллаһумма, ғфир ли хаты'ати уа джахли, ва исрафи фи амри уа ма Анта а'ляму би-һи минни»! Аллаһумма, ғфир ли джадди уа хазли, уа хата'и, уа 'амди ва куллю заликя 'инди! Аллаһумма, ғфир ли ма қаддамту уа ма аххарту, уа ма асрарту уа ма а'лянту, уа ма Анта а'ляму би-һи минни! Анта-ль-Mуқаддиму, уа Анта-ль-Муаххыру уа Анта 'аля кулли шай'ин қадирун!/ аль-Бухари, Муслим. 1477. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, істеген зұлымдығым мен істемеген зұлымдығымның (кесірінен) Өзіңе сыйынамын! /Аллаһумма, инни а'узу би-кә мин шарри ма 'амильту уа мин шарри ма лям а'маль!/ Муслим. 1478. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп Аллаһқа дұға айтқанын естіген: Иә Аллаһ, расында, Өзіңнің игіліктеріңнің тоқтап қалуынан, сондай-ақ Сенің сыйлаған нығметтеріңнің1 ауысуынан, сондай-ақ Сенің жедел қаһарыңнан және барлың Сенің қаһарыңның туғызатындардың бәрінен Өзіңе сыйынамын! /Аллаһумма, инни а'узу би-кя мин завали ни'мати-кә, уа тахауули 'афийати-кә уа фуджа'ати никмати-кя уа джами'и сахати-кә!/ Муслим. 1479. Хабар бойынша, Зайд бин Аркам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, расында, мен өзіңнің қорғаныңа әлсіздіктен, селқостықтан, сараңдықтан, қаусаған кәріліктен және қабір азабынан сыйынамын! Иә Аллаһ менің жаныма тақуалық нәсіп етіп оны тазарт, өйткені Сен – тазартушылардың ең абзалысың2, Сен – оның Қамқоршысы мен мен Қожасысың! Иә Аллаһ Өзіңе пайдасыз білімнен, бойұсынбайтын жүректен, тойымсыз жәннан (рухтан), жауапсыз дұғадан Өзіңе сыйынамын!» /Аллахумма, инни а'узу би-кямин аль-'аджзи, ва-ль-кясали, ва-ль-бухли, ва-ль-харами ва 'азаби-ль-кабри! Аллахумма, ати нафси таква-ха, ва закки-ха, Анта хайрун ман заккя-ха, Анта Валийу-ха ва Мауля-ха! Аллахумма, инни а'узу би-кя мин 'ильмин ля йанфа'у, ва мин кальбин ля йахша'у, ва мин нафсин ля ташба'у ва мин да'ватин ля йустадж-абу ля-ха!/ Муслим. 1480. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, Саған бойұсындым, Саған иман келтірдім, Саған үміт артамын, Сенен сұраймын, Сенің арқаңда айтысамын және Сенің төрешілігіңді (сотыңды) сұраймын, сондықтан менің бұрын жасағаным мен әлі жасамағанымды, сондай-ақ менің құпия әрі жәриә жасағанымды кешір! Сен – алдыға Шығарушысың және Сен – Шегіндірушісің, Сенен басқа, құдай жоқ! /Аллаһумма, аслямту, уа би-кә aмaнту, уа 'аляй-кя таваккяльту, уа иляй-кә анабту, уа би-кә хасамту уа иляй-кә хакәмту, фа-ғфир ли ма қаддамту, уа ма аххарту, уа ма асрарту уа ма а'лунту! Анта-ль-Му-қаддиму ва Анта-ль-Муаххыру, ля иляһа иллә Анта!/ Хадисті жеткізушілердің кей бірі мына сөздерді қосатын: …және Аллаһтың күш қуатына жететін күш қуат ешкімде жоқ! Аль-Бухари, Муслим.
Иә Аллаһ, расында, Өзіңе Оттың сынағы1 мен азабынан, сондай-ақ байлық пен кедейліктің кесірінен (зұлымдығынан) пана іздеймін (сыйынамын) /Аллаһумма, инни а'узу би-кә мин фитнати-н-нари, уа 'азаби-н-нари уа мин шарри-ль-ғына уа-ль-фақри!/ Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы әрі сенімді хадис», деп келтіреді. Бұл жерде Абу Даудтың нұсқасы беріліп тұр. 1482. Хабар бойынша, Зайд бин Иләкә, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ағасымен ағайындас (не болмаса нағашысы) Құтпа бин Малик, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, арқылы, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, жағымсыз құлықтылықтан, істен және бағыттан Өзіңе сыйынамын! /Аллаһумма, инни а'узу би-кә мин мункәрати-ль-ахләки, уа-ль-а'мали уа-ль-aхва'и!/ Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1483. Хабар бойынша, Шакаль бин Хумайд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен: «Иә Аллаһтың елшісі, маған қай-бір дұға үйретші», - дедім, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: «Иә Аллаһ, расында, мен құлағымның кесірінен2, көзімнің кесірінен3, тілімнің кесірінен, жүрегімнің кесірінен4 және жыныс мүшелерімнің кесірінен5 Өзіңе сыйынамын! /Аллаһумма, инни а'узу би-кя ми шарри сам'и, уа мин шарри басари, уа мин шарри лисани, уа мин шарри қальби уа ми шарри манийаи!/ Бұл хадисті ат-Тирмизи мен Абу Дауд «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1484. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, алапестен, жындылықтан, лепрден6 және басқа да ауыр кеселдерден Өзіңе сыйынамын! /Аллаһумма, инни а'узу би-кя мин аль-бараси, уа-ль-джунуни, уа-ль-джузами ва сайи'и-ль-ас-ками!/ Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1485. Хабар бойынша, Абу Хурайры, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Иә Аллаһ, Өзіңе аштықтан сыйынамын – онымен бір төсекте жату қандай қиын! – сондай-ақ Өзіңе сатқындықтан сыйынамын – ол нендей жаман қылық! /Аллаһумма, инни а'узу би-кә мин аль-джу'и, фа-инна-һу би'са-д-даджи'у, уа а'узу би-кя мин аль-хыйанати, фа-инна-һу би'сати-ль-битанату!/ Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1486. Хабар бойынша, Али, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде оған өзінің қожайынымен өзін сатып алу шартына отырған бір құл келіп: “Мен өзімнің шартымның талаптарын орындай алмай жатырмын, маған көметесші!”, - деді. Али, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деді: “Маған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, үйреткен бір сөздерді, саған үйретейін бе? (Егер) ол сөздерді (айтсаң), сенде Ухуд тауындай қарызың болса да, Аллаһ сен үшін оны береді1! Былай де: “Иә Аллаһ, Өзіңнің тыйым салған нәрселеріңнен, рұқсат еткен нәрселерің арқылы құтқар2 және кеңшілігіңмен, мені Өзіңнен басқаға мұқтаж болудан сақта! /Аллаһумма, кфи-ни би-халяли-кә 'ан харами-кә уа-ғни-ни би-фадликә 'амман сиуә-кә!3/ Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1487. Хабар бойынша, Имран бин аль-Хусайн, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оның әкесі Хусайнға, Аллаһқа дұға жасағанда айтуы үшін, мына екі сөздерді үйреткен: “Иә Аллаһ, маған Өзіңнің жолыңнан тайып кетпейтінді сіңір және мені жанымның кесірінен сақта! /Аллаһумма, аль-хым-ни рушди уа а'ыз-ни мин шарри нафси!/ Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді.4 1488. Хабар бойынша, Абу-ль-Фадль аль-Аббас бин Абд аль-Муталиб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен: “Иә Аллаһтың елшісі, маған Аллаһ Тағаладан сұрайтын бір нәрсеге үйретші”, - деп өтіндім, - сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Аллаһтан құтқаруын сұраңдар”, - деді. Ал біраз күндерден кейін мен оған келіп. “Иә Аллаһтың елшісі, маған Аллаһ Тағаладан сұрап тұратын дұға үйретші”, - дедім, - сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. “Иә Аббас, иә Аллаһтың елшісінің көкесі5, Аллаһтан осы дүние мен мәңгілік дүниеде құтқаруын сұраңдар!”, - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1489. Хабар бойынша, Шахр бин Хаушаб былай деді: Бірде мен Умм Саламадан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: “Иә діндарлардың анасы, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сенде болған кезінде Аллаһқа қандай дұғаларды жиі айтатын еді?”, - деп сұрадым. Ол: “Әдетте ол былай дұға айтатын: “Иә жүректердің халін өзгертуші1, менің жүрегімді Өзіңнің дініңде тұрақтат!” /Йа Муқаллиба-ль-қулюби, саббит қальби 'аля дини-кә/, - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1490. Хабар бойынша, Абу-д-Дарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Дауд, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһқа мына дұғаларды да айтатын: «Иә Аллаһ, мен Өзіңнен Өзіңнің махаббатыңды сұраймын және Өзіңді жақсы көретіндердің махабббатын сұраймын, сондай-ақ Сенің Махаббатыңа алып келетін амалдарға деген махаббатты сұраймын! Иә Аллаһ Өзіңнің мен үшін махаббатыңды, мен үшін өзімнен де артық, өзімнің жанұямнан да артық және салқын суды жақсы көргеннен де артық ет!» /Аллаһумма, инни ас'алю-кә хубба-кә, ва хубба ман йухиббу-кә әа-ль-'амалә-лләзи йубаллиғу-ни хубба-кә! Аллаһумма - дж'аль хубба-кә ахабба иләййа мин нафси, уа ахли уа-ль-ма'и-ль-ба-риди! Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1491. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһқа әрдайым және жиі мына сөздермен дұға жасаңдар: «Иә ұлылық пен жомарттық Иесі2…» /Йә За-ль-джаләли уа-ль-икрами.../ Бұл хадисті ат-Тирмизи мен ан-Насаи Рабиъи бин Амр, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, арқылы келтіреді. Аль-Хаким «Жақсы хадис», дейді. 1492. Хабар бойынша, Абу Умам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһқа көптеген дұғалар жасайтын да, оларды біз есімізде сақтай алмайтынбыз, сосын бірде біз оған: “Иә Аллаһтың елшісі, сен Аллаһқа көптеген дұға жасап, оларды біз есімізде сақтай алмадық!”, - дедік. Бұнымызға Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: “Сендерге осының бәрін біріктіретінді үйретейін бе? Былай деңдер: “Иә Аллаһ мен Өзіңнен Сенің пайғамбарың Мухаммад, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сұраған игілікті сұраймын және Өзіңнен Сенің пайғамбарың Мухаммад, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сыйынған барлық зұлымдығынан сыйынамын! Көмекті Өзіңнен ғана сұрау қажет, ал дұғаны қабыл етуді Өзің ғана шешесің және Аллаһтан басқа ешкімде күш қуат жоқ!” /Аллаһумма, инни ас'алю-кә мин хайри ма са'аля-кә мин-һу набийу-кә Мухаммадун, салля-Ллаху 'аляй-һи уа салләма, уа а'узу би-кә мин шарри маста'аза мин-һу набийу-кә Мухаммадун, салля-Ллаху 'аляй-һи ва салләма! Уа Анта-ль-муста'ану, уа 'аляй-кә-ль-баләгу уа ля хаулә ва лә қууата иллә би-Ллаһи!/ Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді.3 1493. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһқа мына дұғалармен жалбарынатын: «Иә Аллаһ, расында, Мен Өзіңнен Сенің мейіріміңді төккізіп, кешіріміңді тудыратын, сондай-ақ бәрінен құтқаратын, сондай-ақ игілікті көбейтетін, сондай-ақ Жәннәт нәсіп ететін және Оттан құтқаратын (амал) сұраймын!» /Аллаһумма, инни ас'алю-кә муджибати рахмати-кә, уа 'аза'има мағфирати-кә, уа-с-саләмата мин кулли исмин,уа-ль-ғанимата мин кули биррин, уа-ль-фауза би-ль-джаннати уа-н-наджата мин ан-нари!/ Бұл хадисті аль-Хаким Абу Абдуллаһ «Муслимнің талаптарын қанағаттандыратын сенімді хадис», деп келтіреді.1 251 ТАРАУ Жаныңда жоқ басқа біреуге дұға жасаудың қасиеті жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай олардан кейін келгендерге де (бұл олжадан) беріледі. Олар: «Раббымыз! Бізді әрі бізден бұрын иман келтірген туыстарымызды жарылқай көр!…» «Хашыр» сүресі, 10 аят. Аллаһ Тағала айтты: «…өзіңнің және мүмин ер, әйелдердің күнәләрәнің жарылқауын тіле!…» «Мухаммад» сүресі, 19 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Раббымыз! Есеп құрылатын күні, мені, әке-шешемді және мүминдерді жарылқа!2» «Ибраһим» сүресі, 41 аят. 1494. Хабар бойынша, Абу-д-Дарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһтың кез-келген құлы жанында жоқ бауыры үшін Аллаһқа жалбарынып дұға жасаса, жанындағы переште оған әрдайым: «Саған да сұрағаның болсын!», - деумен болады. Муслим. 1495. Хабар бойынша, Абу-д-Дарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп жиі айтатындығын жеткізді: Мұсылманның жанында жоқ бауыры үшін сұраған дұғасы қабыл, өйткені, оның басының жанында ерекше тапсырма алған переште бар, сонда ол мұсылман, өзінің жанында жоқ бауыры үшін игілік тілеп дұға жасаған сайын ерекше тапсырма алған періште: «Амин, саған да сұрағаның бұйырсын!», - дейді. Муслим. 252 ТАРАУ Аллаһқа дұға жасап сұрауға байланысты кейбір мәселелер жайында. 1496. Хабар бойынша, Усама бин Зайд, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер кімде-кім өзіне жақсылық жасағанға: «Саған Аллаһ хайырымен қайтарсын!» /Джаза-кә-Ллаһу хайран!/, - десе, онда ол өзінің рахметін айтқаннан (ризашылығын білдіргеннен) де, көп іс істеген саналады. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1497. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өздеріңе қарғыс айтпаңдар, өздеріңнің балаларыңа қарғыс айтпаңдар және өздеріңнің дүниелеріңе қарғыс айтпңдар, өйткені ол Аллаһтан сый сұрайтын уақыт аралығында айтып қалуы мүмкін1, (ал егер сол кезге) тап келіп қалса, онда Ол сұрағандарыңды береді. Муслим. 1498. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өзінің Раббына құл, сәжде уақытында ең жақын саналады, сондықтан (сол уақытта) Оған дұғаны жиірек жасаңдар. Муслим. 1499. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Мен Аллаһтан сұрап дұға жасадым, ал Ол менің дұғама жауап бермеді», - деп, асықтырмасаңдар, сендердің әр қайсысыларыңның дұғаларыңа жауап бар. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде былай деп айтқаны келтіріледі: «Аллаһтың құлының дұғасы, ол күнә істі не болмаса туыстарымен қарым-қатынасты үзуді сұрағанша және асығысттық танытпайынша қабыл». Адамдар: «Иә Аллаһтың елшісі, асығыстық танытпайыншасы не?», - деп сұрады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұл дегеніміз, ол: «Мен Аллаһқа дұға жасап сұрай бердім, бірақ мен Оның жауап бермекші болғанын көрмедім!», - деп айтқаны, осыдан кейін оған Аллаһтан сұрап дұға жасау ауыр болады да, сосын одан бас тартады», - деді. 1500. Хабар бойынша, Абу Умам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. “Қай дұғаға, ол қабыл болады деп үміт артуға болады?”, - деп сұрады. Ол: “Аллаһқа түннің ішінде жасаған дұға мен парыз етілген намаздардан кейінгі жасалған дұға”, - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1501. Хабар бойынша, Убада бин ас-Самит, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Жер бетінде тұратын мұслмандардың қайсысы болмасын, күнәлі істер мен туыстық қарым-қатынастарды бұзудан бөлек, Аллаһ Тағаладан сұрап дүға жасаса, Аллаһ оған сұрағанын міндетті түрде береді, не болмаса сол сұрағанының көлеміндей көлеміндегі зұлымдықты қайтарады», - деді. Адамдардың бірі: «Онда біз Аллаһқа жиірек дұға жасаймыз», - деді – сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Аллаһ болса сендерге (сұрағандарыңнан да) көбірек береді», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы әрі сенімді хадис», деп келтіреді. Бұл хадисті Абу Саъидтың жеткізуімен Аль Хаким де келтіреді, оның нұсқасында Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәілемі болсын, былай дейді: …не болмаса оған сұрағанының көлеміндейді, ол үшін сақтап қояды.
Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қайғыға душар болса әлетте былай дейтін: «Жұмсақ әрі Ұлы Аллаһтан басқа құдай жоқ. Ұлы Ғаршының Раббы Аллаһтан басқа құдай жоқ Аспанның Раббы, жердің Раббы және ардақты ғаршының Раббы Аллаһтан басқа құдай жоқ!» /Лә иләһа лллә-Ллаһу-ль-'Азыму-ль-Халиму, лә иләһа илля-Ллаһу, Раббу-ль-'арши-ль-'азыми, лә иләһа илля-Ллаһу, Раббу-с-самаууати, уа Раббу-ль-арди, уа Раббу-ль-'арши-ль-кәрими!/1 Аль-Бухари; Муслим 253 ТАРАУ Аллаһқа жақын (әулие) адамдардың кереметтері2 және олардың қасиетттері жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Біліңдер! Расында, Аллаһтың достарына хауіп-қатер жоқ, әрі олар қайғырмайды. Сондай иман келтіріп тақуа болғандар. Оларға дүние тіршілігінде де ахіретте де қуаныш бар. Аллаһтың сөздерінде өзгерістер жоқ. Міне ірі қол жетушілік осы.» «Юныс» сүресі, 62-64 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «(Періште) оның астыңғы жағынан: «Кейіме, Раббың астыңнан бір бұлақ жаратты3», - деп дауыстады. «Құрманың бұтағын өзіңе қарай сілкі, саған жас құрма түседі» (, - деген үн келді). Ал енді же де іш…» «Мәрям» сүресі, 24-26 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Зәкәрия оның бөлмесіне әр кіргенде, оның қасында қорек (тамақ) тапты. (Сосын бірде:) «Иә Мәрям! Осы саған қайдан келді?», - деді. Мәрям: «Ол Аллаһтың қасынан, шексіз Аллаһ қалаған құлын есепсіз ризықтандырады», - деді.» «Аль-Имран» сүресі, 37 аят. Аллаһ Тағала айтты: «(Олар өзара): «Әйтеуір елдеріңнен де олардың Аллаһтан өзге табынғандарынан да айырылдыңдар, енді үңгірге бекініңдер. Сендерге Раббыларың рахметін шассын! Сондай-ақ сендер үшін істеріңде оңайлық әзірлесін. (Мухаммад) қарасаң: күн шыққан сәтте, үңгірлерінің оң жағынан ауытқығанын, күн батқан сәтте, оларды сол жақта қалдырғанын көрер едің…» «Қеһф» сүресі, 16-17 аяттар. 1503. Хабар бойынша, Абу Мухаммад Абд ар-Рахман бин Абу Бакр ас-Сиддик, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Перде арты тұрғындары кедей адамдар болатын да, бірде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Кімнің үйінде екі адмдық тамақ болса, өзімен бірге үшіншісін алсын, ал кімде төрт адамдық болса, өзімен бірге бесіншісін алсын (не алтыншысын)», - деді – сонда Абу Бакр үйіне үш адамды алып келді, ал Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, болса өзімен бірге он адамды алып кетті. Абу Бакр жайлы айтатын болсақ, ол Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, үйінде кешкі тамағын ішіп алып, өзі де сонда құтпан намазына қалған болатын, ал үйіне Аллаһтың қалаған уақытынан кейін ғана оралды. Әйелі оған: «Саған сенің қонақтарыңа оралуына не кедергі болды?"» - деді. Ол: «Сен оларға кешкі тамақ бермедің бе не?, - деп сұрады. Әйелі: «Оларға тамақ ұсынылды, бірақ олар сен келгенше тамақ жеуден бас тартты!», - деді. Абд ар-Рахман сөзін балай жалғастырды: Сонда мен кетіп тығылдым1, ал Абу Бакр: «Иә надан!», - деп айқайлап ұрыса бастады, ал дастарханға қайтадан тамақ қойылған соң жанұясының адамдарына: «Жеңдер, бұл сендерге игілік алып келмесін, ал мен болсам, Аллаһтың атымен ант етемін, бұны ешқашан жемеймін!», - деді. Абд ар-Рахман сөзін былай жалғастырды: Аллаһтың атымен ант етемін, біз бір бөлік тамақ алсақ болды, оның астынан одан да көп тамақ пайда болып жатты да, бұл бәрі тамаққа тойғанша жалғасып жатты. Ыдысқа қарап, Абу Бакр әйелінен: «Иә бану фирастың қарындасы, бұл не?!», - деп сұрады. Әйелі: «Қуанышыммен ант етемін, қазір тамақ, алғашқысынан үш есе көбеді!», - деді. Сонда Абу Бакр сол тамақтан ауыз тиіп: «Расында, бұл шайтанның ісі!2», - деп өзінің тамақ ішпеуге барген анты жайлы айтты, сосын (тамақтан) үлкен бір бөлігін жеді, ал сосын қалған тамақты Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, апарып берді, тамақ онда таң атқанша болды. Ал бұған дейін біз бір рудың адамдарымен келесем шарт жасақан болатынбыз, оның уақыты өткен соң Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, он екі адам тағайындап, олардың әр қайсысының басында Аллаһқа белгілі мөлшерде адамдар болды, сонда олардың бәрі осы тамақтан жеді. Бұл хадистің Абу Бакр келтірген тағы бір нұсқасында, Абд ар-Рахманның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Сонда Абу Бакр ол тамақтан жемейтіндігіне ант берді, оның әйелі де осыған ант берді, ал қонақ (не: …қонақтар) болса, үй иесі жемейінше жемейтнідігіне (не: …жемейтіндіктеріне) ант берді. Сонда Абу Бакр: «Бұл шайтаннан!», - деді де, өзіне тамақ берілуін талап етіп жеді, қалғандары да жеді. Сонда тамақтан қай бір бөлік алынбасын, оның астынан одан да көбі пайда болып жатты. Абу Бакр әйелінен: «Иә бану фирастың қарындасы, бұл не?!», - деп сұрады. Әйелі: «Қуанышыммен ант етемін, қазір тамақ болғанынан үш есе көбеді!», - деді. Олар тамақты жеп алды да, бұл тамақты Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, беріп жіберді. Абд ар-Рахман сөзінің арасында Пайғамбардың да, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, осы тамақтан жегенін айтып өтті. Бұл хадистің Абу Бакр келтірген тағы бір нұсқасында мыналар айтылады: Абу Бакр Абд ар-Рахманға: «Мен Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кеттім, ал сен болсаң оларға тамақ бер де, мен келгенше дұрыс сый-сыяпат көрсет!», - деді. Осыдан кейін Абд ар-Рахман оларға (үйінде) барын алып келіп: «Жеңдер», - деді. Олар: «Үйдің иесі қайда?», - деп сұрады. Абд ар-Рахман оларға тағы да: «Алыңдар», - деді – бірақ олар: «Осы үйдің иесі келмейінше біз жемейміз!», - деді. Абд ар-Рахман оларға: «Біздің сыйымызды қабыл алыңдар, не болмаса, расында, ол кетіп, сендер тамақ жемеген болсаңдар, одан көп сөгістер естиміз», - деді, бірақ олар бас тартты. Абд ар-Рахман сөзін былай жалғастырды: Мен Абу Бакрдің маған ашуланатынын білдім де, ол келген кезде кетіп тығылып қалдым. Абу Бакр: «Сендер не істедіңдер?», - деп сұрады да, үйдегілер бәрін айтып берді. Сонда ол: «Иә Абд ар-Рахман!», - деп шақырды, бірақ мен үндемедім, ол тағы да: «Иә Абд ар-Рахан!», - деп шақырды, бірақ мен тағы да үндемедім, сонда ол: «Иә надан, Аллаһтың атымен, деймін, егер сен менің даусымды естіп тұрсаң маған келуің керек!», - деді. Сонда мен шығып: «Қонақтарыңнан өзің сұра!», - дедім, сонда олар: «Ол саған шындықты айтты, расында ол тамақ әкелді», - деді. Ол: «Седер мені күттіңдер ме не, бірақ мен Аллаһтың атымен ант етемін, бүгін түнде тамақ жемеймін!», - деді. Қонақтар: «Аллаһтың атымен ант етеміз, сен жемейінше біз де жемейміз!», - деді. Абу Бакр. «Сендерге қайғы келгір, сендер неге біздің сыйымызды қабылдамайсыңдар?!», - деді. Сосын Абд ар-Рахманға. «Тамағыңды алып кел!», - деді, сосын тамақты әкелісімен, оған қолын салып: «Аллаһтың атымен! Алғашқысы – шайтаннан», - деп өзі жеді және қалғандары да жеді. Аль-Бухари, Муслим. 1504. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сендерге дейін өмір сүрген халықтың ішінде дұрысы жүректеріне сіңірілген1 адамдар болатын, ал менің үмметімнің ішінде сондай адам болған болса онда ол адам Омар. Бұл хадисті аль-Бухари келтіреді, ал Муслим бұл хадистің Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жеткізген нұсқасын келтіреді. 1505. Хабар бойынша, Жәбир бин Самур, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Куфа1 тұрғындары Омар бин аль Хаттабқа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Саъад2, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жайлы шағымданды, сонда ол оны орнынан алып тастап басқарушы етіп оларға Аммарды3 тағайындады. Олар өздерінің шағымында, оның (Саъадтың) дұрыстап намаз оқымайтындығын айтып келеді. (Бұның бәрін естіген) Омар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оған адам жіберіп (Саъадқа ол келген соң): «Иә Абу Исхақ, бұл адамдар сенің намазды дұрыстап өткізбейді деп жатыр!», - деді. Жауап ретінде ол: «Мен жайлы айтатын болсақ, Аллаһтың атымен ант етемін, расында, мен олармен Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қалай намаз оқыса, тура солай намаз оқыдым! Таң намазында алдыңғы екі ракатты ұзартып, ал кейінгі екі ракатты қысқартып отырдым», - дейді. Омар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мен сен жайлы солай ойлап едім, иә Абу Исхақ!», - дейді. Содан соң ол онымен бірге ол жайлы қала жұртшылығын сұрастыру үшін, Куфаға бір (не: …бірнеше адамды…) адамды ертіп жібереді. Сонда ол адамның Саъад, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жайлы сұрап, ал онда оны мақтамаған бір де бір мешіті қалмайды. Осылай ол бану абс мешітіне кіргенше жалғасады, онда Усама бин Қатад аты, ал халық арасындағы лақап аты Абу Саъад орнынан тұрып: «Сен сұрап жатқан соң айтайын, Саъад бірде-бір әскери жорыққа қатысқан жоқ, әскери олжаны тең бөлген емес және сот ісінде әділдікті ұстанған емес», - деді. Бұны естіген Саъад орнынан тұрып: «Онда, Аллаһтың атымен ант етемін, мен Аллаһтан үш нәрсені сұраймын: «Иә Аллаһ, егер сенің осы құлың өтірікші болса және орнынан тек қана өзін көрсетіп және даңқын көтеру үшін тұрған болса, онда оның өмірін ұзарт, сондай-ақ кедейлігін ұзарт және оны сынақтарға душар ет!», - деді. Сонда осының бәрі орындалды, ал артынан ол адамнан жағдайын сұрағандарға ол: «Мен – жұрдайлықпен сыналып жатқан қартпын, сондай-ақ маған Саъадтың қарғысы тиді», - дейтін. Осы хадисті Жәбір бин Самурадан жетькізуші Абд альМалик бин Умайр, былай деді: Сосын мен ол адамды кәріліктен қасы көзіне түсіп, ал өзі болса жас қызмиеткер қыздардың жолын бағып, оларды қолдарынан ұстамқшы болған күйінде көрдім. Аль-Бухари, Муслим. 1506. Хабар бойынша, Урв бин аз-Зубайр, ол былай деді: Кезінде Аруа бинт Аус, Саъид бин Зайд бин Нуфайләға, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, қарсы Мурван бин аль-Хакамға Саъид оның жерін хақысыз басып алды деп, шағымданып, тартыс бастайды. Марванның сұрақтарына, Саъид былай дейді: «Мен Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, естіген соң, қалайша оның жерін басып аламын?!», - дейді. Марван: «Ал Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сен не естідің?», - деп сұрайды. Сонда Саъид: «Мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ахіретте ақысыз алақан жер алғанның мойнына жеті жерден жиналғаны оралады», - дегенін естідім», - дейді. Марван: «Осыдан кейін мен сенен ешқандай дәлел талап етпеймін», - деді. Сонда Саъид. «Иә Аллаһ, егер ол өтірік айтқан болса, оның жанары сөнбейінше өлтірме және оны, өзінің жерінде өлтір!», - деді. Урв сөзін былай жалғастырды: Расында, ол соқыр болғанша өлмеді және бір күні өзінің жерінде келе жатып бір шұңқырға құлап жан тапсырды. Аль-Бухари, Муслим. Муслим бұл хадистің Мухаммад бин Зайд бин Абдуллаһ бин Омар кеолтірген, мағынасы аз-Зубайрдың жеткізгенімен сәйкес келетін тағы бір нұсқасын келтіреді. Ол нұсқада Мухаммад бин Зубайрдың айтуымен, көзі соқыр болған сол әйел, үйлердің қабырғасымен жылжып отырып, өзі таласқан жердегегі құдықтың жанына келіп, сол құдыққа құлап түсіп, сол құдық оған мола болғандығы баяндалады. 1507. Хабар бойынша, Жәбір бин Абдуллаһ, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Ухуд соғысы болардың алдыңғы түнінде мені әкем шақырып алып былай деді: «Мен Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, алдыңғы сахабаларының қатарында қаза боламын, деп ойлаймын, сондықтан, расында, менің өлімімнен кейін мен үшін Пайғамбарды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, санамағанда, сенен басқа жақын ешкім қалмайды. Менің қарызым бар, оны төлеп таста және саған апаларыңа жақсы қарым қатынас жасауыңды өсиет етемін!». Ал таңертең ол, расында, бірінші қаза болды, алдымен мен оны бір адаммен бірге (бір қабірге) жерледім1, бірақ оны басқаның жанында қалдыру маған ұнамағандықтан, алты айдан соң оның денесін (мәйітін) қазып алып басқа жерге бөлек жерлегенімде, оның құлағын есептемегенде, денесі сол жерлеген кезімдегі қалпында жатыр екен2. Аль-Бухари, Муслим. 1508. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабаларынан екі адам, қараңғы түнде «Пайғамбардан, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, шыққандарында, олардың алдарынан жолдарына сәулесін шашқан шамға ұқсас екі нәрсе жарқырады, ал олар айырылысқанда олардың жарқырауықтары да екіге бөлініп, олар үйлеріне жеткенше (жол көрсетіп) жарқырауларын тоқтатпады. Бұл хадисті аль-Бухари түрлі нұсқалармен келтіреді. Олардың бірінде ол екі адам Усайд бин Худайр мен Аббад бин Бишр делінеді, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын. 1509. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, басшысы етіп Асим бин Сәбит аль-Ансариді, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, тағайындап, тыңшылыққа он адамды жорыққа аттандырады. Олар жолға шығып Усфан мен Меккенің арасындағы аль-Худата атты жерге жеткенде олар жайлы бану лихйан, деп атайтын хузайл руының адамдарына белгілі болады, сонда олардың ізімен жүз шақты садақшы мен сақпаншы аттанады3. Оларды байқасымен Асим мен оның жолдастары бір төбешікке бекінеді, ал ол адамдар оларды қоршап: «Түсіңдер де, беріліңдер, ал біз болсақ сендерді өлтірмейтінімізге уәде береміз!, - дейді. Бұған Асим бин Сәбит: «Өзім жайлы айтатын болсам, онда мен түспеймін де және кәпірдің рахымына берілмеймін! Иә Аллаһ, біз жайлы Өзіңнің Пайғамбарыңа хабарла!, - дейді. Сонда олар садақтарынан оларды атқылап Асимді өлтіреді, ал олардың үшеуі Хубайб, Зайд бин ад-Дасина және біреуі, олардың уәделеріне сеніп төмен түседі. Олар кәпірлердің қолына түскен соң, кәпірлер садақтарының адырнасын (жібін) шешіп алып, оларды байлап тастайды, сонда олардың арасындағы үшіншісі: «Бұл – бірінші опасыздық! Аллаһтың атымен ант етемін, мен сендерге қосылмаймын, өйткені мына өлтірілгендер мен үшін жақсы үлгі»!, - деді. Сонда кәпірлер оны күштеп сүйреп оны өздерне бағындырмақшы болды, ал ол олармен жүруге бағынбаған кезде, олар оны өлтіреді. Хубайб пен Зайд ад-Дасин жайлы айтатын болсақ, оларды Меккеге апарып құлдыққа сатып жібереді, бұл оқиға Бадр соғысынан кейін болған болатын. Хубйбты Бадр соғысында, Хубайбтың өзі өлтірген аль-Харис бин Амир бин Нуфаль бин Манафтың балалары сатып алады да, олар оны өлтіруге бел буғанша, аз уақыт тұтқын ретінде болады. Бұл туралы білген Хубайб денесінің түгін қыру үшін аль-Харситің қыздарының бірінен ұстара ала тұрады. Осы арада ұстара берген әйелдің кішкентай баласы ойнап жүріп, ол әйел байқамай қалған кезде Хубайбтың жанын келеді. Ол әйел баласын, қолына ұстара ұстаған Хубайб тізесне отырғызып алғанын көріп шошынғаны соншалық, Хубайб оны байқап қалады да: «Сен мені оны өлтіреді, деп қорқасың ба? Мен олай істемеймін!», - дейді. Сонда ол әйел: «Аллаһтың атымен ант етемін, мен Хубабтан жақсы тұтқын көрген емеспін! Сондай-ақ, Аллаһтың атымен ант етемін, бірде мен ол кісенге тұсауланған кезінде оның қолына бір шоқ жүзім ұстап жеп (отырғанын) көрдім, ал ол уақытта Меккеде ешкімде жүзім болмаған болатын!», - деді. Сондай-ақ ол әйел былай деді: «Расында, бұл – Аллаһтың Хубайбқа берген ризығы». Ал олар оны өлтіру үшін, харамның жерінен, өлтіруге болатын қашықтыққа алып шыққанда1 Хубайб оларға: «Маған екі ракат намаз оқуға мүмкіншілік беріңдер», - дейді. Олар оған оны орындауға мүмкіншілік береді де, ол екі ракат намаз оқып болған соң: «Иә Аллаһ, егер мені қорқып жатыр, деп есептемегенінде, мен міндетті түрде қосар едім!2 Иә Аллаһ, олардың санын есепте де, оларды бірінен кейін бірін құрт және олардан ешкімді қалдырма!», - деді. Сосын ол: «Егер мен мұсылмен болып өлсем мен үшін Аллаһ жолында қалай өлсем де бәрі бір. Бұл – Аллаһ үшін, егер Ол қаласа, быт-шыт болған дененің буындарын игіліктейді», - деді. Сонымен, шыдамдық танытып және өлімінің алдында екі ракат намаз оқыған Хубайб, өлім жазасы күтіп тұрған әр-бір адам үшін орындайтын, екі ракат намаз оқу салтының алдын бастады. Ал Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, болса, олар апатқа ұшыраған күні-ақ, олар жайлы өзінің сахабаларына хабарлады3. Ал кейбір құрайштар жайлы айтатын болсақ, олар Асим бин Сәбиттің өлімі жайлы естігеннен кейін оның өлген жеріне, оны нақ сол екенін көріп тану үшін, оның денесінен бір нәрсесін (кесіп) алып келулеріне әмір беріп, өздерінің адамдарын жібереді, өйткені Амир бұрын құрайыштардың белгілі адамдарының бірін өлтірген болатын, бірақ Аллаһ Асимнің денесіне ара секілді бір нәрсенің бұлтын жіберіп, ол (бұлт) оның денесінен қай бір нәрсені кесіп алуға бөгет жасайды. Аль-Бухари. Бұл тарауға қатысты көптеген хадистерді осы кітаптың басқа тарауларында келтірдік, мысалыға, бақсы мен машайыққа барып жүрген жігіт туралы хадис1, Журайдж жайлы хадис2, үңгірдің ішінде аузын тас басып қамалып қалған адамдар жайлы3 және бұлттың ішінен: «Пәленшенің бағын суғар», деген дауыс естіген адам жайлы хадис4. Сондай-ақ бұл тарауға байланысы көптеген меңзеулер бар, ал жетістікке тек Аллаһ әкеледі. 1510. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Мен Омардың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бір нәрсе жайлы: «Расында, мен осылай болады», - деп айтқанын естісем, артынша шынымен-ақ ол қалай ойласа, дәл солай болатын. Аль-Бухари. ТЫЙЫМ САЛЫНҒАН АМАЛДАР ЖАЙЛЫ КІТАП 254 ТАРАУ Ғайбат (жаман) сөздерді айтуға болмайтындығы және тілге ие болу керектігі жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «...Сыр тексермеңдер, біреуді-біреу ғайбаттамасын. Біреулерің өлген туысының етін жеуді жақсы көреді ме? Әрине оны жек көресіңдер. Расында, Аллаһ тәубені қабыл Етуші, Мейірімді» «Хұжрат» сүресі, 12 аят. Аллаһ Тағала айтты: Өзің білмеген нәрсенің соңынан түспе: расында, құлақ көз және жүрек олардың барлығы олардан сұралады» «Ісра» сүресі, 36 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы5 дайын» «Қаф» сүресі, 50 аят. Әр-бір ақыл-есі дұрыс адам, пайдасы айқын нәрселерден басқаның бәрінен, өзінің тілін ұстау керектігін біл. Ал айтылатын сөздердің пайдасы болмайтын болса, онда Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сүннеті бойынша, ондай сөздерден өз-өзін ұстау керек, өйткені рұқсат етілген сөздердің өзі жаман рұқсат етілмеген сөдер болып шығуы мүмкін, ал өз-өзін күнәдән сақтаудан жақсы ешнәрсе жоқ.
Кім Аллаһқа және Ахіретке иман келтірген болса, (тек) жақсылықты сөйлесін не үндемесін6. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадис сөйлегенде тек оның игілігі болса ғана сөйлеуге болатындығы жайлы айтылып тұр, яғни – сөйлейтін сөздің пайдасы айқын болса, ал егер айтылатын сөздің пайдасы жайында күмәндар болса, онда сөйлеудің қажеті жоқ.
Бірде мен: «Иә Аллаһтың елшісі, мұсылмандардың ішіндегеі ең жақсысы кім?», - деп сұрадым. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Өзінің тілімен және қолымен басқаларға зиянын тигізбейтіні», - деп жауап берді. Аль-Бухари, Муслим. 1513. Хабар бойынша, Сахл бин Са'д, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімде-кім маған жағының арасындағысы1 мен аяғының арасындағысына кепілдік берсе, мен оның Жәннәтқа кіретіндігіне кепілдік беремін2. Аль-Бухари, Муслим. 1515. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһтың құлы ойланбай айтқан сөзінің салдарынан, тайып құлап Тозақтың отына түсуіі (мүмкін), сонда оның құлаған жерінен Тозақтың шетіне дейінгі ара қашықтық шығыс пен батыстың ара қашықтығындай болады. Аль-Бухари, Муслим. 1515. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһтың құлы, оған өзі мән бермей, Аллаһ Тағала риза болатын сөздерді айтуы мүмкін, ал Аллаһ ол сөздер үшін оны көп сатыға жоғарылатады. Сондай-ақ, расында, Аллаһтың құлы, оған өзі мән бермей, Аллаһ Тағаланың қаһарын туғызатын сөздерді айтуы мүмкін, сонда ол сөздер үшін ол Тозаққа тасталынады. Аль-Бухари. 1516. Хабар бойынша, Абу Абд ар-Рахман Билял бин аль-Харис аль-Музани, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, кей кездері адам Аллаһқа ұнамды сөздер айтады, сонда ол сөздерінің қандай дәрежеге көтерілгененін сезбейді де, ал Аллаһ болса оны сол айтқандары үшін, Өзімен кездесетін Күнге дейін Өзінің мейірімін көрсететіндердің қатарына жазады! Сондай-ақ, расында, кей кездері адам Аллаһтың қаһарын тудыратын сөздер айтады, сонда ол сөздерінің неге жеткенін сезбейді де, ал Аллаһ болса оны сол айтқандары үшін, Өзімен кездесетін Күнге дейін Өзінің қаһарында болатындардың қатарына жазады! Бұл хадисті Малик «Аль-Мууаттада» келтіреді және ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1517. Хабар бойынша, Суфйан бин Абдуллаһ, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен: «Иә Аллаһтың елшісі, мен ұстанатын бір нірсе айтшы», - дедім, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: ««Менің Раббым – Аллаһ», - де, сосын туралықты ұстан1», - деді. Мен: «Иә Аллаһтың елшісі, сен мен үшін ең көп қауіптенетінің не?», - дедім, сонда ол өзінің тілін ұстап: «Мынадан», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы әрі сенімді хадис», деп келтіреді. 1518. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһты еске алудан басқа тұрғыда көп сөзділікіті ұстанбаңдар, өйткені Аллаһ Тағаланы еске алудан басқадағы көп сөзділік жүректің қатыгездігінің белгісі, ал қатігез болса, расында, Аллаһтан адамдардың ішіндегі ең алысындағылардан болады2! Ат-Тирмизи. 1519. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жәннәтқа, Аллаһ оның екі жағы мен аяғының арасындағының зұлымдығынан сақтаған кіреді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1520. Хабар бойынша, Укба бин Амир, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен: «Иә Аллаһтың елшісі, құтылуға не алып келеді?», - деп сұрадым, сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Айтқан сөздерің өзіңе қарсы шықпас үшін тіліңді ұста, үйіңді өзің үшін кең сана3, және күнәләрің үшін жыла», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1521. Хабар бойынша, Абу Са'ид аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адам баласы таң ертең ұйқыдан тұрғанда, оның денсінің мүшелері тіліне өздерінің бағаныштылығын білдіріп былай дейді: «Біз үшін Аллаһтан қорық, өйткені біз саған тәуелдіміз, егер сен туралықты ұстансаң, онда біз де түзу боламыз, ал егер сен қисайсаң, онда біз де қисайамыз». Ат-Тирмизи. 1522. Хабар бойынша, Му'аз, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен: «Иә Аллаһтың елшісі, айтшы, қандай амал мені Оттан алыстатып Жәннәтқа кіруіме себеп болады?», - деп сұрадвм. Жауап ретінде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сен үлкен (маңызды) нәрсе жайлы сұрадың, расында, кімге Аллаһ Тағала оны жеңілдетсе, ол жеңіл болады: Аллаһқа құлшылық етіп Одан басқа ешкімге құлшылық етпе, намаз оқы, зекет төле, Рамадан кезінде ораза ұста және Үйге1 Қажылық жаса», - деді. Сосын Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мен саған игілік қақпаларын нұсқайын ба? Ораза – қалқан, су отты сөндіргендей, садақа күнәләрді сөндіреді, сондай-ақ – адамның түн ішінде оқыған намазы», - деп сосын мына аяттарды оқыды: «Олардың жамбастары төсектерінен ажырап, (түнде ұйқыдан тұрып) Раббыларын қорқа дәмете жалбарынады. Сондай-ақ олар берген несібемізден тиісті орынға жұмсайды. Ешкім қылмысы жаққандықтан (істеген ісі үшін) өздерне көмес (ғайып) сақтаулы қуанышты сыйлықты білмейді2» Сосын Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Саған бұл істің ең бастысы оның тіректері мен шыңы жайлы хабарлайын ба?, - деді. Мен: «Әриә, иә Аллаһтың елшісі», - дедім, сонда ол: «Бұл істің ең бастысы Ислам, оның тірегі намаз да, ал шыңы – Жихад», - деді. Сосын ол: «Саған осының бәрінің негізінда не жатқанын хабарлайын ба?», - деді. Мен: «Әриә, иә Аллаһтың елшісі», - дедім, сонда Өзінің тілін көрсетіп: «Мынаны ұста (шекте)», - деді. Мен: «Иә Аллаһтың елшісі, шынымен ақ біз сөйлегеніміз үшін де сұраламыз ба не?», - деп сұрадым. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сенен сенің анаң айрылғыр! Адамдар беттерімен тозаққа, жала жапқан сөздерінен (не өсектерінен) басқа істері үшін тасталынады ма екен?!», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы әрі сенімді хадис», деп келтіреді. 1523. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сендер ғайбаттаудың не екенін білесіңдер ме?», - деп сұрады. Адамдар: «Аллаһ пен Оның елшісі бұл жөннінде жақсырақ біледі», - деді. Пайғамбар: «Өзіңнің бауырың естісе ұнамайтындай сөздерді айтуың», - деді. Одан: «Ал егер менің бауырым сол айтылғанға сәйкес болса ше?», - деп сұрады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлекмі болсын: «Егер сенің айтқандырыңа сәйкес болса, онда сен оны ғайбаттап жатырсың, ал егер сәйкес болмаса, онда жала жауып жатырсың», - деді. Муслим. 1524. Хабар бойынша, Абу Бакр, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Минада қоштасу қажылығы кезінде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, сенедердің осы күндерің, осы айларыңда, осы елдеріңде қандай қасиетті болса, сендердің өмірлерің, сендердің дүниелерің және намыстарың да, (бір-бірлеріңе) сондай қасиетті болуы керек! Мен сендерге осыны жеткіздім бе?3», -деді. аль-Бухари. 1525. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Саған Софияның4 осындай да- осындай болғаны жеткілікті!», - дедім. Бұл хадисті жеткізушілердің бірі: «Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оның бойының кішкентайлығын меңзеген», дейді. Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деді: Бұны естіген Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, сен сондай сөз айттың, егер сол айтқандарыңды теңізге қосса, онда бүтін теңізді ластар еді!», - деді.
Бірде мен оның алдында бір адамды мазақтап суреттей бастадым1, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Маған анау да мыну да берілетін болса, мен алдымда біреуді суреттегенін (бейнелегенін) қаламаймын!» Бұл хадисті ат-Тирмизи мен Абу Дауд «Сенімді әрі жақсы хадис», деп келтіреді. «Бүтін теңізді ластар еді», деген сөздің мағынасы, егер сол айтылған сөздер теңіздің суымен араласса, онда сол сөздің сасықтығы мен жиіркеніштілігінен, теңіздің суының дәмі өзгерер еді, дегені. Бұл айтылған Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ғайбат сөздер жайлы шешендікпен айтқандарының бірі. Ал Аллаһ Тағала былай деді: «Ол өз ойынан сөйлемейді. Сөйлегені көкейіне салынған уахи ғана» «Нәжім» сүресі, 3-4 аяттар. 1526. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мен көкке көтерілгенімде, онда өздерінің беттерін мен кеуделерін тырнап жатқан жез тырнақты адамдардың жанынан өттім, сонда мен: «Бұлар кімдер, иә Жебірейіл?», - деп сұрадым. Ол: «Бұл – адамдардың етін жеп оларды масқараушылар», - деді. Абу Дауд. 1527. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Әр-бір мұсылман үшін басқа мұсылманның өмірі, дүниесі және намысы қасиетті саналады. Муслим. 255 ТАРАУ Ғайбат (жаман) сөздерді тыңдауға болмайтындығы, сондай-ақ мұндай сөздерді естіген адамға ондай сөздерді тоқтатып өзінің келіспейтіндігін білдіру керектігі, ал егер олай істей алмаса не болмаса оның сөздері тыңдаусыз қалады, деп ойласа, онда ондай жиылыстардан кету керектігі жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Қашан олар бос сөз естісе, одан бет бұрып: «Біздің ісіміз өзімізге сендердің істерің өздеріңе тән. Сендерге сәлем. Надандарды қаламаймыз», дейді» «Қасас» сүресі, 55 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Шынында, иман келтіргендер құтылады. Олар сондай мүминдер намаздарында іштей жалбарынады. Олар бос (сөздерден) нәрселерден аулақ болады» «Мүминун» сүресі, 1-3 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Өзің білмеген бір нәрсенің соңынан түспе. Расында құлақ, көз және жүрек олардың барлығы одан сұралады» «Ісра» сүресі, 36 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аяттарымыз турасында олардың ажыуаға1 кіріскенін көрген сәтте, басқа сөзге кіріскендеріне шейін олардан бет бұр. Егер шайтан саған ұмыттырса2, есіңе түскеннен кейін залымдар тобымен бірге отырма!» «Әнғам» сүресі, 68 аят. 1528. Хабар бойынша, Абу-Дарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бауырының намысын қорғағанның жүзін, Ахірет күні Аллаһ оттан қорғайды. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1529. Бұның алдында «Үміт жайлы» тарауда келтірілген ұзын хадисте Ъитбан бин Маликтің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Намазға тұрып Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын:«Мен мұнда көрмей тұрған Мәлік бин ад-Духшум қайда?», - деп сұрады. Бір адам: «Ол – Аллаһ пен Аллаһтың елшісін жақтырмайтын екіжүзді», - деді. Бұны естіген Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Олай деме! Ол сенің көзіңше Аллаһтың дидарына талпынып: «Аллаһтан басқа құдай жоқ!», - деп айтпап па еді? Расында, Аллаһ, «Аллаһтан басқа құдай жоқ!», деп Аллаһтың дидарынан үміттеніп3, айтқан әр бір адамды, Отқа харам (тигізбейтін) етті!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1530. Бұның алдында «Тәубе жайлы» тарауда келтірілген ұзын хадисте4 Қаъб бин Маликтің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жайлы айтатын болсақ, онда ол Табукқа жетпейінше мені есіне алмады. Ал ол сол жерге жетіп адамдардың арасында отырғанда: "Ал Қаъб бин Малик не істеп жүр?", - деп сұрады. Бану салим руынан бір адам: "Иә Аллаһтың елшісі, оны онда екі киімі мен тәкәппарлығы ұстап қалды", - деді. Сол кезде Муъиз бин Жабал, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: "Сен нендей жаман сөз айттың! Аллаһтың атымен ант етемін, иә Аллаһтың елшісі, біз оның тек жақсылықтарын білеміз!", - деді. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, үндемеді. Аль-Бухари, Муслим. 256 ТАРАУ Ғайбат (жаман) сөздердің қайсысын (не болмаса қай кезде) айтуға болтындығы жайында. Ғайбат сөздерді айтудан басқа амал қалмаған кезде тек жақсылық үшін, сондай-ақ Шариғаттың үкімдеріне қарсы келмейтін жағдайларда ғайбат сөздер айтуға болатынын біл. Оған алты себеп болуы мүмкін: БІРІНШІСІ: арыз беріп шағымданғанда. Басшыға, төрешіге, сондай-ақ басқа да билігі бар адамдарға не болмаса өзін ренжіткен адаммен төрелік жасап бере алатын адамға шағымдануға болады. Осындайда жәбірленуші: «Пәленше мені осындай сөздер айтып ренжітті», - деп айтуына болады. ЕКІНШІСІ: Дұрыс емес істі орнына келтіру үшін не болмаса адасушыны ақиқат жолына салу үшін, осыны өзгертуге көмек көрсете алатын адамға: «Пәленше осылай істеп жатыр, оны тоқтат», - деген сияқты сөздерді айту жатады. Мұндайда айтушы адамның ниеті тек қана сол істі тоқтату үшін болу керек, ал олай болмаған жағдайда ондай сөздерді айтуға болмайды. ҮШІНШІСІ: адамның мүфтиге: «Мені осындай істе әкем (не: ...ағам, не: ...жұбайым) ренжітті. Оның осыған хақысы бар ма? Осыдан қалай құтылып, менің ақым орнына келтіріледі және қасымшылықтан қалай құтыламын?», - деп, не болмаса осыған ұқсас сөздерді айтып, діни-хұқықты мәселеде пәтуә шығырып беруін өтіну. Қажет болған жағдайда осылай айтуға рұқсат, дегенмен: «Сен адамның (не болмаса: жұбайдың) осылай істегеніне не дер едің?», - деп айту дұрысырақ. Осылай айтып ешкімнің есімін атамастан-ақ мақсатқа жетуге болады, дегенмен жәбірлеушіні айтуға да болады, ол жайында Аллаһ Тағала жазса Хиндтің жеткізген хадисін айтып ораламыз. ТӨРТІНШІСІ: Мұсылмандарды зұлымдықтан қорғау және оларға дұрыс ақыл айту үшін көптеген жағдайларда айтуға болады: хадистерді жеткізушілердің, сондай-ақ куәгерлердің сөзінде күмән болса, ондайларға тойтарыс беру керек болса. Барлық мұсылмандардың ойы бойынша, бұндай жағдайда айту парыз саналады; біреуге үйлену үшін, не болмаса онымен істес болу үшін, не болмаса, оған аманат тапсыру үшін, не болмаса онымен басқа да істер жүргізу үшін ақыл сұрағанда, ақыл айтушы тек қана игі ниетпен, ол адам жайлы еш нәрсесін жасырмай барлық кемшілітерін айтып беруі керек; шариғат заңдарын оқып жүрген адамның, таза емес адамға не болмаса дінге жаңалық енгізуші адамға барып, одан дін амалдарын үйреніп жүргенін көрсе; бұндай жағдайда ол оған жақсы ақыл айтып ол адамдардың жағдайын түсіндіру керек; бұл жерде оның ниеті шынымен-ақ жақсы ақыл айтуға ұмтұлуы тиісті, мұндай жағдайда қателік жасап алу қиын емес, өйткені айтып жатқан адамды көреалмушылық, не шайтан итермелеп, оған істеп жатқан ісін жақсы амал ретінде көрсетуі мүмкін, сондықтан ол ісін өзіне айқындап алсын; қолында билігі бар адам, ол орынға таза болмағанынан, не ақылы кем болғанының салдарынан, не болмаса басқа да себептермен лайық болмаған соң билігімен дұрыс үкім жүргізбесе; оны орнынан алып ол жерге басқа адамды тағайындау үшін, не болмаса ең азы оның қандай адам екендігін біліп оның айтқанына көніп алданып қалмас үшін, сондай-ақ оны дұрыс жолға салу үшін, не болмаса орнынан алып тастауы үшін айтуға болады; БЕСІНШІСІ: біреу ашық түрде тыйым салынған амалдарды не болмаса дінде жоқ амалдарды орындап жатса, мысалыға, іс ашық шарап ішу жайында, адамдарға түрлі ауыртпалықтар салу жайында, заңсыз сауда салықтарын салу жайында, біреудің дүниесіне заңсыз қол салу жайында және басқа да жағымсыз істер жайында болса, осының бәрін ашық түрде жасап жатса айтуға болады, дегенмен бұған қатысы жоқ басқа кемшіліктері жайында айтуға болмайды. АЛТЫНШЫСЫ: таныстыру; егер адам қай-бір лақап атымен белгілі болса, мысалыға, Соқыр, Ақсақ, Керең деген сияқты, онда оны осылай атауға болады, бірақ оны кемсіту үшін айтуға болмайды, сондықтан оны басқаша атауға болатын болса, солай атаған дұрысырақ. Осы алты принципті, ғалымдардың көпшілігі бір ауыздан дұрыс санаған, ал осы принциптердің дұрыстығын растайтын хадистер жайлы айтатын болсақ олар белгілі. Олардың қатарына мына хадистер жатады:
Бірде бір адам, Пайғамбардан, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кіруге рұқсат сұрағанда былай деді: «Кіргізіңдер оны, бірақ ол рулас ретінде нашар (адам)!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. Аль-Бухари бұл хадисті нашар және күмәнді нәрселер жайлы айтуға болатындығына дәлел ретінде келтіреді.
Мен пәленше мен пәленшенің біздің дінімізден бір нәрсені біледі, деп ойламаймын. Аль-Бухари. Бұл хадисті деткізушілердің бірі болған Аль-Ляйс бин Саъд, былай деген: «Ол айтылған екі адам екіжүзділерден болатын».
Кезінде мен Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын келіп: «Маған Абуль-Жаһм мен Муъауийа құда түсті (мені айттырды)», - дегенімде, ол: «Муъауия жайлы айтатын болсақ, ол – еш дүниесі жоқ кедей, ал Абуль-Жаъм жайлы айтатын болсақ, ол иығынан таяғын түсірмейді», - деді. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: «...Абуль-Жаһм жайлы айтатын болсақ, ол әйелдерді ұрады». Бұл айтылған сөздер Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «...ол иығынан таяғын түсірмейді», - деген сөздерінің түсіндірмесі болып табылады. (Дегенмен) бұл сөздер: ол көп сапарда болады, деген мағынаны да білдереді, деген де ойлар бар. 1534. Хабар бойынша, Зайд бин Аркам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде біз Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдарға көп қиыншылықтар көруге мәжбүр болған жорықта1, бірге болдық, сонда мен Абдуллаһ бин Убайдың2: «Аллаһтың елшісімен бірге болғандарға, олар оның жанынан қашып кеткенше еш нәрсе жұмсамаңдар!», - деп айтқанын және: «Расында, біз Мединаға оралсақ, ондағы мықтылары жексұрындарын қуып шығады!3», - дегенін естідім. Осыдан кейін мен Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, келіп, болған жайдың бәрін хабарладым да, ол Абдуллаһ Ибн Убайға кісі жіберді, ал ол болса, олай айтқан жоқпын, деп ант бере бастады. Сонда адамдар: «Зайд Аллаһтың елшісін, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, алдады!», - деді. Осыдан кейін, Аллаһ Тағала былай деп басталатын сүре жібергенше, мен қайғыда болдым: «Саған екіжүзділер келген кезде: «Сені анық Пайғамбар, деп айғақ боламыз», - дейді. Сенің хақ Пайғамбар екеніңді Аллаһ біледі. Сондай-ақ Аллаһ, расында, екіжүзділердің мүлде суайт екендігіне куәлік етеді». Осы аяттар менің шыншылдығымды дәлелдеді. Сосын Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оларды, олар үшін Аллаһтан кешірім сұрау үшін шақырды, бірақ олар бұрылып кетті4. Аль-Бухари, Муслим. 1535. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Абу Суфианның әйелі Хинд, Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, Абу Суфиан – сараң адам, сондықтан мен одан оның рұқсатынсыз алмасам, маған мен үшін және менің балам үшін жетерліктей бермейді», - дегенінде, ол: «Әдетіңше5, өзің үшін және балаң үшін жетерліктей ал», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 257 ТАРАУ Бір адамның сөздерін екінші адамға олардың арасына от салу үшін жеткізіп өсек айтуға болмайтындығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Әр-бір көп ант ішкен ынжықтарға бой ұсынба; Өте айыптағыш, өсек тасығышқа да» «Қалам» сүресі, 10-11 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы дайын6» «Қаф» сүресі, 18 аят. 1536. Хабар бойынша, Хузейфа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өсекші жәннәтқа кірмейді. Аль-Бухари, Муслим. 1537. Хабар бойынша, ибн Аббас, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, екі қабірдің жанынан өтіп бара жатып, былай деп айтқанын естіген: Расында, бұларды, үлкен күнәләр жасағандары үшін азаптап жатқан жоқ, дегенмен бұлардың әр-қайсысының күнәләрі ауыр: бұлардың бірі өсек тасыған болса, ал екіншісі өзінің несебінен сақтанбаған1. Аль-Бухари, Муслим. Бұл жерде аль-Бухаридің нұсқаларының бірі беріліп тұр. Ғалымдар былай деген: «...бұларды үлкен күнәләр жасағандары үшін азаптап жатқан жоқ...», - деген сөздердің мағынасы, ол адамдар істеген істеріне немғұрйлы қарап, үлкен күнә санамаған. Сондай-ақ оның үлкендігі - ол бұл істің оларға көрсеткен әсері саналады, делінеді2.
Сендерге «аль-ъадхтың» не екенін айтайын ба? Ол адамдардың арасында айтылатын өсек сөздер. Муслим. «Аль-ъадх» - өтірік сөз, жала жабу.
«...Күнәға және дұшпандыққа жәрдемдеспеңдер...» «Мәида» сүресі, 2 аят. Бұл тарауға алдыңғы тарауда келтірілген хадистер де жатад
Менің сахабаларымнан маған олардың бірі (өздері) туралы еш нәрсе жеткізбесін4, өйткені мен сендердің араларыңа тыныш жүрекпен шыққым келеді. Абу Дауд, ат-Тирмизи. 259 ТАРАУ Екіжүзділікті айыптау жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Олар адамнан жасырса да, Аллаһтан жасыра алмайды. Аллаһ, олар түнделетіп, разы болмайтын сөз қылғанда1 олармен бірге еді. Аллаһ олардың не істегенін бұлжытпай біледі.» «Ниса» сүресі, 108 аят. 1540. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сендер адамдардың қазбалар2 секілді екендігін көресіңдер, сонда олардың арсындағы жәһіл заманында жақсылары Исламда да жақсы болып дінде білушілердің қатарында болады. Сонда сендер, бұл тарапында, олардың арасындағы ең жақсылары бұны3 жек көретінін көресіңдер, сондай-ақ адамдардың ең нашары бір бетімен, ал екіншісіне басқа бетімен көрінетін екі жүзділер екені аңғарасыңдар. Аль-Бухари, Муслим. 1541. Хабар бойынша, Мухаммад бин Зайдтың жеткізуімен: Адамдар менің атам Абдуллаһ бин Омарға, оларға Аллаһтың ризвшылығы болсын: «Расында, біз басшыларымызға кіргенде, оларға айтатынымыз, олардан шыққан кездегі айтатынымздан өзгеше болады», - деді. Сонда ол: «Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кезінде біз мұндай істі екіжүзділік санайтынбыз!», - деді. Аль-Бухари. 260 ТАРАУ Өтірікшілікке тыйым жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Өзің білмеген бір нәрсенің соңынан түспе…» «Ісра» сүресі, 36 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы дайын.» «Қаф» сүресі, 18 аят. 1542. Хабар бойынша, Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, шыншылдық ізгілікке апарады, ал ізгілік Жәннәтқа апарады. Адам тек қана шындықты сөйлеп, соңында Аллаһ алдында шыншыл деп жазылады. Шындығында өтірікшілік күнәһарлыққа апарады, ал күнәһарлық тозаққа апарады. Адам өтірік сөйлеген сайын, соңында Аллаһ алдында суайт өтірікші деп жазылады. Аль-Бухари, Муслим. 1543. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Амр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Анық екіжүздінің төрт белгісі болады, ал осы белгілердің бір болған, сол белгіден айырылмайынша екіжүзділіктің бір сипатымен белгіленген саналады. Ол белгілермен айқындалатындар, оған сеніп тапсырылғанда опасыздық танытады, сөйлегенде өтірік айтады, шарттасқанда шартты бұзады және жауласқанда күнә жасайды1. Аль-Бухари, Муслим. 1544. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: О дүниеде, көрмеген түсін көрдім, деп айтқанға екі дәннен түйін жасауға әмір беріледі де, ол оны орындай алмайды2, Ахіретте адамдардың сөздерін, олар естуін қаламағанына қарамастан, жасырын тыңдағанның құлағына балқытылған қорғасын құйылады, ал (тірі жанды) бейнелеушіге, оған жан беруі міндеттеледі(, ал ол оны орындай алмайды.) аль-Бухари. 1545. Хабар бойынша, Ибн Омар, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, түсінде көрмегенін көрдім, деп (көрмеген түсін) айтып беру, өтірік айтудың ең жаман түрлерінің біріне жатады. Аль-Бухари. 1546. Хабар бойынша, Самура бин Жундуб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өзінің сахабаларынан: «Сендерден кім түс көрді?», - деп жиі сұрайтын да, оған Аллаһтың қалағанын айтып беретін де, бір күні таң ертең ол былай деді: Расында, бүгін түнде маған екеу келіп: «Жүр!», - деді. Мен олармен бірге жүрдім де, біраз уақыттан кейін жерде жатқан бір адамға жолықтық. Ол адамның үстінен қолында тас ұстаған бір адам сол таспен басын соғып жарды да, басқа тиіп шетке домалаған тасты ұрушы қайта алып келгенше, тас басына тиіп, жарылғанның басы, баяғы қалпына келіп үлгереді, ал ұрушы қайтадан оның басынан ұрып, алғашқы істегенін қайталап жатты. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Мен: «Субхана-Ллаһи!3 Бұл екеуі кімдер?», - деп сұрадым, сонда олар: «Жүр, жүр!», - деді де, біз ары қарай кеттік. Біраз уақыттан кейін етбетімен жатқан адамға жолықтық. Ол адамның үстінде бір адам қолындағы ілгішімен аузының, танауының және көзінің бір шетінен іліп желкесіне дейін жиырып жатты. Сосын бетінің екінші жағына шығып бірінші жағында істегенін қайталап бетінің екінші шетін желкесне жиырып жатты. Екінші бетін жиыруын аяқтамастан бетінің бірінші бөлігі бәз баяғы қалпына оралып ол сол бетке қайта оралып алғаш жасағанын қайталады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Мен: «Субхана-Ллаһи! Бұл екеуі кімдер?», - деп сұрадым, сонда ол: «Жүр, жүр!», - деді де, біз ары қарай кеттік. Біраз уақыттан соң пеш сияқты бір нәрсеге жолықтық. (Осы жерде) Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай айтты деп ойлаймын4: Оның ішінен айқай-шу естіліп жатты. Біз оның ішіне қарағанымызда, астарынан от жағылған жалаңаш әйелдер мен еркектерді көрдік, сонда астарындағы от оларға көтерілгенде олар айқайлап жатты. Мен: «Бұл адамдар кімдер?», - деп сұрадым, сонда ол: «Жүр, жүр!», - деді де, біз ары қарай кеттік. Біраз уақыттан соң бір өзенге келіп тоқтадық... (Осы жерде) Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай айтты деп ойлаймын: ...оның суы қан тәрізді қызыл болды. Бұл өзенде бір адам жүзіп жүрді, ал оның жағасында алдына жинаған тастарын үйіп қойған бір адам тұрды. Жүзіп жүрген адам бірер уақыт жүзіп жүрді де, сосын оған жанында тас жинап алған адам келді, сонда суда жүзіп жүрген оған аузын ашып, жағадағы оның аузына тас атқылады. Осының бәрінен кейін судағы тағы жүзе бастады. Сосын ол тағы да оған оралып, ал ол оралған сайын оның ашқан аузын таспен толтырып отырды. Мен: «Бұл адамдар кімдер?», - деп сұрадым, сонда ол: «Жүр, жүр!», - деді де, біз ары қарай кеттік. Біраз уақыттан соң, ұсқыны жиіркенішті (не: ...түрі одан жиіркенішті адамды сен кездестірген емессің) бір адамға келдік. Оның жанында от жанып жатты, ал ол болса сол отты айнала желпіп жүрді. Мен: «Бұл адамдар кімдер?», - деп сұрадым, сонда ол: «Жүр, жүр!», - деді де, біз ары қарай кеттік. Біраз уақыттан соң, көп ағаш және көктем гүлдерінің түгелі өскен бір баққа келдік. Бұл бақта басын көктердің арасынан әзер көрінетін үлкен бойлы адам бар екен, ал оның айналасына балалардың жиналғаны соншалық, мен бұрын соңды мұнша баланы көрген емес едім. Мен: «Бұл адамдар кімдер?», - деп сұрадым, сонда ол: «Жүр, жүр!», - деді де, біз ары қарай кеттік. Біраз уақыттан соң үлкен бір ағаштың жанына келдік, ол ағаштың үлкендігі мен әдемілігіндей ағашты мен бұрын соңды көрмеппін. Олар маған: «Көтеріл!», - деді де, біз ол ағаштың үстімен ғимраттары алтын мен күміс қыштан қаланған бір қалаға жеткенше көтерілдік. Біз ол қаланың қақпаларына келдік те, оның ашылуын сұрадық. Бізге қапалар ашылып ішіне кірдік. Онда бізге денелерінің жартысы адам көрмеген сымбатты болса, денелерінің екінші жартысы еш бір адам көрмеген ұсқынсыз болған адамдар жолықты. Менің серіктерім оларға: «Барыңдар да мына өзенге түсіңдер!», - деді. Ол қаланың ортасында суы аппақ болған өзен бар екен де, ол адамдар сол суға түсіп жатты. Суға түсіп болған соң ұсқынсыз жартылары әдеміленіп бізге оралды. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай айтты: Менің серіктерім маған: «Бұл - жәннәтің бағы (жәннәту ъадн), ал мынау – сенің тұрар жерің», - деді. Сонда мен басымды көтеріп, аппақ бұлт тәріздес сарай көрдім. Ал олар тағы да: «Бұл - жәннәтің бағы (жәннәту ъадн), ал мынау – сенің тұрар жерің», - деді. Мен оларға: «Сендерге Аллаһ береке берсін! (Баракя-Ллаху фи-кума!) Маған оған кіруге рұқсат беріңдер!», - дедім. Олар: «Қазір емес, бірақ кейін оған міндетті түрде кіресің!», - деді. Мен оларға: «Өткен түнде мен таң қаларлық нәрселер көрдім, олар не?», - дедім. Олар: «Біз ол туралы саған міндетті түрде айтып береміз. Басын таспен жарып және оның жанынан сен өткен адам жайлы айтатын болсақ, ол – алдымен Құранды алып, сосын оны қайтарған1 және парыз намаздарына ұйықтап тұрмаған адам. Ал сен жанынан өтіп аузының, көзінің, танауларының шетін желкесіне дейін ысырған адам жайлы айтатын болсақ, ол таңертең үйіне шығып өтірік жайушы. Ал пеш секілдінің ішінде жиналған жалаңаш ерлер мен әйелдер жайлы айтатын болсақ, расында, олар – зинақор ерлер мен еркектер. Ал сен жанынан өткен, аузын таспен толтырушы өзенде жүзіп жүрген адам, ол - өсім жеуші, ал ұсқыны жиіркенішті оттың жанында желпіп жүрген, ол – Малик, Тозақтың қарауылы. Ал бақтың ішіндегі ұзын бойлы адам жайлы айтсақ, расында, ол – Ибраһим, ал оны қоршап тұрған балалар, ол өздерінің табиғи күйлерінде1 жан тапсырған сәбилер», - деді. Бұл хадистің аль-Баркани келтірген нұсқасында, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейді: «өздеріңнің табиғи күйінде жан тапсырғандар.» Самура, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деді: Мұсылмпандардың бірі: «Иә Аллаһтың елшісі, олардың арасында көқұдайшылдардың да балалары болды ма?», - деп сұрады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Көпқұдайшылдардың да балалары. Ал жартылай көрікті, жартылай сұмпайы болған адамдар жайлы айтатын болсақ, расында, олар жақса да жаман амалдарды орындап, бірақ оларды Аллаһ кешіргендер. Аль-Бухари. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Осы түні түсімде, маған келіп, мені қасиетті жерге жеткізген, екі адамды2 көрдім. Сосын ол бұл туралы еске алып былай деді: «Сосын біз тағы да жолға шығып аузы пештің аузына ұқсаған бір тесікке жеттік. Ол пештің жоғарғы жағы тар болды да, ал төменгі жағы кең болды. Астынан от жанып жатты, от оларға қарай көтерілгенде олар да аузынан шығып кете жаздағанша жоғары көтеріліп жатты, ал онда жалаңаш еркектер мен әйелдер болды».
Сосын біз ары қарай су орнына қан аққан өзенге жеткенше жүріп отырдық. Ол өзеннің ортасында бір адам, ал оның жағасында тағы бір адам түрды. Жағадағы адамның алдында тастар болды және ол судағы адамға қарама-қарсы тұрды. Судағы адам судан шықпақшы болып жағаға қарай жүзгенде жағадағы және алдында тастары бар адам оның аузына тас атқылап орнына қайтарып отырды. Ол әр кез жағаға шықпақшы болса, жағадағы оның аузына тас атқылап орнына қайтарып отырды. Бұл нұсқада, сондай-ақ Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Сосын менің серіктерім, мені ол талға көтерді де бұрын соңды ондай әдемі үйді көрмеген үйге кіргізді, онда жастар мен қариялар болды. Бұл нұсқада сондай-ақ Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Олар: «Сенің көзіңше аузын жыртқан адам жайлы айтатын болсақ, ол – сөздері барлық жерге тараған өтірік айтушы суайт, ал енді оны осылай Ахіретке дейін қинайды», - деді. Бұл нұсқада сондай-ақ Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Олар: «Ал сенің көзіңше басын жарған адам жайлы айтатын болсақ, оған Аллаһ Құран үйреткен, бірақта ол түнде ұйықтап3 күдіз оның үкімдерін ұстанбаған, ал енді она осылай Ахіретке дейін қинайды. Сенің бірінші кірген үйің жәй мұсылмандарға арналған, ал мына үй жайлы айтатын болсақ, бұл – дін жолында қаза болғандар үшін. Мен – Жебірейілмін, мынау – Микайль, ал енді басыңды көтер», - деді. Басымды көтергенімде бұлтқа ұқсаған бір нәрсе көрдім, олар: «Бүл – сенің тұрағың», - деді. Мен: «Рұқсат беріңдер, мен тұрағыма кірейін!», - дедім, бірақ олар: «Расында, сенің өмірің әлі аяқталған жоқ, ал өмірің аяқталған соң, тұрағыңа кіресің!», - деді. Аль-Бухари. 261 ТАРАУ Өтірікті қандай жағдайда айтуға болатындығы жайында. Өтіріктің түбірінде тыйым жатқанымен, оны кей кездері айтуға болады, бірақта бұл жағдайда менің «Аль-Азкәр» кітәбінде түсіндірген шарттарым ұсталынуы керек екендігін біл. Қысқаша олардың мағынасы мынада: Расында, сөздер түрлі мақсатқа жетудің құралы. Егер әр-бір жақсы мақсатқа2 өтірік айтпай-ақ жетуге болатын болса, онда мұндай жағдайда өтірік айтуға болмайды. Ал егер оған жету үшін өтірік айту керек болса, онда ол үшін өтірік айтуға болады. Егер ондай мақсатқа жету рұқсат етілген болса, онда ол жолда өтірік айту рұқсат етілген болады, ал егер ол мақсатқа жету парыз болған болса, онда өтірік айту да парыз болады. Егер мұсылман өзін өлтірмекші болған не болмаса оның дүниесін тартып алмақшы болған қысымкөрсетушіден жасырынған болса, не болмаса өзінің дүниесін жасырған болса, ал басқа бір адамнан ол туралы сұраған болса, онда ол оның дүниесінің жсырғаны жайлы өтірік айтуға тиісті. Сондай-ақ оның оған сақтап беруге тапсрған бір нәрсесі болған болса, ал қысымкөрсетуші оны тартып аламақшы болған болса, адам оны жасыру үшін өтірік айтуы керек. Мұндай жағдайда қауіпсізі, түсініксіз сөздер айту, басқаша айтқанда сырт көзге өтірік айқан секілді болғанымен, басқа істі меңзеп шындықты сөйлеу. Керек болса меңзеулерден де бас тартып өтірік айта беруге де тыйым жоқ. Бұған дәлел ретінде ғалымдар Умму Күлсімнің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жеткізген мына хадисіне сүйенеді, онда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейді: «Адамдарды татуластыру үшін, оларға игі (хайырлы) сөздер айтқан суайт өтірікші саналмайды3». Аль-Бухари, Муслим. Муслимнің нұсқасында бұған келесі сөздер қосылған: «Мен оның үш жағдайды санамағанда адамдардың айтатынынан айтатынды4 айтуға рұқсат бергенін естіген емеспін», - деп соғысты, адамдарды татуластыру үшін талпынғанды және күйеуінің әйеліне, ал әйелінің күйеуіне айтатындары жайлы5 нұсқады. 262 ТАРАУ Адамның айтып жатқаны жайлы, не әңгімесі жайлы дұрысын біліп алу жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Өзің білмеген бір нәрсенің соңынан түспе» «Ісра» сүресі, 36 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы дайын.» «Қаф» сүресі, 18 аят. 1547. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өтірікші болу үшін, адамға естігенін ары қарай айтып тарату жеткілікті. Муслим. 1548. Хабар бойынша, Самура, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Маған өзі өтірік санайтын нәрсені жеткізуші, өтірікшілердің бірі саналады. Муслим. 1549. Хабар бойынша, Асма, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бір әйел: «Иә Аллаһтың елшісі, менің күйеуімнің екінші әйелі бар. Егер мен күйеуімнен сыйлық алмасам да, одан сыйлық алған секілді сыңай танытсам (ташаббаъту), мен үшін бұл күнә болды ма?», - деп сұрады. Бұған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Өзі алмаған нәрсені алған секілді сыңай танытушы (муташаббиъ), өтіріктен екі киім кигенмен тең. Аль-Бухари, Муслим. «Муташшабиъ» - ол тоқ болмаса да тоқ адам секілді көрінгісі келген адам. Бұл жерде адам дәрежесі болмаса да, дәрежелі секілді көрінгісі келгендігі жайлы айтылып жатыр. «Өтіріктен екі киім киген» сөзі «өтірікші» дегенді білдіреді, ал дәлірек айтсақ – үстіне тақуалықтың киімін, не болмаса білімдінің киімін, не болмаса бай адамның киімін киіп, адамдар мен туралы солай ойласын деп, өзі ондай болмаса да адамдарды адастырушы адам жайлы айтылады. 263 ТАРАУ Өтірік куәлік беруге қатаң тыйым жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай-ақ өтірік сөзден сақтаныңдар» «Хаж» сүресі, 30 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Өзің білмеген бір нәрсенің соңынан түспе» «Ісра» сүресі, 36 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аузынан бір сөз шығарса-ақ болды, алдында аңдушы дайын.» «Қаф» сүресі, 18 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Негізінде Раббың әлбетте бақылаушы» «Фәжір» сүресі, 14 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Олар өтірікке айғақ болмайды1 да, бос пайдасыз сөздерге кездессе маңғазданып2 өтеді.» «Фұрқан» сүресі, 72 аят. 1550. Хабар бойынша, Абу Бакр, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сендерге күнәләрдің қайсысы ең ауыр екендігі жайында хабарлайын ба?», - деп сұрады. Олар: «Әрине, иә Аллаһтың елшісі», - деді. Сонда ол шынтағына сүйеніп жамбастап жатып: «Бұл – Аллаһпен бірге басқаға құлшылық ету және ата-ананы қадірлемеу», - деді де, сосын отырып: «Сондай-ақ, расында, ол – жалған сөздер!», - деп айтуын, біз: «Ол енді айтуын тоқтатса екен»3, - дегенше қайталап айта берді. Аль-Бухари, Муслим. 264 ТАРАУ Адамға4, не оның мініп жүрген малына қарғыс айтуға болмайтындығы жайында. 1551. Хабар бойынша, Аллаһ разы болған антты берушілердің бірі5 болған, Абу Зайд Сабит бин ад-Даххак аль-Ан-сари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кім біле тұра Исламнан бөлек дінмен ант берген болса, ол өзін қалай атаса сондай болғаны; кімде-кім өзін-өзі қай бір затпен өлтірген болса, Ахіретте сол затымен азапталады; өзінің қолында жоғымен серт беруге болмайды6, ал имандыны қарғау, оны өлтіргенмен тең. Аль-Бухари, Муслим. 1552. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Шыншыл (адам) карғыс айтушы(лардан) болмау керек. Муслим. 1554. Хабар бойынша, Абу Дарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Қарғыс айтушылар Ахіретте не шапағатшы, не куәгер болмайды1. Муслим. 1554. Хабар бойынша, Самура бин Жундуб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бір-біріңді қарғамаңдар және басқаларға Аллаһтың қарғысын, не Оның қаһарын, не Оның Отын тілемеңдер. Бұл хадисті Абу Бауд және ат-Тирмизи «Жақсы әрі сенімді хадис», деп келтіреді. 1555. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Даттау, қарғау, әдепсіздік жасау, өсек айту имандыға тән қылық емес. Ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1556. Хабар бойынша, Абу-дДарда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһтың құлы бір нәрсеге қарғыс айтса, айтқан қарғысы көкке көтеріледі де, бірақ көктің қақпалары оған жабылады2. Сосын ол жерге түседі де, бірақ жердің қақпалары да ол үшін жабылады. Сосын ол қарғыс оң және сол жағына қарайды, егер қарғыс қарғалғанға лайық болса, онда оған түседі де, ал егер оған лайық болмаса, онда қарғыс айтқанның өзіне қайтарылады3. Абу Дауд. 1557. Хабар бойынша, Имран бин аль-Хусайн, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сапарларының бірінде, ансарлардың ішінен әйелдерінің бірі, отырған түйесіне ызаланып түйесін қарғап қалды. Бұны естіге Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Оның үстіндегінің бәрін алыңдар да, оны қоя беріңдер, өйткені, расында, ол қарғысқа ұшырады!4», - деді. Имран былай деді: Мен қазір де оны адамдардың арасында еркін жүргенін көріп тұрғандаймын. Муслим. 1558. Хабар бойынша, Абу Барза Надля бин Убайд аль-Аслами, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде үстінде адамдардың жүгі салынған түйеде отырған бір күң, тар таулы жолмен өтіп бара жатқан Пайғамдарды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көріп: «Халь!5 Иә Аллаһ, қарғысың тисін мынаған!», - деп айтып қалды, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Қарғыс тиген түйе, бізбен бірге жүрмеу керек», - деді. Муслим. Бұл хадистің мағынасы адамға күмән туғызуы мүмкін1, дегенмен оның еш қиындығы жоқ. Бұл жерде ол түйенің Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанында болуына ғана тыйым салынып тұр, ал қалған жағдайда, оны сатуға, союға және басқа да жағдайларға тыйым салынып тұрған жоқ, ал бұл жайында Аллаһ жақсырақ біледі.
«…Естеріңде болсын! Аллаһтың қарғысы залымдарға тән.» «Һұд» сүресі, 18 аят. Аллаһ Тағала айтты: «…Сонда олардың арасынан бір айғайшы: «Аллаһтың қарғысы залымдарға», - деп айқайлайды.» «Ағраф» сүресі, 44 аят. Сенімді хадистерде Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны хабарланады: «Аллаһ (жалғап) байлаушы мен (жалғап) байлауды сұраушыны лағінеттеді 2», - сондай-ақ ол былай деді: «Аллаһ өсімқорға барушыны лағінеттеді», - және ол (тірі жанды) бинелеушіні қарғады, сондай-ақ ол былай деді: «Меже белгілерін ауыстырушыны лағінеттеді», - сондай-ақ ол: «Аллаһ ұрыны, ол жұмыртқа ұрласа да лағынеттеді»,- деді және ол: «Аллаһ өзінің ата-аналарын лағінеттегенді лағінеттеді», - деді, сондай-ақ ол: «Аллаһ Өзінен басқаға құрбан шалушыны лағінеттеді», - деді және ол: «... және де кім онда3 күнә жасаса не болмаса күнә жасаушыға қорған болса, Аллаһпен, періштелермен және бүкіл адамдармен лағінеттеледі...», - деді және ол: «Иә Аллаһ, Аллаһ Тағала мен Оның елшісін тыңдамаған ри'ль, закуан мен бaну усаййа руының адамдарын лағінетте!», - деді, сондай-ақ ол: «Өздерінің пайғамбарларының қабірін құлшылық ететін орын еткендері үшін яхудилерді, Аллаһ лағінеттеді», - деді, сондай-ақ ол әйелге ұқсағысы келген екркекті және еркекке ұқсағысы келген әйелді лағінеттеді. Бұл сөздердің барлығы сенімді хадистерден алынған, бұлардың бөлігі «Сахих» аль-Бухари мен Муслимде келтірілсе, ал бір бөлігі олардың бірінде келтіріледі. Бұл хадистерді қысқартылған түрде көрсеткенім, тек қана оларға меңзегім ғана келгені, ал олардың көбісі Аллаһ қаласа осы кітаптің басқа тарауларында келтіремін.
«Сондай мүмин ер, мүмин әйелдерді жазықсыз кейітетіндер, әрине олар; жала жауып, ашық күнә жүктеп алды.» «Ахзап» сүресі, 58 аят. 1559. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мұсылманды сөгу пасықтық болып табылады, ал онымен шайқасу – имансыздық. Аль-Бухари, Муслим. 1560. Хабар бойынша, Абу Зар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бір адам екінші адамды пасықтықтықпен не болмаса имансыздықпен айыптап, ал ол адам шындығында оның айтқанындай болмаса, онда оның айыптағаны (жазасы) өзіне қайтып оралады. Аль-Бухари. 1561. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бір-бірін сөгіп жатқандар не айтса да күнәсін бірінші бастаған көтереді, әрине егер ренжігені шектен шықпаса. Муслим. 1562. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, шарап ішкен адамды алып келді де, ол: «Оны ұрыңдар!», - деді. Абу Хурайра айтты: Біз кейбіріміз - қолымызбен, кейбіріміз – аяқ-кіиімізбен, ал енді біріміз киімізбен ұра бастадық, осының бәрі біткен соң адамдардың бірі: «Аллаһ сені масқараласын», - деді, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Олай айтпа және шайтанға оны жеңіп алуына көмектеспеңдер», - деді. Аль-Бухари. 1563. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өзінің құлын зинақорлықпен айыптап, ал құл шындығында, ол айтқандай іс істемеген болса, онда айтушы Ахіретте тиісті жазасын алады1. Аль-Бухари, Муслим. 267 ТАРАУ Шариғаттық көз қарас бойынша пайда әкелмейтін болса және хақысыз өлген адамды жамандауға болмайтындығы жайында. Оның пайдасы, дегені өлген адамның (қателіктеріне) бидғат амалдарына, пасықтығына ермес (еліктемес) үшін айтқаны жатады, ол туралы Құран аяттары мен хадистер алдыңғы тарауда келтірілді. 1564. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өлілерді жамандамаңдар, өйткені олар өздерінің бұрынғы жасағандарына оралды1. Аль-Бухари. 268 ТАРАУ Біреуді ренжітуге болмайтындығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай мүмин ер, мүмин әйелдерді жазықсыз кейіткендер, әрине олар; жала жауып, ашық күнә жүктеп алды.» «Ахзап» сүресі, 58 аят. 1565. Хабар бойынша, Абдуллах бин Амр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мұсылман деген – ол өзінің тілімен және қолымен басқа мұсылманға зиянын тигізбейтін адам, ал мухажир2 болып Аллаһ тыйым салғанын орындаудан бас тартқан адам саналады. Аль-Бухари, Муслим. 1566. Хабар бойынша, Абдуллах бин Амр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімде-кім өзін оттан алыстатуын және Жәннәтқа кіргізуін қаласа, онда оған өлім келген сәтте Аллаһқа және Ахірет күнінен иман келтірген күйде болсын3, сондай-ақ адамдармен, адамдардың өзіне қандай қарым-қатынас жасағанын қаласа, сондай қарым-қатынас жасасын. Муслим. Бұл хадис «Күнәсіз істерде әмршілерге бағынудың міндеттілігі және күнәлі істерде әміршілерге бағынбаудың міндеттілігі жайлы», тарауда келтірілген ұзын хадистің бөлігі болып табылады4. 269 ТАРАУ Бір-біріне жеккөрушілік танытуға, қарым-қатынасты үзуге және бір-біріне сырт көрсетуге болмайтындығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Шын мәнінде мүминдер туыс қой...» «Хұжрат» сүресі, 10 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Әй мүминдер! Сендерден кім діннен шықса, Аллаһ жедел бір қауым әкеледі; Аллаһ оларды жақсы көреді және олар да Аллаһты жақсы көреді. Мүминдерге қарсы жұмсақ, кәпірлерге қарсы қатал, Аллаһ жолында соғысады...» «Мәида» сүресі, 54 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Мухаммад, Аллаһтың елшісі. Онымен бірге болғандар, кәпірлерге қатаңырақ, өзара мейірімді...» «Фатх» сүресі, 29 аят. 1567. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Бір-біріңе деген жеккөрушіліктен бас тартыңдар, бір-біріңді күндемеңдер, бір-біріңе сырт көрсетпеңдер, бір-біріңмен қарым-қатынасты үзбеңдер, иә Аллаһтың құлдары! Мұсылманға бауырын үш күннен артық уақытқа тастап кетуіне1 болмайды!» аль-Бухари, Муслим. 1568. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жәннәтің қақпалары әр бейсенбі мен дүйсенбі күндері ашылады және Аллаһтан басқа ешкімге құлшылық етпеген, сондай-ақ өзінің бауырымен арасын жеккөрушілік үзбеген адамнан басқа барлық құлдың күнәләрі кешіріледі және сонда: «Осы екеуімен олар татуласқанша күте тұрыңдар! Осы екеуімен олар татуласқанша күте тұрыңдар!», - деген сөздер айтылады. Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында, Пайғамбардың , оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: «Әр бір дүйсенбі мен бейсенбі күндері адамдардың амалдары жеткізіледі», - делініп сосын жоғарыдағыға ұқсас сөздер келтіріледі. 270 ТАРАУ Көреалмаушылық көрсетуге болмайтындығы жайында. Көреалмаушылық, дегеніміз – ол дүние тұрғыда болсын, не діни тұрғыда болсын игілік нәсіп етелген адамға сол игілігінен айырылуын тілеу. Аллаһ Тағала айтты: «Немесе олар2, Аллаһтың өз кеңшілігімен оларға3 бергенін қызғана ма?...» «Ахзап» сүресі, 58 аят. Бұл жайлы бұның алдындағы тарауда келтірілген Анастың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, келтірген хадисінде айтылады.
Көреалмаушылықтан сақтаныңдар, өйткені, расында, көреалмаушылық жақсы амалдарды от ағашты (не: ...шөпті) жегендей жейді! Абу Дауд.1 271 ТАРАУ Аңдуға және адамның қалауынсыз оның әңгмесін құпия тыңдауға болмайтындығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «…сыр тексермеңдер…» «Хұжрат» сүресі, 12 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай мүмин ер, мүмин әйелдерді жазықсыз кейіткендер, әрине олар; жала жауып, ашық күнә жүктеп алды.» «Ахзап» сүресі, 58 аят. 1570. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: (Адамдар) жайлы жаман ойдан2 сақтаныңдар, өйткені, расында, жаман ой – ол ең жалған сөздер, сондай-ақ сұрастырмаңдар3, аңдыспаңдар, бір-біріңмен бәсекелеспеңдер, бір-біріңнен қызғанбаңдар, бір-біріңе деген жеккөрушіліктен бас тартыңдар, бір-біріңе сырт беріспеңдер иә Аллаһтың құлдары, сондай-ақ бір-біріңе Ол айтқандай бауыр болыңдар! Мұсылман мұсылманға бауыр, сондықтан ол оған қысымшылық көрсетпеу керек, оны қолдаусыз қалдырмауы керек, сондай-ақ оған менсінбей қарамауы керек, ал тақуалық мыны жерде, ал тақуалық мына жерде! (Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қолымен кеудесін4 көрсетіп былай деді:) Адамға Исламдағы бауырын менсінбегені зұлымдықта жеткілікті болып саналады5.Әр мұсылман үшін басқа мұсылманның өмірі, абыройы және дүниесі қасиетті саналуға тиісті. Расында, Аллаһ сендердің денелеріңе, кейіптеріңе қарамайды, бірақта Ол сендердің жүректеріңе және амалдарыңа қарайды.6 Бұл хадистің тағы бір нұсқасында, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: ...бір-біріңе көреалмаушылық танытпаңдар, бір-біріңе деген жеккеөрушіліктен бас тартыңдар, сұраспаңдар, аңдыспаңдар, бәсекелеспеңдер, бағаларыңды тым көтермеңдер7 және (бір-біріңе) бауыр болыңдар, иә Аллаһтың құлдары! Бұл хадистің үшінші нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Бір-біріңмен (қарым-қатынасты) үзбеңдер, бір-біріңе сырт бермеңдер, бір-біріңе деген жаккөрушіліктен бас тартыңдар, бір-бірңе көреалмаушылық танытпаңдар және бір-біріңе бауыр болыңдар, иә Аллаһтың құлдары! Бұл хадистің төртінші нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, балй деп айтқаны келтіріледі: Бір-біріңді тастап кетпеңдер және бірің біріңнің саудасын бұзбасын!1 Муслим бұл нұсқалардың бәрін, ал аль-Бухари көпшілігін келтіреді. 1571. Хабар бойынша, Муъауия, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, егер сен мұсылмандардың кемшілігін іздестіре бастасаң, онда оларды бұзасың не болмаса бұзуға жақын боласың. Сенімді әрі сенімді иснадпен бұл хадисті Абу Дауд келтіреді. 1572. Хабар бойынша, бірде Ибн Масъудқа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бір адамды алып келіп: «Бұл – пәленше және оның сақалынан шарап тамып тұр!», - деді. Бұған ол: «Расында, аңдуға біз үшін тыйым салынатын, бірақ біз үшін бір нәрсе айқындалса, онда біз ол үшін жазалаймыз!», - деді. Аль-Бухари мен Муслимнің қанағаттандыратын шартына сәйкес сенімді саналытын әрі сенімді иснадпен бұл хадисті Абу Дауд келтіреді. 272 ТАРАУ Мұсылмандар жайлы жаман ойлауға болмайтындығы жайында (әрине олай істеуге мәжбүрлемесе). Аллаһ Тағала айтты: «Әй мүминдер! Күмәннің көбінен сақтаныңдар. Өйткені күмәннің кейбірі күнә...» «Хұжрат» сүресі, 12 аят. 1573. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдар жайлы жаман ойдан сақтаныңдар, өйткені, расында, жаман ойлар – ол ең жаман өтірік сөздер. Аль-Бухари, Муслим. 273 ТАРАУ Мұсылмандарға менсінбеушілік көрсетуге болмайтындығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Әй мүминдер! Бір ел бір елді тәлкек қылмасын. Бәлкім олар өздерінен жақсы шығар. Сондай-ақ әйелдер әйелдерді келемеждемесін. Бәлкім олар өздерінен жақсы шығар. Бір-біріңді міндемеңдер, жаман ат тағыспаңдар. Иман келтіргеннен кейін сүркей ат нендей жаман. Ал кім тәубе қылмаса, міне солар злымдар.» «Хұжрат» сүресі, 11 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Бүкіл қорлаушы өсекшіге нендей өкініш!» «Һумәзә» сүресі, 1 аят. 1574. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамға Исламдағы бауырын менсінбегені зұлымдықта жеткілікті болып саналады. Муслим. 1575. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Жүрегінде тозаңның түйіріндей тәкәппарлығы болған Жәннәтқа кірмейді», - деді. Бұны естіген бір адам: «Бірақ адам өзінің киімі мен аяқ киімінің әдемі болғанын қалайды ғой!», - деді. Бұған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, Аллаһ әдемі және де Ол әдемілікті жақсы көреді, ал тәкәппарлық жайлы айтатын болсақ, ол ақиқатты қабылдамау және адамдарды менсінбеу1», - деді. Муслим. 1576. Хабар бойынша, Джундуб бин Абдуллаһ, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бір адам: «Аллаһтың атымен ант етемін, Аллаһ пәленшені кешірмейді», - деді, сонда Ұллық және Құдіретті: «Мен пәленшені кешірметіндігіме, Менің атыммен кім ант беріп жатыр? Расында, Мен оны кешіріп, сенің амалдарыды бос қылдым!2», - деді. Муслим. 274 ТАРАУ Ашықтан-ашық мұсылмандарды табалауға3 тыйым екендігі жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Шын мәнінде мүминдер туыс қой...» «Хұжрат» сүресі, 10 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Расында, сондай мүминдердің ішінде арсыздық жайлауын4 жақсы көргендерге; дүние ахіретте күйзелтуші азап бар...» «Нұр» сүресі, 19 аят. 1577. Хабар бойынша, Василя бин аль-Аска', оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бауырыңның басына келген сәтсіздікке ашықтан-ашық шаттанба, олай істесең Аллаһ оған меірім етіп сені сынаққа алады!» Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді.5 Бұл тарауға Абу Хурайрадан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жеткізілген «Аңдуға тыйым жайлы» тараудағы хадисті келтіруге болады. Онда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейді: Әр мұсылман үшін басқа мұсылманның өмірі, абыройы және дүниесі қасиетті саналуға тиісті1. 275 ТАРАУ Шариғат бойынша расталған адамның тегін қорлауға болмайтындығы жайлы2. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай мүмин ер, мүмин әйелдерді жазықсыз кейітпеңдер, әрине олар; жала жауып, ашық күнә жүктеп алды.» «Ахзап» сүресі, 58 аят. аят. 1578. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдардың жасаған істерінің екеуі имансыздықтың белгісі болып табылады олар: біреудің шыққан тегін қорлау және өлген адамды айқайлап жоқтау. Муслим. 276 ТАРАУ Алаяқтық пен өтірік айтуға рұқсаттың жоқтығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай мүмин ер, мүмин әйелдерді жазықсыз кейітекендер, әрине олар; жала жауып, ашық күнә жүктеп алды.» «Ахзап» сүресі, 58 аят. 1579. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бізге қару көтерген бізден емес және бізді алдаған да бізден емес. Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында былай делінеді: Бірде сатуға қойылған бидәйдің жанынан өтіп бара жатып оның ішіне қолын салды да оның ылғал екенін байқап: «Бұл не, иә сатушы?», - деп сұрады. Ол: «Оны бүлдірген аспан3, иә Аллаһтың елшісі», - деді. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сен неге суланғанын адамдар көру үшін үстіне салмадың?! Бізді алдаған бізден емес!», - деді. 1580. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бағаны шарқтатпаңдар4. Аль-Бухари, Муслим. 1581. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әдейілеп баға көтергенге тыйым салатын. Аль-Бухари, Муслим. 1582. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде бір адам Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, саудада оны бір адам алдайтындығын айтты, сонда Аллаһтың елшісі оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Саудаласатын адамыңа: «Алдама!» (Лә хыләба!)1, - деп айт», - деді. 1583. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдардан әйелін, не болмаса құлын алдағаны бізден емес. Абу Дауд. 277 ТАРАУ Опасыздыққа тыйым жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Әй мүминдер! Уәделеріңді орындаңдар.» «Ахзап» сүресі, 58 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Сертті орындаңдар. Сөз жоқ, уәде сұралады.» «Ісра» сүресі, 34 аят. 1584. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Амр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Төрт түрлі белгісімен ерекшеленетіндер (толығымен) екі жүзді есептеледі, ал кімнің бойында осылардың бірі болса, ол одан құтылмайынша оның бойында екі жүзділіктің бір белгісі болады. Бұндай белгілер мына адамдарда болады: оған сеніп тапсырылса опасыздық жасайды, әңгіме айтса өтірік айтады, шарттасса шартын орындамайды, ал егер біреумен бір істе ортақ шешім таппаса заңсыз түрде шектен шығады2. Аль-Бухари, Муслим. 1585. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, Ибн Умар және Анас, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, олар Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ахіретте әр опасыздың жанында жалау болып, былай делінеді: «Бұл – пәленшенің опасыздығы». Аль-Бухари, Муслим. 1586. Хабар бойынша, Абу Саъид аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ахіретте әр опасыздың жамбасының жанында опасыздығының дәрежесіне қарай көтерілетін жалау болады, сондай-ақ, расында, адамдармен басқарғандардан артық ешкім опасыздық жасамайды. Муслим. 1587. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала былай деді: «Ахіретте Мен, үш түрлі адамға қас боламын: Менің атымнан уәде беріп сосын опасыздық жасаған адамға, сондай-ақ басы бос адамды құлдыққа сатып, сосын ол ақшаны жеген адамға, сонда-ақ адамды жұмысқа жалдап, оған жұмысты толығымен істетіп, бірақ ақысын бермеген адамға. Аль-Бухари. 278 ТАРАУ Сыйлықпен және осыған ұқсас басқа да істермен міндетсінуге болмайтыдығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Әй мүминдер! Аллаһқа, Ақірет күніне сенбей, адамдарға көрсету үшін мал сарып қылған кісідей, садақаларыңды міндет қылу, ренжітумен жоймаңдар…» «Бақара» сүресі, 164 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай хайыр істегендер, бергендеріне міндетсіну ренжіту араластырмаса оларға Раббыларының хұзырынды сыйлық бар….» «Бақара» сүресі, 162 аят. 1588. Хабар бойынша, Абу Зарр, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ахіретте Аллаһ үш түрлі адаммен сөйлеспейді, оларға қарамайды және оларды тазартпайды, сондай-ақ оларға жан түршігерлік азап бар! Абу Зарр былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл сөздерін үш рет қайталады: Абу Зарр айтты: «Олар сәтсіздікке ұшырап зияндық табады! Бұлар кімдер, иә Аллаһтың елшісі?» Ол: «Киімінің шетін жерге дейін түсіруші, өзінің игі істерін адамдарға міндетсінуші және заттарын өтірік антпен сатушы», - деп жауап берді. Муслим. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейді: «...өзінің изарын түсіруші...» Бұл дегеніміз изарын не болмаса басқа да киімін тәкәппарлықтан тобығынан төмен түсірушілер.
«...Сондықтан өздеріңді-өздерің ақтамаңдар. Ол, кім тақуа екенін жақсы біледі.» «Нәжім» сүресі, 32 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Әлбетте біреу зұлымдық көргеннен кейін өшін алса, сонда оларға сын жоқ. Шынында сөгіс, адамдарға зұлымдық қылып, жер жүзінде орынсыз шектен шыққандарға лайық. Міне солар үшін жан түршігерлік азап бар.» «Шура» сүресі, 41-42 аяттар. 1589. Хабар бойынша, Ийад бин Химар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ Тағала сендерге, бойұсынуларың керектігі жайында, біріңді-бірің қуғындамауларың және бірібіріңнің алдыңда мақтанбауларың жайында маған аят етті. Муслим. 1590. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер адам: «Бүл адамдар құрыды1», - десе, демек ол өзі олардан да артық құрыды2. Муслим. Демек, мұндай сөздерді тәкәппарлықтан, сондай-ақ өзінің ол адамдарға байланысты менсінбеушілігін көрсету үшін айтуға болмайды, -өйткені олай істеу дұрыс емес. Ал адамдардың, діни мәселеде қателескенін көріп, өзінің оны жақтырмайтындығын таныту үшін айтса, бұл жағдайда онда тұрған ештеңке жоқ. Осылай ғалымдар бұл хадисті түсіндереді. Ал олардың арасындағы ең атақтыларына Малик бин Анас, аль-Хаттаби, аль-Хумайди жатады, бұл жайлы мен «Аль-Азкяр» кітакбында тоқталдым.
«Шын мәнінде мүминдер туыс қой. Сондықтан екі туыстарыңның арасын жарастырыңдар…» «Хұжрат» сүресі, 10 аят. Аллаһ Тағала айтты: «...Күнәғә және дұшпандыққа жәрдемдеспеңдер...» «Мәидә» сүресі, 2 аят. 1591. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Бір-біріңе деген жеккөрушіліктен бас тартыңдар, бір-біріңді күндемеңдер, бір-біріңе сырт көрсетпеңдер, бір-біріңмен қарым-қатынасты үзбеңдер, иә Аллаһтың құлдары! Мұсылманға бауырын үш күннен артық уақытқа тастап кетуіне3 болмайды!» аль-Бухари, Муслим. 1592. Хабар бойынша, Абу Айуб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мұсылманға бауырын үш күннен артық мерзімге сырт беріп араласпауына болмайды, олардың жақсысы болып, бірінші сәлем бергені есептеледі. Аль-Бухари, Муслим. 1593. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдардың амалдары әрбір дүйсенбі, бейсенбі күндері Аллаһқа тапсырылады және Аллаһтан басқа ешкімге құлшылық етпеген, сондай-ақ өзінің бауырымен арасын жеккөрушілік үзбеген адамнан басқа барлық құлдың күнәләрі кешіріледі және сонда: «Осы екеуімен олар татуласқанша күте тұрыңдар!», - деген сөздер айтылады. Муслим. 1594. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, шайтан, Арабияда намаз оқушылардың1, өзіне құлшылық жасауынан күдерін үзді, дегенмен ол әлі де болса оардың арасына алауыздық салудан үміткер. Муслим. 1595. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мұсылманға бауырын үш күннен артық мерзімге тастауына болмайды, ал кімде-кім үш күннен артық мерзімге тастап өлсе, онда Отқа түседі. Бұл хадисті аль-Бухари мен Муслимнің иснадын қанағаттанды-ратын шартымен Абу Дад келтіреді. 1596. Хабар бойынша, Абу Хираш Хадрад бин Абу Хадрад аль-Аслам (сондай-ақ оның нисбасы — ас-Сулами, - делінеді), оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өзінің бауырын бір жылға тастап кеткен оның қанын төккенмен тең болады. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1597. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мүминге басқа мүминді үш күннен артық уақытқа тастауына болмайды, ал үш күн өткен соң ол онымен кездесіп сәлем беруі керек, егер ол сәлеміне жауап берсе, онда екеуі де сауап табады, ал егер жауап бермесе, онда ол күнәмен оралады да, ал сәлем беруші айырылысқандарына жауап бермейді. Бұл хадисті жақсы иснадпен Абу Дауд келтіреді. Абу Дауд былай дейді: «Егер ол Аллаһ үшін айрйлысқан болса1, онда айтылғандардың бұған еш қатысы жоқ.2 281 ТАРАУ Егер оған мәжбүр болмаса, онда екі адамға үшінші адамның көзінше сыбырласуға, яғни сөйлескенде ол естімейтіндей етіп сөйлесуге болмайтындығы жайында. Сондай-ақ бұған екеудің түсініксіз тілде сөйлесуі жатады. Аллаһ Тағала айтты: «…Құпия жиналыс мүминдерді кейіту үшін шайтанның ісі.» «Мүжадәле» сүресі, 10 аят. 1598. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер екеу жиналса, онда үшіншінің көзінше сыбырласпасын. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадисті сондай-ақ Абу Дауд келтіреді, оның нұсқасында және былай делінеді: Абу Салих3 былай деді: «Мен Ибн Омардан: «Ал жиналғандар төртеу болса ше?», - деп сұрады. Сонда ол: «Онда бұл істің саған зияны тимейді4», - деді.
Бірде мен Ибн Омармен бірге базардың жанындағы Халид бин Укбаның үйінде болғанымда, бір адам келіп онымен бөлек сөйлескісі келді. Менімен Ибн Омардан басқа үйде ешкім болмаған болатын, сонда ол бір адамды шақырды да, біз төртеу болдық, сосын ол менімен шақырған адамына. «Кішкене ары тұрыңдаршы, өйткені мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «екеу үшіншінің көзінше сыбырласпасын», - денін, естідім», - деді. 1599. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер үшеу болсаңдар, басқа адамдармен қосылғанша, екеуі сыбырласпасын, өйткені бұл істерің оны ренжітеді. Аль-Бухари, Муслим. 282 ТАРАУ Заңды негіз5 болмаса құлды, жануарды, әйелді және баланы қинауға болмайтындығы, ал заңды негіз болғанның өзінде шектен шықпау керектігі жайында. Аллаһ Тағала айтты: «...және әке-шешеге, жақындарға, жетімдерге, міскіндерге, жақын көршіге, бөгде көршіге, жан жолдасқа, жолда қалғандарға және қол астарыңдағыларға1 жақсылық қылыңдар. Негізінде Аллаһ, тәкәппар, мантақшақты жақсы көрмейді.» «Ниса» сүресі, 36 аят. 1600. Хабар бойынша, Ибн Омар, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бір әйел мысық үшін азапталды. Ол мысықты өлгенінше қамауда ұстап, сол үшін Отқа түсті. Мысық қамауда болғанда оған не тамақ бермеген, не су бермеген, не өзіне жерде жорғалағандарды2 ұстап жеуіне мүмкіншілік бермеген. Аль-Бухари, Муслим. 1601. Хабар бойынша, бірде Ибн Омар, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, Өздерінің нысанасын тірі құс етіп атып, әр тимеген оғын құстың иесіне беріп жатқан құрайыш-жасөспірім балалардың жанынан өтіп бара жатты. Ибн Омарды көрген балалар тым-тырақай қаша жөнелді, ал Ибн Омар болса: «Бұны істеген кім? Бұл іспен шұғылданғанға Аллаһтың қарғысы тисін». Расында, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жаны бар затты өздерінің нысанасы еткен адамдарды қарғаған!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1602. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсы, өлтіріп, сосын нысана жасау үшін мал ұстауға тыйым салатын. Аль-Бухари, Муслим. 1603. Хабар бойынша, Абу Али Сувайд бин Мукаррин, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Мен Мукарриннің балаларының бірімін. Біздің бір күңімізден басқа еш бір малайымыз болмады. Оны арамыздағы ең кшіміз бетінен шапалақтайтын, ал Аллаһтың елшісі болса, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бізге оған бас бостандығын беріп қоя беруге әмір берді. Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген басқа бір нұсқасында Абу Али Сувайд бин Мукарриннің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: Менің алты бауырым болды... 1604. Хабар бойынша, Абу Мас'уд аль-Бадри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде құлымды қамшымен ұрып жатқан кезімде арт жағымнан: «Иә Абу Масъуд біл...», - деген дуысты естідім де, бірақ қаты ызалы болғандықтан кімнің айтып жатқанын аңғармадым. Айтып жатқан адам жақындаған кезде, ол: «Иә Абу Масъуд біл, Аллаһ сенімен, сен құлыңмен істеп жатқаннан да артығын істей алады!», - деп, айтып жатқан Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, екен. Сонда мен: «Осыдан кейін мен ешқашан құл ұрмаймын!», - дедім. Бұл хадистің тағы бір нұсқсында Абу Мас'уд аль-Бадридің, ған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: ...сонда қорыққанымнан қолымнан қамшым түсіп кетті... Бұл хадистің үшінші нұсқсында Абу Мас'уд аль-Бадридің, ған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: Сонда мен: «Иә Аллаһтың елшісі, оны Аллаһ үшін босаттым!», - дедім, сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, егер сен олай істемесең, сені әлбетте От шалар еді! (...не От тиер еді!», - деді. Осы нұсқалардың бәрін Муслим келтіреді. 1605. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Құлының істемеген ісі үшін ұрып соққанның, не болмаса қисынсыз беттен ұрған шапалақтың өтемі оған бас бостандығын беру, болуы керек. Муслим. 1606. Хабар бойынша, бірде Хишам бин Хаким бин Хизам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Шамда бастарына май жағып күннің астына қойған набатилердің1 арасынадағы адамдардың жанынан өтіп бара жатып: «Бұларың не?», - деп сұрады.Оған: «Оларды харадж2 үшін жазалап жатыр», - деп жауап берді. Бұл хадистің басқа нұсқасында, оған: «Оларды джизья3 үшін жазалап жатыр», - делінеді. Сонда Хишам: «Мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, осы дүниеде адамдарға азап көрсеткенді, Аллаһ азапқа салады!», - деп айтқандығына куәгермін», - деді де, Хишам сол жердің басшысына кіріп осы жайды айтып берді, сосын оның бұйрығымен оларды босатты. Муслим. 1607. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, тұмсығына күйдіріп таңба салынған есекті көріп ол істі жақтырмағандығын көресетті. (Ибн Аббас, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Аллаһтың атымен ант етемін, мен таңбаны оның тұмсығынан ең алыс жеріне басамын!», - деді. Сосын ол өзінің есегіне таңбаны жаңбасына басуды әмір етті, сондай-ақ ол жамбасқа таңба басуды ең бірінші бастағандардан болды. Муслим. 1608. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанынан тұмсығына белгі күйдірілген есек өтті, сонда ол: «Мынаған белгі басқанға Аллаһтың қарғысы тисін!», - деді. Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, беттен ұруға және тұмсыққа таңба басуға тыйым салғандығы келтіріледі. 283 ТАРАУ Кез-келген мақұлықты, керек десеңіз іс құмырсқа не болмаса сол сияқты жәндіктерге қатысты болса да оларды отпен азаптауға болмайтындығы жайлы. 1609. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бізді әскери жорыққа аттандырып жатып: «Егер сендер пәленше мен пәленшені кездестірсеңдер», – деп екі құрайыштың атын атады да, - «оларды өртеңдер!», - деді. Сосын біз шығатын кезде, ол: «Расында, мен сендерге, пәленше мен пәленшені өртеңдер дедім, бірақ, расында, отпен азаптауға тек Аллаһ қана хақылы, сондықтан ол екеуін кездестірсеңдер, оларды тек өлтіріңдер», - деді. 1610. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде біз, Пайғамбармен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірге жорықтардың бірінде болған кезде, ол өзінің қажеттерімен кетті де, ал біз болсақ екі балапаны бар қызыл құсты көрдік. Сонда біз оның балапандарын алдық, ал құс болса қанаттарын қағып біз айналып ұша бастады. Қайта оралысымен Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мына құс пен оның балапандарын қайғыртқан қайсысың!? Оның балапандарын өзіне қайтарыңдар!», - деді. Біз өртеп жіберген құмырсқаның илеуін көріп: «Мынаны өртеген кім?», - деп сұрады. Біз: «Бізбіз», - деп жауап бердік. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Оттың Раббынан басқа ешкім отпен азаптамау керек!», - деді. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 284 ТАРАУ Бай адамға, заңды берешегін талап етіп жатқан иесіне қайтаруды, созуға болмайтындығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Расында, Аллаһ сендерге аманаттарды өз лайықты орнына тапсыруларыңды және адамдардың арасына билік қылсаңдар, әділдікпен билік қылуларыңды әмір етеді...» «Ниса» сүресі, 58 аят. Аллаһ Тағала айтты: «...Егер біріңе-бірің сенсеңдер сенілген жақ аманатын тапсырсын...» «Бақара» сүресі, 283 аят. 1611. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бай адамға берешекті созу әділетсіздіктің көрінісі болып табылады, сондықтан егер де сендердің біреулеріңнің берешектеріңді бай адамға ауыстыру ұсынылса келісіңдер1. Аль-Бухари, Муслим. 285 ТАРАУ Сыйлық бермекші болып, ол сыйлық балаларына арналған болса да, бірақ ол силықты әлі сыйламаған болса, онда оны беруден бас тартпағанның жақсы екендігі жайлы, сондай-ақ садақа, зекет және сол сияқты құрбан ретінде берілген затты садақа берілген адамнан сатып алудың жақсы еместігі жайлы, сондай-ақ оны садақа берілген адам басқа адамға беріп, одан кейін оны сатып алғанның зияны жоқтығы жайлы. 1612. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сыйлығын қайтарып алған адам, өз құсығын өзі жеген ит секлді2. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген басқа нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: « Сыйлығын қайтарып алған, құсып, сосын құсығына қайта оралып оны жейтін итке тең. Бұл хадистің аль-Баридің де, Муслимнің де келтірген үшінші нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: Сыйлығын қайтарып алушы, өзінің құсығын жегенмен тең. 1613. Хабар бойынша, Омар бин аль-Хаттаб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен Аллаһ жолында соғыспақшы болған адамға жылқы сыйладым, бірақ ол оны дұрыс күтпейтін. Сонда мен ол жылқыны сатып алмақшы болдым да, осы жөнінде Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын ақылдасқанымда, ол маған: «Оны сатып алма және егер ол саған оны бір дирхемге сатса да садақаңды қайтарып алушы болма, өйткені садақасын қайтарып алушы өзінің құсығын жеген секілді. Аль-Бухари, Муслим. 286 ТАРАУ Жетімнің дүниесін шашуға (жеуге) болмайтындығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Негізінен сондай жетімдердің малдарын зұлымдықпен жегендер, олар қарындарын отпен толтырған болады. Сондай-ақ жалындаған тозаққа кіреді.» «Ниса» сүресі, 10 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Жетімнің малына жақындамаңдар, бірақ ол есейгенге дейін жақсы басқаруға болады.» «Әнғам» сүресі, 152 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Олар сенен жетімдердің жайынан сұрайды. Оларға: «Жетімдерді түзету жақсы1. Тіпті оларды қосып алсаңдар, сонда олар туыстарың. Аллаһ бұзушыны, түзеушіден айырып біледі...» «Бақара» сүресі, 220 аят. 1614. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Жеті апатты күнәләрдан сақтаныңдар», - деді. Адамдар: «Иә Аллаһтың елшісі, бұл қандай күнәләр?», - деп сұрады. Ол: «(1)Аллаһпен бірге басқаға табыну, (2)бақсылық, (3)Аллаһ өлтіруге тыйым салған, (яғни) хақысыз адам өлтіру2, (4)өсімқорлық, (5)жетімнің дүниесін жеу, (6)жауға шапқанда қашу, (7)иманды таза, ондай істі (жасамақ тұрмақ) ойларына да кіріп шықпайтын әйелдерді, ойнас жасады деп айыптау. Аль-Бухари, Муслим. 287 ТАРАУ Өсімқорлыққа қатаң тыйым жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай өсім жегендер (қабірлерінен) жын соғып тұрғандай есеңгіреп тұрады. Бұл олардың «Сауда да бейне өсім», дегендіктерінің салдарынан. Негізінде Аллаһ сауданы халал, өсімді харам еткен. Сонда кім Раббынан насихат келгенде тыйылса өткені өтіп кетті3, Оның ісі Аллаһқа тән. Ал және кім қайталаса, міне солар тозақтық. Олар онда мәңгі қалады. Аллаһ өсімді жояды да сауданы арттырады. Әрі Аллаһ барлық қарсы келуші күнәһәрді жақсы көрмейді. Негізінен иман келтіріп ізгі іс істегендер, намазды толық орындап, зекет бергендер, олар үшін Раббыларының қасында сыйлық бар. Оларға қорқу жоқ әрі олар қайғырмайды. Әй мүминдер! Аллаһтан қорқыңдар, егер сенсеңдер (иман келтірсеңдер) өсімнен қалып қалған (аласыларыңды) қалдырыңдар (алмаңдар).» «Бақара» сүресі, 275-278 аят. Бұл тарауға қатыты хадистер жайлы айтатын болсақ олар көп және белгілі, сондай-ақ олардың қатарына Абу Хурайрадан жеткен осы тарудың алдындағы тарауда келтірілген хадис жатады.
Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өсімқордан қарызға алғанды және өсімқорлықпен айналусышыны лағінеттеді Муслим. Бұл хадистің ат-Тирмизи және басқа да мухаддистердің келтірген нұсқасында Ибн Масъдтың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: ...сондай-ақ оның куәгерлері4 мен жазушысын. 288 ТАРАУ Көрер-көзге2 амал жасауға тыйым екендігі жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Олар, ғибадатты, нағыз Аллаһқа шынайы ынтамен бір беткей түрде орындаулары, зекет берулері үшін әмір етілген. Міне осы тұп-тура дін» «Бәййнә» сүресі, 5 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Әй мүминдер! Аллаһқа Ақірет күніне сенбей, адамдарға көрсету үшін мал сарып қылған кісідей, садақаларыңды міндет қылу, ренжітумен жоймаңдар...» «Бақара» сүресі, 264 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Мұнафиқтар3 Аллаһты алдамақшы болады. Негізінен Аллаһ, оларды алдауға4 ұшыратады. Қашан олар намазға тұрса, жалқауланып тұрады. Адамдарға көрсету үшін оқып, олар Аллаһты өте аз еске алады.» «Ниса» сүресі, 142 аят. 1616. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала айтты: Мен, Маған серік қосқанға кәміл түрде мұқтаж емеспін, егерде кімде-кім бір нәрсені Менен бөлек тағы біреу үшін5 орындайтын болса, Мен одан да оның көпқұдайшылдығынан да бас тартамын!6»7 Муслим. 1617. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, ең бірінші болып Ахіретте сұралынатын адам, ол Аллаһ жолындағы шайқаста өлген адам болады. Оны алып келеді де, Аллаһ оған Өзінің рахымшылығын есіне салады, ал ол болса бәрін мойындайды. Сосын Аллаһ одан: «Сен соған ризашылық ретінде не істедің?», - деп сұрайды. Ол: «Мен өлгенше Сенің жолыңда соғыстым!», - дейді. Аллаһ: «Сен өтірік айтасың, өйткені сен, сен туралы адамдар: «Батыр!», - деп айтсын, деп соғыстың және олар солай айтты!», - дейді. Сосын ол адам жайлы оған сәйкес әмірлер беріліп, оның жүзін төмен қаратып Тозаққа тастайды. Содан кейін, білім алған, білімін басқаларға үйреткен және Құран оқыған адамды алып келіп, Аллаһ оған, Өзінің көрсеткен рахымшалаған есіне салады да, одан: «Сен соған ризашылық ретінде не істедің?», - деп сұрайды. Ол: «Мен білім үйреніп оны басқаларға үйреттім және Сен үшін Құран оқыдым!», - дейді. Аллаһ: «Сен өтірік айтасың, өйткені сен, адамдар: «Мыну білімді!», - деп айтсын деп, сондай-ақ Құранды адамдар: «Мынау қари!», - деп айтсын деу үшін оқыдың және адамдар солай айтты!». Сосын ол адам жайлы оған сәйкес әмірлер беріліп, Тозаққа тастау үшін жүзін төмен қаратып сүйрейді. Сосын Аллаһ оған кең ризық нәсіп еткен және оған түрлі байлықпен қамдаған адамды алып келіп, Аллаһ оған Өзінің көрсеткен рахымшалаған есіне салады да, одан: «Сен соған ризашылық ретінде не істедің?», - деп сұрайды. Ол: «Сен риза болатын ешбір мүмкіншілікті мүлт жібермей, Сен үшін ақша жұмсадым», - дейді. Аллаһ оған: «Сен өтірік айтасың, сен оны адамдар, сен жайлы: «Мынау жомарт!», - деп айтулары үшін істедің және адамдар солай айтты!», - дейді. Сосын ол адам жайлы оған сәйкес әмірлер беріліп, Тозаққа тастау үшін жүзін төмен қаратып сүйрейді. Муслим. 1618. Хабар бойынша, бірде Ибн Омарға, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, адамдар: «Расында, біз өзіміздің басшыларымызға кіргенде оларға айтатын сөзіміз олардан шыққан кездегі сөздерімізден өзгеше болады», - деді. Бұған Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: «Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кезінде мұндайды екіжүзділік санайтынбыз!», деді. Аль-Бухари. 1619. Хабар бойынша, Джундуб бин Абдуллах бин Суфйан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ (көрер-көзге) сөйлеушінің әбүйірін төгеді, сондай-ақ көрер-көзге жасаушыны, (адамдарға айғақтап) көрсетіп қояды.1 Аль-Бухари, Муслим. Сондай-ақ бұл хадисті Муслим Ибн Аббастың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын жеткізуімен келтіреді. Бұл жерде «сөйлейуші», деген «бір істі көрер-көзге істеу», деген мағынаны білдіреді; «Аллаһ оның әбүйірін төгеді», деген, «Ахіретте оның әбүйірін төгеді», деген мағынаны білдіреді; «көрер-көзге жасаушыны», дегені, «кімде-кім сауапты амалдарды адамдардың құрметі үшін жасаса», деген мағынаны білдіреді; «Аллаһ (адамдарға айғақтап) көрсетіп қояды», деген, «адамдардың бәріне оның құпия ойларын көрсетеді», деген мағынаны білдіреді.
Тек Ұлы Аллаһ Тағаланың дидарына талпынып ізденетін ілімді2, осы дүниенің қай бір мақсатына жету үшін ізденсе, Ахіретте Жәннәттің тәтті исін де сезінбейді. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. Сондай-ақ бұл тарауға қатысты көптеген хадистер бар.
Бірде Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, біреу: «Жақсы амалдар жасап, оған мақтаулар айтып жатқан адам жайлы сен не дейсің?», - деп сұрағанда, ол: «Бұл – имандының осы өмірінде-ақ ала бастаған ізгі хабары», - деді. Муслим. 290 ТАРАУ Шариғаттың үкімі (не нұсқауы) болмаса бөгде әйел мен әдемі жігітке (тесіліп) қарауға болмайтындығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Мүминдерге айт: «(Бөгде әйелдерге қараудан) көздерін сақтасын…» «Нұр» сүресі, 30 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Өзің білмеген бір нәрсенің соңынан түспе. Расында құлақ, көз және жүрек олардың барлығы одан сұралады.» «Ісра» сүресі, 36 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аллаһ көздердің қиянатын және көкіректердегі құпияны біледі» «Ғафыр» сүресі, 19 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Негізінде раббың әлбетте бақылаушы.» «Фәжір» сүресі, 14 аят. 1622. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адам баласына зинада оның үлесі жазылған, оны орындамай өтуі мүмкін емес: көздің зинасына - қарағаны1, құлақ зинасына – естігені, тіл зинасына – айтқаны, қол зинасына – ұстағаны, аяқ зинасына – (жүрген) қадамы2 жатады. Ал жүрек жайлы айтатын болсақ, онда ол тілейді және қалайды, ал жыныс мұшелері болса мұны бекітеді не болмаса қайтарады3. Аль-Бухари, Муслим. Бұл жерде Муслимнің нұсқасы беріліп тұр, ал аль-Бухари болса бұны қысқартып келтіреді. 1623. Хабар бойынша, Абу Са'ид аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Еш уақытта сендерге жол үстінде отыруға болмайды», - деді. Сонда адамдар: «Біз олай істеуге міндетті түрде мұқтажбыз, өйткені біз онда жиналып бір-бірімізбен әңгімелесеміз!», - деді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Егер сендер жол бойына жиналуға мәжбүр болсаңдар, онда жолға тиістісін өтеңдер!», - деді. Адамдар: «Ал жолға тиістісін өтеңдер, деген не?», - деп сұрады. Ол: «Бұл дегеніміз (ешкімге) тесіліп қарамау, ешкімге зиян тигізбеу, сәлемге жауап беру, жақсылыққа шақырып жамандықтан тосу», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1624. Хабар бойынша, Абу Тальха Зайд бин Сахль, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Біз үйлердің алдарында жиі отырып әңгімелесетінбіз, бірақ бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, біздің жанымызға келіп тоқтады да: «Сендер неге жол бойында отырсыңдар? Жол бойында кездесуден қашыңдар!», - деді. Біз: «Бірақта біз бұл жерде ешбір жамандық жасамай, тек қана әңгіме айтып сөйлесіп отырмыз!1», - дедік. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Егер сендер бұдан бас тартқыларың келмесе, онда жолға оның хақысын өтеңдер: (ешкімге) тесіліп қарамаңдар, саләмге жауап беріңдер және жақсы сөз сөйлеңдер!», - деді. Муслим. 1625. Хабар бойынша, Джарир, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кездейсоқ қарау жайлы сұрадым2, сонда ол: «Көзіңді ал (одан кейін қарама)!, - деді. Муслим. 1626. Хабар бойынша, Умм Салама, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен онда Маймуна3 да болған Аллаһтың елшісінде, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, болдым, онда Ибн Умм Мактум келді. Бұл оқиға бізге жапқыш жабыну әмір берілгеннен кейін болған болатын, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұдан жабыныңдар!», - деді. Біз: «Иә Аллаһтың елшісі, ол соқыр емес пе, оның соқырлығы бізді көріп танудан сақтамай ма?!», - дедік. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мүмкін сендер екеуің де, оны көрмейтін соқыр шығарсыңдар?4», - деді. Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «жақсы әрі сенімді хадис», деп келтіреді. 1627. Хабар бойынша, Абу Са'ид, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Еркек - әркектің әуретіне5, ал әйел әйелдің әуретне қарамасын, сондай-ақ еркеке еркекпен бір жамалғышты жамылып жатпасын, ал әйел болса әйелмен бір жамылғыштың астына жатпасын. Муслим. 291 ТАРАУ Бөгде әйелмен оңаша қалуға болмайтындығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «…егер Пайғамбардың жұбайларынан бір нәрсе сұрасаңдар, далданың (шымылдықтың) артынан сұраңдар1,…» «Ағзап» сүресі, 53 аят. 1628. Хабар бойынша, Укба бин Әмір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оғана Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сендерден ешкім ешуақытта бөгде әйелге кірмесін!», - деді. Ансарлардың бірі: «Маған айтшы, егер ол күйеуінің жақын туысы болса ше!», - деп сұрады. Сонда ол: «Жақын туыс – ол опат (ең ауыры)!2», - деді. Аль-Бухари, Муслим. Жақын туыс, деп бауыр, бауырының не нағашысының баласы айтылады.
Сендерден ешкім оның жанында жақын туысы болмаса әйел адаммен оңаша қалмасын! Аль-Бухари, Муслим. 1630. Хабар бойынша, Бурайда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: «Аллаһ жолында соғысып жатқандардың әйелі, ол соғысқа қатыспағандар үшін өздерінің аналары секілді қасиетті саналуға тиісті. Ал сендерден соғысқа қатысушының жан ұясын өзінің қамқорлығына алған кез-келгенің, мойнына жүктегенін дұрыс өтемесе, онда оны Ахіретте, соғысқа қатысушы оның сауабты істерінен қанша қаласа соншасын алуы үшін (оның сауаптарын) міндетті түрде оның алдына қояды». Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұл жайында сендер не ойлайсыңдар?3», - деді. Муслим. 292 ТАРАУ Әйел мен еркекке киімде болсын, тұрыс-жүрісте болсын және де басқа да істерде де болсын бір-біріне еліктеуге болмайтындығы жайлы. 1631 Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелге ұқсас еркек пен еркекке ұқсас әйелді лағінеттеді.4 Бұл хадистің тағы бір нұсқасында, Ибн Аббастың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Әйелге еліктеген еркек пен еркекке еліктеген әйелді лағінеттеді. Аль-Бухари. 1632. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдің киімін киген еркек пен еркектің киімін киген әйелді лағінеттеді. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дад келтіреді. 1633. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мен үмметімнің ішінен Отта болатын екі түрлісін қазір көріп тұрған жоқпын: (олардың) бұқаның құйрығына ұқсаған қамшылары бар олармен адамдарды ұратын еркекетерді, сондай-ақ әрі киінген (кясийат), әрі жалаңаш ('арийат), бастары түйенің салбыраған өркешетеріне ұқсаған ауытқушы (ма'илят) және ауытқызушы (мумилят) әйелдерді. Мұндай әйелдер Жәннәтқа кірмейді және оның тәтті иісін де сезінбейді, ал оның ттәтті иісі осындай-да осындай ара қашықтықта сезіледі.1 Муслим. «Кясийат», дегеніміз Аллаһтың рахымшылығымен киіндірілген, «'арийат» - рахметі жоқтар2. Сондай-ақ бұның мағынасы: ондай әйел денесінің бір бөлігін, ал жауып екінші бөлігін ашып өзінің әдемілігін және басқаларын басқаларға көрсетуші (әйел), делінеді. Сондай-ақ оның мағынасы, денесі көрінетіндей нәзік (жұқа) матадан киім киген әйелдер, делінеді. Ал ауытқушы (ма'илят) сөзінің мағынасы жайлы айтатын болсақ ол жайында былай делінеді: бұл дегеніміз, Аллаһтың әміріне бағынудан ауытқушылар. Ал ауытқызушы (мумилят) сөзінің мағынасы жайлы айтатын болсақ ол жайында былай делінеді: бұл дегеніміз, олар басқаларды өздерінің жаман істеріне үйретушілер. Сондай-ақ, «ауытқушылар», деп «өздерінің көкіректерін керіп, тәкәппарлықпен жүрушілерді», айтады, делінеді. Сондай-ақ, «ауытқушылар», деп қаңғыбас (жаман жүрістегі) әйелдер секілді «шаштарын бір жақ иығына тараушыларды», айтады, делінеді, ал «ауытқызушылар», деп «сондай шаштың сәнін басқаларға жасаушылар», деп те айтылады. Ал «бастары түйенің салбыраған өркешетеріне ұқсаған», деген сөз жайлы айтатын болсақ, оның мағынасы, олар бастарына шүберек, сәлде не болмаса соған ұқсас бір нәрселерді орап, бастарын үлкейтушілер3.
Сол қолмен жемеңдер, өйткені, расында, шайтан ішіп-жегенде сол қолын пайдаланады. Муслим. 1635. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сендерден ешкім сол қолымен ішіпесін де және жемесін де, өйткені, расында шайтан ішкенде және жегенде сол қолын пайдаланады. Муслим. 1636. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, яхудилер мен христиандар шаштарын боямайды, ал сендер болсаңдар олар секілді болмаңдар! Аль-Бухари, Муслим. Бұл жерде ақ түскен шашатарда сары, не болмаса қызыл түске бояу жайлы айтылып жатыр; ал оны қара түске бояу жайлы айтатын болсақ, олай істеуіге болмайды, ол жайында Аллаһ қаласа келесі тарауларда айтып өтеміз.
Меккені жаулап алған күні, басы мен сақалы суғама1 секілді аппақ болған Абу Бакр ас-Сиддиқтың әкесі Абу Кухафаны, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, алып келді. Сонда Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мынаны өзгертіңдер2, бірақ қарадан аулақ болыңдар», - деді. Муслим. 295 ТАРАУ «Казаъ» (шашты жартылай қыру) жасауға болмайтындығы және ер кісілерге шашты толығымен қырып тастауға болатындығы, ал әйелдерге олай істеуге болмайтындығы жайлы. 1638. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бастың бір бөлігін ғана қыруға тыйым салатын. Аль-Бухари, Муслим. 1639. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, Оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, басындағы шашы жартылай қырып, ал қалған бөлігі қырылмаған баланы көріп, оларға3 олай істеуге тыйым салып былай деді: «Не шашты түгелімен қырыңдар, не болмаса еш тиіспеңдер». Бұл хадисті аль-Бухари мен Муслимнің шарттарын қанағаттандыратын иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1640. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Жа'фар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Кезінде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Жа'фардың жанұясы мүшелеріне үш күн мерзім берді де1, содан соң бізге келіп: «Осы күннен кейін менің бауырымды жоқтап жыламаңдар», - деді. Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Маған бауырымның балаларын шақырыңдар», - деді, де сосын бізді балапандар секілді алып келді, ал ол болса: «Маған шаштаразды алдырыңдар», - деп, оның әмірімен (шаштаразды алдырып) біздің басымызды тақырлап қырғызды. Бұл хадисті аль-Бухари мен Муслимнің шарттарын қанағаттандыратын иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1641. Хабар бойынша, Али, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдерге шаштарын қыруға тыйым салатын. Ан-Насаъи.2 296 ТАРАУ Шашқа басқа шашты қосып ұзартуға, денеге (инемен) сурет салуға және тісті егеуге болмайтындығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «(Мекке мүшріктері) олар, Аллаһтан өзге ұрғашыларға ғана жалбарынады. Негізінен олар қасарысқан шайтанға жалбарынды. Аллаһ оны қарғады. Сонда шайтан: «Әрине құлдарыңнан белгілі бір үлес аламын», - деді. «Және оларды, әрине адастырамын, әлбетте оларды босқа үміттендіремін. Әрі оларға міндетті түрде әмір етемін. Сонда олар малдардың құлақтарын (бұтқа арнап) тіледі. Сондай-ақ оларға әрине Аллаһтың жаратқанын өзгертуді бұйырамын!», - деді...» «Ниса» сүресі, 117-119 аяттар. 1642. Хабар бойынша, Асма, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бір әйел Пайғабардан, оған Аллаһтың игілігі мен сәлеміә болсын: «Иә Аллаһтың елшісі, менің қызым қызылшамен ауырып, содан шаштары түсіп жатыр, ал мен болсам оны жақында ғана тұрмысқа бердім, сондықтан мен оның түскен шашының орнына басқа шаш (жалғап) байлай аламын ба?», - деген сұрақпен келді. Сонад ол: «Аллаһ Тағала (жалғап) байлаушы мен (жалғап) байлап берушіні лағінеттеді!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің басқа нұсқасында, Пайғамбардың оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: ...және (жалғап) байлаушы мен (жалғап) байлауды сұраушыны... Осыға ұқсасты аль-Бухари мен Муслим Айшаның, оған Аллаһтың ризашылығ болсын, жеткізуімен де келтіреді. 1643. Хабар бойынша, Хумайд бин Абд ар-Рахман, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Мен қажылық жасаған жылы Му'авийаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, күзетшінің қолынан бір бұрым шашты алып1, минберге көтеріліп былай дегенін естідім: «Иә қала тұрғындары, сендердің ғалымдарың қайда?! Мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мынандай істерге тыйым салып былай деп айтқанын естідім: «Расында, Исрайлдың ұрпақтары мынаны, әйлдері қолданғаннан кейін опат болған!2» аль-Бухари, Муслим. 1644. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, (жалғап) байлаушы мен (жалғап) байлауды сұраушыны, денеге сурет басушы мен оны өзіне басып беруді сұраушыны лағінеттегендей лағінеттеді! Аль-Бухари, Муслим. 1645. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: «Аллаһтың жаратқанын өзгертіп, денеге сурет салушылар мен оны өзіне салуды сұраушыларға, сондай-ақ қастарын теруді сұраушылаға (мутанаммисат), сондай-ақ егеушілерге (мутафаллиджат) Аллаһтың қарғысы болсын!». Сонда бір әйел одан, оның неге олай айтып жатқанын сұрағанда, ол: «Неліктен маған Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын,қарғағандарын қарғамасқа3, бұл Аллаһтың кітабінде бар емес пе? Аллаһ Тағала: «Сендерге Пайғамбар не берсе алыңдар да, неменеден тыйса одан тыйылыңдар4», - деді. Аль-Бухари, Муслим. «Мутафаллиджа» бұл тістерін егеп араларын ашып әдмілеген әйел. «Намиса» бұл басқа әйелдің қасын жіңішкертіп әдемілікке терген әйел. «Мутанаммиса» бұны өзіне істеуіне әмір берген әйел.
Ақ шашты жұлушы болмаңдар, өйткені олар Ахіретте мұсылман үшін нұр болады6. Бұл хадисті жақсы иснадпен Абу Дауд, ат-Тирмизи және ан-Насаъи келтіреді. Ат-Тирмизи: «Жақсы хадис», - деген. 1647. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Біздің ісімізге сәйкес келмейтін амалды жасаушының амалы қабыл болмайды (қайтарылады)1» Муслим. 298 ТАРАУ Оң қолмен ұятты жерлерін жуу жағымсыз іс екендігі және оған дәлелді себеп болмаса оң қолмен ұятты жерлерін ұстауға болмайтындығы жайлы. 1648. Хабар бойынша, Абу Катада, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сендерден кім кіші дәрет сындыратын болса оң қолымен ұятты жерін ұстамасын, сондай-ақ ол жерін оң қолымен жуушы болмасын және (ішкенде) ыдысқа дем алушы болмасын. Аль-Бухари, Муслим. Бұл тарауға басқа да көптеген сенімді хадистер жатады.
Сендерден ешкім аяқ киімді бір аяққа ғана киіп жүрмесін, не екеуін де кисін, не екеуін де шешсін. Бұл хдистің тағы бір нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: ...не жалаң аяқ жүрсін. Аль-Бухари, Муслим. 1650. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сендерден кімнің аяқ киімінің қайысы үзілсе, оны жөндемейінше бір аяқ киімімен жүрмесін. Муслим. 1651. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, аяқ киімді тұрып киуге тыйым салатын. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 300 ТАРАУ Ұяқтар кезде не болмаса басқа да жағдайларда жанып тұрған отты, ол қай жерде жанғанына қарамастан май шамда не басқа жерлерде болсын қалдыруға болмайтындығы жайлы. 1652. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ұйықтап жатқан кездеріңде үйлеріңде жанып тұрған от қалдырушы болмаңдар. Аль-Бухари, Муслим. 1653. Хабар бойынша, Абу Муса аль-Аш'ари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Мединада бір үй ішіндегі адамдарымен бірге жанып кетті, сонда бұл жайлы Аллаһтың елшісіне оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, хабарлағанда ол: «Расында бұл от сендерге жау, сондықтан ұйықтауға жатар кездеріңде оны сөндіріңдер», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1654. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ыдысты жабыңдар, торсықтарыңды байлаңдар, есіктеріңді тіреңдер, өйткені, расында шайтан торсықты шешуге, тіреулі есікті ашуға дәрменсіз, сондай-ақ сендерден кім ең болмағанда судың бетіне бр бөлік ағашты Аллаһтың есімін айтып қоя алса, солай істесін. Сондай-ақ, расында, тышқандардың, үй ішіндегілерді өртеп жіберген кездері де болады1. Муслим. 301 ТАРАУ Көлгірсуге (такяллюф)2 тыйым екендігі жайында, ал дәлірек айтатын болсақ пайдасы жоқ айтуға ауыр сөздерді сөйлеуге, не болмаса жасауға ауыр істерді жасауға болмайтындығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «(Мухаммад) Оларға: «Сендерден оған ақы сұрамаймын3. Өз ойымнан шығарушылардан емеспін4», - де.» «Сад» сүресі, 86 аят. 1655. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бізге көлгірсуге тыйым салынатын. Аль-Бухари. 1656. Хабар бойынша, Масрук, ол былай деді: Бір жолы біз Абдуллаһ бин Масуъдқа, оған ризашылығы болсын, кіргенде ол бізге мынаны айтты: «Иә адамдар, сендерден қайсысың бір нәрсе білсең ғана ол жайлы айтыңдар, ал білмегендерің: «Аллаһ бұл жайлы жақсырақ біледі», - десін, өйткені білмегенің жайлы: «Аллаһ бұл жайлы жақсырақ біледі», - десең, онда бұл білімділіктің көрінісі болады, ал Аллаһ Тағала Өзінің пайғамбарына: «Оларға: «Сендерден оған ақы сұрамаймын. Өз ойымнан шығарушылардан емеспін», - де»5, - деді.» аль-Бухари. 302 ТАРАУ Өлген адамның артынан айғайлап жылауға, өзін беттен ұруға, үстіндегі киімін жұлуға, шашын жұлуға, сондай-ақ қыруға және өзіне қарғыс айтып, опат тілеуге болмайтындығы жайлы. 1657. Хабар бойынша, Омара бин аль-Хаттаб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мәйіт оның артынан жоқтап жылағаны үшін қабірінде азапқа салынады. Бұл хадистің басқа бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: ...оның артынан жоқтаған уақытында1. Аль-Бухари. 1658. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Беттерін ұрушылар, үстіндегі көйлегін жыртушылар не болмаса Аллаһқа Жәһілет заманындағыдай шақыратындар бізден емес2! Аль-Бухари, Муслим. 1659. Хабар бойынша, Абу Бурда былай деді: Бірде қатты ауырып басы өзінің жанұясындағы бір әйелдің3 тізесінде жатқан Абу Муса4 есінен танып қалғанда, ол әйел айқайлап жылай бастады да, ал ол болса сол уақытта оған ештеңе айта алмай, сосын есі кірген кезде: «Мен Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, алыстағандардан алыстаймын, ал ол болса, айғайлаушы, қырынушы және жыртушы әйелдерден алсытаған! Аль-Бухари, Муслим. «Айғайлаушы әйел», ол айғайлап жоқтап жылаушы, «қырынушы әйел», ол өзіне қайғы келгенде басын қырушы әйел, «жыртушы әйел», ол үстіндегі киімін жыртушы әйел.
Расында артынан айқайлап жылаған, Ахіретте азапталады. Аль-Бухари, Муслим. 1661. Хабар бойынша, Умм 'Атыйй Нусайб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бізден5 ант алғанда, жоқтап жыламайтындығымыз жайлы уәде алды. Аль-Бухари, Муслим. 1662. Хабар бойынша, ан-Ну'ман бин Башир, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Абдуллаһ бин Рауаһа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, есінен танып, оның апасы (не қарындасы): «Иә тау секілді1, иә пәленше-де пәленше!», - деп оның жақсы жақтарын айта бастады. Ссын ол өзіне келісімен: «Сен не айтсаң да менен: «Сен шынымен-ақ сондайсың ба не?2», - деп сұрап жатты», - деді. Аль-Бухари. 1663. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Саъад бин Убада3 ауырып қалған кезде, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оның көңілін сұрау үшін Абд ар-Рахман бин Ауфпен, Сард бин Абу Ваккаспен және Абдуллаһ бин Маc'удпен, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын бірге келді. Кеселдіге кіріп, оның есінен танғанын көріп Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ол қайтыс болып қалды ма?», - деп сұрады. Ол: «Жоқ, иә Аллаһтың елшісі», - деді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәемі болсын, жылап жіберді, пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жылағанын көрген жанындағылар да жылап қоя берді, Сосын ол: «Сендер естіп жатқан жоқсыңдар ма? Расында, Аллаһ не (көзден аққан) жас үшін, не жүректегі қайғы үшін азапқа салмайды, бірақ-та Ол мынау үшін азапқа салады», - деп тілін көрсетіп: «Және осы үшін рахым етед!4», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1664. Хабар бойынша, Абу Малика аль-Аш'ари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер мәйіттің артынан аиғайлап жылаған әйел тәубеге келмесе, онда Ахіретте ол әйел сұйық шайырдан киім, қабыршықтан сауыт киіп тірілтіледі. Муслим. 1665. Хабар бойынша, табиғиндардың5 бірі болған Усайд бин Абу Усайд ол Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ант берген әйелдердің бірінің былай дегенін жеткізді: Біздің Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, уәдемізде тұрамыз, деп уәде бергендеріміздің ішінде, бетімізді тырнамауға, өзімізге опат (қарғыс) шақырмауға, үстіміздегі киімді жыртпауға және басымыздағы шашымызды жұлмауға берген уәдеміз болды. Бұл хадисті жақы иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1666. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Артынан: «Иә тауға ұқсаған! Иә адамдардың мырзасы!», - деп, осыған ұқсас басқа да сөздер айтып жоқтау айтылған кез-келген мәйітке, екі періште қасына қойылып, олар оған: «Сен шынымен-ақ сондай болдыңба?», - деп, жұдырықтарымен түйгіштейді. Бұл хадисті ат-тирмизи «Жақсы хадис! Деп келтіреді. 1667. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдардың жасайтын екі амалы олардың имансыздықтарының белгісі болып табылады: басқаны шыққан тегімен сөгу және мәйітті айқайлап жоқтау. Муслим. 303 ТАРАУ Көріпкелдерге (куххан)1, жұлдызбен бал ашушыларға, сондай-ақ жәй бал ашушылар мен құммен, майда таспен, арпамен және басқа да заттармен бал ашушыларға баруға болмайтындығы жайлы. 1668. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көріпкелдердің айтқан сөздері жайлы сұрады, сонда ол: «Олардың сөзінде ештеңе жоқ2», - деді. Олар: « Иә Аллаһтың елшісі, кей-кездері олар бізге бір нәрсе айтып, сол айтқаны шын болып жатады!», - деді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұл - ақиқатқа қатысы бар сөз, оны алдымен жын ұрлап алып сосын оны өзінің досының құлағына3 жеткізеді, ал олар4 оған жүз жалған сөз қосады», - деді. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің аль-Бухари келтірген тағы бір нұсқасында Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын келтіреді: Расында, бұлттарға түсіп көктегі амалдар жайлы әңгіме қылған періштелердің айтқанын шайтандар ұрлықпен тыңдап, оны көріп-келдің жүрегіне сіңіреді, ал олар болса содан кейін шайтаннан келгендерге өзінен жүз өтірік қосып айтады. 1669. Хабар бойынша, Сафийа бинт Абу Убайд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдерінің бірінің былай деп айтқанын жеткізді: Көріпкелге барып, одан бір нәрсе сұрап, оның айтқанына сенген адамның қырық күн ішіндегі намазы қабыл болмайды. Муслим. 1670. Хабар бойынша, Кабиса бин аль-Мухарик, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Құстың ұшуымен бал ашу және олардың ұшуымен бір нәрсені болжау әдеті (тарк) имансыздықтың белгісі болып табылады (джибт). Бұл хадисті жақсы иснадпен Абу Дауд келтіріп былай дейді:1 «Тарк» бұл құстың ұшуымен жақсы не жаман алдын ала болжау әдеті, егер құс оң жаққа ұшса жақсылыққа жорыған, ал сол жаққа ұшса жамандыққа жорыған. Аль-Жухари «ас-Сахихте» «джибт» сөзімен бұтты, көріп-келді, бақсыны айтады, дейді.
Аспандағы жұлдыздарды болжап білім алушы2 бақсылықтың бір түрімен айналысып жатыр және ол солай неғұрлым көп білім алса, бақсылыққа3 соғұрлым еніп жатыр. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1672. Хабар бойынша, Му'ауийа бин аль-Хакам, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Осыдан кейін мен: «Иә Аллаһтың елшісі, жақында ғана мен пұтқа табынушы болатынмын, ал одан кейін Аллаһ бізге Ислам нәсіп етті, бірақта біздің арамызда әлі де көріп-келдерге баратындар бар», - дедім. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Ал сен болсаң оларға барма», - деді. Сосын мен: «Біздің арамызда жаман ырымға сенетін адамдар бар», - дедім, сонда ол бұған: «Олар бұны жүректерінде ғана сезінеді, бірақта бұл оларды тоқтатпау керек4», - деді. Мен: «Сондай-ақ біздің арамызда, сызық сызушылар да бар5», - дедім. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Пайғамбардардың арасында сызықтар сызғаны болған, кім дәл солай істей алатын болса істесін6», - деді. Муслим. 1673. Хабар бойынша, Абу Мас'уд аль-Бадри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі ит үшін ақша алуды, жеңіл (жаман) жүріспен тапқан ақшаны алуды, сондай-ақ көріпкелдің тапқан ақшасын алуды тыйым салатын. Аль-Бухари, Муслим. 304 ТАРАУ Құстың ұшуымен бал ашуға тыйым екендігі жайында. Бұл тарауға бұның алдындағы тарауда келтірілген хадистердің де қатысы бар. 1674. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Жұқпалы ауру Аллаһтың қалауысыз жұқпайды, сондай-ақ құстың ұшуы жаман ырымға жатпайды, дегенмен жақсы ырым маған ұнайды», - деді. Адамдар: «Ал жақсы ырым, дегеніміз не?», - деп сұрады. Сонда ол: «Жақсы сөз», - деп жауап берді. Аль-Бухари, Муслим. 1675. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жұқпалы ауру Аллаһтың қалауысыз жұқпайды, сондай-ақ құстың ұшуы жаман ырымға жатпайды, ал егер бір нәрсенің қырсығы болатын болса, онда ол үй, әйел және (міністі) ат1. Аль-Бухари, Муслим. 1676. Хабар бойынша, Бурайда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жаман ырымға ешқашан көңіл бөлмейтін. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1677. Хабар бойынша, Урва бин 'Амир, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көзінше жақсы және жаман ырым жайлы айтып өтты, сонда ол: «Бұлардың ішіндегі жақсысы жақсы ырым, бірақ жаман ырым адамды көздеген мақсатынан тайдырмау керек, ал егер сендерден қайсысың өзіне ұнамайтын бір нәрсе көрсең онда былай деп айтыңдар: «Иә Аллаһ, Сенен басқа ешкім игілік бермейді және Сенен басқа ешкім жамандықты алыстатпайды, сондай-ақ Сенен басқа ешкімде күш қуат жоқ!2» /Аллаһумма, ля йа'ти би-ль-хасанати иллә Анта, уа лә йадфа'у-с-са'иайти иллә Анта, уа ля хауля ва лә куууата иллә би-кә!/3, - деді. Бұл сенімді хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд елтіреді.4 305 ТАРАУ Кілемге, не тасқа, не киімге, не дирхемге, не динарға, не жастыққа не басқа да заттарға тірі жанды бейнелеуге болмайтындығы, сондай-ақ тірі жанда қабырғаға, төбеге, пердеге, сәлдеге, киімге және осы сияқты заттарға салуға болмайтындығы, сондай-ақ бейнелерді өшіру керектігі жайында. 1678. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, осы суреттерді салушыны Аллаһ Ахіретте: «Салғандарыңды тірілтіңдер!», - деп қинайды. Аль-Бухари, Муслим. 1679. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Мединаға жорықтарының бірінен оралған болатын, ал мен болсам өзімнің зат қоятын бөлмеме (сахва) сурет1 салынған жұқа перде іліп қойған болатынмын, сонда салынған суретті көрген Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, түсі өзгеріп: «Иә Айша, Ахіретте Аллаһ алдында қатаң азапқа салынатындар жаратуда Аллаһқа ұқсағысы келгендер болады», - деді. Айша айтты: Содан соң біз оны жыртып жастық қылдық (...не екі жастық қылдық). Аль-Бухари, Муслим. 1680. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Әр бір бейне жасаушы, оны онда әр бір жасаған бейнесі үшін азаптайтын біреу жаратылатын Оттан орын алады. Ибн Аббас айтты:2 Егр оны істеуге мұқтаж болсаң, онда ағаштар және жаны жоқ нәрселерді сал. Аль-Бухари, Муслим. 1681. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Осы дүниеде қай-бір бейне салғанға, Ахіретте оған жан үрлеу міндеті жүктеледі, ал ол болса оны ешқашан істей алмайды!3» аль-Бухари, Муслим. 1682. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Ахіретте ең ауыр азапқа салынатындар бейне салушылар болады! Аль-Бухари, Муслим. 1683. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллкаһ Тағала айтты: Менің жаратқаныма ұқсасты жасағысы келгеннен артық әділетсіз бар ма? Олар құмырсқаны жасасыншы, не болмаса олар бидайдың дәнін жасасыншы не арпаның дәнін жасасыншы!» аль-Бухари, Муслим. 1684. Хабар бойынша, Абу Тальа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Періштелер иті не болмаса суреті бар үйге кірмейді. Аль-Бухари, Муслим. 1685. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Жебірейіл Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, келемін деді де, бірақ (көп) уақытқа бөгелді. Аллаһтың елшшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, күтіп шаршаған соң, үйінен шығып Жебірейілді сырттан кездестірді де оған кешіккендігі жайлы айтқанда ол: «Расында, біз ішінде сурет пен иті бар үйге кірмейміз!», - деді. Аль-Бухари. 1686. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Жебірейіл Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, белгілі бір уақытта келемін, деп уәде берді, бірақ белгіленген уақыты келгенде келмеді. Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтты: Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қолында таяқ болды, ол оны: «Аллаһ та, оның елшілері де уәделерін бұзбайды!», - деп шетке тастады, сосын бұрылып өзінің тақтасының астынан күшікті көріп: «Мына ит қашан кірген?!», - деп сұрады. Мен: «Аллаһтың атымен ант етемін, ол жайында мен ештеңе білмеймін!», - дедім. Сосын оның әмірімен күшікті (үйден) шығарды да, артынша оған Жебірейіл, оған Аллаһтың сәлемі болсын, келді. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оған: «Сен маған уәде бердің де мен сені күтіп отырдым, ал сен болсаң келмедің!», - деді. Бұған Жебірейіл: «Маған мұны істеуіге сенің үйіңдегі итің бөгет болды, өйткені, расында, біз ішінде ит немесе суреті бар үйлерге кірмейміз!», - деді. Муслим. 1687. Хабар бойынша, Абу-т-Таййах Хаййан бин Хусайн былай деді: Бірде Али бин Абу Талиб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, маған былай деді: «Сені маған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, талпындырғанға бағыттайын ба? Сен бірде-бір бейнені қалдырмай өшіруің керек, сондай-ақ ешбір көтерілген (мазар, моланы) жермен тегістемей қалдырмауың керек. Муслим. 305 ТАРАУ Аң аулағанға не болмаса үйді қорғағанға болмаса, ит ұстауға болмайтындығы жайында. 1688. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ит ұстағанның сауабы күніне екі каратқа кеміп отырады, егерде ол оны аң аулау үшін немесе малын күзету үшін ұстамаса. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің басқа нұсқасында: ...(бір) каратқа..., делінеді. 1689. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, ит ұстағанның сауабы күнде екі каратқа кеміп отырады, егер де ол ит егістікті не малды қорғау үшін қолданылмаса. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. Былай дегені келтіріледі: Итті аң және жер мен малды қорғаудан басқаға ұстағанның сауабы әр күні екі караттан кеміп отырады. 307 ТАРАУ Түйенің және басқа да малдың мойнына қоңырау тағудың жақсы емес екендігі, сондай-ақ жолға ит пен қоңырау алып шыққанның жақсы емес екендігі жайлы. 1690. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Иті не болмаса қоңырауы бар топпен бірге періштелер жүрмейді. Муслим. 1691. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Қоңырау шайтанның сыбызғысы болып табылады.Муслим. 308 ТАРАУ Тезек жейтін түйеге мінудің жақсы еместігі, ал егер де олар таза жем жесе оның етін жеуге де және мінуге де болатындығы жайлы. 1692. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қай-бір нәжіс нәрселерді жейтін түйелерге отыруға тыйым салатын. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 309 ТАРАУ Мешітте түкіруге болмайтындығы, егер де онда түкірік көрсең алып тасту керектігі және мешітті кір (қоқыстан) тазарту керектігі жайлы. 1693. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мешітте түкіру күнә, ал ол күнәнің өтемі түкірікті көму болу керек. Аль-Бухари, Муслим. Әрине бұл жерде түкірікті көміп еденде жасыру үкімі, егер еден топырықтан, не болмаса құмнан болса ғана жүреді. Абу-ль-Махасин ар-Руйани өзінің «Аль-Бахр» кітабінде, «көму» дегеннің мағынасы, ол түкірікті ол жерден алып тастау, дегенді білдіреді, дейді. Егер мешіттің едені таспен не гипспен (не тақтаймен) жабылған болса, онда оны кейбір білімсіздер секілді аяқ киіммен не болмаса басқа нәрсемен ысқылап сүрту олардың күнәсін көбейтіп мешітті одан ары ластайды, ондай әрекет жасаған не ол жерді өзінің киіміміен, не қолымен, не болмаса тағы басқа бір затпен сүрткені абзал, не ол жероді жуған жөн.
Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мешіттің қиблаға қараған қабырғасында түкірік (не: ...сілекей. не: ...сұйықтық) кіөріп, оны қолымен қырып алды. Аль-Бухари, Муслим. 1695. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, бұл мешіттер онда зәр төгу үшін1, не болмаса басқа да жағдайлармен кірлетуге арналмаған: олар тек онда Аллаһ Тағаланы еске алып Құран оқуға арналған! Муслим. 310 ТАРАУ Мешітте таласудың, дауыс көтерудің2, жоқ іздеудің, сатудың, бір нәрсені жалға берудің не осыған ұқсас басқа да істермен айналысудың жақсы емес екендігі жайлы. 1696. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімде-кім мешітте жоғалқан нәрсесін іздеп жатқан біреуді көрсе: «Аллаһ жоғалтқаныңды қайырмасын!», - деп айтсын, өйткені мешіттер бұл үшін салынбаған! Муслим. 1697. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер мешітте біреудің бір нәрсе сатып, не сатып алып жатқанын көрсеңдер: «Аллаһ сенің саудаңның пайдасын жойсын!», - деп айтыңдар, ал егер жоғалтқанын іздеп жатқанын көрсеңдер: «Аллаһ оны саған қайырмасын!», - деңдер. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1698. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мешітте жоғын іздеген адам: «Менің қызыл түйемді табуға кім көмектеседі?», - сұрағанда, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сен оны таппай қал, өйткені, расында, мешіттер өздерінің салынғандары үшін салынды!1», - деді. Муслим. 1699. Хабар бойынша, Амра бин Шу'айб әкесі оның атасының2, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегенін жеткізді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мешіттерде жоғын іздеп не болмаса тақпақтарын оқуға3 тыйым салғандай сатып-алуға да тыйым салды. Бұл хадисті ат-Тирмизи мен Абу Дауд «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1700. Хабар бойынша, ас-Са'иб бин Йазид, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен мешітте болған кезімде маған біреу тас лақтырды. Бұрылып қарасам ол Омар бин аль-Хаттаб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, екен. Ол маған: «Бар да анау тұрған екеуді маған шақырып алып кел», - деді, сонда мен барып ол екеуін оған ертіп алып келдім, ал ол болса олардан: «Сендер қайдансыңдар?», - деп сұрады. Олар: «Біз Тайфтанбыз», - деп жауап берді. Сонад ол: «Егер сендер осы қаланың4 тұрғындары болғандарыңда, онда мен сендерді Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мешітінде дауыс көтергендерің үшін міндетті түрде жазалар едім!», - деді. Аль-Бухари 311 ТАРАУ Сарымсақ, жуа, пияз және осыған ұқсас сасық иісті тағамды жеген адам егер аса қажет болмаса ол жеген затының иісі кетпейінше мешітке кіруіне болмайтындығы жайлы. 1701. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мына өсімдіктің жемісін жеген адам біздің сешітке жақындаушы болмасын!», - деп пісірілмеген сарымсақ жайлы айтты. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: ...біздің мешіттерге... 1702. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мына өсімдіктің жемісін жеген бізге жақындамасын да және бізбен бірге намаз оқымасын! Аль-Бухари, Муслим. 1703. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Пияз бен сарымсақ жеген бізден алыстасын! Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің тек Муслим келтірген нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Сарымсақ, жуа, пияз жеген біздің мешіттерге жақындаушы болмасын, өйткені, расында, адамдарға тиген қолайсыздық (не: ...тиген азап) періштелерге де тиеді! 1704. Хабар бойынша, Омар бин аль-Хаттаб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол жұма намазындағы құтпада сөздерінің арасында былай деді: Иә Адамдар, сендер оның иісін, мен жиіркенішті санайтиын екі түрлі өсімдіктің жемісін жейсіңдер, олар: жуа мен сарымсақ, ал мен болсам егер Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, осы иісті адамнан осы иістің шығып тұрғанын сезсе, оның аль-Бақыға1 шығарылуына әмір беретін! Кімде-кім оны жейтін болса, онда оның иісін пісірумен өлтірсін2. Муслим. 312 ТАРАУ Имам жұмада құтпа айтып жатқанда аяқты көтеріп оны қолмен құшақтап отыруға болмайтындығы, өйткені олай отыру адамға ұйқысын келтіріп, соның әсерінен құтпадағы кейбір сөздерді ұқпай, сондай-ақ дәретінің бұзылуы мүмкін екендігі жайлы. 1705. Хабар бойынша, Му'аз бин Анас аль-Джухани, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жұмада имам құтпа айтып жатқанда аяқты көтеріп құшақтап отыруға тыйым салатын. Бұл хадисті ат-Тирмизи мен Абу Дауд «Жақсы хадис», деп келтіреді. 313 ТАРАУ Зуль хиджжа айының бірінші он күні кірісімен құрбан шалмақшы болған адамға құрбанын шалмайынша тырнағын алуға және шашын кесуге болмайтындығы жайлы. 1706. Хабар бойынша, Умм Салама, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімнің құрбанға арнаған малы болса зуль-хиджа айы туылысымен3 құрбанын шалғанша не тырнағын, не шашын қырқпасын. Муслим. 314 ТАРАУ Жаратылыстың мысалыға: Пайғамбардың, Қағбаның, періштелердің, көктің, әруақтың, өмірдің, ата-бабалардың, басшының рахымының, пәленшенің мазарының не сенімділіктің атымен ант беруге қатал тыйым екендігі жайлы. 1707. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ Тағала сендерге ата-бабаларыңның атымен ант берулеріңе тыйым салады, ал кім ант бергісі келсе Аллаһ атымен ант айтсын не үндемесін. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Мүслмнің «Сахихында» келтірілген нұсқасында пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны клтіріледі: ...ал кім ант бергісі келсе Аллаһтан басқа ешкіммен және ештеңкемен ант бермесін не болмаса үндемесін. 1708. Хабар бойынша, Абд ар-Рахман бин Самура, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Не пұтпен (тауағиттар), не ата-бабаларыңмен ант бермеңдер. Муслим. «Тауағи» - «тағийа» сөзінің көпше түрі, сондықтан бір хадисте: «Бұл – даус руының тағийасы», - делінеді, яғни, олардың табынатындары. Бұл хадистің Муслим келтірмеген тағы бір нұсқасында шайтан не болмаса пұт сөзінің мағынасын көрсететін «тағут» сөзінің көпше түрі «тауағит» сөзі қолданылады
Сенімділігімен ант берген бізден емес. Сенімді хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1710. Хабар бойынша, Бурайда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Расында, менің Исламға қатысым болмасын!1», - деп айтқан, егер ол өтірік айтып жатса, онда (айтқаны) болсын, ал егер ол шындықты айтып жатса, онда ол ешқашан Исламға игілікпен орала алмайды. Абу Дауд. 1711. Хабар бойынша, бірде Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бір адамның: «Қағбаның атымен ант беремін»!, - дегенін есітіп, оған былай деді: Аллаһтан басқа ешкіммен және ештеңемен ант беруші болма, өйткені мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Кім Аллаһтан басқаның атымен ант берсе күпірлікке (имансыздыққа) (не: ...көпқұдайшылдыққа) кірді», - деп айтқанын естідім. Бұл хадисті ат-тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. Кейбір ғалымдар пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «...күпірлікке (не: ...көпұдайшылдыққа) кірді», сөздерін оның: «Көрер көзге жасау (рия) көпқұдайшылдық», дегені, ондай ант беруден жирендірудің тәсілі, дейді.
Басқа мұсылманның дүниесін иемдену үшін ант берген Аллаһты, өзіне ашулы түрде кездестіреді. Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтты: Осыдан кейін Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтқанын растау үшін Ұлы Аллаһ Тағаланың Кітабынан келесі аятты оқыды: «Негізінен сондай Аллаһқа берген серттерімен, анттарын аз (дүниеге) ақшаға айырбастағандар, міне солардың Ахіретте бір сыбағасы жоқ. Қиямет күні Аллаһ оларға сөз қатпайды да оларға қрамайды әрі оларды ағартпайды. Сондай-ақ олар үшін күйзелтуші азап бар»1. Аль-Бухари; Муслим. 1713. Хабар бойынша, Абу Умам Ийас бин Са'ляб аль-Хариси, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Өтірік анттың көмегімен, хақы жағынан басқа мұсылманға тиесілі затты өзіне иемденген адамды, Аллаһ міндетті түрде отқа тастайды және оған Жәннәтты харам етеді», - деді. Сонда бір адам: «Ал егер болмысыз нәрсе болса ше?», - деп сұрады. Сонда ол: «Егер ол арак талының2 шыбығы болса да!», - деді. Муслим. 1714. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Әмір бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ажалды күнәға, Аллаһпен бірге басқаға құлшылық ету, ата-ананы сыйламау, адам өлтіру және опалы ант жатады. Аль-Бухари. Бұл хадистің аль-Бухари келтірген басқа нұсқасында, былай делінеді: Бірде Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бір бәдәуи келіп: «Иә Аллаһтың елшісі, ажалды күнә (кяба'ир) дегеніміз не?», - деп сұрақ қойды. Ол: «Аллаһпен бірге басқаларға да құлшылық ету», - деп жуап бергенде, бәдәуи: «Тағы не?», - деп сұрады. Сонад ол: «Опалы ант», - деді. Абдуллаһ бин Әмір бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтты: Мен: «Ал опалы ант, дегеніміз не?» - деп сұрадым. Бұған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мұсылманның дүниесінің бір бөлігін иемденуге мүміншілік беретіні», - деп, адамның оны айтқанда, өтірік айтып беретін анты жайлы меңзеді. 316 ТАРАУ Бір нәрсені орындауға ант беріп, ал сосын артынан басқа істің одан жақсырақ екендігін көрген сол жақсырақты орындап, ал антының борышын өтеуі жайлы. 1715. Хабар бойынша, Абд ар-Рахман бин Самур, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер сен бір нәрсені орындауға ант беріп, ал сосын артынан басқа істің одан жақсырақ екендігін көрсең сол жақсырақты орында, ал бұзған антыңның борышын өте. Аль-Бухари; Муслим 1716. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бір нәрсені орындауға ант берген, бірақ артынан басқа істің одан жақсырақ екендігін көрсе, онда антының борышын өтеп, көрген жақсырағын орындасын. Муслим 1717. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһтың атымен ант етемін, егер Аллаһ қаласа, онда мен ант бергенде, артынан одан жақсы бір нәрсе көрсем, онда мен міндетті түрде антымның ақысын өтеймін және сол жақсыны жасаймын!» Аль-Бухари; Муслим 1718. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, өзінің жанұясына байланысты антта (қырсығып) қажырлық көрсету1, ол үшін Аллаһтың бекіткен анттың ақысын өтеуіне қарағанда, Аллаһ Тағаланың алдында күнәдә көбірек болып табылады2. Аль-Бухари, Муслим. 317 ТАРАУ Бос анттың күнәсәнің жоқтығы және оның ақысын өтеудің керегінің жоқтығы жайлы, ал бос ант деп, адамның тілінен абайсызда шығып кеткен: «Жоқ, Аллаһтың атымен ант етемін!», не болмаса «Иә, Аллаһтың атымен ант етемін!», - деген сияқты сөздер жатады. Аллаһ Тағала айтты: «Аллаһ анттарыңдағы бос сөзді есепке алмайды. Алайда біле тұра істеген анттарыңнан (ант бұзсаңдар) жауапкер етер. Оның төлеуі: Үй-іштеріңе жегізген орта есеппен он міскінді тамақтандыру, не оларды киіндіру, немесе бір құл азат ету. Мұны таппаған біреу үш күн ораза ұстау. (Бұзған) анттарыңның жазасы осы. Анттарыңды қорғаңдар...» «Мәида» сүресі 89 аят. 1719. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: «Аллаһ анттарыңдағы бос сөзді есепке алмайды...», - деген аят, адамдардың арасындағы: «Жоқ, Аллаһтың атымен ант етемін!», не болмаса «Иә, Аллаһтың атымен ант етемін!», - деп, көп айтатындардың салдарынан түсірілді. Аль-Бухари. 318 ТАРАУ Шындықты айтса да саудада ант бермегеннің жақсырақ екендігі жайлы. 1720. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ант заттың өтуін тездетеді, бірақ пайдасын (берекесін) кетіреді1. Аль-Бухари, Муслим. 1721. Хабар бойынша, Абу Катада, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сауда-саттықта көп ант бере бермеңдер, өйткені, расында, ол заттың өтуіне себепші болады да, бірақ пайданы (берекені) кетіреді. Муслим. 319 ТАРАУ Аллаһ үшін Жәннәттан басқаны сұраудың жақсы еместігі және Аллаһ Тағала үшін сұрағанның және Ол үшін сұрап өтінгеннің бетін қайтармау жайлы. 1722. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ үшін Жәннәттан басқаны сұрауға болмайды. Абу Дауд.2 1723. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ үшін қорған сұрағанға қорған болыңдар және Аллаһ үшін бр нәрсе сұрағанға (сұрағанын) беріңдер және сендерді шақырғанның3 шақыруын қабыл алыңдар және сендерге жақсылық жасағанды есесін қайтарыңдар, ал егер немен есесін қайтаруды білмесеңдер, онда есесін қайтарғандарыңа көздерің жеткенше ол үшін Аллаһқа жалбарынып дұға жасаңдар4. Бұл сенімді хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд пен ат-Тирмизи келтіреді. 320 ТАРАУ Әмәршіні және басқа да биліктегі адамдарды «шахиншах» деп атауға болмайтындығы, өйткені ол «патшалардың патшасы» (малику-ль-мулюк), деген мағынаны білдіреді, ал олай тек Оған мадақ болсын, Аллаһ Тағаланы ғана атауға болады. 1724. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ Тағаланың алдында ең сұмпайы адам болып патшалардың патшасы (малику-ль-амляк) атты адам болып табылады. Аль-Бухари, Муслим. Суфйан бин 'Уйайна: «малику-ль-амляк», деген «шахиншах», дегенді білдіреді», деді. 321 ТАРАУ Дінсізді және дінге жаңалық енгізушіні «Мырзамыз», деп, немесе осыған ұқсас сөздермен атуға болмайтындығы жайлы. 1725. Хабар бойынша, Бурайда, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Екі жүздіні «мырза» деп атаушы болмаңыздар, өйткені егер ол сендерді мырзаларың болса, онда Ұлы Аллаһ Тағаланы ашуландырасыңдар1. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 322 ТАРАУ Безгегті ұрсуға болмайтындығы жайлы. 1726. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Умм ас-Саъибке кірген Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, одан: «Сен неге қалтырап жатсың, иә Умм аи-Саъиб (не: ...Умм аль-Мусаййаб)?, - деп сұрады. Ол: «Безгегтің кесірінен, оған Аллаһ игілік бермесін!», - деді. Бұған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Безгегті ұрспа, өйткені ол Аддам баласының күнәләрін ұстаның үрлегіші темірдің қабыршағын кетіргендей кетіреді!», - деді. 323 ТАРАУ Желді ұрсуға болмайтындығы және ол көтерілгенде не деу керектігі жайлы. 1727. Хабар бойынша, Абу-ль-Мунзир Убайй бин Ка'б, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Желді сөгуші болмаңдар, ал егер (одан) сендерге ұнамаған бір нәрсені көрсеңдер1, онда былай деңдер: «Иә Аллаһ, расында, біз Сенен бұл желдің игілігі, сондай-ақ онда (не бар) соның иігілігін, сондай-ақ оған бұйырылғанның игілігін сұраймыз және Саған бұл желдің зұлымдығынан, сондай-ақ (онда на бар) соның зұлымдығынан, сондай-ақ оған бұйырылғанның зұлымдығынан сыйынамыз!» /Аллаһумма, инна нас'алю-кә мин хайри хазихи-р-риһи, уа хайри ма фи-һа уа хайри ма умират би-һи, уа на'узу би-кә мин шарри хазихи-р-риһи, уа шарри ма фи-һа ва шарри ма умират би-һи!/2 бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақы сенімді хадис», деп келтіреді. 1728. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жел – ол Аллаһтың мейірімінен, сондықтан ол өзімен Аллаһтың мейірімін де, азабын да алып келе алады, сондықтан оның көтеріле бастағанын көрсеңдер, онда оны сөкпеңдер, керісінше Аллаһтан оның игілігін сұраңдар да, Аллаһқа оның зұлымдығынан сыйыныңдар! Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 1729. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Жел көтеріле бастаған кезде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейтін: «Иә Аллаһ, расында, мен Сенен оның игілігін, сондай-ақ оның өзімен алып жүргенінің игілігін, сондай-ақ оның жіберілгендегі игілігін сұраймын және Өзіңе оның зұлымдығынан, сондай-ақ оның өзімен алып жүргенінің зұлымдығынан, сондай-ақ оның жіберілгендегі зұлымдығынан сыйынамын!» /Аллаһумма, инни ас'алю-кә хайра-һа, уа хайра ма фи-һа уа хайра ма урсиләт би-һи, ва а'узу би-кә мин шарри-һа, ва шарри ма фи-һа ва шарри ма урсиләт би-һи!/ Муслим. 324 ТАРАУ Әтешті ұрсуға болмайтындығы жайлы. 1730. Хабар бойынша, Зайд бин Халид аль-Джухани, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Әтешті сөгуші болмаңдар, өйткені ол сендерді намазға оятушы емес пе! Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу Дауд келтіреді. 325 ТАРАУ Адамаға: «Пәленше жұлдыздың арқасында жаңбыр жауды», деп айтуға болмайтындығы жайлы. 1731. Хабар бойынша, Зайд бин Халид аль-Джухани, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аль-Худайбияда1 Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, түнде өткен жаңбырдан кейін бізбен намаз оқыды, намаз оқып болған соң адамдарға бұрылып: «Сендер Раббыларыңның не дегенін білесіңдер ме?», - деп сұрады. Олар: «Бұл жайында Аллаһ пен оның елшісі жақсырақ былежі», - деді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді. «Аллаһ айтты: «Бүгін таң ертең Менің құлдарымның бірі Маған иман келтірушілердің қатарынады оянды да, ал енді бір бөлігі имансыздардан болып оянды. «Бізге жаңбыр Аллаһтың мейірімімен жіне Оның рахымының арқасында жауды», - деген жайлы айтатын болсақ, ол Маған сеніп (иман келтіріп) жұлдыздарға сенбеуші (иман келтірмеуші), ал «Бізге жаңбыр пәленше жұлдыздың арқасында жауды», - деп айтқан Маған сенбейді (иман келтірмейді) де, жұлдыздарға (иман келтіруші) сенуші»». аль-Бухари, Муслим. 326 ТАРАУ Мұсылманға «Иә кәпір (имансыз)!», деп айтуға болмайтындығы жайлы. 1732. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер адам Исламдағы өзінің бауырына: «Иә кәпір!», - дейтін болса, онда айтылған сөз екеуінің біріне тиеді, егер ол айтылған сөзге сай келсе, онда ол оған лайық, ал егер де айтылған сөзге сәйкес болмаса, онда айтылған (айтушының) өзіне оралады. Аль-Бухари, Муслим. 1733. Хабар бойынша, Абу Зар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер адам біреуге имансыз (кәпір), деп не болмаса: «Аллаһтың жауы!», - деп айтатын болса, ал ол адам оған лайық болмаса, онда айтылған айтушыға оралады. Аль-Бухари, Муслим. 327 ТАРАУ Әдепсіздік пен жаман (ұятсыз) сөздерге тыйым жайлы. 1734. Хабар бойынша, Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ұрысу, қарғау, ұятсыз-жаман сөздер айту мүмин үшін жат қылық. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1735. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жағымсыздық (ұятсыздық) әрқашан тигенін қаралайды, ал ұялшақтық әдемілейді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 328 ТАРАУ Қарапайым және осыған ұқсас жәй адамдармен сөйлескенде белгілі бір шектен шықпау, маңғазданып сөйлемеу, тым шешендік танытып көне сөзерді қолданып жақсы сөз тіркестерін іздестірмеу (қумау)1 жайлы. 1736. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Шектен шығар дәлдік (мутанат-ти'уна)2 іздеген құрыды! Муслим. 1737. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Әмр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ, тілін күйсеуші сиыр секілді күрмеп сөйлейтін шешен сымақты жек көреді!3 Бұл хадисті Абу Дауд және ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1738. Хабар бойынша, Жәбір бин Абдуллаһ, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Расында, сендерден маған ең сүйкімді және Ахіретте маған ең жақын болатындарың ол көркем мінезділерің, ал маған ең жағымсыздарың және Ахіретте менен алыстатылатындарың ол әр-бір мылжың /сарсаруна/, мақтаншақ /муташаддикуна/ және сөзқұмарлар /мутафайхикуна/4. Бұл хадисті ат-Тирмизи “Жақсы хадис”, деп келтіреді. “Сарсар” – ол тым көп сөйлеуші; “муташаддик” – ол әрдайым өз сөзін әдемілеп және сөзінің мәнін көтеріп сөйлеп, адмдарға тіл тигізушілер. “Мутафаихик” сөзі, “факх”, яғни толтырылған деген сөзден шығады; “мутафайхик” – ол өзінің сөзін такаппарлығымен неғұрлым адамдардың көбі біле бермейтін сөздермен толтырып, сол арқылы өзінің үстемдігін көрсеткісі келген адам.
Сендерден ешкім ешқашан: «Мен жаманмын» (Хабусат нафси),- деп айтпасын, бірақ: «Мен нашар, деуге лайықпын» (Ләқисат нафси), - десін. Аль-Бухари, Муслим. Ғалымдар: ««Хубасат», сөзі «ғасийат», дегенді білдіріп «ләқисат» деген сөздің мағынасы бір болып келеді, бырақ «хубс» сөзін қолдану жақсы емес» 1, - дейді.
Жүзімді «кәрм», деп атамаңдар, өйткені, расында, «кәрім» дегеніміз мұсылман. Аль-Бухари, Муслим. Бұл жерде Муслимнің нұсқасы беріліп отыр. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: ...өйткені «кәрм» - ол тек мұсылманның жүрегі. Бұл хадистің Муслим мен аль-Бухаридің келтірген үшінші нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: Олар «кәрім», дейді, бірақ «кәрім» - ол тек мүминнің жүрегі.2 1741. Хабар бойынша, Уа'ил бин Худжр, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Кәрім», демеңдер, бірақ «'инаб» и «хабалә»3, деңдер. Муслим. 331 ТАРАУ Егер шариғаттың рұқсат еткен жағдайлары мысалыға үйлену үшін болмаса, онда еркекке әйелдің әдеміліктерін суреттеуге болмайтындығы жайлы. 1742. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Бір әйл екінші бір әйелге сүйкеліп4, одан соң (күйеуі оны көріп тұрғандай етіп) оны өзінің күйеуіне сүреттемесін. Аль-Бухри, Муслим. 332 ТАРАУ «Иә Аллаһ қаласаң, мені кешір», - деген сияқты сөздерді айтуға болмайтындығы жайлы, өйткені адам өзінің (Аллаһтан сұраған) өтініштерінде табанды болуы керек. 1743. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Сендерден ешкім: «Иә Аллаһ қаласаң1 кешір, иә Аллаһ қаласаң мейірім ет», - деп ешуақытта айтпасын – табандылық танытыңдар, өйткені ешкім онсыз да Аллаһты ешнәрсеге мәжбүрлей алмайды. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен әлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: ...бірақ шешімділік танытып көбірек талпынсын (сұрасын), расында, Аллаһтың бергенінің ол үшін көп болуы мүмкін емес. 1744. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Сендерден қайсысың болмасын Аллаһтан сұрап дұға жасайтын болсаң, онда табандылық танытсын да ешқашан: «Иә Аллаһ, қаласаң маған мынаны бер», - демесін, өйткені расында, онсыз да Оны ешкім ешнәрсеге мәжбүрлей алмайды. Аль-Бухари, Муслим. 333 ТАРАУ «Аллаһ және пәленше қалағандай», - деп айтудың жақсы еместігі жайлы. 1745. Хабар бойынша, Хузайфа бин аль-Йаман, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: «Аллаһ қалағандай және пәленше қалағандай», - деп айтушы болмаңдар, бірақ: «Аллаһ қалағандай, ал сосын пәленше қалағандай», - деп айтыңдар2. Бұл хадисті сенімді иснадпен Абу дауд келтіреді. 334 ТАРАУ Соңғы намаздан кейін сөйлесудің жақсы еместігі жайлы. Яғни басқа уақыттарда бұндай сөздерді сөйлеу рұқсат етілген (мубах), ал бұл дегеніміз ол кезде сөйлеу сөйлемегенмен тең. Ал басқа уақытта сөйлеуге тыйым салынған, не болмаса сөйлегеннен пайдасы жоқ сөздер жайлы айтатын болсақ, ондай әңгімелерді бұл уақытта сөйлеудің тыйымы одан да жоғары асады, ал егер игі әңгімелер жайлы айтатын болсақ оған, ғалымдардың әңгімесі, тақуалар және үлгілі мнез-құлықтар жайлы және осыған ұқсас әңгімелер мысал бола алатын әңгімелер жайлы айтатын болсақ, онда оның жақсы бола аламайтын ештеңкесі жоқ, ондай әңгімелерді айту жақсы болып саналады. Сондай-ақ себебі бар жәй әңгімелер, не болмаса адам оған ниет етпей өзі болған әңгімелерді айтқаннан да зиян жоқ, ал менің айтқаныма төмендегі хадистер дәлел бола алады. 1746. Хабар бойынша, Абу Барза, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кешкі1 намазға дейін ұйықтағанды және одан кейін әңгімелескенді жақтырмайтын.аль-Бухари, Муслим. 1747. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде өмірінің соңында Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кешкі намазды орындап таслим2 сөздерін айтқан соң орнынан тұрып: «Сендер маған осы түннің қандай түн екенін айтасыңдар ма? Расында, осы түннен жүз жыл өткеннен кейін, Жер бетінде осы күні тұратындардың ешқайсысы қалмайды!»3, - деді. Аль-Бухари; Муслим 1748. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде біз кешкі намазды оқымай Аллаһтың елшісін, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, түннің жартысына дейін күттік, оны оқып болған соң бізге бұрылып: “Басқа адамдар намаздарын оқыды да жатып қалды, ал сендер болсаңдар намаз басталғанша намаз ішінде саналдыңдар4”, - деді. Аль-Бухари. 335 ТАРАУ Әйелге күйеуімен төсекке жатпауға Шариғаттың үкімінен сәйкес сылтау болмаса бас тартуға болмайтындығы жайлы. 1749. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Егер еркек өзінің әйелін төсекке шақырып, ал ол болса бас тартып күйеуі оған ашуланып түн өткізсе, онда періштелер оны таң атқанша қарғап шығады. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің тек аль-Бухари келтірген нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: ... ол (әйел төсекке) қайта оралғанша. 336 ТАРАУ Күйеуінің жанында оның рұқсатынсыз ораза ұстауға болмайтындығы1 жайлы. 1750. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Әйелге ерінің рұқсатынсыз ораза ұстауға болмайды, сондай-ақ ерінің рұқсатынсыз оның үйіне біреуді кіргізуге болмайды. Аль-Бухари, Муслим. 337 ТАРАУ Имамның артында намаз оқып жатқан адамның имамнан бұрын рукуғтан кейін және сәждеден кейін басын көтеруге болмайтындығы жайлы. 1751. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Сендерден Имамнан бұрын бас көтеруші қайсысың, Аллаһ оның басын Есектің басына айналдыратынынан не болмаса оның түрін есеккке ұқсататындығынан қорықпаймысың!? Аль-Бухари, Муслим. 338 ТАРАУ Намаз уақытында қолды белге қоюдың жақсы еместігі жайлы. 1752. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, колды белге қойып намаз оқуға тыйым салатын. Аль-Бухари, Муслим. 339 ТАРАУ Тамақ беріліп ал адам оны жеуді қалап тұрған кезде және үлкен не кіші дәрет сындырғысы келіп тұрған адамға сол уақытта намаз оқығанының жақсы еместігі жайлы2. 1753. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Адамға тамақ берілген кезде және үлкен не кіші дәреті нмаздан алаңдатқан кезде намаз оқығаны жақсы емес. Муслим. 340 ТАРАУ Намаз кезінде көкке қарауға болмайтындығы жайлы. 1754. Хабар бойынша, Әнәс бин Малик, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Намаз уақытында көкке қарайтындар не ойлайды екен?!», - деді. Сонда оның даусы катал болды және айтқандарына: «Оларға олай істеуді қою керек, не болмаса жанарларынан айрылады!», - деп қосты. Аль-Бухари. 341 ТАРАУ Намаз уақытында себепсіз бұрылуға болмайтындығы жайлы. 1755. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, намаз уақытында адамның жан-жаққа қарауы жайлы сұрадым, сонда ол: «Бұл шайтанның, Аллаһтың құлының намазынан ұрлайтыны, одан басқа ешнәрсе емес», - деді. Аль-Бухари. 1756. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, маған: «Намаз уақытында жан-жағыңа қараушы болма, өйткені ондай қараулар опатты, ал егер бұрылып қарауға мұқтаж болсаң, онда оның парыз намазында емес, қосымша намаздарыңда болсын», - деді. Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді.1 342 ТАРАУ Намазды молаға (мазарға) қарап оқуға болмайтындығы жайлы. 1757. Хабар бойынша, Абу Марсад Кянназ бин аль-Хусайн, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Жүздеріңді молаға (мазарға) қаратып намаз оқушы болмаңдар және олардың үстіне отырушы болмаңдар. Муслим. 343 ТАРАУ Намаз оқушының алдынан өтуге болмайтындығы жайлы. 1758. Хабар бойынша, Абу-ль-Джухайм Абдуллаһ бин аль-Харис бин ас-Симм аль-Ансари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Намаз оқушының алдынан өтуші, қандай күнә жасап жатқанын білсе, онда орнында қырық тұру жақсырақ екенін білер еді! Хадисті жеткізуші айтты: Мен оның тура не айтқанын білмеймін: қырық күн бе, қырық ай ма не болмаса қырық жал ма. Аль-Бухари, Муслим. 344 ТАРАУ Қамат1 айтылған соң имамның артында тұрушыларға қосымша намазды оқуды бастау ол сүннет бойынша оқиын деп жатыр ма әлде жоқпа бәрібір жақсы емес екендігі жайлы. 1759. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Қамат айтылған соң парыз намазынан басқа намаздардың ешқайсысын оқуға болмайды. Муслим. 345 ТАРАУ Жұманы оразаға және басқа түндердің арсынан жұма түнін намаз оқуға бөлудің жақсы еместігі жайлы. 1760. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Жұманың түнін қалған түндердің арасында намаз оқуға бөлмеңдер және сендердің қайсысыңның әдетте ұстайтын оразаларың2 жұма күніне түсетін болмаса, онда жұма күнінің күндізін оразаға бөлмеңдер. Муслим. 1761. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірде үш қайтара былай деп айтқанын жеткізді: Сапардағы және одан кейінгі күнді санамағанда, сендерден ешқайсысың жұман күні ораза ұстаушы болмасын. Аль-Бухари, Муслим. 1762. Хабар бойынша, Мухаммад бин Аббад былай деді: Бірде мен Жәбірден, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: «Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жұма күні ораза ұстауға тыйым салып па еді?», - дп сұрадым. Ол: «Иә», - деп жауап берді. Аль-Бухари, Муслим. 1763. Хабар бойынша, мүминдердің анасы Джувайриййи бинт аль-Харис, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мен ораза болған жұма күні маған кіріп, менен: «Сен кеше ораза үстадың ба?», - деп сұрады. Мен: «Жоқ», - дедім. Ол: «Ал ертең ораза ұстауға ниеттеніп жатырсың ба?», - деп сұрады. Мен: «Жоқ», - дегенімде, ол: «Онда ораза ұстауыңды қой!», - деп әмір берді3. Аль-Бухари. 346 ТАРАУ Екі не болмаса одан да көп күн оразаның арасында тамақ-су ішпей үздіксіз (уисаль) ораза ұстауға болмайтындығы жайлы. 1764. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар үздіксіз (уисаль) ораза ұстауға тыйым салған. Аль-Бухари, Муслим. 1765. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, үздіксіз ораза ұстауға тыйым салған кезде, адамдар оған: «Сен өзің солай істейсің ғой!», - деді. Сонда ол: «Расында, мен сендер секілді емеспін, өйткені мені тамақтандырып сусындатады1», - деді. Аль-Бухари, Муслим. Бұл жерде Муслимнің нұсқасы беріліп тұр. 347 ТАРАУ Қабірге отыруға болмайтындығы жайлы. 1766. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, сендердің кез-келгеніңе қабІрге отырғаннан, ыстығы киімінен өтіп денені күйдіретін шоқтың үстінде отырғаны артығырақ! Муслим. 348 ТАРАУ Қабірді гипспен2 қаптауға және оның үстіне құрылыс салуға болмайтындығы жайлы. 1767. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қабірді гипспен қаптауға және оның үстіне отыруға және кез-келген құрылыс көтеруге тыйым салатын. Муслим. 349 ТАРАУ Құлға өзінің қожайынынан қашуға болмайтындығы жайлы. 1768. Хабар бойынша, Джарир бин Абдуллаһ, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өзінің қожайынына қашқан құл, қорған хақысынан айрылады3. Муслим. 1769. Хабар бойынша, Джарир бин Абдуллаһ, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер құл өзінің қожайынынан қашып кететін болса, онда оның намазы қабыл болмайды. Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны клтіріледі: ...демек ол күпірлікке кірді. 350 ТАРАУ Құран мен Сүннеттің үкімінен сай жазаның кешірілуін өтінуге болмайтындығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Зинашы әйел мен ердің әрбіріне жүз дүре соғыңдар. Егер Аллаһқа, Ахірет күніне сенсеңдер; оларға жұмсақтықтарың ұстамасын...» «Нұр» сүресі 2 аят. 1770. Хабар бойынша, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Кезінде, махзум руынан ұрлық жасаған әйелдің ісімен бастары қатқан құрайыштар: “Кім бұл әйел жайында Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сөйлеседі?”1, - деп сұрастыра бастады. Сонда басқалар: “Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сүйіктісі Усама бин Зайдтан басқа кімнің бұған дәті барады?”, - дей бастады. Бірақта Усама оған бұл мәселемен барғанда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: “Шынымен-ақ сен, Аллаһтың үкімі бар істе біреуге болыспақшысың ба!?”, - деді. Содан соң ол орнынан тұрда да адамдарға насихатпен былай деді: “Расында, сендерге дейін өмір сүргендердің опат болуына мына жай себепкер болған, егер олардың арасынан әйгілі (құрметті) адамдар ұрлық жасаған болса, оған олар тиіспейтін де, ал ұрлықты әлсіздерінен біреу жасаған болса, онда олар оны шариғаттың үкіміне сай жазалайтын. Аллаһтың атымен ант етемін, егерде Мухаммадтың қызы Фатима ұрлық жасаған болса, онда мен міндетті түрде оның да қолын кестірген болар едім!” Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің тек аль-Бухари келтірген нұсқасында Аишаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Сонда Пайғамбардың, оған Аллаһты игілігі мен сәлемі болсын, түрі өзгеріп кетті2 де: “Шынымен-ақ сен, Аллаһтың үкімі бар істе біреуге болыспақшысың ба!?”, - деді. Сонда Усама: «Мен үшін Аллаһтан кешірім сұра, иә Аллаһтың елшісі!», - деді. Хадисті жеткізушілердің бірі былай деді: Одан кейін оның әмірімен ол әйелдің қолын шапты.3 351 ТАРАУ Адамдар жүретін жолдың бойында, олар дем алатын көлеңкелерде, судың қайнар көзінде және сол сияқты жерлерде дәрет сындыруға (әжеттенуге) болмайтындығы жайлы. Аллаһ Тағала айтты: «Сондай мүмин ер, мүмин әйелдерді жазықсыз кейіткендер1, әрине олар; жала жауып, ашық күнә жүктеп алды.» «Ахзап» сүресі 58 аят. 1771. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Екі қарғаушыдан қорқыңдар!2», - деді. Адамадар: «Ал екі қарғаушы деген немене?», - деп сұрады. Сонда ол: «Бұл олар жүретін жол мен олар дем алатын көлеңкелерде әжеттенушілерді қарғаушылар. Муслим. 352 ТАРАУ Түрғын суға дәрет сындыруға және сол сияқты істер жасауға болмайтындығы жайлы. 1772. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, тұрғын суға зәр төгіп дәрет сындыруға тыйым салатын. Муслим. 353 ТАРАУ Сыйлық беру тұрғысында әкенің бір балаға басқа балалардың алдына көп көңіл бөлуінің дұрыс еместігі жайында. 1773. Хабар бойынша, Нуъман бин Башир, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мені әкем, Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, алып келді де: «Мен мына балама өзімнің күңімді сыйладым», - деді. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сен әр балаңа сондай сый жасадың ба?», - деп сұрады. Ол: «Жоқ», - деді. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Онда оны өзіңе кері қайыр!», - деді. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Нуъман бин Баширдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Сен бұны балаларыңның әрқайсысына жасадың ба?», - сұрады. Ол: «Жоқ», - деді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Аллаһтан қорқыңдар және балаларыңа қатысты әрқайсысына әділ болыңдар!», - деді, сонда әкем үйге оралып берген сыйын қайтарып алды. Бұл хадистің үшінші нұсқасында Нуъман бин Баширдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Иә Башир, сенің бұдан басқа балаларың бар ма?», - деп сұрады. Ол: «Иә», - деді. Осыдан кейін Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Онда мен бұған куәлігімді бермеймін1, өйткені, расында, мен әділсіздікке куәлік бермеймін!», - деді. Бұл хадистің төртінші нұсқасында Нуъман бин Баширдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: ...мені әделетсіздікке куәлік беруге шақырма! Бұл хадистің төртінші нұсқасында Нуъман бин Баширдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Куәлікке басқа біреуді шақыр, бірақ мені емес», - деді. Сосын ол: «Бұлардың бәрінің саған бірдей құрмет көрсеткені сені қуандырыр ма еді?», - деп сұрады. Менің әкем. «Әрине», - деді. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Онда бұдан былай олай істеуші болма!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 354 ТАРАУ Төрт ай он күнге созылатын күйеуі өлгеннен кейін қара тұтынатын күндер болмаса, онда үш күннен артық қара тұтынуға болмайтындығы жайлы. 1774. Хабар бойынша, Зайнаб бинт Абу Салама, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғмбардың, оған Аллһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелі Умм Хабибаның әкесі Абу Суфйан Ибн Харб, олардың бәріне Аллаһтың ризашылығы болсын, қайтыс болған кезде мен оған (Умм Хабибаға) кірдім. Сонда ол өзіне сары (не: ..басқа) иіс май әкелуіне әмір берді де онымен күңінің және өзінің бетіне жағып былай деді: «Аллаһтың атымен ант етемін, мен бұл иіс майға мұқтаж емеспін, бірақ мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, минбарда тұрып: «Аллаһ пен Ахірет күніне иман келтірген әйелге төрт ай он күнге созылатын күйеуі өлгеннен кейін қара тұтынатын күндерден басқа күндері, үш күннен артық қара тұтынуына рұқсат жоқ», - деп айтқнын естідім2». Зайнаб айтты: Сосын мен бауыры қайтыс болған кезде Зайнаб бинт Жахшке, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, кірдім, сонда ол өзіне иіс май әкелуін әмір етті де, оны өзіне жағып былай деді: «Аллаһтың атымен ант етемін, мен бұл иіс майға мұқтаж емеспін, бірақ мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, минбарда тұрып: «Аллаһ пен Ахірет күніне иман келтірген әйелге төрт ай он күнге созылатын күйеуі өлгеннен кейін қара тұтынатын күндерден басқа күндері үш күннен артық қара тұтынуына рұқсат жоқ», - деп айтқанын естідім». Аль-Бухари, Муслим. 355 ТАРАУ Көшпенді(нің затын) отырықшыға сатуға болмайтындығы, керуендерді қарсы (алып затын қалаға кіргізбестен сатып алуға), (діндегі) бауырының судасын бұзуға және егер оған өзі рұқсат бермесе (діндегі бауырының) құдалығынан кейін құда түсуге болмайтындығы жайлы. 1775. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, отырықшыға ол өзінің әкесі не болмаса анасы жығынан бауыры болса да көшпенді(нің затын) сатуға тыйым салатын. Аль-Бухари; Муслим. 1776. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Зат алып келе жатқан керуендерді күтіп алушы болмаңдар, оларды базарда күтіңдер1. Аль-Бухари; Муслим. 1777. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Керуендерді қарсы алмаңдар және отырықшы бәдәуйдің орнына сатушы болмасын», - деді. Таус (Ибн Аббастан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын): ««...отырықшы, бәдәуйдің орнына сатушы болмасын», - деген не сөз?», - деп сұрады. Сонда ол: «Бұл дегеніміз ол үшін делдал болмауы керек», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1778. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, отырықшыға бәдеуидің қай-бір затын сатуға тыйым салатын және: «Бағаларыңды шарқтатпаңдар2 және адам өзінің бауырының саудадағы ісіне араласпасын, сондай-ақ бауыры құда түскен әйелге құда түспесін, сондай-ақ әйел өзі оның орнын алу үшін апасын ажырастыруға ұмтылмасын3», - деді. Бұл хадистің Муслим келтірген тағы бір нұсқасында, Абу Хурайраның, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, керуендерді қарсы алуға, мухажирге нені болса да бәдәуидің орнына сатуға, сондай-ақ әйелге шарт ретінде (ерге әйелімен) ажырасуды талап етуге, сондай-ақ бауырының саудасын бұзуға1 және бағаларды шарқтатуға және малды сауынсыз қалдыруға тыйым салатын2. Аль-Бухари. 1779. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бір-біріңнің саудаларыңды бұзбаңдар және бауырының рұқсатынсыз оның құда түскен әйеліне құда түспесін. Аль-Бухари, Муслим. Бұл жерде Муслимнің нұсқасы беріліп тұр. 1780. Хабар бойынша, Уқба бин Әмір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мүмин мүминнің бауыры, ал мүминге бауырының саудасын бұзуға, ол өзі бас тарпайынша оның құда түскен әйеліне құда түсуіне болмайды3. Муслим. 356 ТАРАУ Шариғаттың рұқсат еткен нәрседерінен басқаға қаржы ақша жаратуға бомайтындығы жайлы4. 1781. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ Тағала сендердің үш нәрсені жасағандарыңды қалайды да, үш нәрсені жасамағандарыңды қалайды: Ол Өзіне ғана құлшылық етіп Өзімен қатар басқаға құлшылық етпегендеріңді және Аллаһтың жібінен5 бекем ұстанғандарыңды және бөлінбегендеріңді қалайды, ал Ол сендердің бір-біріңді жамандауларыңды, көп сұрақтар қоюларыңды және бостан-бос қаржы жұсағандарыңды қаламайды. Муслим. 1782. Хабар бойынша, аль-Муғира бин Шу'баның жазбашысы Уаррад, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Кезінде аль-Муғира маған Муъуияға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мына айтылғанды хат етіп жаздырды: «Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әр намаздың соңында былай дейтін: «Серігі болмаған бір Аллаһтан басқа құдай жоқ, Үкім Оған тән, Оған мадақ және Оның күш-құдіреті барлық нәрсеге толық жетеді! Иә Аллаһ, Сенің бергеніңді ешкім ала алмайды және Сенің бермегеніңді ешкім бере алмайды және Сенің алдыңда байдың байлығы пайдасыз болып қалады6». /Лә иляһа иллә-Ллаһу уахда-һу лә шарикя лә-һу, лә-ху-ль-мульку, уа лә-һу-ль-хамду ва һува 'алә кулли шаййин қадирун! Аллахумма, ля мани'а ли-ма а'тайта, ва ля му'тыйа ли-ма мана'та уа лә йанфа'у за-ль-джадди мин-кә-ль-джадду/. Сондай-ақ ол оған, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бір-бірін жамандаумен айналысуға, өзінің дүниесін бекерден сарп етуге және адамдарға көп сұрақтар мен өтініштермен баруға, сондай-ақ ананы сыйламауға, жаңа туған қыздарды тірідей көмуге, бермеуге және «Бер!», деп айтуға тыйым салғандығын жаздырды. Аль-Бухари, Муслим. Оның «бермеуге» сөзі: беретін жерде бермеуге деген мағынаны білдіреді; «бер!», деп айту сөзі, алуға хақысы жоқ нәрсені сұрауы; «Жамандаумен айналысу» дегені ол біреуден естігенді «Былай деп жатыр; пәленше былай, деді», деп оның өтірік-расына көз жеткізбей басқаға жеткізу, естігенді жеткізгеннің өзі күнәдә жеткілікті; «дүниені сарп ету» дегеніміз мақсаты тыйым салынған нәрселерге ұмтылдыратын осы дүние мен діни істерге жұмсап оған мүмкіншілігі бола тұра жинаудан бас тарту; «адамдарға көп сұрақтар мен өтініштермен баруға», дегенімз ол шектен шығатын табандылық.
Сендерден ешкім қаруын мұсылманға қаратпасын, өйткені ол білмейді, бәлкім шайтан оның қолын бағыттап (йанза'у), содан ол отты шұңғқырға тап болады!1 Аль-Бухари; Муслим. Бұл хадистің Муслим келтірген нұсқасында Абу Хурайраның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: Абуль-Қасым2, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: «Расында, қаруының жүзін бауырына бағыттағанды ол одан қайырмайынша («йанзи'у»), ол оның туған бауыры болса да, періштелер қарғауында болады! Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтқан «Йанзи'у» сөзі, не «зайн» кәсралы болып келіп «ъайн» әріпі арқылы жазылады не «зайн» фатхалы болып келіп «ғайн» әріпі арқылы жазылады. Екеуінде де «бағыттау» (йарми) және «араны ашу» (йуфсиду) мағынасын береді, өйткені «наъз» сөзінің негізгі мағынасы «сөгу» (таън) және «жарамсыздық» (фасад) болып табылады.
Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, басқаға қылышты жалаңаштап беруге тыйым салды.3 Бұл хадисті Абу Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 358 ТАРАУ Оған дәлелді себеп болмаса1 азан айтылған соң мешіттен намазды оқымай кетпеу керектігі жайлы. 1785. Хабар бойынша, Абу-ш-Ша'са' былай деді: Бірде біз Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, екеуміз мешітте отырған кезімізді азаншы азан шақырды да, бір адам азан шақырылып болған соң орнынан тұрып шығар есікке қарай кетті. Ол адам есіктен шығып кеткенше Абу Хурайра оған қарап тұрды да, сосын: « Мына адам туралы айтатын болсақ, онда ол Абуль-Қасымнің тілін алмады (әмірін орындамады)!», - деді. Муслим. 359 ТАРАУ Оған дәлелді себеп болмаса сыйға берілген райханнан2 бас тартуға болмайтындығы жайлы. 1786. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімге райхан ұсынылса одан бас тартпасын, өйткені ол салмақ тұрғысында жеңіл де, ал иісі болса тәтті. Муслим. 1787. Хабар бойынша, Әнәс бин Малик, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Әдетте Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ол сыйға берілген жұпар иістен (иіс май) бас тартпайтын. Аль-Бухари. 360 ТАРАУ Егер адам мақтағанды көтере алмайтын болса3 онда оны, оның көзінше мақтаудың керегі жоқтығы, ал егер ол мақтағанды көтере алса олай істеуге болатындығы жайында. 1788. Хабар бойынша, Абу Муса аль-Аш'ари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде біреудің, біреуді мақтап оны дәріптеп отырғанын естіген Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сендер ол адамды құрттыңдар (не: ... ол адамның желкесін үздіңдер)», - деді4. Аль-Бухари; Муслим. 1789. Хабар бойынша, Абу Бакр Нуфай' бин аль-Харис, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанында бір адам жайлы айтылды да, сосын ол адамды басқасы мақтай бастады, ал Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сен қайғыға тап болдың, сен бауырыңды бауыздадың!», - деп, бұл сөздерді көп рет қайталады да, сосын: «Сендерден кімге өзінің бауырын міндетті түрде мақтау керек болса және ол шынмен-ақ сондай болса: «Мен пәленшені пәлен-түген, деп ойлаймын», - десін, ал ол жайлы жауапты Аллаһ алады1, сондай-ақ ешкімді Аллаһтың алдында ақтаудың керегі жоқ», - деді. Аль-Бухари; Муслим. 1790. Хабар бойынша, Хаммам бин аль-Харис былай деді: Бірде бір адам Османды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, аль-Миқдадтың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көзінше мақтай бастады, сонда аль-Микдад тізерлеп мақтаушының бетіне майда тастар лақтыра бастады. Осман: «Сен не істеп жатырсың?», - деп сұрағанда ол: «Расында, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Егер мақтаушыларды көрсеңдер, олардың бетін топырқпен атқылаңдар!», - деген», - деді. Муслим. Бұл хадистерде адамдарды мақтағанға тыйым салнғандығын байқаймыз, дегенмен адамды мақтауға рұқсат берілген, басқа сенімді хадистер де бар. Ғалымдар айтылғандарды біріктіріп былай деуге болады дейді: Егер мақталып жатқан адамның иманы толық және сенімі мықты болса, оның жан дүниесі айтылған мақтауларға дайын және білімі толық болса, сондай-ақ бұл айтылғандар оны бос үмітке және азғындыққа жетелемейтін болса, онда мақтауға тыйым да және онда жамандық та жоқ, ал егер жоғарыда айтылғандардың бірінің қаупі болса, онда мақтаудың крегі жоқ. Хадистердің бір-бірінен өзгешелігінің болу себебі осыда2. Ал мақтаудың рұқсат етілгендігі жайлы айтатын болсақ, онда оларға Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Абу Бакрге, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Жәннәтқа барлық есіктен шақырыласың деп: «Мен сенің солардың бірі болады ма деген үмітім бар», - деп айтқан сөздері жатады. Басқа хадисте Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сен оларға жатпайсың», - деп, тәкәппарлықтан изарын тым төмен түсірушілерді айтқаны жатады. Сонадай-қ Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Омарға, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: «Шайтан сенің қай бір жолмен жүргеніңді көрмесін, ол міндетті түрде басқа жолға түседі», - деп айтқаны жатады. Сонымен мақтауға рұқсат етілген хадистер көп-ақ, олардың бір бөлігін мен «Аль-Азкәр», кітәбінде келтірдім.
Кезінде Омар бин аль-Хаттаб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Шамға аттанды. Ол Сарғаға1 жеткенде Шамда оба індеті басталғандығын хабарлаған әскер қолбасшасы, ал дәлірек айтатын болсақ – Абу Убайда бин аль-Жаррах пен оның жолдастары қарсы алды. Ибн Аббас айтты: Омар маған: «Маған алғашқы мухажирлерді шақыршы», - деді де, мен оған оларды шақырдым. Оларға шамда оба індетінің басталғанын хабарлады да, олардан ақыл сұрағанда, олардың ойы әр-түрлі болды. Олардың бірі: «Сен белгілі бір мақсатпен шықтың2, ал біз сені мақсатыңнан бас тартуың керек, деп ойламаймыз», - десе, енді басқалары: «Сенімен бірге басқа адамдар, сондай-ақ Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабалары да бар, сондықтан біз сені оларды ол індет тарап жатқан жаққа апаруың керек, деп ойламаймыз!», - деді. Омар, оған Аллаһтың ризшылығы болсын: «Енді мені қалдырыңдар!, - деді де, сосын маған: «Маған ансарларды шақыршы», - деді. Мен оған оларды шақырдым, сонда Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, олардан да ақыл сұрады. Олардың да ойлары мухажирлердің ойлары секілді ажырады (екі түрлі болды), олардың айтқанын тыңдаған ол: «Енді мені қалдырыңдар!», - деді де, маған: «Маған осындағы жеңіске дейін хижра жасаған құрайыштардың ақсақалдарын шақыршы», - деді. Мен оларды шақырдым. Олардың ойлары бәрі бір ауыздан: «Біз сенің індет тараған жерге адамдарды апармай кері қайтқаныңды жөн көреміз!, - деді. Осыдан кейін Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, адамдарға: «Таң ертең мен жолға шығамын, скендер де соған дайындалуларың керек!3», - деді. Сонда Абу Убайда бин аль-Джаррах, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: «Бұл дегеніміз, сен Аллаһтың жазмышынан қашқаның болып есептеле ме?», - деп сұрады. Бұған Омар, оған Аллаһтың ризашылғы болсын: «Бұны басқа біреу айтса еді, иә Убайда!4», - деді, ал Омар болса өзіне қарсы шыққандарды жақсы көрмейтін. «Иә біз Аллаһтың жазмышынан, Аллаһтың жазмышына қашып бара жатырмыз! Маған айтшы егер сенің түйелерің бір жағы жасыл шөппен жабылған, ал енді екінші жағы тақыр жер болған сайға түсіп, сен оларды шөпті жерінде жайсаң, онда сен бұны Аллаһты жазмышысыз жасар ма едің? Сондай-ақ оны тақыр жерде жайсаң да, онда сен бұны Аллаһты жазмышысыз жасар ма едің?» Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтты: Ол жерде өзінің бір шаруаларымен болмаған Абд ар-Рахман бин Ауф, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, келді де: «Расында, бұл жөнінде мен бір нәрселер білемін! Мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Егер қай бір жерде оба індеті басталды, деп естісеңдер, ол жерге бармаңдар, ал егер ол сендер тұрған жерде басталса, онда ол жерден қашпақ ниетімен кетпеңдер», - деп айтқанын естідім», - деді. Осыдан кейін Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһқа мақтаулар айтты да, ол жерден кетті. Аль-Бухари; Муслим. 1792. Хабар бойынша, Усама бин Зайд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер оба бір жерде тарап жатыр, деп естісеңдер, онда ол жерге бармаңдар, ал егер оба сендер тұрған жерде тарап жатса, онда ол жерден кетпеңдер. Аль-Бухари; Муслим. 362 ТАРАУ Сиқырға (бақсылыққа) қатаң тыйым екендігі жайында. Аллаһ Тағала айтты: «...Сүлеймен қарсы келмеді (сиқыр жасамады). Бірақ шайтандар адамдарға сиқыр үйретіп, кәпір болды...» «Бақара» сүресі, 102 аят. 1793. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Жеті түрлі опатқа алып келетін күнәләрдан сақтаныңдар». Адамдар: «Иә Аллаһтың елшісі, ол қандай күнәләр?», - деп сұрады. Ол: «Аллаһпен қатар басқаға құлщылық ету, сиқыр, Аллаһтың тыйым салған хақысыз адам өлтіру1, өсім жеу, жетімнің дүниесін жеу, соғыста шапқан күні қашу және таза иманды (ол жайлы) ойларына да кіріп шықпайтын әйелдерді зинақорлықпен айыптау!, - деді. Аль-Бухари, Муслим. 363 ТАРАУ Егер Құран қағаздары жаудың қолына түсу қаупі болса, онда кәпірлердің еліне Құран қағаздарымен баруға болмайтындығы жайында. 1794. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын мұсылмандрдың жаулары тұратын елге Құран қағаздарымен баруға тыйым салатын. Аль-Бухари, Муслим. 364 ТАРАУ Алтыннан, күмістен жасалған ыдыстардан ішуге, жеуге дәрет алуға және басқа да істерде қолдануға болмайтындығы жайында. 1795. Хабар бойынша, Умм Салама, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Күміс ыдыстан ішкеннің қарнынды оттың жалыны шулайды!» аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің тек Муслим келтірген нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: ...күміс және алтын ыдыстардан ішіп-жегеннің... 1796. Хабар бойынша, Хузайфа, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Расында, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бізге жібектен және дибадждан жасалған киімді киуге1 және алтын мен күмістен жасалған ыдыстардан ішуге тыйым салып былай дейтін: “Расында, бұның бәрі олар2 үшін осы дүниеде бұйрады да, ал біздер үшін о дүниеде бұйырады” аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің «Сахихтердің» екеуінде де келтірілген тағы бір нұсқасында Хузейфаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дегені келтіріледі: Мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Дибадждан жібек кимеңдер, алтын және күміс ыдстардан ішпеңдер және алтын, күміс ыдсытардан жемеңдер», - деп айтқанын естідім. 1797. Хабар бойынша, Анас бин Сирин былай деді: Бірде біз Анас бин Маликпен, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, отқа табынушы адамдардың бірнешеуімен бірге болдық, күміс ыдысқа тәтті тамақ салып әкелінді де, Анас ол тамақтан жемеді. Сонда оны алып келген адамға: «Оны басқа (ыдысқа) сал», - делінді де ол оны халандждан3 жасалған ыдысқа салып әкелгенде Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, одан жеді. Бұл хадисті жақсы иснадпен аль-Байхаки келтіреді. 365 ТАРАУ Еркекке запыранмен боялған киімді киуге болмайтындығы жайында. 1798. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, еркектерге запыранмен боялған киім киуге тыйым салатын. Аль-Бухари, Муслим. 1799. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Әмр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, менің үстімнен жабайы запыранмен боялған екі киім көріп: «Мынаны шешең бе саған ки деген?», - деп сұрады. Мен: «Мен оны жуып тазалайын ба?», - деп сұрадым. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Жоқ, оны өртеп жібер!», - деді. Бұл хадистің басқа нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені айтылады: «Расында, бұл кәпірлердің киімі, сондықтан оны киме!» Муслим. 366 ТАРАУ Күні бойы қараңғы түскенше сөйлемей жүруге болмайтындығы жайында. 1800. Хабар бойынша, Али, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Мен Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Кәмілетке жетісімен жетімдік жоқ және күні бойы қараңғы түскенше үндемей жүруге болмайды», - деп айтқанын есімде сақтап қалдым». Бұл хадисті Абу Дауд жақсы иснадпен келтіреді. Бұл хадисті аль-Хаттаби былай түсіндіреді: Жәхілет заманында үндемеу қадірлі іс саналатын, ал Исламда болса бұған тыйым салынды, оның орнына Аллаһты еске алу мен игілікті сөйлеу нұсқалды. 1801. Хабар бойынша, Қайс бин Абу Хазим былай деді: Бірде Абу Бакр Сыддық, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ахмаситтердің1 ішінен Зайнаб дейтін бір әйелге кіріп оның сөйлемейтінін көріп: «Ол неге сөйлемейді?», - деп сұрады. Адамадар: «Ол қажылықты үндемей жасады», - деді, сонда ол: «Сөйле, өйткені үндемеуге болмайды, өйткені бұл – жахілет заманының амалдарынан болады», - деді. Аль-Бухари. 367 ТАРАУ Адамға өзінің шығу теггін басқа адаммен байланыстыруға және бас бостандығын алған құлға - өзінің қамқоршысын (маулясын) басқа адам (бас бостандығын берді) деп айтуға болмайтындығы жайында. 1802. Хабар бойынша, Са'д бин Абу Уаққас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімде-кім біле тұра өзін, әкесі емес басқа адамның баласымын десе, онда ол адамға Жәннәт харам болады2. Аль-Бухари, Муслим. 1803. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өздеріңнің әкелеріңнен бас тартпаңдар, өйткені өзінің әкесінен бас тартқан адам күпірлікке кірді. Аль-Бухари, Муслим. 1804. Хабар бойынша, Йазид бин Шарик бин Тарик былай деді: Мен Алидің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, мінберде тұрып хұтпа айтқанын көрдім, сондай-ақ оның былай деп айтқанын естідім: «Жоқ, Аллаһтың атымен ант етемін, біздің Аллаһтың Кітабінен басқа оқитын кітабіміз және мына парақтарда жазылғандардан басқа оқитынымыз жоқ!» Осыдан кейін ол парақтарды ашты, онда түйелердің жастары жайлы және басқа да жараланғаны үшін (берілетін) өтемдер жайлы жазылыпты. Сондай-ақ онда Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны жазылыпты: «Медина 'Аир тауынан Саур тауына дейін харам саналады1, сонда кімде-кім онда жаңалықтар (бидға) енгізетін болса не болмаса сондай іспен айналысушыларға қорған болатын болса, ол адам Аллаһпен, періштелермен және барлық адамдармен қарғалады және Аллаһ, Ахірет күні оның не тәубесін, не өтемін (ақталуын) қабыл алмайды. Мұсылмандардың қорғаны, егер оны олардың арасындағы ең төмені2 берсе де бәріне бірдей3, ал кімде-кім мұсылманды мұнысында қапыда қалдырса, онда ол адам Аллаһпен, періштелермен және барлық адамдармен қарғалады және Аллаһ, Ахірет күні оның не тәубесін не өтемін (ақталуын) қабыл алмайды. Сондай-ақ егер адам өзін, өзінің әкесінен бөлек басқа адамның баласымын деп атаса және өзінің қомқоршысын шындығында қамқоршысы болмаған басқа адаммен атаса4, ол адам Аллаһпен, періштелермен және барлық адамдармен қарғалады және Аллаһ, Ахірет күні оның не тәубесін, не өтемін (ақталуын) қабыл алмайды. Аль-Бухари, Муслим. 1805. Хабар бойынша, Абу Зар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімді-кім біле тұра өзін басқаның баласымын дейтін болса, міндетті түрде күпірлікке кіреді, өзіне тиесілі емес нәрсеге қол сұғушы бізден емес және өзіне Оттан орын дайындай берсін, ал біреуді кәпір деп не болмаса оған: «Иә Аллаһтың жуы!», - деп айтқан жайлы айтатын болсақ, егер оның айтқаны рас болмаса, онда айтылған өзіне тиеді.аль-Бухари, Муслим. Бұл жерде Муслимнің нұсқасы беріліп тұр. 368 ТАРАУ Ұлы Аллаһ Тағала мен Оның елшісінің тыйым салған нәрселерін орындаудан сақтану жайында. Аллаһ Тағала айтты: «...Сондықтан оның әміріне қарсы келгендер, өздеріне бір апат жетуінен немесе жан түршігерлік азап жетуінен сақтансын.» «Нұр» сүресі, 63 аят. Аллаһ Тағала айтты: «...Аллаһ сендерді Өзі сақсындырады...5» «Аль-Имран» сүресі, 30 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Негізінен Раббыңның қолға алуы орасан қатты!» «Буруж» сүресі, 12 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Раббың қолға алғанда6, кенттердің залым халқын өстіп алады. Күдіксіз оның соққысы қатты күйзелтеді!» «Һұд» сүресі, 102 аят. 1806. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ қызғаныш білдіреді, ал Аллаһтың қызғанышын имандының, Аллаһтың тыйым салған нәрсесін орындауы тудырады. Аль-Бухари, Муслим. 369 ТАРАУ Тыйым салнған нәрсені орындаушыға не айтып, не жасау керектігі жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Ал енді сені шайтаннан бір түлен түртсе, сонда Аллаһқа сыйын…» «Фұссилат» сүресі, 36 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Тақуаларға шайтан тарапынан бір сыбыс тисе, олар Аллаһты еске алады да қырағылық істейді.» «Ағраф» сүресі, 201 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Ал олар қашан арсыздық істесе не өздеріне зұлымдық қылса, Аллаһты естеріне алып, күнәләрінің жарылқануын тілейді. Күнәләрді Аллаһтан басқа кім жарылқайды. Сондай-ақ олар істеген істеріне біле қасарыспайды. Міне солардың сыйлықтары Раббылары тарапынан жарылқау және астарынан өзендер ағатын Жұмақтар. Олар онда мәңгі қалады. Амал істеушілердің сыйлықтары нендей жақсы!» «Аль-Имран» сүресі, 135-136 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «...Әй мүминдер, түгел Аллаһқа тәуекел қылыңдар! Әрине құтыласыңдар» «Нұр» сүресі, 31 аят. 1807. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер кімде-ім ант бермекші болып: «Аль-Лат пен аль-'Уззаның1 атымен ант етемін», - деп қалса, онда сол замат: «Аллаһтан басқа құдай жоқ» /Лә иләһа илля-Ллаһ/, - десін, ал кім өзінің жолдасына: «Келші мен сенімен ойнайын2», - десе, садақа берсін3. Аль-Бухари, Муслим. ТҮРЛІ ҚЫЗЫҚТЫ ОҚИҒАЛАР КЕЛТІРІЛГЕН КІТАП 370 ТАРАУ Түрлі қызықты оқиғалар келтірілген (хадистер). 1808. Хабар бойынша, ан-Наууас бин Сам'ан былай деді: Бріде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Дәжжәл жайлы даусын біресе бәсеңдетіп, біресе жоғарылатып айтқаны соншама4 ақыр соңында біз оны пальма ағашы секлді үлкен болды екен деп ойладық1. Сонда оған біз кешке жақын келгенімізде, ол біздің жан дүниемізді түсініп: «Сендерге не болды?», - деп сұрады. Біз: «Иә Аллаһтың елшісі, бүгін таңертең бізге Дажжал жайлы даусыңды біресе көтеріп, біресе түсіріп айтқаның соншалық, біз оның үлкендігі пальма ағашындай болады ма, деп қалдық!», - дедік. Бұған Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Менің сендер үшін көбірек қорқатыным Дажжал емес, өйткені егер ол мен сендермен бірге болған кезімде келсе, онда онымен сендер үшін мен (сөйлесіп) таласамын2, егер де мен жоқта келетін болса, онда сендердің әрқайсысыңа онымен таласты өзі жүргізуі керек болады, ал Аллаһ болса бұл істе мені әр мұсылман үшін ауыстырады3. Расында, Дажжал бір көзі қисық4 бұйра шашты жас жігіт кейпінде келеді, мен оны Абд аль-'Узза бин Катанмен5 салыстырар едім. Сендерден қайсысың ол келгенше өмір сүретін болсаң, онда «Қеһф» сүресінің бірінші аяттарын оқысын6, сондай-ақ, расында, ол зұлымдықты оңға да, солға да шашып Шам мен Ирактың арасындағы жолда пайда болады. Иә Аллаһтың құлдары, иманнан бекем ұстаныңдар!», - деді. Біз: «Иә Аллаһтың елшісі, ол, жерде қанша уақыт болады?», - деп сұрадық. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Олардың ішіндегі бір күні - жылға, тағы бір күні - айға, тағы бір күні - аптаға, ал қалған күндері сендердің жәй күндеріңе тең келетін қырық күн арасында болады», - деді. Біз: «Иә Аллаһтың елшісі: «Егер біз күні жылға тең болатын күні, намазды күнделікті күнге сәйкес оқысақ жеткілікті болады ма?7», - деп сұрадық. Сонда ол: «Жоқ, бірақ уақытты ол күні дұрыстап өлшеңдер8», - деді. Біз: «Иә Аллаһтың елшісі, ол жер бетінде қандай жылдамдықпен жылжитын болады?», - деп сұрадық. Сонда ол: «Жел айдаған бұлт секілді (болады). Ол адамдарға келіп, оларды шақырады да9, олар болса оған иман келтіріп жауап береді, сонда оның әмірімен көк жаңбырын төгеді, жер болса оның әмірімен өнімін береді, ал малдары болса кешке өздерінің жайылымдарынан оралғанда, олардың өркештері бұрын-соңды көтерілмегендей көтеріледі, сондай-ақ олардың желіндері бұрын соңды толмағандай толады және олардың бүйірлері бұрын соңды тырсимағандай тырсияды. Сосын ол басқа адамдарға келіп оларды шақырады, ал олар болса оның сөзінен бас тартып, ол, ол жерден кетеді, сонда оларға қуаңшылық келіп олардың дүниелерінен еш нәрсе қалмайды. Сосын ол тақырланған Жерден өтіп оған: «Өзіңнің асылдарыңды ақтар!», - деп әмір береді, сонда оның артынан оның асылдары аралар секілді құжынайды. Сосын ол өзіне қылшылдаған жас жігітті шақырып, оны қылышымен шауып екіге бөледі, сонда оның бөлінген жақтары бір-бірінен садақ оғының қашықтығындай жерге ұшып түседі. Сосын ол жігітті өзіне шақырып, жігіт қуаныштан жүзі жарқырап оған келеді. Сондай-ақ дәл осы уақытта Аллаһ Тағала адамдарға Мәриәм ұлы Мәсіхты, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жібереді. Ол Жерге қолдарын періштенің қанаттарына салып Дамаскінің шығыс жағында орналасқан ақ мұнаралардың жанында сары түске боялған екі киім киіп түседі. Ол басын төмен қаратқанда, оның басынан су тамшылайды, ал көтергенде басынан тамшылар маржан секілді төгіледі. Кәпірлердің қайсысы болсын оның жұпар иісті демін иіскемесін, міндетті түрде өліп отырады, ал оның демі көз жетерлік жерге дейін тарайды. Сосын Иса, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, дәжжалды іздей бастайды да оны Людданың1 қақпаларының жанынан табады. Сосын Иса, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһ оларды Дажжалдан сақтап қалған адамдарға келеді де олардың беттерінен сипап Жәннәтта қандай орындарда болатындығын айтып береді және осы уақытта Аллаһ Тағала Исаға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мен олармен ешкім шайқаса алмайтын құлдарымды алып келдім, Менің құлдрымды Тур тауында жасыр!», - деп аян жібереді. Сосын Аллаһ Йаджуж бен Маджужді2 жібереді, олар әр төбелерден (биіктіктерден) ұмтылады. Олардың біріншісі Тивериад көлінен өтіп оның суын ішіп қояды, ал соңғылары ол жерден өткенде: «Мына жерде бір кездері су болған!», - дейді. Ал Аллаһтың елшісі Иса, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жайлы айтатын болсақ, онда ол және оның жанындағы адамдар бекіністе (қамауда) олардың кез-келгені үшін бұқаның басы осы кездегі жүз динар алтыннан да қымбат саналғанша болады3. (Осыдан кейін) Иса пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, және оның жанандағылар Аллаһ Тағаладан сұрап дұға жасай бастайды да Аллаһ Йаджуж бен Маджуждің мойындарына құрт жіберіп олар таң атқанша таланып құриды. Осыдан кейін Иса пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мен оның жанындағылар, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, Жерге түсіп олардан шыққан жаман иіс4 шықпаған сүйем жер таппайды. Сосын Аллаһтың пайғамбары Иса, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мен оның жанындағылар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, тағы да Аллаһ Тағаладан сұрап дұға жасап сұрайды да, Аллаһ мойындары түйелердің мойындарына ұқсаған құс жібереді, сонда ол құстар олардың денелерін алып Аллаһтың қалаған жерлерінен апарып тастайды. Сосын Аллаһ Тағала жерге қатты жаңбыр жібереді, ол жаңбырдан, не (лайлы) қыштан жасалған үй, не шатыр қалдырмайды және жерді айнадай қып тазартады. Сосын жерге: «Жемісіңді беріп игілігіңнен адамдарға таттыр!», - делінеді, сонда сол күні-ақ жерден бір жемісін бір топ адам тауысып жей алмайтын, ал қабығының көлеңкесіне бір топ адам сыйып кететін үлкен анар талы өсіп шығады. Ал сүт жайлы айтатын болсақ, оның берекелі болатындығы соншалық, бір түйенің сүті бір топ адамға, ал бір сиырдың сүті бір рулы елге, ал бір қойдың сүті бірнеше жанұяға жеткілікті болады. Және осы уақытта Аллаһ жерге адамдардың қолықтарынан кіріп әр-бір мұсылман мен имандының жанын алатын жәйлы жел жібереді, сонда жер бетінде есек секілді есіріп қозатын1 тек жаман адамдар ғана қалады, міне осындай (адамдар) Ахірет күнінің басталуының куәгерлері болады. Муслим. 1809. Хабар бойынша, Риб'и бин Хираш, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде біз Абу Мас’уд аль-Ансари екеуіміз Хузайфа бин аль-Йаманға, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, келдік те одан: «Бізге сен Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Дажжал жайлы не естідің, сол туралы айтып берші», - деп сұрадық. Абу Мас’уд: «Расында, Дажжал келгенде онымен бірге су мен от болады, сонда адамдарға су болып көрінгені, шындығында от болады да, ал от болып көрінгені, шындығында салқын жәйлі су болады. Сонда сендерден сол күндерге дейін өмір сүргендерің отқа секірсін, өйткені ол шындығында тәтті әрі жәйлі су болып шығады», - деді. Сосын Абу Мас'уд: «Мен де бұны Пайғамбардан, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, естідім», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1810. Хабар бойынша, Абдуллаһ бин Әмр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Дәжжәл менің үмметімнің ішінен шығып онда қырық аралығында қалады, сондай-ақ бұл қырық күн бе, қырық ай ма әлде қырық жыл ма мен білмеймін, сосын Аллаһ Тағала, Дәжжәлды іздеп өлтіретін Мәриәм ұлы Исаны, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын түсіреді. Осыдан кейін адамдар араларында ешқандай жаугерлік болмайтын жеті жыл өмір сүреді, ал сосын Ұлы Аллаһ Шам жақтан салқын самал жібереді де, Жер бетінде жүрегінде кем дегенде шаңның тозаңындай иманы бар адамның (жанын) сол жел алмаған адам қалмайды, керек десеңіз кім таудың ішіне барып тығылса да, ол оны сол жерден алу үшін сонда кіреді. Осыдан кейін құс секілді жеңіл, нашар жабайы аңдарға ұқсаған, нашар адамдар2 қалады, сонда олар жақсылықты мойндамайды да жамандықтан тыймайтын болады. Сонда оларға шайтан адам кейпінде келіп: «Сендер маған бағынасыңдар ма?», - деп сұрайды. Олар: «Сен бізге не бұйырасың?», - деп сұрағанда, ол оларға пұтқа табынуды талап етеді, ал олар болса бұнысында оған бағынып соның арқасында мол несібе алып тамаша өмірмен рахаттанады. Сосын сүр үріліп, оны естіген кез-келген адам мойындарын еңкейте созып оған құлақ салады. Сүрді ең бірінші еститін, өзінің түйелеріне су беретін суатының қабырғаларын лаймен сылап жатқан адам болады, сонда ол да қалған адамдар секілді сұлайды (өлітірледі)3, сосын Аллаһ одан адамдардың денесі өсіп шығатын шық секілді жаңбыр жібереді. Сосын екінші рет сүр үрленеді де адамдар жан-жақтарына үрейлене қарап тұрады, одан кейін: «Иә адамдар өздеріңнің Раббыларыңа барыңдар!», - делінеді және: «Оларды тоқтатыңдар!», - делінеді, сонда адамдар сұрастыра бастайды, ал сосын періштелерге: «Отқа жіберілетіндерді шығарыңдар!», - делінеді. Олар: «Қаншасын?», - деп сұрағанда, оларға: «Әр мыңнан тоғыз жүз тоқсан тоғызын», - делінеді және сол (Ахірет) күні балалардың шашы ағарады және сол күні тізе ашылады (жалаңаштанады). Муслим. 1811. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мекке мен Мединаны санамағнда Дәжжәлдің аяғы баспайтын жер болмайды, өйткені олардың әр кіретін жолында1 сап болып періштелер тұрып қаланы қорғайды. Сонда Дәжжәл сор жерге түсіп Медина үш рет сілкініп, Аллаһ одан әр бір имансыз бен екіжүздіні шығарады. Муслим. 1812. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Дәжжәлдің артынан тайләсанға2 киінген Исфахандық жетпіс мың яхуди ереді. Муслим. 1813. Хабар бойынша, Умм Шрик, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адамдар міндетті түрде Дәжжалдан қашып тауларға (тығылады). Муслим. 1814. Хабар бойынша, Имран бин Хусайн, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Адам атаның жаратылуы мен Қияметтің түскеніне дейін Дәжжәлдің пайда болуынан артық маңызды ешнәрсе болмайды3. Муслим. 1815. Хабар бойынша, Абу Са'ида аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Дәжжәл пайда болған кезде мүминдердің (имандылардың) ішінен бір мүмин (иманды) оған қарай жүреді, сонда оны Дәжжәлдің шолғыншылары кездестіріп: «Қайда бара жатырсың?», - деп сұрайды. Ол: «Біздің арамызда пайда болғанға», - дейді. Олар: «Сен не біздің Раббымызға иман келтірмедің бе не?», - деп сұрайды. Ол: «Біздің Раббымыз жайлы біз үшін белгісіз болған еш нәрсе жоқ», - дейді. Сонда олар: «Өлтіріңдер оны!», - дейді де, бірақ өзара бір-біріне: «Сендерге Раббыларың, Онсыз біреуді өлтіруге тыйым салмап па еді?», - дейді, сосын оны Дәжжәлға алып келеді. Оны көрісімен мүмин: «Иә адамдар, бұл Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ол жайлы айтқан Дәжжәл ғой!», - дейді. Сонда Дәжжәлдің әмірімен оны ішіне жатқызып: «Оны ұстап жаралаңдар!», - дейді де оның арқасы мен ішінен бірнеше соққылар жасайды. Бұдан кейін Дәжжәл: «Сен маған сенбейсің бе?»- деп сұрайды, ал ол болса: «Сен – Дәжжәлсің!», - дейді. Осыдан кейін оның әмірімен ол адамды басының ортасынан аяғына дейін арамен әрелеп екіге бөледі, сосын Дәжжәл оның денесінің екі жартысының ортасынан өтіп: «Көтеріл!», - дейді де, ол (денелері қосылып) орнынан көтеріледі. Сосын ол адамнан: «Сен маған (әлі) иман келтірмейсің бе?», - деп сұрағанда ол: «Мен сені енді жақсы таныдым!1», - дейді де: «Иә адамдар, расында, менен кейін бұнысын ол енді адамдардан ешкімге істей алмайды!», - дейді. Сонда Дәжжәл оны шаппақшы болады, бірақ Аллаһ оның мойны мен иығының арасындағы (қылыш шабатын) жерін мысқа айналдырады, Дәжжәл онымен ешнәрсе жасай алмайды. Сосын оның аяқ қолынан алып лақтырады да, адамдар оны Отқа тастады, деп ойлайды, бірақ ол Жәннәтқа ғана тасталады! Және бұл адам әлемдердің Раббысының алдында адамдар арасындағы ең ұлы шаһид ретінде болады. Муслим, аль-Бухари бұл хадистің бөлігін ғана келтіреді. 1816. Хабар бойынша, аль-Муғира бин Шу'ба, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Дәжжәл туралы Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, менен артық ешкім сұрастырған жоқ, ол маған: «Сені не толғандырады?», - деп сұрады. Мен: «Олар, онымен бірге бүтін таудай нан және бүтін өзенді су болады дейді», - дедім. Бұған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұл Аллаһ үшін одан2 жеңілірек болады!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1817. Хабар бойынша, Әнәс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бұл қисық суайттан өзінің үмметін сақтандырмаған пайғамбар болған емес. Расында, ол бір көзіне қисық болып келеді, ал, расында, Ұлы Аллаһ Тағала қисық емес және Дәжжәлдің көздерінің арасында «кәф, «фа» және «ра» әріптері жазулы болады3. Аль-Бухари, Муслим. 1818. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мен сендерге Дәжжәл жайлы ешбір пайғамбар өзінің халқына айтпағанды айтамын. Расында, ол қисық болады және, расында, ол өзімен жәннәтқа және отқа ұқсағанды алып келеді, сонда оның Жәннәт дегені, от болып шығады. Аль-Бухари; Муслим. 1819. Хабар бойынша, Ибн Умар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдардың арасында Дәжжәл жайлы айтып отырып былай деді: «Расында, Аллаһ қисық емес, ал Дәжжәл болса оң көзіне қисық, сондай-ақ оның көзі төмпиген жүзім секілді болады. Аль-Бухари, Муслим. 1820. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мұсылмандар яхудилермен соғыспайынша Ахірет басталмайды. Сонда яхудилер тас пен ағаштың артына тығылып, ал тас пен ағаштар: «Иә мұсылман, менің артыма яхуди (тығылды) бар да өлтір оны!», - дейді. Осыны айтпайтын гаркад1 қана болады, өйткені гаркад яхудилердің ағашының қатарына жатады. Аль-Бухари, Муслим. 1821. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жаным қолында Болғанның атымен ант етемін, бұл дүние, адам қабірдің жанынан өтіп бара жатып: «Шіркін мен сенің орныңда болсам ғой», - деп айтпайынша өтпейді. Сонда оның бұлай айтуына дін емес, осы дүниенің ауыртпашылығы ғана себеп болады. Аль-Бухари, Муслим. 1822. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Евфрат тауы алтынын ашып, ол үшін адамдар бір-бірімен соғыспайынша Ахірет басталмайды. Сонда әр-бір жүзден тоқсан тоғыз адам өліп оның әрбірі: «Мүмкін құтылушы мен боламын», - дейтін болады. Бұл хадистің басқа нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Жақында Евфрат алтын қазына қоймасын ашады, кім сол кездерде өмір сүретін болса одан ешнәрсе алушы болмасын. Аль-Бухари, Муслим. 1823. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Адамдар, өзінің ең жақсы күйінде тұрған Мединаны тастап кетеді2, онда келушілерден басқа ешкім болмайды», - деп құстар мен аңдарды айтты. Сондай-ақ Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ең соңғы жиналатын Мединаға қарай қойларын айдаған музайна руынан екі қойшы болады, сонда олар онда тек жабайы аңдардан басқа ештеңе қалмағанын көреді. Олар Санийат аль-Вада’ға3 жеткенде ет беттерімен құлап өледі. Аль-Бухари, Муслим. 1824. Хабар бойынша, Абу Са'ида аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Уақыттың соңына қарай санамай ақша тарататын халиф болады. Муслим. 1825. Хабар бойынша, Абу Муса аль-Аш'ари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Міндетті түрде, адам өзінің алтынымен садақа бермекші болып, оны алуға келісетін адам таппайтын уақыт болады, сондай-ақ ерлердің аздығынан және ейелдердің көптігінен бір ердің артынан қорған іздеп қырық әйелдің жүргенін көруге болатын болады. Муслим. 1826. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бірде бір адам бір адамнан меншікті жерін сатып алып, ол жерден бір құмыра алтын тауып алады да, оған: «Менен алтыныңды ал, өйткені мен сенен алтын емес жерді ғана сатып алдым ғой», - дейді. Жерді сатқан адам: «Бірақта мен саған жерді онда не бар соның бәрімен саттым ғой», - дейді. Осыдан кейін олар бір адамға төрелік жасап беруін сұрап барады да, ол адам: «Сендердің балаларың бар ма?», - деп сұрайды. Олардың бірі: «Менің қызым бар», - десе, екіншісі: «Менің ұлым бар», - дейді. Сонда ол адам: «Қызды ол балаға тұрмысқа беріп, ақшаны оларға жұмсаңдар, ал қалғанын жарлыларға таратып беріңдер», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1827. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Өздерінің балалары бар екі әйел болды да, кенеттен бір қасқыр келіп олардың бірінің баласын алып қашты, сонда баласын қасқыр алып қашқан әйел: «Қасқыр сенің балаңды алып қашты!», - деді. Басқасы: «Жоқ ол сенің балаң болатын!», - деді. Сонда олар Даудтың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сотына барады да ол баланы үлкеніне беруді шешеді. Сосын олар Даудтың ұлы Сүлейменге, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, болған жайдың бәрін баяндағанда ол: «Маған пышақ алып келіңдер, мен баланы екеуіңе бөліп беремін!», - дейді. Сонда кішісі: «Саған Аллаһ мейірімін төксін, олай істей көрме!», - дейді, осыдан кейін ол баланы оған беруге әмір береді1. Аль-Бухари, Муслим. 1828. Хабар бойынша, Мирдас аль-Аслами, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мүминдердің бірінен кейін бірінің кететіндігі2 соншама, ақыр аяғында адамдар, Аллаһ олар жайында қамқорлық жасамайтын, (Аллаһ алдында) арпа мен құрманың қалдықтары секілді еш пайдасыз болып қалады. Аль-Бухари. 1829. Хабар бойынша, Рифа' бин Рафи' аз-Зураки, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Жебірейіл (періште) Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, келіп: «Сендер араларыңдағы Бадр соғысына қатысқандарды кім деп санайсыңдар?»,- деп сұрағанда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Мұсылмандар-дың арасындағы ең жақсысы, санаймыз», - деді. Сон-да Жебірейіл: «Бадр соғысына қатысқан періштелер де бізде солай саналады», - деді.Аль-Бухари. 1830. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала қайбір халыққа жазасын жіберетін болса, жаза ондағылардың бәріне тиеді1, ал сосын олар қайта тіріліп оларға амалдарына байланысты беріледі. Аль-Бухари, Муслим. 1831. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әуелі пальма ағашының түбіріне шығып хұтпа айтатын, ал оған мінбер жасалғаннан кейін, біз ол түбірден буаз түйелерден шығатын дыбыстай дыбыс естідік, ол дыбыстар, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, төмен түсіп оған қолын қойған кезде ғана тоқтады. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дейді: Ал жұма күні Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мінберге отырған кезінде, алғашында оның жанында хұтпа айтып жүрген пальма түбірі жарылып кете жаздағанша қатты дыбыс шығара бастады. Бұл хадистің үшінші нұсқасында Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дейді: Сонда бала секілді айқайлап (жылай) бастады, ал Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, төмен түсіп, оны ұстап оған денесін тақап (құшақтады), сонда ол түбір, оны жұбатпақшы болған баладай өксіп даусы басылғанша жылады. Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ол алғашқыдағы Аллаһты еске алу сөздерін сағынып жылады», - деді. Аль-Бухари. 1832. Хабар бойынша, Абу Са'ляб аль-Хушани Джурсум бин Нашир, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Аллаһ Тағала адамдарға белгілі бір нәрселерді міндеттеді, сондықтан оларды тәрк етуші болмаңдар, сондай-ақ белгілі бір шектеулерді қойды, сондықтан ол шектен шығушы болмаңдар және белгілі бір нәрселерге тыйым салды, сондықтан оларды бұзушы болмаңдар, ал кейбір нәрселер жайлы ұмытшақтықпен емес сендерге деген рахымшылығымен айтпады, сондықтан олар жайлы сұрастырушы болмаңдар2! Ад-Даракути және басқа да мухаддистер келтірген жақсы хадис. 1833. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Біз Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, шегіртке жеген жеті әскери жорыққа қатыстық. Бұл задистің тағы бір нұсқасында Жәбірдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай дегені келтіріледі: Онда шегірткені онымен бірге жеген... аль-Бухари, Муслим. 1834. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Мүминді бір іннен екі рет шақпайды1. Аль-Бухари, Муслим. 1835. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала Ахіретте үшеумен сөйлеспейді, оларға қарамайды және оларды тазартпайды, сондай-ақ оларға жан түршігерлік азап бар: шөлде артық суы болып, оны жолаушыға беруден бас тартқан адамға, намаздігер (аср) намазынан кейін біреуге затын сатуға уәделесіп, сатушыға затын өзі ол бағаға аламаса да, мен пәлен бағаға алдым деп, Аллаһтың атымен ант беріп сендірген адамға, сондай-ақ басшысына осы дүниенің ісі үшін ант беріп, егер ол басшысы онысын берсе орындап, ал бермесе орындамайтын адамға. Аль-Бухари, Муслим. 1836. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен адамдарға Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Екі сүрдің арасында қырық өтеді», - деп айтқанын жеткізгенімде, олар: «Иә Абу Хурайра, қырық күн бе?», - деп сұрады, бірақ мен жауап қатпадым. Олар таға да: «Қырық ай ма?», - деп сұрады, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: «Мен тағы да үндемедім», - деді де, сосын былай деп қосты: «Аллаһ одан адамды қайтадан жасайтын, адамның құйымшағынан басқа жерінің бәрі шіріп кетеді, сосын Аллаһ көктен су жібереді де, олар шөп секілді өсе бастайды2. Аль-Бухари, Муслим. 1837. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жиналған адамдармен әңгімелесіп отырған кезінде, оған бір бәдәуи келіп: «Ахірет қашан басталады?», - деп сұрады. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оған жауап берместен әңгімесін одан ары жалғастыра берді, сонда кейбір адамадар: «Ол бәдәуидің айтқанын естіді де, бірақ оған оның айтқаны ұнамады», - десе, енді бірі: «Жоқ, ол естіген жоқ», - деді. Сөйлеп болған соң Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ахірет жайлы сұрап жатқан қайда», - деп сұрады. Бәдәуи: «Мен мұндамын, иә Аллаһтың елшісі», - деп дауыс берді. Сонда ол: «Аманатқа3 берілген опат болған кезде, Ахіретті күте бер», - деді. Бәдәуи: «Ол қалайша опат болады?», - деп сұрады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Ол ісі бұған лайықсыздарға жүктелгенде болады және сол уақытта Ахіретті күте бер!», - деді. Аль-Бухари. 1838. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Имамдар сендермен намаз оқиды, сонда олар бәрін дұрыс орындаса1, онда сауабы сендерге тиеді де, ал егер олар шатасатын болса, онда сендерге бәрібір сауап тиеді де2, бірақ бұл оларға қарсы (күнә) болады3. Аль-Бухари. 1839. Хабар бойынша, Аллаһ Тағаланың мына сөздері жайлы: «Сендер Аллаһқа сенетін қайырлы бір үммет болып шығарылдыңдар..»4, - Абу Харайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деді: «Адамдардың ішіндегі жақсысы болып, олар Исламға қосылулары үшін мойындарына шынжыр салып келгендері болады»5. Аль-Бухари. 1840. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала Жәннәтқа шынжырларымен кірген адамдарға таң қалады6. Аль-Бухари. Бұл дегеніміз, олар тұтқынға түсіп шынжырланады да, содан кейін Ислам қабылдап Жәннәтқа кіреді.
Қалалардың (биләд7) ішіндегі Аллаһ үшін ең сүйікті жерлері болып олардың - мешіттері, ал ең жеккөрінішті жерлері олардың базарлары саналады. Мүслим. 1842. Хабар бойынша, Сальман аль-Фариси, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Мүмкіншілігің болса базарға кірушілердің алғашқысы да, шығушыларының соңғысы да болма, өйткені Шайтан базарда өзінің шайқасын жүргізеді1 және онда өзінің туын орнатады. Осы күйде бұл хадисті Муслим келтіреді. Бұл хадисті өзінің «Сахихінде» аль-Баракани келтіреді. Онда Сальманның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтуы бойынша Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейді: Базарға кірушілердің біріншісі де, шығушылардың соңғысы да болма, өйткені Шйтан онда өзінің жұмырқаларын басып өзінің балапандарын шығарады2. 1843. Хабар бойынша, Асим аль-Ахуал, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Иә Аллаһтың елшісі, сені Аллаһ кешірсін!», - дедім, сонда ол. «Сені де!», - деді. Асим айтты: Мен Абдуллаһқа: «Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, осылай сен үшін Аллаһтан кешірім сұрады ма?», - деді. Ол: «Иә, сен үшін де», - деп сосын ішінде мына сөздері бар аятты оқыды: «...Өзіңнің әрі мүмин ер әйелдердің күнәләрінің жарылқануын тіле!...3» 1844. Хабар бойынша, Абу Мас'уд аль-Ансари, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, адамдарға алғашқы пайғамбарлықтан4 жеткен сөздер мыналар: егер сен ұялмасаң, онда не істегің келсе соны істей бер5. Аль-Бухари. 1845. Хабар бойынша, Абу Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ахіретте алдымен араларында қан төгілген адамдардың арасында билік айтылады. Аль-Бухари, Муслим. 1846. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Періштелер – нұрдан, жындар – таза жалыннан6, ал Адам сендерге бұның алдында айтылғаннан жаратылған7. Муслим. 1847. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мінезі Құран болатын1. Муслимнің келтірген ұзын хадисінің бөлігі. 1848. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәілемі болсын: «Кім Аллаһпен кездескісі келсе, Аллаһ сонымен кездескісі келеді, сондай-ақ Онымен кездескісі келмегенмен кездескісі келмейді», - деді. Мен: «Иә Аллаһтың елшісі, сен өліммен кездескісі келмегендікті айтасың ба? Бірақ бізден ешкім оны қаламайды!», - деп сұрадым. Бұған Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Мәселе бұда емес, иманды адам Алаһтың мейірімі, Оның Жәннәті жайлы хабар алғанда, ол Аллаһпен кездесуді қалай бастайды да, ал Аллаһ болса онымен кездесуді қалай бастайды. Ал имансыз адам жайлы айтатын болсақ, онда, расында, ол Аллаһтың оны салатын азабы және Аллаһтың қаһарының күтіп тұрғаны жайлы хабар алғанда, оған Аллаһпен кездесу жеккөрінішті болады да, Аллаһ үшін де онымен кездесу жеккөрінішті болады. Муслим. 1849. Хабар бойынша, мүминдердің анасы Сафийа бинт Хвйайй, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, үздіксіз мешітте болды2 да, мен оған келдім. Онымен біраз сөйлесіп болған соң, мен үйге қайту үшін орнымнан тұрдым, Пайғамбар да, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мені шығарып салмақшы болып орнынан тұрып (менімен жүрді). Осы уақытта біздің жанымыздан екі ансар өтіп бара жатып, Пайғамбарды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көре салысымен жүрістерін тездете бастады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оларға: «Асықпаңдар, бұл Сафийа бинт Хвйайй ғой!», - деді. Олар: «Субхана-Ллаһи (Аллаһқа мадақ), иә Аллаһтың елшісі!3», - деді. Сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, Шайтан адамға еніп қан секілді жайылады. Сондай-ақ, расында, мен оның сендердің жүректеріңе мен жайында жамандықты салады ма, деп сескендім!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1850. Хабар бойынша, Абу-ль-Фадль аль-Аббас бин Абд аль-Мутталиб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Мен Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірге Хунайн шайқасында болдым, сонда біз Абу Суфйан бин аль-Харис бин Абд аль-Мутталиппен бірге, бір қадамға да қалмастан онымен бірге болдық, ал Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, болса ақ қашырдың үстінде отырды. Көпқұдайшылдармен кездесіп соғыса бастағанда, мұсылмандар алдымен қаша бастады, ал Аллаһтың елшісі болса, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қашырын имансыздарға қарай бағыттай бастады, осы уақытта мен ол қатты жүгіріп кетпесін, деп оның қашырының жүгенінен ұстап тартып жүрдім, ал Абу Суфиан болса оның үзеңгісінен ұстап жүрді. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Иә Аббас, маған талдың астында ант бергендерді шақыршы!1», - деді. Жуан дауысты Аббас айтты: Сонда мен бар даусыммен: «Талдың астында ант бергендер қайдасыңдар?», - деп айғай салдым2, Аллаһтың атымен ант етемін, менің даусымды естісімен, олар маған қарай бұзауына жүгірген сыйырдай: «Міне біз алдыңдамыз, міне біз алдыңдамыз!», - деп жүгіріп келіп, тағы да кәпірлерге қарсы соғысқа лап берді. Ал ансарлар болса: «Иә ансарлар қауымы, иә ансарлар қауымы!», - деп, бір-бірін шақырды, сосын тек: «Иә бану-ль-харис бин аль-хазрадж!», - деп айқайлады. Сонда Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оларға қарап алдыға еңкейіп: «Міне енді нағыз соғыс қызды!», - деді. Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, майда тастарды уыстап алып, оны кәпірлердің беттеріне лақтырды3 да: «Мухаммадтың Раббысының атымен ант етемін, олар талқандалды!», - деді. Мен шайқастың сол қалпында жалғасып жатқанына қарап тұрдым4 да, Аллаһтың атымен ант етемін, оның сол тастарды лақтырғанынан кейін кәпірлер ұдайы күштерін жоғалтып отырып, ақыр аяғында қаша жөнелгенін көрдім. Муслим. 1851. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Иә адамдар, расында, Аллаһ Игілік болып табылады, сонда-ақ Ол игіліктіден бсқаны қабыл аламайды, сондай-ақ, расында, Ол елшілерге әмір етекенін мүминдерге де әмір етті, сондай-ақ Аллаһ Тағала айтты: «Әй пайғамбарлар! Таза нәрселерден жеңдер, игілік істеңдер...»5. Сондай-ақ Аллаһ Тағала айтты: «Әй мүминдер! Ризықтандырғанымыздың жақсысынан жеңдер...»6 Абу Хурайра айтты: Сосын Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көптен сапарда болып шаштары таралмай үсті басын шаң басқан адамның қолдарын көтеріп: «Иә Раббым!», - дегені жайлы айтып: «Оның жегені харам, сондай-ақ ішкені харам, сондай-ақ кигені харам және харам түрде өсірілген болса, онда оның дұғасына қалайша жауап берілмек?!», - деді. Муслим. 1852. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала Ахіретте үшеумен сөйлеспейді, оларға қарамайды және оларды тазартпайды, сондай-ақ оларға жан түршігерлік азап бар: зинашы қарт, өтірік айтатын басшы және тәкәппәр кедей. Муслим. 1853. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Сайхан мен Жайхан1, Евфрат пен Нил – бұл өзендердің бәрі Жәннәт өзендерінің қатарынан. Муслим. 1854. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, менің қолымнан ұстап былай деді: «Аллаһ жерді сенбі күні жаратты, сондай-ақ Ол оның үстіндегі тауларды жексенбі күні жаратты, сондай-ақ Ол ағаштарды дүйсенбі күні жаратты, сондай-ақ Ол бүкіл жамандықты сейсенбі күні жаратты, сондай-ақ Ол нұрды сәрсенбіде жаратты,Сондай-ақ жер бетіне хайуандардың бәрін бейсенбі күні таратты және Адамды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, түстен кейін жұма күні жаратты, сонда ол түстен кейінгі уақыт пен түннің арасындағы соңғы жаратылыс болды. Муслим. 1855. Хабар бойынша, Абу Суляйман Халид бин аль-Уалид, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Мута соғысында2 менің қолымда тоғыз қылыш сынды, сонда менің қолымда Иемендік өткірден басқа ешнәрсе қалмады. Аль-Бухари. 1856. Хабар бойынша, Әмір бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Егер қази өзі шешім қабылдап3, шешімі дұрыс болса4, онда оған екі сауп тиесілі, ал егер ол өзі шешім қабылдап қателессе, онда оған бір сауп тиесілі. Аль-Бухари, Муслим. 1857. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ыстық (безгек) Тозақтың кеңеуінен көтеріледі, оны сумен басыңдар. Аль-Бухари, Муслим. 1858. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ораза ұстауы керек болған өлген адам үшін5 оразаны жақындарының бірі ұстасын. Аль-Бухари, Муслим. Сонымен өлген адамның парыз оразасынан қазасы болса, онда ол (өлген адам) үшін ораза ұстауға болатындығы айқын көрініп тұр. Ал жақындары жайлы айтатын болсақ, оларға мұрагерлері және мұрагерлері емес жақындары жатады.
Кезінде Айшаға, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оның қолындағысының беруі мен сатуы жайлы, Абдуллаһ бин аз-Зубайрдың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын: «Аллаһтың атымен ант етемін, ол не олай істеуін қояды, не оған мен олай істеуіне кедергі боламын», - деген сөздерін жеткізді. Бұны естіген (Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын): «Шынымен-ақ ол солай айтты ма?», - деп сұрады. Адамдар: «Иә», - деді. Сонда ол: «Мен аз-Зубайрмен сөйлеспеуге Аллаһ алдында уәде (ант) беремін!», - деді. Араларындағы бұл шиеленістен кейін аз-Зубайр, Айшаның алдында өзіне болысуы үшін ортаға адамдар сала бастады, бірақ ол: «Жоқ, мен ол үшін болысушыларды тыңдамаймын және Аллаһқа берген уәдемнен таймаймын!», - деумен болды. Көптеген әрекеттерден кейін Ибн аз-Зубайр, аль-Мисвар бин Махрам және Абд ар-Рахман бин аль-Асуад бин Абд Йагуске: «Сендерден Аллаһтың атымен сұраймын мені Айшаға алып барыңдар, өйткені, расында, оған менімен мәңгілікке үзу жайында уәде беруге рұқсат жоқ!», - деді. Сонда аль-Мисуар мен Абд ар-Рахман оны өзімен бірге алып Айшаға кіруге рұқсат сұрап: «Саған сәлем, Аллаһтың рахымы және оның берекесі болсын, бізге кіруге рұқсат па?», - деді. Аиша: «Кіріңдер», - деді. Олар: «Бәріміз бе?», - деп сұрады. Ол, олармен аз-Зубайрдың барын білмей: «Иә, бәрің кіріңдер», - деді. Олар үйге кіргенде Ибн аз-Зубайр перденің ар жағына өтіп Айшаны құшқтады1 да көзін жасқа толтырып одан кешірім сұрай бастады. Өздері жағынан аль-Мисуар мен Абд ар-Рахман да: «Сен білесің ғой Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мұсылмандарға бір-бірімен үзуге тыйым салғанын және мұсылманға өзінің бауырын үш күннен артыққа тастауға болмайтындығын білесің ғой!», - деп одан онымен қайтадан сөйлесе бастауын және кешіруін сұрай бастады. Олардың оған көп рет осы тыйым жайлы және бұл тыйымды бұзу күнә екендігі жайлы есіне салғаннан кейін, Айша оларға өзінің Аллаһқа берген уәдесін естеріне салып: «Расында, мен оны бұзса, күнә болатын уәде бердім», - деп жылай бастады, дегенмен олар Айша аз-Зубайрмен сөйлескенше Айшаны үгіттеумен болды, ал Айша уәдесін бұзғаны үшін қырық құл босатты. Соңынан Айша өзінің уәдесі жайлы есіне алғанда әрдайым жамылғышы жылаған жасынан су болғанша жылайтын. Аль-Бухари. 1860. Хабар бойынша, Уқба бин Әмір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Ухуд соғысынан сегіз жыл өткеннен кейін Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың иілігі мен сәлемі болсын, тірілермен және өлілірмен қоштасқандай сол шайқаста қаза болғандардың моласына (мазарына) барып оларға жаназа дұғасын оқыды сосын мінберге көтеріліп: «Расында, мен сендерден бұрын барамын да сендер жайлы куәлік беремін, сондай-ақ, расында, сендер менімен (хуад) суатының жанында кездесесіңдер, сондай-ақ, расында, мен оған өзімнің орнымнан қарап тұрмын! Мен сендерді көпқұдайшылдыққа кіреді, деп қорықпаймын, менің қорқатыным сендер осы дүниенің рахаты үшін бір-біріңмен жарысасыңдар ма, деп қорқамын!», - деді. Уқба бин Әмір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтты: Сол күні мен Аллаһтың елшісін, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, соңғы рет көрдім. Аль-Бухари; Муслим. Бұл хадистің тек Муслим келтірген тағы бір нұсқасында Уқбаның, оған Аллаһты ризашылығы болсын, Аллаһ тың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, балай деп айтқанын жеткізгені келтіріледі: ...бірақ мен сендер осы дүние үшін жарысып және шайқасып, сендерге дейінгілер мерт болғандай мерт боласыңдар ма деп қорқамын! Уқба бин Әмір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтты: Сол күні мен Аллаһтың елшісін, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мінберде тұрғанын соңғы рет көрдім. Бұл хадистің тек аль-Бухари келтірген үшінші бір нұсқасында Уқбаның, оған Аллаһты ризашылығы болсын, Аллаһ тың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, балай деп айтқанын жеткізгені келтіріледі: Расында, мен сендерді озып барамын және сендер жайлы куәлік беремін, сондай-ақ Аллаһтың атымен ант етемін мен кәзір өзімнің суатымды көріп тұрмын, сондай-ақ, расында, маған Жердің асылдарының кілті берілді (немесе: ...Жердің кілті), сондай-ақ, расында, Аллаһтың атымен ант етемін, мен сендерді менің өлімімнен кейін көпқұдайшыл болады, деп қорықпаймын, бірақта сендерді осы дүниенің игіліктері үшін бір-біріңмен жарысасыңдар ма, деп қорқамын! Ухудтағы өлгендерге жасалған дұға бұл жерде жәй дұға емес, Аллаһқа олар үшін жасалған дұғасы жайлы айтылып тұр.
Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бізбен бірге таң намазын оқыды да, сосын мінберге көтеріліп бесін намазының уақыты келгенше бізге уағыз айтты. Сосын ол төмен түсіп ол намазды оқыды да, қайтадан мінберге көтеріліп ол жерде намаздыгер намазының уақыты кіргенше тұрды. Сосын ол төмен түсіп ол намазды оқыды да, қайтадан мінберге көтеріліп ол жерде күн батқанша тұрды, сол уақыт аралығында ол бізге не болғандығы және не болатындығы жайлы айтып берді, ал арамыздағы ең жақсы білетіндер1 бұны бәрінен жақсы естерінде сақтап қалды. Муслим. 1862. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһқа бағынамын деп уәде берген Оған бағынсын, ал Оған бағынбауға уәде бергендер Оған бағынбаудан баст тартсын2. Аль-Бухари. 1863. Хабар бойынша, Умм Шарик, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оғн Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, маған кесірткені1 өлтіруге әмір берді де: «Мұндай кесіртке Ибраһимнің, оған сәлем болсын, отын желпіген2», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1864. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кесірткені бір соққымен өлтіргенге мұнша сауап жазылады, кесірткені екі соққымен өлтіргенге, бір соққымен өлтіргеннен мұншама кем сауап жазылады, ал кесірткені үш соққымен өлтіргенге, екі соққымен өлтіргеннен мұншама кем сауап жазылады. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: Кім кесірткені бір соққымен өлтірсе оған жүз сауап жазылады, кесрткені екі соққымен өлтіргенге сауабы кемірек жазылады, ал оны үш соққымен өлтіргенге одан да кем жазылады. Муслим. 1865. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бірде бір адам: «Мен міндетті түрде садақа беруім керек!», - деп үйінен шығып білмей садақасын ұрының қолына ұстатады, ал таңертең адамдар: «Садақаны ұрыға берді!», - дей бастайды. Сонда ол адам: «Иә Аллаһ, мадақ Саған, мен міндетті түрде садақа беруім керек!» - деді. Ол тағы да үйінен шығып бұл жолы садақасын жаман жолмен жүруші әйелдің қолына ұстатады, ал таңертең болса адамдар: «Бұл түні жаман жолмен жүруші әйелге садақа берілді!», - деп айта бастайды. Сонда ол адам: «Иә Аллаһ, мен садақаны жаман жолмен жүруші әйелге бердім, бірақта мен міндетті түрде тағы да садақа беруім керек!», - деді. Сонымен ол тағы да үйінен шығып бұл жолы садақасын бай адамның қолына ұстатты да, таңертең адамдар: «Садақа байға берілді!», - деп айта бастады. Бұны естіген ол: «Иә Аллаһ, мадақ Саған, мен садақаны ұрыға, жаман жолдағы әйелге және байға бердім!», - дейді, ал осыдан кейін оған біреу келіп3: «Сенің ұрыға берген садақаң жайлы айтатын болсақ, бәлкім ол сенің берген садақаңның арқасында ұрлауынан тоқтар, жаман жолмен жүруші әйел жайлы айтатын болсақ, бәлкім ол зина жасауынан бас тартар, ал бай адам жайлы айтатын болсақ, мүкін ол осыдан сабақ алып Аллаһтың оған бергенінен Аллаһтың жолында жұмсар», - деді. Дәл осы күйде бұл хадисті аль-Бухари келтіреді, ал Муслим болса мағынасы осыған ұқсас хадис келтіреді. 1866. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде біз Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірге қонақта болған кезімізде оған оның сүйетін (тамағы), қойдың жауырынын берді, сонда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: «Мен Ахіретте барлық адамдардың басшысы боламын. Сендер бұның себебін білесіңдер ме? Өйткені Аллаһ алғашқылар мен соңғыларды бәрін бір төбенің басына жинайды, ал сонда төбеде тұрған олардың бәрін көріп, ал жаршының айқайын бәрі ести алатындай болады. Сонда оларға күн жақындатылып оларды қайғы мен қасырет қинағаны сонша олардың күштері құрып, шыдамдары таусылып бір-біріне: «Сендер қандай жағадайға жеткендеріңді көрмейсіңдер ме? Сендер өздерің үшін кім болысатын шапағатшыны іздемейсіңдер ме?», - дей бастайды. Сонда бір адамдар басқаларына: «Сендердің әкелерің – Адам!» Солай адамдар оған барып: «Иә Адам, сен – адамдардың әкесісің, Аллаһ сені өзінің қолымен жаратты және саған өзінің рухынан үрледі, сондай-ақ Оның әмірімен олар сенің алдыңда сәжде жасады және Ол сені Жәннәтта орналастырды, сондықтан біз үшін өзіңнің Раббыңның алдында болысып шапағат жасамайсың ба! Сен біздің қандай күйге жетіп, қандай жағдайда тұрғанымызды көрмейсің бе?!», - дейді. Сонда Адам: «Расында, бүгін менің Раббымның ашуланғаны соншалық, Ол бұдан бұрын бұлай ашуланған емес және бұдан кейін де бұлай ашуланушы болмайды, сондай-ақ, расында, Ол маған ол ағаштың жемісін жеуге тыйым салды, ал мен болсам оның айтқанын орындамадым! Мен өзім, мен өзім қорғанға мұқтажбын, ал сендер болсаңдар Нұхқа барыңдар!», - дейді. Солай олар Нухқа келіп: «Иә Нух, сен жердегі Аллаһтың ең бірінші елшісісің, сондай-ақ Аллаһ сені игілікті құлым деп атады. Сен біздің қандай күйге жетіп, қандай жағдайда тұрғанымызды көрмейсің бе?! Біз үшін өзіңнің Раббыңның алдында болысып шапағат жасамайсың ба!», - дейді. Сонда ол: «Расында, бүгін менің Ұлы да Құдіретті Раббымның ашуланғаны соншалық, Ол бұдан бұрын бұлай ашуланған емес және бұдан кейін де бұлай ашуланушы болмайды, сондай-ақ, расында, менің жердегі өмірімде Аллаһқа бір дұға айтуыма рұқсат берілген болатын, мен сол дұғаны өзімнің халқым үшін жасап қойдым. Мен өзім, мен өзім қорғанға мұқтажбын, ал сендер болсаңдар менен басқаға Ибраһимге барыңдар!», - дейді. Сонымен олар Ибраһимге келіп. «Иә Ибраһим, сен – Аллаһтың пайғамбарысың және Оның Жер тұрғындарының арасындағы досысың, біз үшін Раббыңның алдында болысып шапағатшы болсайшы! Сен біздің қандай жағадайда тұрғанымызды көріп тұрған жоқсың ба?!», - дейді. Сонда ол оларға: «Расында, бүгін менің Раббымның ашуланғаны соншалық, Ол бұдан бұрын бұлай ашуланған емес және бұдан кейін де бұлай ашуланушы болмайды, мен жайлы айтатын болсақ мен үш рет шындықты айтпадым! Мен өзім, мен өзім қорғанға мұқтажбын, ал сендер болсаңдар Мұсаға барыңдар!», - дейді. Сонымен олар Мұсаға барып: «Иә Мұса, сен – Аллаһтың елшісісің, сондай-ақ Аллаһ сенімен Өзінің жолдауын ұстатып және сенімен сөйлесіп, сені басқалардан гөрі жоғары бағалады, біз үшін Раббыңның алдында болысып шапағатшы бол! Сен біздің қандай күйде тұрғанымызды көрмейсің бе?!», - дейді. Сонда ол: «Расында, бүгін менің Раббымның ашуланғаны соншалық, Ол бұдан бұрын бұлай ашуланған емес және бұдан кейін де бұлай ашуланушы болмайды, ал мен жайлы айтатын болсақ, мен маған әмір етілмеген адамды өлтірдім! Мен өзім, мен өзім қорғанға мұқтажбын, ал сендер менен басқаға Исаға барыңдар!», - дейді. Сонымен олар Исаға келіп: «Сен Аллаһтың елшісі әрі Оның Мәриәмға сыйлаған сөзісің және Оның рухысың, сондай-ақ сен адамдармен бесікте жатқан кезіңде-ақ сөйлестің, біз үшін Раббыңның алдында болысып шапағат жасасайшы! Сен біздің қандай күйге жеткенімізді көрмейсің бе?!», - дейді. Сонда Иса: «Расында, бүгін менің Раббымның ашуланғаны соншалық, Ол бұдан бұрын бұлай ашуланған емес және бұдан кейін де бұлай ашуланушы болмайды!», - дейді де, бірақ өзінің ешқандай күнәләрі жайлы айтпастан: «Мен өзім, мен өзім қорғанға мұқтажбын, ал сендер болсаңдар менен басқаға, Мухаммадқа, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, барыңдар», - деді. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: Сонымен олар маған келіп: «Иә Мухаммад, сен – Аллаһтың елшісісің және пайғамбарлардың соңысың, ал Аллаһ болса сенің өткен және болашақ күнәләрәңнің бәрін кешірді, біз үшін өзіңнің Раббыңның алдында болысып шапағатшы болсайшы! Сен біздің қандай күйде тұрғанымызды көрмейсің бе?», - дейді. Сонда мен Аллаһтың Күрсісінің етегінің жанына барып Раббымның алдында сәждеге құлаймын, сосын ол маған бұрын соңды ешкімге ашпаған мақтау мен мадақтау сөздерін ашады, сосын маған: «Иә Мухаммад, басыңды көтер! Сұра, сұрағаның беріледі, шапағатшы бол, сенің шапағатың қабылданады!», - делінеді. Сонда мен басымды көтеріп: «Менің үмметім, иә Раббым, менің үмметім, иә Раббым, менің үмметім, иә Раббым!», - деймін. Сонда маған: «Иә Мухаммад үмметіңнен есептен босатылғандарды1 Жәннәттің оң қақпасынан кіргіз, бірақта олар адамдармен бірге басқа қақпалардан да кіре алады!», - делінеді. Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Жаным қолында Болғанның атымен ант етемін, расында, жәннәт қақпаларының екі жармасының арасы Мекке мен Хаджардың (не:... Мекке мен Бусраның) арасындай! Аль-Бухари, Муслим. 1867. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Ибраһим Исмайлдың шешесін2, оның әлі емшектегі баласы Исмайлмен бірге Үйдің3 жанында, кейін Зәм-зәм атқан мешіттің үстіңгі жағында орналасқан талдың жанына әкеліп қалдырды. Ол кезде ол жерде су болмағандай Мекке де болмаған болатын, сонымен ол оларды сол жерде оларға бір қап құрма мен бір торсық су тастап қалдырды. Сосын Ибраһим бұрылып артқа қайтты, ал Исмайлдың шешесі болса: «Иә Ибраһим, сен бізді не адам, тіпті ешкімі жоқ жерге тастап, қайда барасың?», - деп артынын жүрді де бұл сөздерін көп рет қайталады, бірақ ол оған бұрылып қарамады да. Сосын Исмайлдың шешесі одан: «Саған бұны істеуге әмір берген Аллаһ па?», - деп сұрады. Ол: «Иә!, - деп жауап берді. Исмайлдың шешесі: «Онда Ол біздің құрып кетуімізге жол бермейді!», - деді, ал Ибраһим болса, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ары қарай кетіп ас-Санийаға жетіп олар енді оны көрмейді дегенде Үйге қарай бұрылып: «Раббымыз! Ұрпақтарымның кейбірін егінсіз ойпатқа, құрметті үйіңнің (Қағбаның) жанында орналастырдым. Раббымыз, олар намазды оқитын болсын! Енді адамдардың көңілін оларға ауатын қыл! Сондай-ақ оларды, жемістермен ризықтандыр! Әрине олар шүкірлік етер»4, - деп, қолын көккее көтеріп дұға жасады. Ал Исмайлдың шешесі жайлы йтатын болсақ, ол оны емізіп және (қалдырған) суды ішті, ал торсықтағы су таусылған кезде Исмайлдың шешесі мен Исмайлды шөл қинай бастайды. Сосын ол баласының шөлден қиналып өзінің алдында домалап жатқанына қарайды, сосын, оның қиналып жатқанын көргісі келмей ол жерден кетіп, ол жердегі ең жақын төбе ас-Сафа төбесі екенін көріп, оған көтеріліп біреуді көру мақсатымен алқапқа (далаға) бұрылып қарайды, бірақ ешкімді таба алмайды. Сонда ол ас-Сафадан түсіп алқапқа жеткен кезде, киімінің етегін көтеріп, діңкесі құрыған адамның жүгірісімен жүгіре жөнеліп, сол алқаптан өтіп аль-Маруаға жетеді. Ол төбеге көтерілісімен, біреуді табу үмітімен жан-жағына қарай бастаайды, бірақ тағы да ешкімді таба алмайды, осылайша ол осы жолмен жеті рет өтеді. Ибн Аббастың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтуымен, Пайғамбрдың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: Міне адамдардың олардың арасында жүгірулерінің себебі осында. Сосын Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әңгімесін одан ары қарай жалғастырды: Аль-Маруаға жетісімен, ол бір дауыс есітіп өзіне: «Тыныш!», - деп, тыңдай бастап тағы оны естиді. Сонда ол: «Сен маған өзімді естірттің, ал маған көмектесе аласың ба?», - деді. Сонда ол қазір Зам-зам ағып жатқан жерде озінің окшесімен жерді ол жерден су атқылағанша қазып жатқан періштені көрді. Ол су аққан жердің айналасын кеңейтіп қазып және қолындағы торсығын толтыра бастады, бірақ торсығын толтырып болысымен де су аққанын тоқтатпады. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені елтіріледі: ... ол жерден суды қанша алса (жер астынан) соншасы қайтадан шығып жатты. Ибн Аббастың айтуы бойынша Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ары қарай былай деді: Аллаһ Тағала Исмайлдың шешесіне рахым етсін! Егер ол Зәм-зәмнің (суын құйып алмай) қалдырғанында, ол жер бетіне сел болып ағар еді. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әңгімесін одан ары қарай жалғастырды: Ол өзі су ішіп баласының да шөлін қандарған соң періште: «Өлімнен қорықпаңдар, өйткені, расында, бұл жерде мына бала мен оның әкесінің салатын Аллаһтың үйі болады, сондай-ақ, расында, Аллаһ өзіне ғибадат етушілерді тастамайды!», - деді. Сосын Қааба салынған жер жайлы айтатын болсақ, ол төбе секілді жота болып оның оң жағынан және сол жағынан (жаңбыр жауғанда) сулар ағатын. Исмайлдың шешесі (Хаджар) ол жерде жандарынан Қада жақтан келе жатқан журхум руының адамдары өткенше солай тұра берді. Олар қазіргі Меккенің төменгі жағына тоқтап, онда ұшып жүрген құсты көріп: «Мына құс судың үстінде қалғып жүрсе керек, біоақта біз бұл аймақта судың жоқтығын білеміз!», - деді. Сосын олар ол жерге өздерінің бір не болмаса екі елшісін біліп келуге жіберді де, олар оннан суды көріп оны айтып келді. Осыдан кейін олардың қалғандары сол жаққа жылжыды. Исмайлдың шешесі болса судың жанында отырды да олар одан: «Бізге сенің жаныңда орналасуға рұқсат бересің бе?», - деп сұрады. Ол: «Иә, бірақ мына қайнар көзге хақыларың болмайды», - деді де, олар: «Жақсы», - деп ұсынысын қабыл алды. Ибн Аббастың айтуы бойынша Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ары қарай былай деді: Жұртпен әңгімелескенді жақсы көретін Исмайлдың шешесіне бұл ұнады да, олар ол жерде қала беріп, артынан өздерінің жанұяларына адамдар жіберіп, сосын бәрі сол жерде тұра бастады. Сонымен бала өсіп олардан араб тілін үйреніп алды, ал олар болса оны құрметтеп сыйлайтын, сосын ол ер жеткен соң өздерінің рулас қыздарына үйлендірді. Исмайл үйленіп шешесі қайтыс болғаннан кейін өзінің қалдырып кеткендерін көріп кетуге Ибраһим келді, бірақта ол келгенде Исмайл үйінде болмады. Сонда Ибраһим ол жайында оның әйелінен сұрастыра бастады да, әйелі: «Ол бізге бір нәрсе табу үшін кетті1», - деді. Сосын Ибраһим одан тұрмыстарын қандай екендігін және жағдайларын сұрағанда ол: «Жағдайымыз нашар, өйткені біз мұқтаждық пен кедейліктің дәмін татып отырмыз!», - деді де, сосын оған шағымдана бастады. Ибраһим: «Күйеуің келген кезде менің атымнан оған сәлем айт та, оған айт, есігінің табалдырығын ауыстырсын», - деді. Ал Исмайл келген кезде, бір нәрсе сезгендей: «Сендерге біреу келді ме?», - деп сұрады. Әйелі: «Иә, бізге бір қарт кісі келіп, бізден сен туралы сұрастырды да, мен оның сұрағандары туралы айтып бердім, сосын ол менен біздің тұрмысымыз жайлы сұрады да, мен біздің кедейлік пен мұқтаждық көріп жатқанымыз жайлы айттым», - деді. Исмайл: «Ол саған кеңес айтты ма?», - деп сұрады. Ол: «Иә ол саған сәлем айтып, есігіңнің табалдырығын ауыстырсын, деді», - деді. Исмайл: «Ол менің әкем, сондай-ақ ол маған сенімен айырылысуымды нұсқады, өзіңнің жанұяңа орал!», - деді де, онымен айырылысып, содан кейін джурһум руының басқа әйеліне үйленді. Осыдан кейін Ибраһим Аллаһтың қалаған уақыты аралығында оларды көрмеді де, сосын бір күні оларға тағы да келді, бірақ Исмайл үйінде тағы болған жоқ. Сонда ол оның әйеліне кіріп ол жайлы сұрастыра бастады, ал әйелі болса: «Ол бізге бір ас тауып келу үшін кетті», - деді. Ол: «Жағдайларың қалай?», - деп, олардың тұрмыс жағдайларын сұрай бастады да әйелі: «Бізде бәрі жақсы және молшылықтамыз», - деді де Аллаһ Тағалаға шүкірліктерін айтты. Ибраһим: «Сендер не жейсіңдер?», - деп сұрады. Ол: «Ет», - деді. Ибраһим: «Не ішесіңдер?», - деп сұрағанында, ол: «Су», - деді. Сонда Ибраһим: «Иә Аллаһ, олрдың суы мен етіне игілік бер!», - деді. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Ол уақытта оларда дән болған жоқ, егер оларда ол болғанында, онда ол оған да Аллаһтың игілігін тілер еді. Абдуллаһ ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтты: Егер кімді-кім Меккенің сыртында тек ет жеп су ішетін болса, онда бұл оған міндетті түрде жарамсыз болады. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені елтіріледі: Ибраһим келіп: «Исмайл қайда?», - деп сұрады. Оның әйелі: «Ол аң аулауға кетті», - деді де оған: «Тамақ ішіп жеуге біздің үйде тоқтағың келе ме?», - деп сұрады. Ибраһим: «Сендер не ішіп-жейсіңдер?», - деп сұрады. Ол: «Біз ет жеп су ішеміз», - деді. Сонда Ибраһим: «Иә Аллаһ, олардың асы мен суына игілік бер!», - деді. Ибн Аббастың айтуы бойынша Абуль-Қасым, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Ибраһимнің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын дұғасы игілікті болды. Ары қарай Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Ибраһим: «Сенің күйеуің келген кезде оған менен сәлем айт және есігінің табалдырығын мықтасын, де», - деді. Исмайл оралысымен: «Маған біреу келді ме?», - деп сұрады. Әйелі: «Иә бізге нұрлы жүзді қарт келді», - деді де оған мақтаулар айтып: «Ол менен сен туралы сұрады да, мен қойған сұрақтарына жуап бердім, сосын ол менен тұрмысымыз жайлы сұрағанда, мен жағдайымыз жақсы», - дедім. Исмайл: «Ол саған ақыл айтты ма?», - деп сұрады. Сонда ол: «Иә ол саған сәлем жолдап, есігіңнің табалдырығын бекітуіңді нұсқады», - деді. Исмайл: «Ол келген менің әкем, ал табалдырық сенсің, сондай-ақ ол маған сенімен айырылыспауды нұсқады», - деді. Осыдан кейін Ибраһим Аллаһтың қалаған уақыты аралығында оларды көрмеді де, сосын бір күні оларға келіп Исмайлдың Замзамның жанындағы үлкен ағаштың жанында жебелерін үшкірлеп отырғанын көрді. Ибраһимді көрісімен ол орнынан тұрып оған қарай жүрді де, олар әке баласымен, ал бала әкесімен қалай амандасатын болса, солай көрісіп амандасты. Сосын Ибраһим: «Иә Исмайл, мен Аллаһтан бір әмір алдым», - деді. Исмайл: «Раббыңның әмірін орында», - деді. Ол: «Сен маған көмектесесің бе?», - деді. Исмайл: «Мен саған көмектесемін», - деді. Сонда Ибраһим: «Рсында, Аллаһ маған осы жерден үй салуымды бұйырды», - деп, жанындағылардың бәрінен жоғары тұрған төбені көрсетті. Сонда олар Үйдің ірге тасын қалап Исмайл тас - тасып, ал Ибраһим сала бастады. Қабырғалары көтерілген кезде, Исмайл алып келіп біл тасты Ибраһим үшін қойды, ал ол болса оның үстіне шығып салуын жалғастыра берді1, ал Исмайл болса тасын таси берді және олар: «Раббымыз бізден қабыл ал, расында, Сен – Естуші, Білушісің»2, - деп айтып отырды. Бұл хадистің тағы бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені елтіріледі: Расында, Ибраһим Исмайлмен және Исмайлдың шешесімен сапарға шықты, сонда олармен бірге бір торсық су болды. Олар Меккеге жеткенше Исмайлдың шешесі сол торсықтан су ішіп отырды ал баласы үшін оның мол сүті болды. Ол жерде Ибраһим оны үлкен ағаштың астында қалдырды да, өзі жанұясына кетті. Ал Исмайлдың шешесі болса оның артынан жүріп отырып олар Кадқа жеткенде: «Иә Ибраһим сен бізді кімге қалдырдың?», - деп сұрағады. Сонда ол: «Аллаһқа», - деп жеауп берді. Исмайлдың шешешсі сонда: «Мен Аллаһтың Қамқаорлығына келісемін», - деді. Сонда ол торсықтағы суды ішкенше, баласына сүт болды да, ал суы біткен кезде: «Барып көре қояйншы, бәлкім біреуді көріп қаламын», - деді. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деді: Сосын ол ас-Сафа төбешігінен көтеріліп біреуді көрем бе, деген үмітпен (жан-жаққа) қарай бастады да, бірақ ешкімді таба аламады. Төбеден түсіп жазыққа жеткенде аль-Маруа төбешігіне жүгере жөнелді, содан кейін ол бұл жолын бірнеше рет қайталап: «Баланың не істеп жатқанын барып көрейінші!», - деп, балаға келсе, оның жағдайы өлер алдындағы соңғы қырылын шығарып жатқан сияқты көрініп, оны қатты тоғандырып жіберді. Сосын ол (тағы да): «Барып қарайыншы бәлкім біреуді байқап қалармын», - деп, тағы да ас-Сафа төбешігіне көтеріліп жан-жаққа қарап ешкімді таба алмады. Солай осының бәрін жеті рет қайталағанша жалғасты да, сосын: «Барып қарайыншы ұлым не істеп жатыр», - деп айтуы мұң еді, кенеттен бір дауыс естіді де: «Егер сенде игілік болса көмкетес!», - деді. Сөйтсе ол Жебірейіл екен, оған сәлем болсын, ол тобығымен жерді ұрып сол жерден су аға жөнелді, ал Исмайлдың шешесі өзінің торсығына суды уысымен толтыра бастады. Ары қарай бұл хадисті аль-Бухари соңына дейін келтіреді. (Бұл хадистің барлық нұсқасын аль-Бухари келтіреді). 1868. Хабар бойынша, Са'ид бин Зайд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Трюфельдер1 мәннә2 секілді, ал оның бөлетін сұйықтығы көзге шипа саналады. Аль-Бухари, Муслим. 371 ТАРАУ Аллаһтан кешірім сұрау жайында. Аллаһ Тағала айтты: «…Өзіңнің әрі мүмин ер, әйелдердің күнәләрінің жарылқануын тіле!» «Мухаммад» сүресі, 19 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Аллаһтан жарылқау тіле, негізінен Аллаһ жарылқаушы, мейірімді» «Ниса» сүресі, 106 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Енді Раббыңды мақтай дәріптеп, Одан жарылқау тіле. Негізінен Аллаһ, тәубені қабыл етуші» «Насыр» сүресі, 3 аят. Аллаһ Тағала айтты: «(Мухаммад) «Сендерге бұларыңнан да жақсы нәрседен хабар берейін бе?3», - де. Сондай тақуалар үшін Аллаһтың қасында астарынан өзендер ағатын, онда мәңгі тұратын бақшалар, сондай-ақ тап-таза жұбайлар әрі Аллаһтың ризалығы бар. Аллаһ құлдарын толық көруші. Сондай: «Раббымыз! Иман келтірдік, күнәмізді жарылқа да от азабынан сақта», дегендер. Олар сабыр етушілер, шыншылдар, бой ұсынушылар, Аллаһ жолында мал сарып етушілер. (таң намазын оқушылар)». «Аль-Имран, 15-17 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Біреу бір жамандық істесе немесе өзіне зұлымдық қылса да, содан кейін Аллаһтан жарылқау тілесе, Аллаһты – Жарылқаушы, Мейірімді табар еді.» «Ниса» сүресі, 110 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Негізінде Аллаһ, сен олрдың ішінде4 болғанда, оларға азап етпес әрі олар жарылқау тілегенде де Аллаһ, оларды азаптамайды» «Әнфал» сүресі, 33 аят. Аллаһ Тағала айтты: «Ал олар қашан арсыздық істесе не өздеріне зұлымдық қылса, Аллаһты естеріне алып, күнәләрінің жарылқануын тілейді. Күнәләрді Аллаһтан басқа кім жарылқайды. Сондай-ақ олар істеген істерінен біле тұра қасарыспайды. Міне солардың сыйлықтары Раббылары тарапынан жарылқау және астарынан өзендер ағатын жұмақтар. Олар онда мәңгі қалады. Амал істеушілердің сыйлықтары нендей жақсы» «Аль-Имран» сүресі, 135-136 аяттар. Бұл тарауға қатысты Құран аяттары көп.
Расында, менің жүрегімнің оранған1 кездері болады, сондай-ақ расында, мен Аллаһтан күніне жүз реттен кешірім сұраймын. Муслим. 1870. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһтың атымен ант етемін, расында, мен Аллаһтан күніне жетпістен артық рет кешірім сұрап тәубе етемін. Аль-Бухари. 1871. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жаным қолында Болғанның атымен ант етемін, егер сендер күнә жасамайтын болсаңдар, Аллаһ Тағала сендерді міндетті түрде құртып сендердің орындарыңа күнә жасап, ал артынан Аллаһ Тағаладан кешірім сұрайтын және оларды Өзі кешіріп отыратын адамдар әкелер еді2. Муслим. 1872. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Біздің есебіміз бойынша Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдармен кездесуінің бірінде, әдетте жүз реттен: «Раббым, мені кешіріп тәубемді қабыл ал, расында, Сен – тәубені Қабылалушы, Мейірімдісің!» /Рабби-ғфир ли уа туб 'аләййа, инна-кә Анта-т-Таууабу-р-Рахиму!/, - деп жүз реттен айтатын. Бұл хадисті Абу-Дауд пен ат-Тирмизи «Жақсы хадис», деп келтіреді. 1873. Хабар бойынша, Ибн Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Кімде-кім Аллаһтан әрдайым кешірім сұрайтын болса, Аллаһ оған кез-келген қиын жағдайдан құтылу жолын көрсетеді, сондай-ақ оған кез-келген қайғыны жеңілдетеді және оған күтпеген жерінен ризық жібереді. Абу-Дауд. 1874. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: «Өзінен басқа құдай болмаған Тірі, толық Меңгеріптұрушы Аллаһтан кешірім сұрап Оған тәубе келтіремін» /Астағфиру-Ллаһа-лләзи лә иләһа иллә хуа-ль-Хаййа-ль-Қаййума уа атубу иләй-һи/1,- деген адамға ол соғыс алаңынан қашса да, оның күнәләрі кешіріледі. Бұл хадисті Абу Дауд, ат-Тирмизи және аль-Хаким: «аль-Бухари мен Муслимнің шарттарын қанағаттандыратын сенімді хадис», - деп келтіреді. 1875. Хабар бойынша, Шаддада бин Ауса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһтан сұрап жасаған дұғалардың мырзасы (патшасы) болып2, Аллаһ құлының мына сөздері жатады: «Иә Аллаһ, Сен – Раббымсың, Сенен басқа құдай жоқ; Сен мені жараттың, ал мен – Сенің құлыңмын, мен Саған берген уәдеме күшім жеткенше бекем боламын3. Өзім жасаған зұлымдықтан Өзіңе сыйынамын, Сенің маған жасаған рахымшылығыңды мойындаймын, сондай-ақ жасаған күнәләрімді мойындаймын, кешір мені, өйткені, расында, Сенен басқа ешкім күнәләрдә кешірмейді!» /Аллаһумма, Анта Рабби, лә иләһа иллә Анта, халәқта-ни уа ана 'абду-кә, уа ана 'алә ‘аһди-кә уа уа’ди-кә ма-стата'ту. А'узу би-кә мин шарри ма сана'ту, абу'у лә-кә би-ни'мати-кә 'аләййа, уа абу'у би-занби, фа-ғфир ли, фа-инна-һу лә йағфиру-з-зунуба иллә Анта!/4. Осы сөздерді күндіз, айтқандарына толығымен иланып айтса, согсын сол күннің кешіне дейін өлсе, онда Жәннәт тұрғындарының қатарында болады, сондай-ақ бұл сөздерді кешке, айтқандарына толығымен иланып айтса, момын сол түннің таңына дейін өлсе, онда Жәннәт тұрғындарының қатарында болады. Аль-Бухари. 1876. Хабар бойынша, Саубан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Намазды оқып болысымен, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһтан үш рет кешірім сұрап, сосын үш рет: «Иә Аллаһ, Сен –Сәлемсің5 (Бейбітсің), және Сенен – сәлем (бейбітшілік) және Сен тәбәрәксің, иә ұлылық және жомарттық Иесі!» /Анта-с-Саләму ва мин-кә-с-салә-му, табаракта, йа За-ль-джаляли уа-ль-икрами!/6, - деп айтатын. Бұл хадисті жеткізушілердің бірі ал-Аузаъидан: «Аллаһтан кешірімді қалай сұрау керек?», - деп сұрағанда, ол: «Аллаһтан кешірім сұраймын, Аллаһтан кешірім сұраймын, деп айт» /Астағфиру-Ллаһа, астағфиру-Ллаһа/, - деді. Муслим. 1877. Хабар бойынша, Аиша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Қайтыс болар алдында Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын жиі: «Аллаһқа мақтау және Оған мадақ, Аллаһтан кешірім сұрап Оған тәбе келтіремін!» /Субхана-Ллаһи уа би-хамди-һи, астағфиру-Ллаһа уа атубу иләй-һи!/ аль-Бухари, Муслим. 1878. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала айтты: «Иә Адам баласы, расынды, Менен сұрауыңды және Менен үміттенуіңді тоқтатпайынша, Мен сенің жасаған күнәләріңнің аз-көбіне қарамай кешіріп отырамын! Иә Адам баласы, егер сен күнә жасап, ал ол күнәләрің аспандағы бұлтарға ('анан ас-сама) жететін болса, ал сосын Менен кешірім сұрасаң, онда Мен сені кешіремін! Иә Адам баласы, егер сен Маған көлемі бүкіл жерді жауып тұратын күнә жасап, бірақ Маған, Менен басқа ешкімге құлшылық етпей1 келетін болсаң, онда Мен саған міндетті түрде, сол күнәләріңнің бәрін жабатын кешірім сыйлаймын!» Бұл хадисті ат-Тирмизи «Жақсы сенімді хадис», - деп келтіреді. «'Анан ас-сама», дегенді асапанға қарағанда көз жететін жер желінеді, сондай-ақ бұлттар, деп те айтылады. 1879. Хабар бойынша, Ибн Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Иә әйелдер, садақа беріп Аллаһтан көбірек кешірім сұраңдар, әйткені, расында, Тозақ тұрғындарының көпшілігі сендерден болатындығын көрдім!», - деді. Әйелдердің бірі: «Неліктен Отта көп болатындар біз боламыз?», - деп сұрады. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сендер адамдарды көп қарғап күйеулеріңе қатысты рахметсіздік танытасыңдар, ал ақылы жетіспейтіндер мен өзінің құлшылығын толығымен орындай алмайтындардың ішінен, ешкімнің сендерден артық саналыны санасынан көбірек айыра алатындығын байқаған емеспін!», - деді. Ол әйел: «Әйелдердің ақылының кемдігі мен олардың діндегі кәмілсіздігіне не нұсқайды?», - деп сұрады. Сонда ол: «Екі әйелдің куәсі бір еркекке тең келетіндігі және әйелдердің бірнеше күн қатарынан құлшылық етпегендігінде2», - деді. Муслим. 372 ТАРАУ Аллаһ Тағаланың имандыларға (мүминдерге) не дайындап қойғандығы жайында. Аллаһ Тағала айтты: «Сөзсіз тақуалар бақшаларда және бастауларда болады. Жәннәтқа имандықпен кіріңдер! Олардың жүректеріндегі кекті шығардық, туыс болып, тақтардың үстінде бір-біріне қарсы отырды. Жәннәтта олар шаршамайды да одан шығарылмайды.» «Хыжыр» сүресі, 45-48 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Әй құлдарым бүгін сендерге қауіп-қатер жоқ, әрі қайғырмайсыңдар. Олар сондай иман келтіріп бой ұсынушылар. Жәннәтқа кіріңдер. Сендер де жұбайларың да шаттыққа бөленесіңдер. Оларға алтыннан табақтар, кеселер ұсынылады. Сондай-ақ онда көңілдері қызығатын, көздері қуанатын нәрселер бар. Сонда онда мәңгі қаласыңдар. Міне осы сендердің малдарыңмен мұрагер болған Жәннәт. Онда сендерге жемістер көп одан жейсіңдер» «Зухруф» сүресі, 68-73 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Шын мәнінде тақуалар аман бір орында болады; Бақшаларда, бұлақтарда, Жұқа қалың жібектер киініп ерсілі-қарсылы отырады. Осы сияқты, сондай-ақ оларды бота көз хұрлармен үйлендіреміз. Ол жерде бейбіт түрде әр түрлі жемісті сұрай алады. Ол жерде дүниедегі алғашқы өлімнен басқа ешбір өлім таппайды. Аллаһ оларды тозақтың азабынан сақтаған. Раббыңнан кеңшілік, міне осы зор қол жеткендік» «Дұхан» сүресі, 51-57 аяттар. Аллаһ Тағала айтты: «Негізінен ізгілер, әрине нығмет ішінде болады. Олар дивандардың үстінде (Аллаһтың нығметтеріне) қарайды. Олардың бақытқа бөленгендіктерін шырайларынан танисың. Олар мөрленген ішімдіктен сусындатылады. Оның сарқыны жұпар аңқиды. Жарысушылар осыған жарыссын. Оның қоры «Тәсним» бастауынан. Ол бастаудан Аллаһқа жақын болғандар ішеді» «Мутаффифун» сүресі, 22-28 аяттар. 1880. Хабар бойынша, Жәбір, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жәннәт тұрғындары ішіп-жейтін болады, бірақ әжеттенбейтін де, сіңбірмейтін де болады, ал жегендері мускустің жұпар иісі секілді кекірікпен бөлінетін болады, сондай-ақ оларға Аллаһты мақтау мен мадақтау тыныс алу секілді сіңірілетін1 болады. Муслим. 1881. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Аллаһ Тағала айтты: «Менің тақуа құлдарым үшін Мен, оны көз көрмеген, ол туралы құлақ естімеген және ол туралы жүрек те сезінбеген нәрсе дайындап қойдым». Егер қаласаңдар былай деп айтылған аятты оқыңдар: «Ешкім қылмысы (амалы) жаққандықтан өздеріне көмес сақтулы қуанышты білмейді2» Аль-Бухари, Муслим. 1882. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бірінші топ болып Жәннәтқа кіретіндер (жарық түндегі) толған ай секілді болады, Сосын олардың артынан ергендер кіреді, сонда олар көктегі ең жарық планетадай болады. Олар не зәр шығарушы, не іш босатушы, не сіңбіруші болмайды, тарақтары алтыннан болады, терлері мускустай жұпар иісті болады, хош иісті бөлмерінде игілікті ағаш алоэ (мүңкіп) жанатын болады, олардың әйелдері үлкен көзді хор қыздары болады, түрлері жағынан олар ұқсас болады, өйткені бейнелерімен олар әкелері Адамға ұқсас болады, сондай-ақ олардың бойлары алпыс білек болады. Аль-Бухари, Муслим. Бұл хадистің аль-Бухари мен Муслим келтірген тағы бір нұсқасында, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: ...онда олардың ыдыстары алтыннан болады, терлері мускус секілді жұпар иісті болады, олардың әрқайсысында екі әйелден болады, сонда олардың сүйек милары (жілік майлары) әдеміліктерінен аяқтарының терілерінен көрініп тұрады. Олардың арасында не келіспеушілік, не жеккөрушілік болмайды, жүректері бір жүрек секілді болып таң ертең кешке Аллаһты дәріптеумен болады. 1883. Хабар бойынша, аль-Мугира бин Шу'ба, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Бірде Мұса өзінің Раббынан: «Жәннәт тұрғындарынан кім ең төменгі орында болады?», - деп сұрағанда, Ол: «Ол (адам) Жәннәт тұрғындарының бәрі Жәннәтқа кіргізілгеннен кейін келеді, де оған: «Жәннәтқа кір!», - делінеді. Сонда ол: «Иә Раббым, адамдардың бәрі Жәннәтқа кіріп өздеріне дайындалған орындарды алғаннан кейін, мен қалай кірмекпін?», - дейді. Оған: «Егер саған жердегі патшалардың бірінің патшалығындай жер берілсе, сен соған риза болар ма едің?», - делінгенде, ол: «Мен риза боламын, иә Раббым!», - дейді. Сонда Аллаһ: «Саған соншасы және соншасы және соншасы және соншасы беріледі», - деп бесінші ретінде ол адам: «Иә Раббым, ризамын!», - дейді. Сонда Аллаһ: «Саған осы және осының он есесі беріледі және саған жаныңның қалағаны және көзіңнің қуантқанының бәрі беріледі», - дейді. Ол адам: «Иә Раббым, ризамын мен!», - деп айтады. Муса, (сәлем болсын оған): «Раббым, олардың қайсысы ең биік дәрежеде болады?», - деп сұрады. Ол: «Олар Мен өзім таңдап алғым келгендер және Өзімнің қолыммен құрметтегендер болады, сондай-ақ бұны Мен бәрінен құпия ұстадым, оны ешбір көз көрмеген, сондай-ақ ешбір құлақ естімеген, сондай-ақ оны ешбір адамның жүрегі сезбеген». Муслим. 1884. Хабар бойынша, Ибн Мас'уд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, мен Отқа түскендердің қайсысы одан ең соңғы шығатындығын және Жәннәт тұрғындарының қайсысы онда ең соңғы болып кіретіндігін білемін. Бір адам оттан еңбектеп шығады да, оған Ұлы да Құдіретті Аллаһ: «Бар да Жәннәтқа кір», - дейді. Сонда ол Жәннәтқа келіп, ол оған толы көрініп: «Иә Раббым, мен оны толық күйінде таптым», - дейді. Сонда Ұлы Аллаһ Тағала оған тағы да: «Бар да Жәннәтқа кір!», - дейді. Сонда ол Жәннәтқа келіп, ол оған тағы да толы көрініп, қайтадан оралып: «Иә Раббым, мен оны толған күйінде таптым!», - дейді. Сонда Ұлы Аллаһ Тағала оған: «Бар да Жәннәтқа кір, сондай-ақ, расында, онда саған осы дүниеге ұқсасы (не: ...әлемдердің онына ұсқасы) және соның оны беріледі», - дейді. Сонда адам: «Сен патшалардың Патшасы болсаң да мені мысқылдап тұрсың ба?», - дейді. Ибн Масъуд, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деді: Сонда Мен Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Сонда ол адам Жәннәт тұрғындарының ішінде ең төменгі дәрежеде болады», - деп, айтқанда, оның кеңінен күліп аузын ашқаны соншама, оның азу тістерін көрдім. Аль-Бухари, Муслим. 1885. Хабар бойынша, Абу Муса, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Жәннәтта мүминнің биіктігі аспанға алпыс милге көтерілген, бүтін қуыс маржаннан салынған шатыры болады, сондай-ақ онда мүминмен бірге, оларды ол айналып өтетін, ал олар оны көрмейтін оның жанұясының мүшелері болады1. Аль-Бухари, Муслим. Бір милдің ұзындығы алты мың білек.
Расында, Жәннәтта сондай тал бар, ол талдың бір шетінен екінші шетінде дайындалған сәйгүлігімен аттылы жүз жылда да шауып өте алмайды. Аль-Бухари; Муслим. «Сахихтердің» екуінде де осы хадистің және бір нұсқасында, Абу Хурайраның жеткізуімен, Пайғамбардың, оған Аллһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: ...сонда оның көлеңкесінде шапқан аттылы, оның көлеңкесін жүз жылдың ішінде кесіп өте алмайды. 1887. Хабар бойынша, Абу Са'ид аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Расында, Жәннәт тұрғындарының бірінің екіншілерінен (орын) айырмашылығынан, олар өздерінің үстінде тұрақтарға, сендер алыста шығыста не батыста жарқыраған планетаға қалай қарайтын болсаңдар, олар да солай қарайтын болады», - деді. Сонда адамдар: «Иә Аллаһтың елшісі, ол жерлер, жәй адам жете алмайтын, пайғамбарлардың орны болады ма?», - деп сұрағанда, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. «Иә, бірақ жаным қолында Болғанның атымен ант етемін, ол жерлер Аллаһқа және пайғамбарларға иман келтіргендер үшін де арналған!», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1888. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Жәннәттағы пияздай жер, күннің шығатынының (бататынының) бәрінен артық! Аль-Бухари, Муслим. 1889. Хабар бойынша, Анас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Жәннәтта оның тұрғындарының әр жұма сайын баратын базарлары бар, сонда олардың беттері мен киімдеріне солтүстік самал желі соғып тұрады да, одан олар одан да әдемі әрі сүйкімді болып оралады, ал сосын олар, олар да бұрынғыдан әдемірек және сүйкімдірек болатын, өздерінің жақындарына оралғанда, жақындары: «Аллаһтың атымен ант етеміз, сендер бұрынғыдан да әдемірек болып кетіпсіңдер!», - дейтін болады, ал олар болса оларға: «Біз де Аллаһтың атымен ант етеміз, бізден кейін сендер де, одан да жақсы әрі әдемірек болып кетіпсіңдер!», - дейтін болады. Муслим. 1890. Хабар бойынша, Сахл бин Са'д, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Жәннәт тұрғындары өздерінен жоғарыдағы (тұрақтарда) орналасқандарға, сендер асапандағы планетаға қалай қарайтын болсаңдар, солай қарайтын болады. Аль-Бухари, Муслим. 1891. Хабар бойынша, Сахл бин Са'д, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде мен Жәннәтті суреттеп жатқан Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанында болдым, сонда ол онысын аяқтап: «Жәннәтта ол жайлы көз көрмеген және құлақ естімеген, сондай-ақ адамның жүрегі сезбеген нәрселер бар», - деп, мына аятты оқыды: «Олардың жамбастары төсектерінен ажырап (түнде ұйқыдан тұрып), Раббыларына қорқа-дәмете жалбарынады. Сондай-ақ олар берген несібемізде тиісті орынға жұмсайды. Ешкім қылмысы (амалы) жаққандықтан өздеріне көмес сақтаулы қуанышты білмейді1». Аль-Бухари. 1892. Хабар бойынша, Абу Хурайра мен Абу Са'ид, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, олар Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жәннәт тұрғындары Жәннәтқа кіргеннен кейін жаршы былай деп айғалайды: «Расында, сендер өлмей мәңгі өмір сүресіңдер, сондай-ақ, расында, ешқашан ауырмайтын дендерің сау болады, сондай-ақ, расында, ешқашан қартаймайтын жас боласыңдар, сондай-ақ расында, сендерге ешқандай жамандық келмейтін рахат күйде боласыдар!» Муслим. 1893. Хабар бойынша, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Жәннәттағы ең төменгі орында болған адамға: «Қалағыныңды айт!», - делінгенде ол адам өзінің қалағанын қайталап айтады ды, одан: «Сен өзіңнің барлық қалағыңды айттың ба?», - делінеді. Ол: «Иә», - дейді. Сонда оған: «Саған қалағаның және оған қосымша тағы соншасы беріледі», - делінеді. Муслим. 1894. Хабар бойынша, Абу Са'ид аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Расында, Ұлы Аллаһ Тағала Жәннәт тұрғындары-на: «Иә Жәннәт тұрғындары», - деп сөйлейді де олар: «Біз мұндамыз, иә Раббымыз, және саған қызмет етуге дайынбыз, ал барлық игілік Сенің қолыңда», - дейді. Ол олардан: «Сендер ризасыңдар ма?», - дейді де, олар. «Біз неге риза болмаймыз, Сен бізге жаратқандарыңның ешқайсысына бермегеніңді бердің!», - дейді. Сонда Ол: «Расында, Мен сендерге бұдан да жақсысын беремін!», - дейді. Олар: «Иә Раббымыз, бұдан жақсы не (бар)?», - деп сұрайды. Сонда Ол: «Мен сендерге Өзімнің рахы-мымды түсіремін және осыдан кейін сендерге ешқа-шан ашуланбаймын!», - дейді. Аль-Бухари, Муслим. 1895. Хабар бойынша, Абу Са'ид аль-Худри, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол былай деді: Бірде толық айлы түнде біз Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын бірге болған кезімізде, ол толық айға қарады да, сосын: «Расында, сендер Раббыларыңды мына айды көргендей өз көздеріңмен көресіңдер, сондай-ақ Оған қарауда ешқайсысың ренжітілмейсіңдер!1», - деді. Аль-Бухари, Муслим. 1896. Хабар бойынша, Сухайб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ол Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқанын жеткізді: Жәннәт тұрғындары Жәннәтқа кірген кездерінде Мейірімді Аллаһ Тағала: «Сендерге тағы бір нәрсе беруімді қалайсыңдар ма?», - деп сұрайды. Олар: «Сен біздің жүзімізді ағарттың емес пе?2 Сен бізді Жәннәтқа кіргізіп Оттан құтқардың емес пе?!», - дейді. Осыдан кейін Аллаһ пердені3 алады да, сонда Оның барлық бергендерінің ішіндегі олар үшін ең қымбаты Олардың Раббыларына қарауы болады. Муслим. Аллаһ Тағала айтты: «Расында, сондай иман келтіріп, ізгі іс істегендердің имандары себепті Раббылары, оларды астарынан өзендер ағатын Нағым жәннәтінің жолына салады. Олардың ондағы дұғалары: «Иә Аллаһ! Пәксің!» әрі олардың ондағы амандасулары: «Сәлем» және олардың дұғаларының соңы: «Барлық мақтау әлемдердің Раббы, Аллаһқа тән!», - деу болады» «Юнус» сүресі, 9-10 аяттар. Осыған Бағыттаған Аллаһқа мадақ, егер Аллаһ бізге жолды нұсқамаса, біз өзіміз жол таба алмас едік! Иә Аллаһ, Ибраһимге және оның ұрпақтарына игілік еткеніңдей, Мұхаммадқа және Мұхаммадтың ұрпақтарына да игілік ет! Иә Аллаһ, Ибраһимді және оның ұрпақтарын берекелегеніңдей, Мұхаммадты және Мұхаммадтың ұрпақтарын да берекеле! Шын мәнінде Сен мадаққа Лайық Жоғарысың! Мен еңбегімді (хижра жыл есебі бойынша) алты жүз жетпісінші жылдың он төртінші Рамаданында дүйсенбі күні аяқтадым. Бұл кітап Аллаһ Тағаланың жәрдемімен және Оның тамаша ықпалымен аяқталды, сондай-ақ біздің мырзамыз сауатсыз пайғамбар Мухаммадқа және оны жанұясы мен оның барлық сахабаларына Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. Йахйа ан-Науауи Ан-Науауи жайлы қысқаша мағлұмат. Имам Мухйид-дин Абу Закарйа Йахйа бин Шариф бин Мурри бин Хасан бин Хусайн бин Мухаммад бин Джумаъа бин Хизам ан-Науауи 631 жылдың мухаррам айының бірінші, не екінші он күндігінде Сирияда туылған. Бала кезінен оны әкесі білімге деген сүйіспеншілікпен тәрбиелейді де, 649 жылы Дамаскке оқуға апарады. Онда ол алдымен діни ғылымдарды оқып, сосын өзі Ашрафийа медресесінде дәріс бере бастайды. Имам ан-Науауи екі рет қажылық жасаған, ал қысқа өмірінің соңында өзінің еліне келген және Иерусалим мен аль-Халилге (Хеврон) зиярат жасаған. 676 жылдың раджаб айында ауырып өзінің елінде қайтыс болады және сонда жерленген. Имам ан-Науауи адамдардың арасында білімге деген құштарлығымен, діндарлығымен ерекшеленген және бүкіл өмірін білім ізденуге және Аллаһқа құлшылық етуге арнаған. Ол «Тақуалардың бақтарынан» басқа алпыстан астам аяқталған және аяқталмаған еңбектер жазып қалдырған. Олардың ішінде аль-Бухари мен Муслимнің «Сахихтарына» түсініктемелерді, Абу Даудтың «Сунанына» түсініктемесін, «Қырық хадис» және де басқаларын ерекше атап өтуге болады. Имам ан-Науауи шафи мазхабын ұстанған. Аллаһтан басқа құдай жоқ және Мухаммад Аллаһтың құлы әрі елшісі, деп куәлік беремін. Ұлы Аллаһтан, осы кітапты құрастырушы ан-Науауидің, оның ата-аналарының, оның ұстаздарының және осы кітапті сіздің қолыңызға жеткізуге үлесін қосқан әр-бір мұсылманның, сондай-ақ бүкіл мұсылманның күнәләрін кешіріп, Өзінің Жәннәтіна кіргізуін және Өзінің Тозағы мен қабір азабынан құтқаруын сұраймын. Соңғы Пайғамбар Мухаммадқа, оның жанұясы мен сахабаларына және оның артынан ерген Қияметке дейінгі бүкіл үмметіне Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын! Аударушыдан МАЗМҰНЫ: 1 ТАРАУ Құпия болсын, жария болсын - әрдайым және кез келген уақытта, барлық амалында және сөзінде адал (ықыласты) болу және ізгі ниетті ұстану жайлы 2 ТАРАУ Тәубе жайлы 3 ТАРАУ Сабыр (шыдамдылық) жайлы 4 ТАРАУ Шыншылдық (сыддық) жайлы 5 ТАРАУ Бақылаушылық (байқаушылық) жайлы 6 ТАРАУ Тақуалық (Құдайдан қорқушылық) 7 ТАРАУ Терең сенім және тәуекел ету жайлы 8 ТАРАУ Туралық жайлы (истикама 9 ТАРАУ Аллаһтың жаратуда ұлылығы жайлы, бұл дүниенің кетпелігі жайлы, мәңгілік өмірдегі күтіліп тұрған азаптар және екі өмірдің басқа да мәселелері жайлы, жанның болашаққа көп үміттенуіне болмайтындығы және рухты тәрбиелеп оған туралықты ұстауға бейімдеу жайлы 10 ТАРАУ Игілікке асығу және игілікке қарағандарды оған мүлтіксіз және бар ынтасымен талпынуға шақыру жайлы 11 ТАРАУ Ынталық жайлы 12 ТАРАУ Әсіресе өмірдің соңында көп сауапты істер жасау жайында 13 ТАРАУ Игілікке апаратын жолдың көптігі жайлы 14 ТАРАУ Құлшылықтағы біріңғайлық жайлы 15 ТАРАУ Ізгілікті амалдарды әрдайым жасау және бұндай істерде бостық көрсетпеу жайлы 16 ТАРАУ Сүннәтті әрдайым ұстану және оның әдебі жайлы 17 ТАРАУ Аллаһтың әміріне бой ұсынудың міндеттілігі жайлы және осыған шақырып жатқан және жақсылыққа талаптандырып, шариғаттың рұқсат етпеген нәрселерінен тоқтатқан адамдарға не айту керектігі жайлы 18 ТАРАУ Жаңалақ енгізу мен жаңалақ ойлап табуға (бидғат) рұқсаттың жоқтығы жайлы 19 ТАРАУ Жақсы немесе жаман (әдет)-ғұрыптың басын бастағандар жайлы 20 ТАРАУ Игілік көрсету мен жақсылыққа, не болмаса жамандыққа шақыру жайлы 21 ТАРАУ Бір-біріне көмек көрсету жайлы, таупықтылық және тақуалық жайлы 22 ТАРАУ Насихат жайлы 23 ТАРАУ Сауабты істерге ынталандыру және күнәлі істерден тыйу жайлы 24 ТАРАУ Өздері сауабты істерге шақырып және күнәлі істерден тыйып, бірақ сөздері мен амалдарының арасында айырмашылығы барларға қатты азап бары 25 ТАРАУ Сеніп тапсырылған затты қайтару жайлы. (аманатты орындау 26 ТАРАУ Әділсіздікті тыйу және хақысыз алынған нәрсені қайтару жайлы. 27 ТАРАУ Мұсылмандардың тәуелсіздігін құрметтеу, олардың хақыларын түсіндіру және оларға аяушылық, рахымшылық көрсету жайлы 28 ТАРАУ Мұсылмандардың кемшілігін жасыру және олар түралы қажетінсіз мағлұматтарды тарату 29 ТАРАУ Мұсылмандардың қажетін қанағаттандыру жайлы 30 ТАРАУ Қолдау (болысу) жайлы 31 ТАРАУ Адамдарды татуластырудың міндеттілігі жайлы 32 ТАРАУ Әлсіз, кедей және оларды көбі танымайтын мұсылмандардың абыройы жайлы 33 ТАРАУ Жетімдермен, қыздармен, басқа да әлсіз жарлы және шарасыздармен мейірімді пейілде болу, оларға аяушылық, жұмсақтық танытып және де оларды мойындап, игілік көрсету жайлы 34 ТАРАУ Әйелдерге жақсы қарым-қатынас көрсету жайлы. 35 ТАРАУ Еркектің әйелге хақысы жайлы 36 ТАРАУ Өзінің қарамағындағы асырап жатқан адамдарына қаржы жұмсау жайлы 37 ТАРАУ Өзінің жақсы көрген нәрсесінен беру 38 ТАРАУ Мұсылманның өзінің әйеліне, кәмілетке жеткен балаларына және үй ішіндегі барлық асырап отырған адамдарына, Аллаһқа бағынуды әмір етуінің міндеттілігі және оларға Аллаһтың әміріне қарсы келуге тыйым салу, оларды тәрбиелеу және де харам нәрселерді жасаудан ұстау жайлы 39 ТАРАУ Көрші хақысы жайлы және соған байланысты үкімдер жайлы 40 ТАРАУ Ата-ананы құрметтеу және жақсы қарым-қатынаста болу және туысқандық байланысты үзбеу жайлы 41 ТАРАУ Ата-анаға құрметсіздік көрсетуге рұқсат жоқтығы және туысқандық қатынасты үзуге рұқсат жоқтығы жайлы.. 42 ТАРАУ Әкенің, ананың, туысқандардың, жұбайдың (осылардың бәрінің) достарына және одан да басқа сыйлауға лайықты адамдарға құрмет көрсету 43 ТАРАУ Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанұясына құрмет көрсету жайлы және олардың абыройларын түсіндіру 44 ТАРАУ Ілім иелеріне, қарт кісілерге және басқа да абыройлары бар адамдарды құрметтеу және де оларды басқалардан ерекшелеп жоғары орындарды ұсыну жайлы және олардың жайын түсіндіру 45 ТАРАУ Игілікке жетіскендермен барысып-көрісіп тұру, олармен жақындасу, сөйлесу, оларға деген сүйіспеншілік, олармен кездесуге талпыну және олардың Аллаһтан сұрап жасаған дұғасына іліну жайлы және де құрметті жерлерді зиярат ету жайлы 46 ТАРАУ Аллаһ үшін жақсы көрудің дәрежесі жайлы және оған талпындыру және ол жайлы жақсы көрген адамыңа хабарлау және хабарлағанда не айту керектігі жайлы 47 ТАРАУ Аллаһ Тағаланың құлын жақсы көргенінің белгілері жайлы және сондай белгілері бар мінезді тәрбиелеу және соған құлшыну жайлы. 48 ТАРАУ Тақуаларға, әлсіздерге және кедейлерге жәбір көрсетудің қатерлігі жайлы 49 ТАРАУ Адамдарды тек қана сыртқы көріністерімен ғана тұжырымдап, ал ішкі жан-дүнисінің жайын Аллаһ Тағалаға тапсыру жайлы 50 ТАРАУ Қорқыныш жайлы 51 ТАРАУ Үміт жайлы 52 ТАРАУ Үміттің дәрежесі жайлы 53 ТАРАУ Қорқыныш пен үмітті біріктіру жайлы 54 ТАРАУ Аллаһ Тағаладан қорқып жылаудың және Оған ұмтылудың дәрежесі жайлы 55 ТАРАУ Бұл дүниеден бас тартудың дәрежесі, аз нәрсеге қанағат етуге ұмтылдыру және кедейліктің дәрежесі жайлы 56 ТАРАУ Аштықтың, қатаң өмірдің, аста, суда, киімде және басқа да барлық адамның жанына қуаныш әкелетін істерде азға қанағат етудің, және де нәпсінің артынан еруден бас тартудың мәртебесі жайлы 57 ТАРАУ Күй талғамаушылық, қарапайымдылық, тамаққа және басқа да жаратуларда орташылдықты ұстану және қатты мәжбүрлік болмаса адамдардан сұрамау жайлы 58 ТАРАУ Адамға өзі сұрамай және оны алуға ұмтылмай келген нәрсені алуға болатындығы 59 ТАРАУ Ешкімнен сұрамай өз еңбегімен табыс тауып өмір сүруге ұмтылдыру және сыйлық алуға ұмтылмау жайлы. 60 ТАРАУ Жомарттық, кең пейілділік және Аллаһ Тағаланың уәдесінің ақиқаттығына сеніп, сауабты істерге қаржы жұмсау жайында 61 ТАРАУ Қаттылық және сараңдылық жайлы 62 ТАРАУ Жоғары бағалау және жұбаныш жайлы 63 ТАРАУ Мәңгілік өмірге арналған істерде жарысу және өзімен игілік әкелетін істерді көбейтуге талпыну жайлы 64 ТАРАУ Байлығын дұрыс жолмен тауып және оны өзіне бұйырған жеріне дұрыс жұмсайтын, мырзалы байдың дәрежесі жайлы 65 ТАРАУ Өлімді әрдайым есте сақтау және болашаққа көп үміт артпау жайлы 66 ТАРАУ Ер кісілерге мазарды зиярат етудің тиімділігі және ол жерге келген адамның не айту керектігі жайлы 67 ТАРАУ Қиыншылыққа душар болғаннан (өзіне) өлім тілемеу, бірақта діннен шығып кетуден қорқып өлім тілегеннің зияны жоқтығы жайлы 68 ТАРАУ Ізгілік және күмәнді нәрселерден бас тарту жайлы 69 ТАРАУ Адамдардың арасында бұзақылық көбейгенде және өнегеліктің төмендеген уақытында не болмаса харам, күмәнді істерге арбалудан және тағы басқаларынан діні үшін қорқып бөлектенудің тиімділігі жайлы. 70 ТАРАУ Адамдармен араласқанның, олардың жұма және басқа да жамағатпен оқылатын намаздарға және білім беретін және Аллаһты еске алатын мерекелерге және жиналыстарға қатысуы, аурулардан көңіл сұрау, жерлеу рәсімдеріне қатынасу, оларыдың ішіндегі мқтаждарға көмектесу, олардың ішіндегі қараңғыларына тура жолды көрсету және адамдардың мүддесіне қатысты басқа да жақсы амалдарды орындау, дұрыс жолға шақырып, бұрыс жолдан қайтаратын адамдардың өздерінің басқа адамдарға жамандық көрсетпеулері және оларға жасалған әділетсіздікте шыдаудың дәрежесі жайлы 71 ТАРАУ Мойындаушылық және адамдарға қатысты жұмсақтық көрсету жайлы 72 ТАРАУ Көкіректік пен даңққұмарлыққа рұқсатттың жоқтығы жайлы 73 ТАРАУ Көркем мінезділік жайлы 74 ТАРАУ Жуастық, сабырлық және мейірбандық жайлы. 75 ТАРАУ Кешірімділік және надандардан (білместерден) алшақтау жайлы 76 ТАРАУ (Қолайсыздыққа), реніштерге төзу 77 ТАРАУ Аллаһтың шегінен шығушыларға ашулану және Аллаһ Тағаланың дінінде көмек көрсету 78 ТАРАУ Биліктегілерге өзінің қарамағындағы адамдарға байланысты жұмсақ, мейірбан, оларға қарасулары және оларды алдамау, тым қатал болмау, оларға және олардың ісіне байыпсыздық көрсетпеуі жайлы 79 ТАРАУ Әділ әмірші жайлы 80 ТАРАУ Күнәсіз істерде әмршілерге бағынудың міндеттілігі және күнәлі істерде әміршілерге бағынбаудың міндеттілігі жайлы 81 ТАРАУ Егер адам тағайындалған не болмаса солай істеудің қажеттілігі болмаса (не мәжбүр болмаса), билікке таласуға рұқсаттың жоқтығы және әмір болудан бас тартудың үстемдігі жайлы 82 ТАРАУ Әміршілерге, қазыларға және басқа да биліктегі адамдарға жақсы уәзір таңдуларына талпындыру және оларды жаман достар мен жаман насихаттардан сақатндыру жайлы 83 ТАРАУ Әміршінің, қазының және басқа да билікке қатысы бар қызметке өзін ұсынып соған ұмтылғандарды не болмаса соны қалағандарды тағайындауға рұқсаттың жоқтығы жайлы ӘДЕП ЖАЙЛЫ КІТАП 84 ТАРАУ Ұялшақтық және оның дәрежесі мен мұндай қасиетті қабылдауға ұмтылдыру жайлы 85 ТАРАУ Сыр сақтау жайлы 86 ТАРАУ Шартты бұзбау және уәдені орындау 87 ТАРАУ Адамға дағды болған игілікті істерді мүмкіндігінше әрдайым орындау жайлы 88 ТАРАУ Кездескенде игілігті сөздерді айту мен көңілді күйде болу жайлы 89 ТАРАУ Егер сұхбаттасушы адамың түсінбесе, онда оған анық сөйлеп және айтқаныңды қайталау жайлы 90 ТАРАУ Әңгімесінде тыйым салынбаған сөздері жоқ сөйлеушінің бірі, екіншісінің сөздерін мұқият тыңдау және білімі бар насихат айтушы адамның, тыңдаушылардан тыныштық сақтап тыңдауларын талап етуі жайлы 91 ТАРАУ Насихатта орташалықты ұстану жайлы 92 ТАРАУ Абыройлық пен сыпайылық жайлы 93 ТАРАУ Намаз оқу үшін, білім алу үшін шақыру және осыған ұқсас құлшылық етуді абыроймен және сабырлы (асықпай) орындау жайлы 94 ТАРАУ Қонаққа сый-құрмет көрсету жайлы 95 ТАРАУ Қуанышты хабар жеткізу мен құттықтаудың керектігі жайлы 96 ТАРАУ Жолдастарыңмен қоштасу және онымен ол сапарға аттанып қоштасқанда не болмаса басқа жағдайларда оған кеңес беру және ол үшін Аллаһтан сұрап дұға жасау және оның да сен үшін Аллаһтан сұрап дұға жасауы жайлы 97 ТАРАУ Игілік сұрау (истихара) және кеңес сұрау жайлы... 98 ТАРАУ Мерекелерге барудың дұрыстығы, ауру адамдардың көңілін сұрау, Хажге барудың, әскери жорықтарға барудың, жерлеу рәсімне және басқа да рәсімдерге қатысудың және де құлшылық еткен жердің көбейуі үшін онда барғанда бір жолмен барып, ал одан қайтқанда басқа жолмен келудің артықшылығы жайлы 99 ТАРАУ Барлық жақсы амалдарды орындағанда оң жақтан бастауға көңіл бөлу жайында, мысалыға, дәрет алғанда, ғұсыл құйынғанда, таяммум алғанда, аяқ киім шалбар (басқа да) киімдерді кигенде, мешітке кіргенде, тіс тазалағышты қолданғанда, көзді сүрмемен бояғанда, тырнақ алағанда, мұртты басқанда, қолтықтың астын тазалағанда, бастағы шашты қырғанда, намаздан кейін сәлем бергенде, тамақ-су ішкенде, қол алысқанда, Қара тасты ұстағанда, әжетханадан шыққанда, бір нәрсені алғанда, бергенде және де осыған ұқсас істерді істегенде (оң жақтан бастау жайында). Ал бұдан өзге қарама-қарсы жағдайларда сол жақтан бастауға көңіл бөлу жайында, мысалыға, сіңбіргенде, түкіргенде, әжетханаға кіргенде және мешіттен шыққанда (сол аяқпен бастап шығу), аяқ киім шалбар, т.б. киімдерді шешкенде (сол жақтан бастап шешу), ұятты жерлерін жуғанда, таза емес нәрселерді ұстағанда және осыған ұқсас істерді істегенде (сол қолмен) істеу жайлы ТАМАҚ ІШУДІҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ ЖАЙЛЫ КІТАП. 100 ТАРАУ Тамақ ішуді Аллаһтың атмен (бисми-Ллаһи) деп бастау және тамақ ішіп болған соң Аллаһқа мақтау (шүкірліктер) айту жайлы 101 ТАРАУ Тамақты жамандамай, оны мақтаудың керектігі жайлы 102 ТАРАУ Ораза ұстаушыға егер ол аузын ашпаса не айту керектігі жайлы 103 ТАРАУ Тамаққа шақырылған адам, егерде онымен бірге тағы біреу келген болса не деу керектігі жайлы 104 ТАРАУ Жанында отырған адамның қалай жеу керектігі және дұрыс жей алмайтын адамға үйретіп көмектесу 105 ТАРАУ Көпшілік арасында тамақ жеп отырған адамның құрманы екіден не болмаса басқа тамақты екіден алып жеуді, тек қана сондағы адамдардың рұқсатымен ғана жасауға болатындығы жайлы 106 ТАРАУ Тамақ жеп, бірақ тоймайтын адамға не деп, не істеу керектігі жайлы 107 ТАРАУ Тамақты шетінен бастап жеу және ортасынан жеуге рұқсаттың жоқтығы жайлы 108 ТАРАУ Шынтаққа сүйеніп тамақ ішудің жақсы еместігі жайлы 109 ТАРАУ Тамақты үш саусақпен жеп оны жалаудың дұрыстығы, ал оны жаламай сүртудің жақсы еместігі жайлы және ыдыстағы (тамақты) жалап жеп қою, жерге түскен тамақты көтеріп жеу және де саусақтарды жалаған соң оны білекке, өкшеге сүртуге болатындығы жайлы 110 ТАРАУ Тамаққа көп қол созылғанының жақсы екендігі жайлы 111 ТАРАУ Су ішу жайлы және су ішкен уақытта ыдысты ауыздан алып үш рет демалғанның жақсы екендігі, және ыдысты ауыздан алмай демалғанның дұрыс еместігі және де ыдысты, беру суды бірінші ішіп болған адамнан соң оның оң жағына қарай беру керектігі жайлы 112 ТАРАУ Шанаштың не болмаса басқа ыдыстардың тікелей аузынан ішудің жақсы еместігі жайлы және жақсы емес дегеннің толығымен рұқсат емеске жатпайтындығы жайлы 113 ТАРАУ Суға үрлеудің жақсы еместігі жайлы 114 ТАРАУ Тұрып ішуге болатындығы, бырақ отырып ішкеннің жақсырақ екендігі жайлы 115 ТАРАУ Су үлестіруші адамның өзі суды соңынан ішуі жайлы 116 ТАРАУ Тікелей өзеннен не болмаса тағы (осыған ұқсас) жерлерден ыдыссыз қолдың көмегінсіз ішуге болатындығы сияқты кез келген алтын мен күмістен басқа таза ыдыстардан ішуге болатындығы жайлы және алтын мен күмістен жасалған ыдыстардан ішіп-жеуге дәрет алуға және басқа да істерде қолдануға болмайтындығы жайлы КИІМ КІТАБІ 117 ТАРАУ Ақ түсті киім кигеннің дұрысырақ екендігі және қызыл, жасыл, сары, қара түсті киімді киуге болатындығы, сондай-ақ киімнің матасы мақтадан, шаштан, жүннен, зығырдан және т.б. жібектен басқаның бәрінен болса киуге болатыныдығы 118 ТАРАУ Көйлек кигеннің жақсы екендігі 119 ТАРАУ Көйлектің, жеңінің, изардың және сәлденің ұштарының ұзындығы, сондай-ақ осылардың бәрін көкіретіктен ұзартуға тыйым салынатындығы және басқа себептермен де олай істеудің дұрыс еместігі 120 ТАРАУ Бой ұсыну мақсатында тым қымбат киімдерден бас тарту жайында 121 ТАРАУ Киім кигенде мүмкіншілігі болса тым адамдар күлетіндей нашар киінбеу жайында, әрине егер оның әрекеті осыған мұқтаж болғандықтан не болмаса Шариғаттың басқа да рұқсат етілген амалдарының ішіндегі бір мақсаттарға жетуімен байланысты болмаса 122 ТАРАУ Еркектерге жібектен киім киуге, оған отыруға, оған сүйеніге болмайтындығы және әйелдерге жібектен киім киуге рұқсат екендігі 123 ТАРАУ Қотырмен ауыратындарға жібек киім киуге болатындығы жайлы 124 ТАРАУ Жолбарыстың терсін төсекке жабуға және онымен жабылған ердің үстіне отыруға болмайтындығы жайлы 125 ТАРАУ Адам жаңа киім кигенде не деу керектігі жайында 126 ТАРАУ Киім кигенде оң жақтан бастау еректігі жайлы ҚАЛАЙ ҰЙҚТАУ КЕРЕКТІГІ ЖАЙЛЫ КІТАП 127 ТАРАУ Қалай ұйықтап, қалай жату керектігі жайлы 128 ТАРАУ Егер көрінбеуге тиісті (аурат) жерлері көрініп қалу қаупі болмаса шалқайып аяқты-аяққа қойып ұйықтауға болатындығы және аяқтарды айқастырып оны қолмен құшақтап отыруға болатындығы жайында 129 ТАРАУ Жиналыста өзін-өзі ұстаудың әдебі және сұхбаттасушы адамман өзін қалай ұстау керектігі 130 ТАРАУ Түс көру мен соған қатысы бар жайлар СӘЛЕМДЕСУ ТУРАЛЫ КІТАП 131 ТАРАУ Сәлемдесудің қасиеті және оны таратудың міндеттілігі жайында 132 ТАРАУ Сәлемді қалай беру керектігі 133 ТАРАУ Сәлемдесудің ережелері жайлы 134 ТАРАУ Бірнеше рет кезіккен адммен ол бір жерге кіріп шыққанда не болмаса олардың арасын бір ағаш не басқа бір кедергі бөлгенде онымен жаңадан сәлемдесудің дұрыстығы жайында 135 ТАРАУ Өз үйіне кіргенде сәлем айтып (кірудің) керектігі жайлы 136 ТАРАУ Балаларға сәлем беру жайлы 137 ТАРАУ Ер кісіге әйелін және өзінің туыстарының ішіндегі әйелдірге қалай сәлем беруі керектігі жайында және де бөтен әйелді не бірнеше әйедерге арада жаман пиғыл тумас үшін қалай сәлемдесу керектігі және әйел адамға да еркісілермен қалай сәлемдесуі керектігі 138 ТАРАУ Имансызға бірінші сәлем беру біз үшін рұқсат еместігі және олардың сәлеміне қалай жауап беру керектігі, сондай-ақ ішінде мұсылмандар да, имансыздар да бар көпшілікке сәлем бергеннің дұрыстығы жайлы 139 ТАРАУ Жиындардан кетушіге не болмаса өзінің сұхбаттасып жатқан адамымен қоштасқанда сәлем сөздерін айту жайында 140 ТАРАУ Кіруге қалай рұқсат сұрау керектігі 141 ТАРАУ Егер кіруге рұқсат сұраушы адамнан: «Бұл кім?», - деп сұраса, ол: «Пәленшемін», - деп өз атын не болмаса бәрі білетін лақап атын айтуы керектігі жайында, сондай сұрақ қойғанда: «Менмін», - деп, не болмаса осыған ұқсас сөздерді айтудың дұрыс еместігі жайлы 142 ТАРАУ Адам түшкіріп, Аллаһ Тағалаға мақтаулар айтса, оған игілік тілеу керектігі және егер де ол Аллаһ Тағалаға мақтаулар айтпаса, онда оған игілік тілеудің дұрыс еместігі жайында, сондай-ақ түшкірген адамға игілікті қалай тілеу керектігі 143 ТАРАУ Кездескенде амандасып қол алысу керектігі, жақсы көңіл-күй таныту, тақуа адамның қолын сүйу және өзіңнің балаңды оны жақсы көріп айналғанның белгісі ретінде сүйудің және сапардан келген адамды құшақтап қарсы алудың дұрыстығы жайлы АУЫРҒАННЫҢ КӨҢІЛІН СҰРАУ, СОНДАЙ-АҚ МӘЙІТТІ ШЫҒАРЫП САЛУ, ОҒАН ЖАНАЗА НАМАЗЫН ОҚУ, ОНЫ ЖЕРЛЕГЕНДЕ ЖАНЫНДА БОЛУ ЖӘНЕ ЖАРЛЕП БОЛҒАН СОҢ ҚАБІРІНІҢ ЖАНЫНДА БОЛА ТҰРУ ЖАЙЫНДАҒЫ КІТАП. 144 ТАРАУ Ауырғанның көңлін сұрап бару жайлы 145 ТАРАУ Ауырған адам үшін Аллһтан қалай дұға сұрау жайлы 146 ТАРАУ Ауырған адамның жанұясынан оның халін біліп тұру жайында 147 ТАРАУ Сауығудан күдерін үзген адам үшін не деу керектігі жайында 148 ТАРАУ Науқастанып жатқан адамның жанұясының мүшелеріне және оған қызмет етушілерге, оған жақсы-қарым қатынас танытып және оның көрсеткен ауырпашылықтарына шыдамдық таныту керектігін айту жайында, сондай-ақ бұның түрлі қылмыстарының салдарынан өлім жазасы кесілгендіктен, өлім аузында тұрған адамадар үшін де қатысы барлығы 149 ТАРАУ Егер науқастанған адам: «Ауырсынамын», «Жаныма батты», «мен қатты ауырып жатырмын», - деген сияқты сөздерді шыдамсыздықтан, не болмса наразылықтан айтып жатпаса, онда оны айтуға болатындығы және онда тұрған ештеңенің жоқтығы 150 ТАРАУ Өлім аузындағы адамға: «Аллаһтан басқа құдай жоқ» /Лә илаһа илла-Ллаһу/, - деген сөздерді айтуды есіне салу жайында 151 ТАРАУ Мәйіттің көзін жапқаннан кейін не деу керектігі жайында 152 ТАРАУ Мәйіттің жанында тұрған адамға не деу керектігі және жақыны өлген адамға не деу керектігі жайлы 153 ТАРАУ Өлген адамның артынан қатты дауыстамай және жоқтамай жылауға болатындығы жайлы 154 ТАРАУ Мәйіттің түрінің өзгергендігі туралы мағлұматты таратудан өзін-өзі үстау жайлы 155 ТАРАУ Мәйітке дұға айту, оны шығарып салу, оны жерлегенде болу және жерлеу рәсімдеріне әйел баласына қатынасудың жақсы еместігі 156 ТАРАУ Жаназа намазына көп адамның қатысқанының жақсы екендігі және оларды үш және одан да көп қатарға тұрғызу керектігі жайында.... 157 ТАРАУ Жаназа намазында не оқу керектігі жайлы 158 ТАРАУ Табытты тезірек алып жүргеннің жақсырақ екендігі жайлы 159 ТАРАУ Кенеттен өліп оның өлімінде күмән тумағанша ұстай тұрғаннан басқа жағдайларда, қайтқан адамның қарыздарын тезірек өтеп оны тезірек жерлеуге дайындау жайлы 160 ТАРАУ Қабір басында насихат айту жайлы 161 ТАРАУ Жерлеп болған соң мәйіт үшін Аллаһтан сұрап дұға жасау және оның қабірінің басында оның күнәләрінң кешірілуін сұрап дұға жасау және Құран оқу үшін отыра тұру жайлы 162 ТАРАУ Қайтқан адам үшін садақа тарату және Аллаһтан ол үшін дұға жасау жайында 163 ТАРАУ Адамдардың қаза болған адамды мақтаулары туралы 164 ТАРАУ Жас балалары қайтқандардың артықшылығы жайлы 165 ТАРАУ Әділетсіз (залым) адамдардың қабірінің не олардың қаза болған жерлерінің жанынан өтіп бара жатып жылау және үрей сезіну және Аллаһқа деген тәуелділікті сезіну және бұған мән бермеушілерді ескерту жайлы САПАРДАҒЫ ӘДЕПТЕР ЖАЙЛЫ КІТАП. 166 ТАРАУ Сапарға бейсенбі күні күннің басында (таң ертең) аттанғанның жақсы екендігі 167 ТАРАУ Серік іздеу және оларға арасынан біреуін (үлкенін) оған бағыну үшін басшы етіп тағайындау жайлы 168 ТАРАУ Сапарда жүргенде және сапарда дем алғанда және түнемекке тоқтағанда және ұйықтағанда не ұстану керктігі, сондай-ақ түнде жылжудың, сондай-ақ мініс малдарына аяушылық таныту және де егер мініс малы көтере алса артынан біреуді отырғызуға болатындығы және малдың хұқығымен санаспайтын адамдарға не бұйыру керектігі жайлы 169 ТАРАУ Серікке көмек көрсету жайлы 170 ТАРАУ Сапарға аттанбақшы болған ниетпен көлікке отырған адамға не деу керектігі жайында 171 ТАРАУ Жолаушыға тауға көтерілгенде «Аллаһу акбар!», деп, ал төмен тұскенде «Сабхуна-Ллаһи!», деген сөздерді айтуы және «Аллаһу акбар!», деген сөзді тым қатты айтуға болмайтындығы жайлы 172 ТАРАУ Аллаһқа сапарда жалбарыну жайлы 173 ТАРАУ Адамнан, не басқа бір нәрседен қорыққан адамға, Аллаһқа қалай жалбарыну керектігі жайлы 174 ТАРАУ Қайсы бір үйде тоқтаған адамға не деу керектігі жайлы 175 ТАРАУ Жолаушы өзіне керектің бәрін орындаған соң тезірек үйіне оралуы жайлы 176 ТАРАУ Үйге күндіз оралу керектігі және түнде оралудың жақсы еместігі жайлы 177 ТАРАУ Оралғанда және өзінің қаласын көргенде не деу керектігі жайында 178 ТАРАУ Оралған адамға жақын жердегі мешітке кіріп намаз оқудың жақсы екендігі жайлы 179 ТАРАУ Әйел баласына жалғыз сапарға шығуға рұқсаттың жоқтығы жайында ҚАСИЕТТЕР КІТАБІ 180 ТАРАУ Құран оқудың қасиеті жайлы 181 ТАРАУ Құранды әрдайым оқу керектігі және оны ұмытудан сақтану керектігі жайлы 182 ТАРАУ Құранды әдемі дауыспен оқудың жақсы екендігі және жақсы оқитын адамдардан Құранды оқуларын сұрау жайлы 183 ТАРАУ Бөлек сүрелер мен аяттарды оқуға талпындыру жайлы 184 ТАРАУ Құранды бірге оқуға жиналудың жақсылығы жайлы 185 ТАРАУ Дәрет алудың қасиеттері жайлы 186 ТАРАУ Азанның қасиеттері жайлы 187 ТАРАУ Намаздың қасиеттері жайлы 188 ТАРАУ Таң және екінді намаздарының қасиеттері 189 ТАРАУ Мешітке жайау барудің қаситтері 190 ТАРАУ Намазды күтудің қасиеттері жайлы 191 ТАРАУ Жамағатпен оқылған намаздың қасиеттері жайлы 192 ТАРАУ Жамағатпен оқылатын таң және құтпан намаздарына талпындыру жайлы 193 ТАРАУ Парыз намаздарын әрдайым орындауға бұйыру және бұл намаздардан бас тартуға тыйым салу, сондай-ақ бұл намаздарды орындамағандарға үлкен қатердің бар екендігі жайлы 194 ТАРАУ Бірінші саптың қасиеті және бірінші сапты толтырып бір-бірімен (иық тіресіп) тығыз тұру керектігі жайлы 195 ТАРАУ Парыз намаздарының алдында және одан кейін оқылатын бекітілген қосымша намаздардың (сүннет намаздары) қасиеттері және олардың сандарының ең көбі, азы және орташасы қанша болуы керектігі 196 ТАРАУ Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әдетте таң ертең екі ракат қосымша намаз оқитындығы жайлы 197 ТАРАУ Таң намазының парызының алдындағы оқылатын екі ракат намазды жеңілдету, сондай-ақ сол екі ракатта не оқылатындығы және қай уақытта оқылатындығы жайлы 198 ТАРАУ Қосымша оқылған екі ракат таң намазынан кейін оң бүйірінде жата тұру керектігі, сондай-ақ адам түнде намаз оқығандығына, не оқымағандығына қарамастан осыған (оң бүйіріне жата тұруға) талпыдыру жайлы 199 ТАРАУ Бесін намазының алдында және одан кейін қандай намаздар оқылатындығы жайлы 200 ТАРАУ Екінді (аср) намазына дейін қандай қосымша намаз оқылатындығы жайында 201 ТАРАУ Ақшам (мағриб)намазынан кейін және оның алдында қандай намаздар оқылатындығы 202 ТАРАУ Құтпан (ъиша) намазының алдында және одан кейін қандай намаздар оқылатындығы 203 ТАРАУ Жұма намазының алдында және одан кейін қандай намаздар оқылатындығы жайлы 204 ТАРАУ Барлық бекітілген және басқа да қосымша намаздарды үйде орындаудың жақсырақтығы, сондай-ақ парыз намазынан кейін қосымша намазды орындау үшін басқа жерге тұру керектігі, не болмаса парыз намазды қосымша намаздан сөйлеу арқылы бөлу керектігі 205 ТАРАУ Үтір намазын оқуға талпындыру және бұл намазды орындаудың сөссіз Сүннетке жататындығын түсіндіру сондай-ақ бұл намаз қай уақытта орындаудың жақсырақ екендігі жайлы 206 ТАРАУ Таң ертеңгі қосымша намаздың (духа) қасиеті, оның ракат санының қаншасы көп, аз және орташа саны қанша болатындығы, сондай-ақ оны әрдайым орындауға ұмтылдыру жайлы 207 ТАРАУ Қосымша таң ертеңгі намазды (духа намазын) күн найза бойына көтерілгеннен сәске түске дейін оқуға болатындығы, сондай-ақ ол намазды күннің көзі қыза түскен уақытта оқығанның жақсырақ екендігі жайлы 208 ТАРАУ Мешітке сәлем намазын оқуға талпындыру, сондай-ақ мешітке кірген адам қай уақытта кіргеніне қарамастан мешітке сәлем намазы болсын, не парыз намаздарының бірі болсын, не қосымша намаз болсын екі ракат намаз оқып болған соң ғана отыру керектігі 209 ТАРАУ Дәрет алып болған соң екі ракат намаз оқығанның жақсы екендігі жайлы 210 ТАРАУ Жұманың қасиеті, жұма намазына қатынасудың парыз екендігі және жұма намазына ғұсыл құйынып келудің парыз екендігі, сондай-ақ ол намазға иіс май жағып ертерек келудің жақсырақ екендігі, сондай-ақ жұмада қандай дұғалар айту керектігі және бұл күні Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын қалай салауат айту керектігі, сондай-ақ қай уақытта дұғаға жауап берілетіндігі, сондай-ақ жұма намазынан кейін Аллаһты көбірек еске алып зікір ету керектігі 211 ТАРАУ Аллаһтың жәрдем жасағаны анық болған уақытта, не болмаса апаттан аман сақтап қалғанын анық сезген кезде, Аллаһқа алғыс /не:…ризашылық/ ретінде сәжде жасау жайлы 212 ТАРАУ Түнгі намазды оқығанның қасиеттері 213 ТАРАУ Рамадан кезінде қосымша түнгі намаздарды оқу жайында 214 ТАРАУ Қадір түнінде намаз оқудың қасиеті және оның Рамаданның қай түні болу мүмкіндігі көбірек екендігі жайлы түсінік 215 ТАРАУ Тіс тазалағышты (мисуақ) қолдану және табиғатынан айқын нәрселер жайлы 216 ТАРАУ Зекеттің парыз екендігін растау жайлы, оның және оған қатысы бар заттардың қасиеттерін түсіндіру жайлы 217 ТАРАУ Рамадан айында ораза ұстаудың парыз екендігі және ораза мен оған қатысы бардың қасиеттері жайлы 218 ТАРАУ Рамадан айында, әсіресе ол айдың соңғы он күнінде жомарттық таныту, Шариғаттың бүкіл қолдаған амалдарын көбірек жасау және игі істерді көбірек істеу жайлы 219 ТАРАУ Бастаған оразасын ұстаушылардан басқа не болмаса әрдайым бейсенбі дүйсенбі күндері ораза ұстауды әдет қылушылардан басқа ешкімге шағбанның бірінші жартысынан кейін Рамаданды ораза ұстап қарсы алуға болмайтындығы жайында 220 ТАРАУ Жаңа туған айды көргенде не деу керектігі жайлы 221 ТАРАУ Тамақ ішуді және ауыз бекітуді таң арайланғанша созудың қасиеттері жайлы 222 ТАРАУ Ауыз ашуға мүмкіншілігінше ертерек кірісудің қасиеті және ауызды немен ашудың және ауыз ашқан соң қандай дұға айту керектігі жайында 223 ТАРАУ Ораза ұстаушыға өзінің тілін және басқа да дене мүшелерін бағынбаушылықтан тыйу, сондай-ақ барлық балағат және осыған ұқсас істерден бас тарту жайлы 224 ТАРАУ Оразаға байланысты кейбір сұрақтар 225 ТАРАУ Мухаррам мен Шағбан және қасиетті айларда ораза ұстаудың қасиеттерін түсіндіру жайлы 226 ТАРАУ Зуль-хижжа айының алғашқы он күнінде ораза ұстаудың қасиеті жайлы 227 ТАРАУ Арафа күні және «ашура» мен «тасуъа» күндері ораза ұстағанның қасиеттері жайлы 228 ТАРАУ Шаууаль айының алты күнінде ораза ұстағанның жақсылығы жайлы 229 ТАРАУ Дүйсенбі мен бейсенбі күндері ораза ұстағанның жақсылығы жайлы 230 ТАРАУ Әр айда үш күннен ораза ұстаудың жақсылығы жайлы 231 ТАРАУ Ораза ұстаушы адамға ауызын ашуға тамақ бергеннің жақсылығы, ораза ұстаушының жанында басқа біреудің тамақ жегенінің ораза ұстаушыға тиетін жақсылығы және тамақ берушіге айтылатын дұға жайлы ҮЗДІКСІЗ МЕШІТТЕ БОЛУ ТУРАЛЫ КІТАП 232 ТАРАУ Үздіксіз мешітте болудың қастиеті жайлы ҚАЖЫЛЫҚ КІТАБІ 233 ТАРАУ Қажылықтың парыз екендігі және оның қастиеті жайлы ЖИХАД КІТАБІ 234 ТАРАУ Жихадтың қасиеті жайлы 235 ТАРАУ О дүниеде шахидтердің дәрежесіне жететін адамдар жайлы, сондай-ақ ондай адамдардың шахидтерден өзгешелігі жерлегенде жуып жаназа намазы оқылатындығы жайлы 236 ТАРАУ Құл босатудың (азат етудің) қасиеті жайлы 237 ТАРАУ Құлға жақсылық көрсетудің қасиеті жайлы 238 ТАРАУ Аллаһтың сондай-ақ қожайындарының хақысын орындайтын құлдың қасиеті жайлы 239 ТАРАУ Тыныш емес уақытта, ал дәллірек айтсақ тәртіпсіздік, фитна қаптаған уақытта және осыған ұқсас уақыттарда құлшылық етудің қасиеті жайлы 240 ТАРАУ Сауда жасаушы, алушы және беруші адмның кеңшілік жасағанның қасиеті, сондай-ақ қарызды төлеп оны талап еткенде кеңшілік көрсетудің қасиеті, сондай-ақ көбірек таразылу және көбірек өлшеудің жақсылығы, сондай-ақ таразылығында кемітуге тыйым салнығандығы, сондай-ақ мүмкіншілігі бар адамның қарыз өтеушіге қарыз өтеу уақытын созу және оны кешірудің қасиеті жайлы БІЛІМ КІТАБІ 241 ТАРАУ Білімнің қасиеті жайында АЛЛАҺТЫ ҰЛЫҚТАУ МЕН ОҒАН РИЗАШЫЛЫҚ БІЛДІРУ ЖАЙЛЫ КІТАП 242 ТАРАУ Аллыһты ұлықтап Оған ризышылық (шүкірлік етідің) білдірудің қасиеті жайлы ПАЙҒАМБАРҒА, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ИГІЛІК ТІЛЕУ ЖАЙЛЫ КІТАП. 243 ТАРАУ Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, игілік тілеуді (салауат айтудың) қасиеті жайында АЛЛАҺТЫ ЕСКЕ АЛУ СӨЗДЕРІ ЖАЙЛЫ 244 ТАРАУ Аллаһты еске алудың қасиеті және еске алуға талпындыру жайында 245 ТАРАУ Аллаһты тұрып, отырып, жатып, сондай-ақ дәретсіз және ғұсылсыз және де қайыз (етеккір) уақытында, Құран оқымай, еске алу жайында, өйткені Құранды ғұсылсыз жүніп жағдайда және қайыз уақытында оқуға болмайды 246 ТАРАУ Ұйықтар алдында және жатар алдында не деу керектігі жайында 247 ТАРАУ Аллаһты еске алатын жиылыстардың қасиеті және олардан себепсіз кетіп қалуға болмайтындығы жайында 248 ТАРАУ Аллаһты таң ертең және кешке еске алу жайлы... 249 ТАРАУ Ұйықтар алдында не деу керектігі жайлы АЛЛАҺТАН ДҰҒА ЖАСАП СҰРАУ ЖАЙЛЫ КІТАП 250 ТАРАУ Аллаһтан дұға жасап сұраудың қасиеті жайлы 251 ТАРАУ Жаныңда жоқ басқа біреуге дұға жасаудың қасиеті жайында 252 ТАРАУ Аллаһқа дұға жасап сұрауға байланысты кейбір мәселелер жайында 253 ТАРАУ Аллаһқа жақын (әулие) адамдардың кереметтері және олардың қасиетттері ТЫЙЫМ САЛЫНҒАН АМАЛДАР ЖАЙЛЫ КІТАП 254 ТАРАУ Ғайбат (жаман) сөздерді айтуға болмайтындығы және тілге ие болу керектігі жайлы 255 ТАРАУ Ғайбат (жаман) сөздерді тыңдауға болмайтындығы, сондай-ақ мұндай сөздерді естіген адамға ондай сөздерді тоқтатып өзінің келіспейтіндігін білдіру керектігі, ал егер олай істей алмаса не болмаса оның сөздері тыңдаусыз қалады, деп ойласа, онда ондай жиылыстардан кету керектігі жайында 256 ТАРАУ Ғайбат (жаман) сөздерің қайсысын (не болмаса қай кезде) айтуға болтындығы. 257 ТАРАУ Бір адамның сөздерін екінші адамға олардың арасына от салу үшін жеткізіп өсек айтуға болмайтындығы жайында. 258 ТАРАУ Кесірлі істер мен соған ұқсас істердің адамдар арасында тарайтындығынан қорққан істің басқасында, адамдардың сөздері мен мен әңгімелерін өкімет басшыларына жеткізуге болмайтындығы жайлы 259 ТАРАУ Екіжүзділікті айыптау 260 ТАРАУ Өтірікшілікке тыйым 261 ТАРАУ Өтірікті қандай жағдайда айтуға болатындығы жайында 262 ТАРАУ Адамның айтып жатқаны жайлы, не әңгімесі жайлы дұрысын біліп алу жайында 263 ТАРАУ Өтірік куәлік беруге қатаң тыйым жайлы 264 ТАРАУ Адамға, не оның мініп жүрген малына қарғыс айтуға болмайтындығы жайында 265 ТАРАУ Олардың атын атамай күнәлі істерді жасаушыларға қарғыс айтуға болатындығы 266 ТАРАУ Мұсылмандарды хақысыз сөгуге болмайтындығы жайында 267 ТАРАУ Шариғаттық көз қарас бойынша пайда әкелмейтін болса және хақысыз өлген адамды жамандауға болмайтындығы жайлы 268 ТАРАУ Біреуді ренжітуге болмайтындығы жайлы 269 ТАРАУ Бір-біріне жеккөрушілік танытуға, қарым-қатынасты үзуге және бір-біріне сырт көрсетуге болмайтындығы жайында 270 ТАРАУ Көреалмаушылық көрсетуге болмайтындығы жайында.. 271 ТАРАУ Аңдуға және адамның қалауынсыз оның әңгмесін құпия тыңдауға болмайтындығы жайында 272 ТАРАУ Мұсылмандар жайлы жаман ойлауға болмайтындығы жайында (әрине олай істеуге мәжбүрлемесе 273 ТАРАУ Мұсылмандарға менсінбеушілік көрсетуге болмайтындығы жайында 274 ТАРАУ Ашықтан-ашық мұсылмандарды табалауға тыйым екендігі жайында 275 ТАРАУ Шариғат бойынша расталған адамның тегін қорлауға болмайтындығы жайлы 276 ТАРАУ Алаяқтық пен өтірік айтуға рұқсаттың жоқтығы жайлы. 277 ТАРАУ Опасыздыққа тыйым жайында 278 ТАРАУ Сыйлықпен және осыған ұқсас басқа да істермен міндетсінуге болмайтыдығы жайлы 279 ТАРАУ Тәкәппарлық пен қуғын көрсетуге тыйым жайлы 280 ТАРАУ Мұсылманға өзінің бауырын үш күннен артық мерзімге тастап кетуіне болмайтындығы жайлы, тек оған себеп - хабарласпаған бауырының Исламға түрлі жаңалықтар енгізумен, не болмаса осындай пасық істермен шұғылданғаны белгілі болмаса 281 ТАРАУ Егер оған мәжбүр болмаса, онда екі адамға үшінші адамның көзінше сыбырласуға, яғни сөйлескенде ол естімейтіндей етіп сөйлесуге болмайтындығы жайында. Сондай-ақ бұған екеудің түсініксіз тілде сөйлесуі жатады 282 ТАРАУ Заңды негіз болмаса құлды, жануарды, әйелді және баланы қинауға болмайтындығы, ал заңды негіз болғанның өзінде шектен шықпау керектігі жайлы 283 ТАРАУ Кез-келген мақұлықты, керек десеңіз іс құмырсқа не болмаса сол сияқты жәндіктерге қатысты болса да оларды отпен азаптауға болмайтындығы жайлы 284 ТАРАУ Бай адамға, заңды берешегін талап етіп жатқан иесіне қайтаруды, созуға болмайтындығы жайлы 285 ТАРАУ Сыйлық бермекші болып, ол сыйлық балаларына арналған болса да, бірақ ол силықты әлі сыйламаған болса, онда оны беруден бас тартпағанның жақсы екендігі жайлы, сондай-ақ садақа, зекет және сол сияқты құрбан ретінде берілген затты садақа берілген адамнан сатып алудың жақсы еместігі жайлы, сондай-ақ оны садақа берілген адам басқа адамға беріп, одан кейін оны сатып алғанның зияны жоқтығы жайлы 286 ТАРАУ Жетімнің дүниесін шашуға (жеуге) болмайтындығы жайында 287 ТАРАУ Өсімқорлыққа қатаң тыйым жайлы 288 ТАРАУ Көрер-көзге амал жасауға тыйым екендігі жайлы 289 ТАРАУ Нені көрер-көзге жасалды, деп есептеуге болатындығы және нені олай деп ойлауға болмайтындығы жайлы 290 ТАРАУ Шариғаттың үкімі (не нұсқауы) болмаса бөгде әйел мен әдемі жігітке (тесіліп) қарауға болмайтындығы жайлы 291 ТАРАУ Бөгде әйелмен оңаша қалуға болмайтындығы жайлы.. 292 ТАРАУ Әйел мен еркекке киімде болсын, тұрыс-жүрісте болсын және де басқа да істерде де болсын бір-біріне еліктеуге болмайтындығы жайлы 293 ТАРАУ Шайтанға және имансыздарға еліктеуге болмайтындығы жайлы 294 ТАРАУ Әйел баласына да, ер адамға да шашын қара түске бояуға болмайтындығы жайлы 295 ТАРАУ «Казаъ» (шашты жартылай қыру) жасауға болмайтындығы және ер кісілерге шашты толығымен қырып тастауға болатындығы, ал әйелдерге олай істеуге болмайтындығы жайлы 296 ТАРАУ Шашқа басқа шашты қосып ұзартуға, денеге (инемен) сурет салуға және тісті егеуге болмайтындығы жайлы 297 ТАРАУ Сақалдан, бастан жене басқа да жерлерден ақ түскен шашты жұлуға болмайтындығы, сондай-ақ жас өспірімге сақалы шыға бастаған кезде оны жұлуға болмайтындығы жайлы 298 ТАРАУ Оң қолмен ұятты жерлерін жуу жағымсыз іс екендігі және оған дәлелді себеп болмаса оң қолмен ұятты жерлерін ұстауға болмайтындығы жайлы 299 ТАРАУ Аяқ киімді бір аяққа ғана киіп жүруге және дәлелді себепсіз аяқ киімді тұрып киуге болмайтындығы жайлы 300 ТАРАУ Ұяқтар кезде не болмаса басқа да жағдайларда жанып тұрған отты, ол қай жерде жанғанына қарамастан май шамда не басқа жерлерде болсын қалдыруға болмайтындығы 301 ТАРАУ Көлгірсуге (такяллюф) тыйым екендігі жайында, ал дәлірек айтатын болсақ пайдасы жоқ айтуға ауыр сөздерді сөйлеуге, не болмаса жасауға ауыр істерді жасауға болмайтындығы жайлы.. 302 ТАРАУ Өлген адамның артынан айғайлап жылауға, өзін беттен ұруға, үстіндегі киімін жұлуға, шашын жұлуға, сондай-ақ қыруға және өзіне қарғыс айтып, опат тілеуге болмайтындығы жайлы.. 303 ТАРАУ Көріпкелдерге (куххан), жұлдызбен бал ашушыларға, сондай-ақ жәй бал ашушылар мен құммен, майда таспен, арпамен және басқа да заттармен бал ашушыларға баруға болмайтындығы жайлы 304 ТАРАУ Құстың ұшуымен бал ашуға тыйым екендігі жайында 305 ТАРАУ Кілемге, не тасқа, не киімге, не дирхемге, не динарға, не жастыққа не басқа да заттарға тірі жанды бейнелеуге болмайтындығы, сондай-ақ тірі жанда қабырғаға, төбеге, пердеге, сәлдеге, киімге және осы сияқты заттарға салуға болмайтындығы, сондай-ақ бейнелерді өшіру керектігі.. 306 ТАРАУ Аң аулағанға не болмаса үйді қорғағанға болмаса, ит ұстауға болмайтындығы жайында 307 ТАРАУ Түйенің және басқа да малдың мойнына қоңырау тағудың жақсы емес екендігі, сондай-ақ жолға ит пен қоңырау алып шыққанның жақсы емес екендігі жайлы.. 308 ТАРАУ Тезек жейтін түйеге мінудің жақсы еместігі, ал егер де олар таза жем жесе оның етін жеуге де және мінуге де болатындығы жайлы 309 ТАРАУ Мешітте түкіруге болмайтындығы, егер де онда түкірік көрсең алып тасту керектігі және мешітті кір (қоқыстан) тазарту керектігі жайлы 310 ТАРАУ Мешітте таласудың, дауыс көтерудің, жоқ іздеудің, сатудың, бір нәрсені жалға берудің не осыған ұқсас басқа да істермен айналысудың жақсы емес екендігі жайлы 311 ТАРАУ Сарымсақ, жуа, пияз және осыған ұқсас сасық иісті тағамды жеген адам егер аса қажет болмаса ол жеген затының иісі кетпейінше мешітке кіруіне болмайтындығы жайлы 312 ТАРАУ Имам жұмада құтпа айтып жатқанда аяқты көтеріп оны қолмен құшақтап отыруға болмайтындығы, өйткені олай отыру адамға ұйқысын келтіріп, соның әсерінен құтпадағы кейбір сөздерді ұқпай, сондай-ақ дәретінің бұзылуы мүмкін екендігі жайлы.. 313 ТАРАУ Зуль хиджжа айының бірінші он күні кірісімен құрбан шалмақшы болған адамға құрбанын шалмайынша тырнағын алуға және шашын кесуге болмайтындығы жайлы 314 ТАРАУ Жаратылыстың мысалыға: Пайғамбардың, Қағбаның, періштелердің, көктің, әруақтың, өмірдің, ата-бабалардың, басшының рахымының, пәленшенің мазарының не сенімділіктің атымен ант беруге қатал тыйым екендігі жайлы 315 ТАРАУ Біле тұра өтірік ант беруге болмайтындығы жайлы 316 ТАРАУ Бір нәрсені орындауға ант беріп, ал сосын артынан басқа істің одан жақсырақ екендігін көрген сол жақсырақты орындап, ал антының борышын өтеуі жайлы 317 ТАРАУ Бос анттың күнәсәнің жоқтығы және оның ақысын өтеудің керегінің жоқтығы жайлы, ал бос ант деп, адамның тілінен абайсызда шығып кеткен: «Жоқ, Аллаһтың атымен ант етемін!», не болмаса «Иә, Аллаһтың атымен ант етемін!», - деген сияқты сөздер жатады 318 ТАРАУ Шындықты айтса да саудада ант бермегеннің жақсырақ екендігі жайлы 319 ТАРАУ Аллаһ үшін Жәннәттан басқаны сұраудың жақсы еместігі және Аллаһ Тағала үшін сұрағанның және Ол үшін сұрап өтінгеннің бетін қайтармау жайлы 320 ТАРАУ Әмәршіні және басқа да биліктегі адамдарды «шахиншах» деп атауға болмайтындығы, өйткені ол «патшалардың патшасы» (малику-ль-мулюк), деген мағынаны білдіреді, ал олай тек Оған мадақ болсын, Аллаһ Тағаланы ғана атауға болады 321 ТАРАУ Дінсізді және дінге жаңалық енгізушіні «Мырзамыз», деп, немесе осыған ұқсас сөздермен атуға болмайтындығы жайлы 322 ТАРАУ Безгегті ұрсуға болмайтындығы жайлы 323 ТАРАУ Желді ұрсуға болмайтындығы және ол көтерілгенде не деу керектігі жайлы 324 ТАРАУ Әтешті ұрсуға болмайтындығы жайлы 325 ТАРАУ Адамаға: «Пәленше жұлдыздың арқасында жаңбыр жауды», деп айтуға болмайтындығы жайлы 326 ТАРАУ Мұсылманға «Иә кәпір (имансыз)!», деп айтуға болмайтындығы жайлы 327 ТАРАУ Әдепсіздік пен жаман (ұятсыз) сөздерге тыйым жайлы 328 ТАРАУ Қарапайым және осыған ұқсас жәй адамдармен сөйлескенде белгілі бір шектен шықпау, маңғазданып сөйлемеу, тым шешендік танытып көне сөзерді қолданып жақсы сөз тіркестерін іздестірмеу (қумау) жайлы 329 ТАРАУ «Мен жаманмын», деп айтудың жақсы еместігі жайлы 330 ТАРАУ Жүзімді «кәрм» деп атау жақсы еместігі жайлы 331 ТАРАУ Егер шариғаттың рұқсат еткен жағдайлары мысалыға үйлену үшін болмаса, онда еркекке әйелдің әдеміліктерін суреттеуге болмайтындығы жайлы 332 ТАРАУ «Иә Аллаһ қаласаң, мені кешір», - деген сияқты сөздерді айтуға болмайтындығы жайлы, өйткені адам өзінің (Аллаһтан сұраған) өтініштерінде табанды болуы керек 333 ТАРАУ «Аллаһ және пәленше қалағандай», - деп айтудың жақсы еместігі жайлы 334 ТАРАУ Соңғы намаздан кейін сөйлесудің жақсы еместігі жайлы 335 ТАРАУ Әйелге күйеуімен төсекке жатпауға Шариғаттың үкімінен сәйкес сылтау болмаса бас тартыға болмайтындығы жайлы 336 ТАРАУ Күйеуінің жанында оның рұқсатынсыз ораза ұстауға болмайтындығы жайлы 337 ТАРАУ Имамның артында намаз оқып жатқан адамның имамнан бұрын рукуғтан кейін және сәждеден кейін басын көтеруге болмайтындығы жайлы 338 ТАРАУ Намаз уақытында қолды белге қоюдың жақсы еместігі жайлы 339 ТАРАУ Тамақ беріліп ал адам оны жеуді қалап тұрған кезде және үлкен не кіші дәрет сындырғысы келіп тұрған адамға сол уақытта намаз оқығанының жақсы еместігі жайлы 340 ТАРАУ Намаз кезінде көкке қарауға болмайтындығы жайлы 341 ТАРАУ Намаз уақытында себепсіз бұрылуға болмайтындығы жайлы 342 ТАРАУ Намазды молаға (мазарға) қарап оқуға болмайтындығы жайлы 343 ТАРАУ Намаз оқушының алдынан өтуге болмайтындығы жайлы 344 ТАРАУ Қамат айтылған соң имамның артында тұрушыларға қосымша намазды оқуды бастау ол сүннет бойынша оқиын деп жатыр ма әлде жоқпа бәрібір жақсы емес екендігі жайлы 345 ТАРАУ Жұманы оразаға және басқа түндердің арсы-нан жұма түнін намаз оқуға бөлудің жақсы еместігі жайлы 346 ТАРАУ Екі не болмаса одан да көп күн оразаның арасында тамақ-су ішпей үздіксіз (уисаль) ораза ұстауға болмайтындығы жайлы 347 ТАРАУ Қабірге отыруға болмайтындығы 348 ТАРАУ Қабірді гипспен қаптауға және оның үстіне құрылыс салуға болмайтындығы жайлы 349 ТАРАУ Құлға өзінің қожайынынан қашуға болмайтындығы жайлы 350 ТАРАУ Құран мен Сүннеттің үкімінен сай жазаның кешірілуін өтінуге болмайтындығы 351 ТАРАУ Адамдар жүретін жолдың бойында, олар дем алатын көлеңкелерде, судың қайнар көзінде және сол сияқты жерлерде дәрет сындыруға (әжеттенуге) болмайтындығы жайлы... 352 ТАРАУ Түрғын суға дәрет сындыруға және сол сияқты істер жасауға болмайтындығы жайлы 353 ТАРАУ Сыйлық беру тұрғысында әкенің бір балаға басқа балалардың алдына көп көңіл бөлуінің дұрыс еместігі жайында 354 ТАРАУ Төрт ай он күнге созылатын күйеуі өлгеннен кейін қара тұтынатын күндер болмаса, онда үш күннен артық қара тұтынуға болмайтындығы жайлы 355 ТАРАУ Көшпенді(нің затын) отырықшыға сатуға болмайтындығы, керуендерді қарсы (алып затын қалаға кіргізбестен сатып алуға), (діндегі) бауырының судасын бұзуға және егер оған өзі рұқсат бермесе (діндегі бауырының) құдалығынан кейін құда түсуге болмайтындығы жайлы 356 ТАРАУ Шариғаттың рұқсат еткен нәрседерінен басқаға қаржы ақша жаратуға бомайтындығы. 357 ТАРАУ Шын болсын ойнап болсын қылышты қынабысыз беруге болмағандай мұсылманға қару және сол секілді заттарды қаратуға (оқтауға) болмайтындығы жайлы 358 ТАРАУ Оған дәлелді себеп болмаса азан айтылған соң мешіттен намазды оқымай кетпеу керектігі жайлы 359 ТАРАУ Оған дәлелді себеп болмаса сыйға берілген райханнан бас тартуға болмайтындығы жайлы 360 ТАРАУ Егер адам мақтағанды көтере алмайтын болса онда оны, оның көзінше мақтаудың керегі жоқтығы, ал егер ол мақтағанды көтере алса олай істеуге болатындығы жайында 361 ТАРАУ Оба індеті басталған жерден қашып кетудің және ондай жерге барғанның жақсы еместігі жайлы 362 ТАРАУ Сиқырға (бақсылыққа) қатаң тыйым екендігі жайында 363 ТАРАУ Егер Құран қағаздары жаудың қолына түсу қаупі болса, онда кәпірлердің еліне Құран қағаздарымен баруға болмайтындығы жайында 364 ТАРАУ Алтыннан, күмістен жасалған ыдыстардан ішуге, жеуге дәрет алуға және басқа да істерде қолдануға болмайтындығы жайында 365 ТАРАУ Еркекке запыранмен боялған киімді киуге болмайтындығы жайында 366 ТАРАУ Күні бойы қараңғы түскенше сөйлемей жүруге болмайтындығы жайлы 367 ТАРАУ Адамға өзінің шығу тегеін басқа адаммен байланыстыруға және бас бостандығын алған құлға - өзінің қамқоршысын (маулясын) басқа адам (бас бостандығын берді) деп айтуға болмайтындығы 368 ТАРАУ Ұлы Аллаһ Тағала мен Оның елшісінің тыйым салған нәрселерін орындаудан сақтану жайында 369 ТАРАУ Тыйым салынған нәрсені орындаушыға не айтып, не жасау керектігі жайында ТҮРЛІ ҚЫЗЫҚТЫ ОҚИҒАЛАР КЕЛТІРІЛГЕН КІТАП 370 ТАРАУ Түрлі қызықты оқиғалар келтірілген (хадистер) 371 ТАРАУ Аллаһтан кешірім сұрау жайлы 372 ТАРАУ Аллаһ Тағаланың имандыларға (мүминдерге) не дайындап қойғандығы жайында МАЗМҰНЫ Эл. нұсқасы: Islamic.kz 1 Толық есімі - Омар бин аль Хаттаб бин Нуфайл бин Абд-аль Узза бин Рийах бин Абдуллаһ бин бин Курт бин Раззақ бин Ади Ибн Қаъб, бин Луайй бин Галиб аль-Кураши аль-Адауи 2 Алғашында мұсылмандар, Мекке кәпірлерінің қысымшылығынан, өздерінің дінін сақтап қалу үшін, Мәдине қаласына көшеді. Сол көшті хижра, деп атайды. 3 630 жылдың 12-қаңтарында мұсылмандардың Меккені алуы. 4 Жихад – дін жолындағы соғыс. 1 Бұл хадистің мағынасы, артта қалған Мединеліктер ізгі ниетте, яғни мүмкіншілігі болса соғысқа қатысу ниетінде болғандықтары үшін, оларға соғысқа қатысқандардың сауабы жазылған, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана - аударушыдан. 26 Сол адамның келісімімен. 1 Саъд басқаша айтқанда, Меккеде өлмеймін бе?, - деп сұрап жатыр. 2 Осыдан кейін Саъид расында қырық жыл шамасында өмір сүрді. 3 Аллаһтан сахабаларын Меккеге қайтармауын сұрап жатыр. 1 Ол кісі намаз оқымаса да, намаз күткені үшін. 2 Періштелерге түсіндірді. 3 Яғни, райынан қайтса. 4 Тек Аллаһ ризалығы үшін жасалған амалдар жайлы айтылып жатыр. 5 Малға азық іздеп 1 Яғни, егер ол адам сондай айыпқа сәйкес келетін болса, онда оған сыртынан оның айыбын айтып жүргенін хабарлауы тиісті, ал бәрін білуші бір Аллаһ – аударушыдан. 2 Әрине, сол тәубеге келген күнәләрінің бөлігі үшін – аударушыдан. 3 Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, күнә жасаудан Аллаһтың құдіретімен қорғалған. Ол кешірім сұрағанда, күнәсі үшін емес, өзінің құлшылығын Аллаһ алдында жеткіліксіз және толық емес деп санап, кешірім сұраған. 2 Бұл дегені, Аллаһ Тағала кез келген уақытта тәубені қабыл алуға дайын. 3 Бұд дегені, Аллаһ Тағала тәубені Қиямет басталғанша қабылдайды. 4 Бұл қонышы қызыл асықты жауып тұратын былғарыдан тігілген (мәсі), не болмаса басқа бір кездемеден (материалдан) тігілген аяқ киім (хуфф) жайлы айтылып тұр. 1 Бұл ер кісі мен әйел кісінің төсектегі қарым-қатынасынан кейін, не әйел адамының етек кірі біткеннен кейін, не әйел кісі босанғаннан кейін және т.б. осы сияқтылардан кейін ғұсыл құйынуды (яғни толық жуынуды) қажет ететін жағдай. 2 Яғни, сапарда үш күн ішінде аяқ киімді (мәсіні) шешпей масих тартып, дәрет алуға болады. 3 Бәдәуи өзінің Пайғамбар мен оның сахабаларын жақсы көретіндігін, бірақ олар сияқты әлі исламның парыздарын орындамайтындағын айтып меңзеп тұр. 1 Шыққан жері мен бара жатқан жерінің 2 Яғни, оның жанын – аударушыдан. 3 Яғни, тәубеге бара жатқан жолы. 4 Яғни, тәубеге 5 Мұсылмандардың құрайыш кәпірлрімен бірінші соғысы. Онда олар сан жағынан өздерінен өте көп болған кәпірлерді күл талқан етіп жеңеді. Өте маңызы зор, үлкен соғыс. 6 Жауларына қапелімде, күтпеген жерде бару үшін қолданылатын әскери айла. 7 Яғни, жорыққа қатыспағандарды. 1 1 саъ - 4,2125 литр. 2 Екі жүзділер, Табукқа шығар алдында аз ғана садақа бере алған мұсылмандарды, сенің бұл бергенің кімге жетеді, деген сияқты сөздер айтып мазақтаған. 1 Олардың әдеті бойынша, бұл сөз Аллһқа мақтаулар айтып, игілік тілеген соң жазылады. 2 Адамның Аллаһтан сұрағаны орындалса, Аллаһқа ризашылық ретінде сәжде жасау бар. 1 Яғни, ризашылығымды ұмытпаймын 2 Хайбардағы меншікті жері. 3 Өтірік айтпауға Аллаһтың жәрдемі болған. 1 Құлағанда киімдері ашылып қалмас үшін. 1 Бұл дегеніміз, Аллаһ Тағала адамның тойымсыздығына қарамай, оның тәубесін қабыл етеді, егер ол, сол тойымсыздығы үшін кешірім сұрап тәубе етсе. 1 Аллаһ Тағала «Тәубе» сүресінің, 111 аятында былай дейді: «Күдіксіз Аллаһ мүминдердің жандарын, малдарын жәннәтпен айырбастап (сатып) алды….» 2 Яғни, кімде-кім адамдардан еш нәрсе сұрамауға тырысса. 1 Яғни, өзі сабыр сақтаңдар деп, енді жылап жатқанына таңырқап жатыр. 2 Яғни, бақсыдан да машайықтан да сабақ алып жүргенінде. 1 Осы дұға араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітапшасында №132 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Анас жаңа туылған балаға шешесі жағынан ағасы болып келеді. 1 «Ағраф» сүресі, 10 аят 1 Жәннәттағы Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көлі, “Каусар” жайлы айтылып жатыр. 2 Осыған ұқсас дұға «Мұсылман қорғаны» кітапшасында №131 дұғасында араб әріптерімен келтірілген – аударушыдан. 1 «…әрине олар үшін Аллаһпен шыншыл болса өздеріне хайырлы болар еді.» 2 Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, 625 жылы туылған алғашқы немересі. 1 Пайғамбарлар, оларға Аллаһтың сәлемі болсын, жорықтан кейін олжаны жинайтын, сонда егер олжаны көктен от шалса, онда олжа Аллаһ тарапынан қабыл, демек жорықшылардан ешкім олжадан өзіне ештеңке алмаған болып табылатын. 2 Сендердің ол әмірді орындай алмайтындарыңды біліп, рахым етті. 3 …Ол сен тұрғанда да, сәжде жасаушылардың арасындағы қимылыңды да көреді… 0 Солардың бірі, балаларының ата-аналарына қатыгездік таныта бастауы, ал бәрін білуші бір Аллаһ – аударушыдан. 1 Яғни, Оның жәрдемі мен қолдауын сезінесің. 2 Ол дегеніміз, дүниеде бәрі жазылған және оны өзгерту мүмкін емес. 1 Яғни, бәрі кешіріледі, деп ойына келгенін істей беретіндер, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Йъақуб, Исхақ, Ибраһим жайлы айтылып тұр, Олар Йусуфтың шыққан тегі. 2 Жахилиә – Исламға дейінгі надандық дәуірі. 1 Негізінде Құранмен дем салып, дем салдыру шариғатта рұқсат етілген, ал бұл жерде ол рұқсат етілген амалға да бармай, тек Аллаһ Тағалаға тәуеккел еткендер жайлы айтылып жатыр, ал бұл жайлы Аллаһ жақсырақ біледі – аударушыдан. 1 Араб әріптерімен бұл дұға «Мұсылман қорғаны» кітапшасының №128 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 0 Араб әріптерімен бұл дұға «Мұсылман қорғаны» кітапшасының №111 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Толық есімі – Абу Бакр ас-Сиддик Абдуллуһ бин Усман бин Амр бин Амр Ибн Қаъб бин Саъд бин Тайм бин Мурра бин Қаъб бин Луъайй бин Галиб аль-Кураши ат-Тайми 2 Олардың Мекке кәпірлерінен Мединаға қашып хижра жасап жатқан кезіндегі паналап кірген үнгірлері. 1 Араб әріптерімен бұл дұға «Мұсылман қорғаны» кітапшасының №16 және №17 дұғаларында келтірілген – аударушыдан. 2 Араб әріптерімен бұл дұға «Мұсылман қорғаны» кітапшасының №6 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Тәпсірлерде, Аллаһ не періште айтады делінген, 1 Бұны біз басқа де хадистерге сүйеніп: “Ешкім Аллаһтың Жәннәтінә, жасаған амалымен лайық бола алмайды, адамдар Жәннәтқа Аллаһтың Мейірімі мен Рахымы арқылы ғана кіреді”, - деп түсінеміз, сондықтан қолыңнан келетін, яғни Аллаһ Тағаланың саған жеңіл еткен амалдарын жасап Аллаһтың Мейірімі мен Рахымын ізден, дейміз, ал бәрін білуші бір Аллаһ Тағала ғана – аударушыдан. 1 Яғни, жеңіске жеткенше, не өлгенше шайқасады. 1 Шариғат заңы бойынша, олар Ислам дінін қабылдағаннан кейін олардың дүниелері мен жандарына ешкім хақысыз нұқсан келтіре алмайды. 2 Олардың куәлік бергендегі ниеттерін Аллаһ біледі, соңынан Аллаһ ниеттеріне қарай есептерін толық береді. 1 Өте тақуа адамдар жайлы. 2 Осы екеуін қайырымды амалдар жасауға жұмсамайды дегені. 1 Изар – белге байланатын, адамның белінен төменгі жағын жауып тұратын матаның бөлігі. 2 Мұндағы меңзеліп тұрғаны, бәлки оның бұл уақытта әйелдеріне жақындамағаны, не болмаса Аллаһқа құлшылық етуде ерекше ынталық білдіргені. 1 «Ахль ас-суфа» - перденің артында тұрғандар, кедей баратын жерлері жоқ, тұратын үйлері жоқ Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабалары, оның үйінің жанында мешітте перде артында тұрғандарды айтқан. Солардың бірі Абу Хурайра. Онда тұрғандардың тоқсанының аты мәлім. 1 Қайыр-садақа беруге мүмкіншілік табу үшін, жүк тасып ақша тапқан. 1 Яғни, кім Аллаһтың сыйына кенеліп Жәннәтқа кірсе. 2 Төрт мазхаб имамдарының бірі – аударушыдан. 1 Түрлі мәселелерді шешетін жиналысқа. 2 Ибн Аббас, оған Аллыһтың ризашылығы болсын, Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, туысқан болып келеді және өзінің діни білімімен көзге түскен. 3 «Насыр» сүресі 1 Араб әріптерімен бұл дұға «Мұсылман қорғаны» кітапшасының №42 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Ол: «Қандай құлды, Аллаһ жолында босатқан жақсы?», - деп сұрап тұр 2 Ол, егер мен соғыса аламасам және құл босата алмасам, деп сұрап жатыр. 1 Ад-Духа намазы күн найза бойы көтерілгеннен, түске дейін оқуға болады. Оның ракат саны екіден сегіз бас аралығында. 2 Бұрынғы мешіттердің едендері топырақ болған. 1 Жәннәтта. 2 Суық су секілді. 3 Таң намазы мен екінді намазы жайлы. Ислам дінінің құрылуының алғашқы жылдары екі рет намаз оқу парыз болған. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бес уақыт намаз парыз болмаған уақытта өлген мұсылмандар жайлы айтып жатыр. 1 Бұл жарде Аллаһтың сөзін жеткізген пайғамбарлар жайлы болып тұр 1 Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, «..онда дін сендерді сөссіз жеңеді...», дегені, Аллаһ Тағала Өзі жаратқан адам баласының шама шарқын жақсы біледі, Ол дінді адамның сол шама шарқына сай етіп түсірді. Оны дұрыс түсініп ұстанған адам үшін, ол адамға қуат беріп, оны көздеген мақсаты Жәннәтқа жеңіл әрі қуандырып жетелейді. Ал адам баласы діннің бұйырмаған нәрсесінен артық амалдар жасаймын деп, онымен жарысатын болса, онда адам соңында қажып, істеген ісі оған қуаныш әкелмей керісінше реніш әкеледі. Сондықтан Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «…дұрысын ұстаныңдар да (дінге неғұрлым) жақындаңдар, қуаныңдар да Аллаһтан таңертең, түсте, кешке және түннің бір бөлігінде көмек сұраңдар, сонда көздеген мақсаттарыңа жетесіңдер», - дейді. Ал бәрін білуші бір Аллаһ ғана – аударушыдан.. 1 Мухажирлер, Меккеден бүкіл дүниесін тастап Мединаға хижра жасап келген кезде, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оларды жергілікті халық ансарлармен, (әр қайсысын) ағайындастырады. Сонда ансарлар, көшіп келген мухажирлерді туған бауырындай көріп, олардан көмектерін аямаған. 1 Яғни, қартайып оны істеуге шамаң келмей қалады. 1 Басқаша айтқанда уақыттың бір бөлігін құлшылыққа, ал бір бөлігін дүние ісіне арна, дегені. 1 Басқа бір халисте былай делінеді: Бірде Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Иә адамдар, Аллаһ сендерге Хажді орындауды парыз етті, сондықтан оны орындаңдар» - деген уақытында, бір адам: «Жыл сайын ба, иә Аллаһтың елшісі?» - деп сұрады. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын жауап бермеді, сонда ол адам сұрағын қайталай берген соң: «Егер мен сендерге қазір: «Иә» -, десем, сендерге бұл (яғни жылда хаж жасау) парыз болып қалар еді!» -, деді. Сосын ол: «Мені (олай) мазаламаңдар (ондайдан сақтаңдар)…» -, деді 1 Иса, оған Аллаһтың сәлемі болсын, жайлы меңзеліп тұр. 2 Бұл дегеніміз, имандылыр осындай жағдайда, осылай деулері керек, деген сөз. 1 Оған менің хақым оның өз-өзінен де артық. 2 Қарағанда қуанатын, ләззәт алатын. 1 Бір кызыл түйе – ол қазіргі күнгі бір мерседес автокөлігі секілді болса керек, ал бәрін білуші бір Аллаһ - аударушыдан. 1 Бұл хадистің мағынасы, жорыққа еркектердің жартысы барсын, ал қалған жартысы оларды жорыққа керек жарағымен қамтамасыз етсін, не болмаса олардың жанұясының қамын ойлап көмектессін, сонда олар сауабты өзара бөліседі, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 1 Басқаша айтқанда қожайынының апарып бер, деп тапсырған садақасының сауабына ортақ болады. 1 Яғни, олардың істеріне байланысты, егер олар Шариғатқа сай келсе мойындайды да, ал оған сай келмесе мойындамайды. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Яғни, басшылары мұсылман болып келісім шарттарда шариғат үкімдерінің орындалуын қадағалайтын – аударушыдан 2 Бұл дегеніміз, адамның жақсы амалдары неғұрлым көп болса, ол соғұрлым тез өтеді. 1 Ол, жомарт адам болғандықтан сақтап бер, деп берген ақшаны мұқтаж адамдарға беріп қойып, не болмаса басқа да жағдайлармен жоғалтып алудан қорқатын, ал қарызға алынған ақшаның қайтарылуы мойнына парыз болып жүктелетін. 2 Абдуллаһ оны, он алты бөлікке бөлді де, оның әр бөлігін жүз мыңнан сатты. 1Яғни, қарызыңды кешіремін, дегені 2 Сол кездегі халиф. 3 Халиф Османның баласы. 4 Өзінің туған бауыры. 5 Бұл хадисті тәпсірлеушілер, бұл бағалауды қате деп ойлайды. 1 Қоштасу қажылығының, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өлер алдындағы соңғы қажылығы екендігін түсінбеген, бірінен ол неге олай аталды, деп сұрастырғандары. 2 Дәжәл өлтіріп-тірілте аламын, деп Құдайдың сипаттарын айтып, (мен сендердің Раббыларыңмын дей бастайды – аударушыдан) 3 Мұнда әңгіме зульхиджа айындағы құрбан шалу күні жайлы болып тұр. 4 Яғни, жазалау жайлы айтылып тұр. 5 «Худ» сүресі, 102 аят. 1 Яғни, Қиямет келгенше. 2 Яғни, кешірім сұрап, айыбын жусын. 1 Исламға дейінгі бұл айларда соғыстар тоқтатылатын болған. 1 Ол дегеніміз, зекет жинаушы, өз еркімен менің хақым деп, одан алуына болмайды. 1 Демек, осы дүниеде ренжіткен адамдарыңнан кешірім сұрап үлгер, ал егер сені біреу ренжіткен болса сабыр сақта, Әділ Алла Тағала сенің ақыңды қайтарып береді, ал бұл жайлы Аллаһ жақсырақ біледі – аударушыдан. 2 Яғни, үлкен күнә жасаса да Аллаһтың мейірімінен үмітін үзбейді. 3 Яғни, хақысыз біреуді өлтірмесе. 4 Бұл көпшілікке бөлінген дүние жайлы болып тұр. 1 Мұсылмандармен қарым-қатынаста жұмсақ бол – аударушыдан. 1 Мысалыға, Рамадан кезіндегі тарауық намазы және т.б. осы секілді құлшылық істері. 2 Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өзі орындауына қиын болмаса да, оларға парыз етілген амалдардың бәрін орындай алмайды, деп қорқатын. 1 Бұл жерде осы хадистің Муслим келтірген нұсқасында, жамағатпен оқылған таң намазы делінеді. 1 Мұндағы айтылып тұрғаны, мысалығы адам: «Аллаһтың атымен ант етемін, сен маған қонаққа келуің керек!», - деген кездері жайлы болып тұр. 2 «Истирбрак және Дибаж» – ол жібек маталарының түрі. 3 Мұндағы тыйым салынғанның бәрі ер кісілер үшін. 1 Екі дүниенің жамандығынан құтылу жайлы айтылып жатыр. 2 Елу рет таяқпен ұру 3 Басқаша айтқанда, тезірек одан құтылсын. 1 Бұл дегеніміз, Аллаһ періштелерге мақтанып, оларды мақтайды және амалдарын қабылдап дәрежелерін көтереді. 2 Яғни, амалдары аз болып, жоғарғы сатыға көтеріле адмағандар. 3 Яғни, оның тектілігі, оның жіберіп алған сауабты істерінің орнын толтыра алмайды. 1 Екі адамды жарастыру үшін, игі ниетпен өтірік айту. 1 Яғни, соғыстағы қарсыластарын жеңу үшін оларға өтірік айту. 2 Мысалыға, ерлі-зайыптылардың бірі екіншісіне: «Сен бәрінен де әдемісің», - деп айтуы. 3 Абу Кухаф – Абу Бакрдің лақаб аты. Ол өзін Кухафтың баласы екенін айтып, дәрежесінің төмендігін меңзеп тұр. 1 Яғни, оның кедейлігінен оны ешкім білмейді және онымен ешкім санаспайтын адам. 1 Басқаша айтқанда Журайж не істерін білмей: «Намазымды жалғастыра берейін бе әлде шешеме жауап берейін бе?», - деп Аллаһтан сұрап жатыр. 1 Яғни мұсылмандармен жұмсақ бол, деген сөз, ал бәрін білуші бір Аллаһ – аударушыдан. 2 Бұл бір кәпірлермен шарттасып жатқан кезде на басқа бір келісім кезінде болса керек. Олар Пайғамбардың жанындағылардың, бұрынғы құлдар және кедей-кепшіктерден болғаннан кейін менсінбей жатқандары болса керек, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 3 «Әнғам» сүресі, 52 аят. 4 Олар Ауб Суфианның осы күнге дейін мұсылмандармен қанша шайқасса да тірі болғанына өкініштерін білдіріп жатыр. 5 Абу Бакрдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бұлай айтып жатқаны, ол оның көңілін аулап, жүрегін Иламға тартпақшы болып жатқаны. 1 Мұнда әңгіме, тойға келіп, тамақ ішпекші болған кедейлер жайлы болып тұр. 2 Тойынған байлар жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, басқа өзі сияқты батырлығымен көзге түспегендерге жоғарыдан қарайтын. 2 Яғни, олардың дұғалары арқасында. 1 Әйел баласының тілі меңзеліп тұрса керек. 2 Бұл дегеніміз, егер әйелдің туа біткен жаратылысын өзгерткің келсе, онда бұл әреке қарым-қатынастың бұзлуына әкеліп соғады. 1 Періште жайлы айтылса керек. 2 Бұл жерде өз еркімен ұсталынатын нәфіл ораза жайлы айтылып жатыр. 3 Бұл хадис Ауб Даудтың «Сунанында» келтірген ұзын бір хадистің бөлігі болып табылады. Ол хадисте Қайс бин Саъад, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай деді: «Хираға (қаланың аты) барып келіп, оның тұрғындарының марзубанға (елдерінің әміршісі) сәжде жасайтынын көріп өзіме-өзім: «Аллаһтың елшісі оған қарағанда сәжде жасауға лайығырақ!», - дедім. Сосын Аллаһтың елшісіне келіп: «Расында Хирада болып, оның тұрғындарының марзубанға сәжде жасайтынын көрдім, бірақта сен, иә Аллаһтың елшісі, оған қарағанда сәжде жасауға лайығырақсың!», – дедім. Бұған ол: «Сен менің мазарымның жанынан өтіп бара жатып маған сәжде жасар ма едің?», – деп сұрады. Мен: «Жоқ», – дедім. Ол: «Олай істемеңдер де, ал егер мен, біреудің біреуге сәжде жасауына әмір беруіме мәжбүр болған болсам, онда мен әйелдің күйеуіне сәжде жасауына әмір берген болар едім!», – деді. 1 Әрине бұл жерде мұсылман әйелі жайлы айтылып жатыр. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Аллаһ жолындағы соғысқа садақа беру. 1 Умм Салам, Абу Саламның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, әйелі болған. Күйеуі (Абу Салам) өлгеннен кейін, Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, күйеуге шыққан. Ал әңгіме болып жатқан балалар оның өзінің де балалры болған, (яғни Умм Саламның Абу Саламадан туған балалары). 2 Алушы қолдан беруші қол жақсырақ. 1 Яғни, адамдардан еш нәрсе сұрамай 1 Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, алғашқы немересі. 2 Мұнда Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жанұясының мүшелері жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, намаз оқымаса ұрыңдар. 2 Мұнда шариғатта құран аяттарымен және хадистермен бекітілген үкімдер жайлы айтылып жатыр. 1 Бұл жерде оның сйылыққа бір ғана заты бар, не болмаса аз ғана бір кісіге жетерлік қана тамағы бар, сонда көршімнің қайсысына беруім керек, деп тұр. 1 Мұнда әке-шешеге жақсы қарым-қатынас көрсеткенге Жәннәт бар екендігі белгілі болғандықтан, сондай мүмкіншілікке ие болған адамдардың, яғни әке-шешсінің қартайған кезінде жақсы қарым-қатынас таныта алмағандарға «масқара», деп айтылып жатыр. 1 Бұл хадисті түсіндірушілердің көбі, құлды босатқаннан гөрі туған-туысқандарға көмек көрсеткенің сауабы көбірек, дейді. Ал кейбір тәпсірлеушілер болса олай емес, бұл хадисте, ол сөздер, сол кезде Маймунның туысқандары көмекке өте мұқтаж боландақтан айтылған, дейді. 2 Зайнаб өзінің балаларына, асыранды балдарына және күйеуіне ақшасын жарататын. Осыны садақа ретінде есептеуге жарайды ма, деп сұрап жатыр. 1 Ираклий немесе Гераклий 1 – Византияның императоры, 610-641 жылдары басқарған. 2 Карат – салмақ өлшемі. 3 Бұдан былай қарай хадисте құрайш руларының аттары аталды. 4 Бұл жерде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, қызына айтып жатыр. 1 Абу Талиб жайлы, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әкесімен ағайындас ағасы жайлы айтылып жатыр. 2 Демек, туысқанға көмектескеннен адам екі сауап табады. 3 Бұл дегеніміз әкесі баласын, сол әйелінің әсерімен, діни борыштарына немғұрайлы қарайды, деп қорыққан. 1 Бұл дегеніміз, сен ата-анаңа жақсы қарым-қатынс жасап сол қақпа арқылы Жәннәтқа кіре аласың, не болмаса одан айрыласың, деген сөз. 2 № 12 хадис. 3 № 259 хадис. 1 Бұл күнәләрдің ауырлығын меңзегені соншалық, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтқан сөздеріне үлкен мән беріп, тыңдап отырған адамдардың көңілін бөлу үшін, өзінің тебіренгенін көрсеткен. Ол мәнділігі ерекше заттарды айтқанда, жиі осындай күйге түсетін болған, ал бұл жолы оның тебренгені соншалық, отырған адамдар оған аяушылық танытқан. 2 Дәлме-дәл аудармасы – опат ант. 3 Сонымен тікелей тіл тигізуден бөлек және ата-анаға тіл тигізуге алып келетін кез-келген амал күнә болып табылады. 1 Исламға дейін арабтар қыз туса намыс санап не болмаса тамақ жетпейді, деп қорқып, тірідей көметін. 2 Бұл да хадис. 3 №315 хадис 4 №323 хадис 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Жарирдің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, олай істеймін деп ант бергені, ол Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мен оның жанындағыларға, деген сүйіспеншілігінің белгісі. 1 Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, көптеген сахабалары қартайған шақтарында өздерінің Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, естіген хабарларында шатасудан қорқып сақтанатын болған. 2 Олардың естерінен шығып кеткен жайлар жайлы және көңілдеріне ала бермейті жайлар жайлы айта бастады, дегені. 3 Өлім періштесі келіп, мен бұл дүниеден кетемін, дегені. 4 Акиль мен Жафар – Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, күйеу баласы және әкесінің бауырының баласы Алидің бауырлары. 5 Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісінің әкесімен ағайындас. 6 Мұнда Ислам меңзеліп тұр. Құранда былай делінген: «Түп-түгел Аллаһтың жібіне (дініне) жабысыңдар…» «аль-Имран» сүресі, 103 аят. 1 Әрине бұл жерде Құранды тек қана көп оқитын адам емес, оның мағынасын да жақсы білетін адам жайлы айтылып жатыр. 2 Бұл жерде тек қана Меккеден Мәдинаға Пайғамбарға, оған Аллаһың игілігі мен сәлемі болсын, қарай жасалған көш жайлы ғана айтылып жатқан жоқ бұл жердегі айтылып жатқан көшке, кез-келген кәпірлер елінен мұсылмандар еліне жасалған көш жатады. 3 Мысалыға қонақ үй иесіне имам болуына болмайды, борышты – борыш берушінің алдына, қызметші – басшысының (не қожайынының) алдына және де т.б.осы секілді жағдайлар. 4 Мысалыға, имамның мешіттегі орны немесе үйіндегі бір орны. 5 Өз қолымен намазға сапты түзейтін. 1 Яғни, менің артымнан жастары үлкен, ақылы кіргендер, ал одан кейін олардан жасырақтарың тұрыңдар, дегені. 2 Яғни, шуламаңдар, тартыспаңдар, бір-біріңді итермелемеңдер 3 Өлгеннің бауыры. 4 Олар өлген адамның туысқандары болатын. 5 Сонымен айтылып өткен хадис, үлкен хадистің бір бөлігі болып табылады. Ан-Науауидің ол хадисті толығымен келтірмей отырғаны, оның басқа бөлігінің бұл тарауға қатысы болмағаны. 6 Бұл адамдарды не бір матаға орап, не болмаса бір матаны екіге бөліп орап, бір қабірде жерлеген. Пайғамбардың, оған Аллһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұлай әмір беруінің себебі, Ухуд соғысында жетпістен астам мұсылман қаза тауып және көп адам жарақаттанған, сондықтан қабір қазатындар саны аз болған. 1 Бұны айтқан Жебірейіл періште, оған Аллаһтың сәлемі болсын. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 «Ағраф» сүресі, 10 аят 1 «Белгісіз хадис», деп бір нұсқада ғана және хабарлаушысы бір адам болған кезде ғана аталады. Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған,- аударушыдан. 2 Хадистердің бірінде мынандай оқиға жайлы айтылады: Бірде Мұса, оған Аллаһтың сәлемі болсын, израйл жұртшылығына уағыз айтып тұрғанында, одан: «Адамдардың ішінен ең көп білімі бар кім?», - деп сұрағанда, ол: «Ең көп білетін менмін» – дейді. Сонда Аллаһ оған, ең көп білгір Қыдыр, деп уахи түсіреді. Бұны білген Мұса, одан үйрену үшін, оны іздеп жолға шығады. 3 Аллаһ Мұсаға, Қыдырмен кездесетін жерлерің, өздеріңмен жолға алып шыққан балықтарыңды жоғалтатын жер болады, деп уахи түсіреді. Ал олар сол жерге жеткенде, Аллаһ балықты тірілтіп, ол секіріп суға түсіп жүзіп кетеді. 1 Умм Айман, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Эфиопия жерінен болатын, ол Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бала кезінде оның қызметшісі (қызметші күң) әрі тәрбиешісі болған. Есейе келе ол оны босатып, Зайд бин Хариске тұрмысқа береді. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оны құрметтейтін және: «Умм Айман – ол менің анам», - дейтін. 2 Әрине әңгіме дін жолындағы бауыр жайлы болып тұр. 1 «Мариам» сүресі, 64 аят. 1 Бұл сөзімен ол оларды жақсы көргенімен, әлі тақуалығымен сауабты істерімен олардан алыс екендігін айтып жатыр. 2 Мұнда қосымша (нәпіл) амалдар жайлы айтылып жатса керек - аударушыдан 3 Ислам қабылдамай тұрған кездегі надандық дәуірі. 4 Рухтарға о бастан не тақуалық, не надандық сіңірілген, сондықтан тақуалар тақуалармен жағысып араласады да, ал надандар – надандармен араласады. 1 Мұндағы айтылып отырған хат, ол сол хат бойынша Куфаның басқарушысы зекеттің ақшасынан оған күн көрісіне ақша бөліп тұру керектігі. 2 Увайс, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Омардың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ол туралы айтқан сөздерін жеткізгенін түсінді. 3 Оның кеткен себебі, адамдар сондай өтініштерміен, оның құлшылық етуіне кедергі жасап, сұрана бергендерінен болды. 1 Сахаба – Пайғамбарды, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, көрген адамдар, ал табиғин – сахабаларды көрген адамдар. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Мединаның жанындағы, Исламның тарихындағы бірінші салынған мешіті бар кішігірім ауыл. 1 Яғни оның жүрегіне иман салғаннан кейін. 2 Мешітте намаз оқығанды жақсы көретіндер. 1 Сәлем таратыңдар дегені, ол бір-біріңмен сәлемдесіп жүріңдер және бір-біріңмен жақсы қарым-қатынаста болып бейбіт жүріңдер, деген мағынаны білдіреді. 2 Әрине әңгіме дін жолындағы бауыр жайлы болып тұр. 3 Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірнеше рет мақтаған схабасы. 1 Арабша әріптермен «Мұсылман қорғанының» №59 дұғасында келтірілген - аударушыдан. 1 Періштелерге. 2 «Ихлас» сүресі. 1 № 386 хадис. 2 № 260 хадис 3 № 261 хадис 4 Мұнда таң намазын мешітте жамағатпен орындаушы жайлы айтылып жатыр. 1 Бұтқа табынушылармен. 2 Яғни, олардың жан дүниесі, олар расында куәлік берді ме жоқ әлде тілімен ғана ма, ол үшін сұраушы бір Аллаһ қана, өйткені олардың жан дүниесін білетін Аллаһ. Біз болсақ олардың сыртқы көрінетін істерімен ғана есептесеміз (бағалаймыз), ал бәрін білуші бір Аллаһ қана - аударушыдан. 3 Басқаша айтқанда Ислам қабылдағанын айтып жатыр. 1 Яғни, ол Ислам қабылдағаннан кейін, оның өміріне ешкім қол сала алмайтындығы жайлы айтып жатыр. 2 Усама, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ең жақын сахабаларының бірі болғаннан кейін, оның бұл ісіне таң қалып тұр! 3 Усама, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жасаған күнәсінің ауырлығын сезінгені соншама, Исламды бұдан ерте қабылдағанына өкініп тұр, өйткені Ислам, букіл алдыңғы күнәләрді өшіреді (қарыздан басқа - аударушыдан), сондықтан егер ол Исламды енді қабылдаған болса, онда бұл жасаған ісінің күнәсі оған кешірілер еді деп, ойлағаны. 4 Бұл дегеніміз Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, иман жүректе ғана болады, оны Аллаһтан басқа ешкім көре алмайды дегені. 1 Яғни, сен Аллаһтың алдында, осы сөздерді айтқан адамды өлтіргенің үшін, қалай жауап бересің?, - дегені. 2 Яғни, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өлімінен кейін, аяндардың түсуі тоқтатылды. 3 Яғни, Өз-Өзінен сақтандырады /…не ескертеді/ - аударуашыдан. 1 Пейіш – жәннәттің бағы. 2 Өмірінің ұзақтығын. 3 Егер адамның пешенесіне Тозақтық болу жазылса, оның қаншама сауабты істер жасағанын көргеніңмен, ол өмірінің соңында сондай бір кунә жасайды, сол амалының ауырлығынан Тозаққа кіреді, яғни жазмышы орындалады – аударушыдан. 4 Егер адамның пешенесіне Жәннәтық болу жазылса, оның қаншама күнәлі істер жасағанын көргеніңмен, ол өмірінің соңында сондай бір сауабты амал жасайды, сол амалының себебімен Жәннәтқа кіреді, яғни жазмышы орындалады – аударушыдан. 5 Ахірет күні. 1 Бұл дегеніміз, кейбіреулерге есеп берудің алдындағы күту ұзаққа созылады. 2 Өзіне ұнамаған бір нәрсе естіп. 3 Арабша 1 миль = 1920 метр. 1 Араб тілінде миль, деген сөз бен сүрме таяғы, деген сөздің айтылуы бірдей, яғни өзара омонимдес сөздер. 2 Бұл жерде олардың ауыз деңгейіне дейін батып, оны тері бағындырып алағаны соншама сөйлей алмай тұрады, деп айтылып жатыр. 3 Кішкене ғана садақамен болса да өзіңді қорға, деген сөз. 4 Исба – 3,125 см. тең келетін ұзындық өлшемі. 1 «Зілзәл» сүресі, 4 аят. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Мұнда Исрафил періште жайлы айтылып жатыр. Ол Аллаһтың әмірімен сүр үрлегені - Ахірет күнінің басталғанының хабары болады. 4 «Аль-Имран» сүресі, 173 аят. 5 «Қеһф» сүресі, 99 аят., «Йа син» сүресі, 51 аят. 6 Бұл хадистің мағынасы: «Қорыққан адам, жолға түннің басында шығуға асығады», - дегені, ол тозаққа түсуден қорыққан адам ғибадатын ертерек бастайды. Ал, «Ал осыны істеуге асыққан, көздеген жеріне жетеді», - дегені, ол ғибадатын ертерек бастаған Жәннәтқа кіреді, дегені. Ал бәрін білуші бір Аллаһ қана - аударушыдан. 1 Аллаһ Тағала айтты: «…Шынайы түрде Мариам ұлы Мәсих Иса, Аллаһтың елшісі әрі Мариамға жалғастырған сөзі және Аллаһ тарапынан бір рух…» «Ниса» сүресі, 171 аят. 2 Бұл жерде, егер адамның куәлігі шын жүректен болса, онда ол бәлкім күнәләрі үшін азапталады, бірақ Тозақта мәңгілік болмайды, деген сөз. 1 Яғни, отқа тискізбейді. 1 Бұл әйел өз баласын жоғалтып алып, соңынан тапқан. 1 Яғни, тәубеге келгеннен кейін. 1 Бұл жерде бұттар жайлы айтылып тұр. 2 «Ибраһим» сүресі, 36 аят. 3 «Мәида» сүресі, 118 аят. 4 «Иә Аллаһ, менің үмметім, менің үмметім!» 1 «Ибраһим» сүресі, 27 аят. 2 Яғни, жаназа намазына. 3 Яғни, мәйіт үшін сұраған дұғаларына жауап береді. 1 Бұл адам мұсылмандардың ісіне қарама-қайшы келетін іс жасады, өйткені ол ансарлардан болған ол әйел оның не туысы, не әйелі емес болатын. Ол әйел оған ұнаған соң алдап үйіне кіргізді де, ол әйелді сүйгенін, әйел: «Аллаһтан қорық!», - деп айтқаннан кейін ғана тоқтатты. 2 Таң намазы мен бесін намазы, не болмаса таң намазы мен ақшам намазы жайлы айтылып жатыр. 3 Құтпан намазы не болмаса түнгі нәпіл намаздары жайлы айтылып жатыр. 4 «Худ» сүресі, 117 аят. Бұл жерде кішігірім күнәләр жайлы айтылып жатыр, ал үлкен күнәләр жайлы айтатын болсақ, ол туралы осы кітаптың «Тәубе жайлы» тарауында толығымен тоқтағанбыз. 5 Яғни, күнә жасадым. 1 Бұл дегені, Аллаһ Тағала кез келген уақытта тәубені қабыл алуға дайын. 2 Бұл дегені, Аллаһ Тағала тәубені Ақыр Заман басталғанша қабылдайды. 1 Бұл жерде парыз намаздары жайлы сұрап жатыр. 2 Бұл жерде, бұл уақытта шайтан мен оның әскерінің өршіге жұмыс істейтін уақыты жайлы меңзеліп тұр. 3 Бұл жерде көздің жасаған күнәләрінің түсуі жайлы айтылып тұр. 4 Яғни, Аллаһ Тағаладан басқа ешкімді ойламай. 1 Бұл жерде Пайғамбар, баратын жерге алдын ала келіп, керек нәрселерін және суды дайындап, артынан келуші жолаушыларды қарсы алатын адаммен теңестіріліп тұр. 2 Бұл жерде, ол үмметтің Пайғамбары өлгеннен кейі сабыр сақтап төзімділік көрсетіп, Пайғамбарының әмірін толығымен орындағандары үшін берілетін сыйы ретінде айтылып тұр. 3 Бұл дегеніміз, Аллаһ Өзінен адам не күтсе соны береді, дегені. 4 Яғни, сол уақытта мен оған Өзімнің мейірімімді жәрдем ретінде көрсетіп тұрамын. 1 Басқаша айтқанда, Оның рахымы мен мейірімінен үміт етіп. 2 Яғни, Аллаһтан басқа ешкімді Құдай деп санамай, ешкімге құлшылық етпей - аударушыдан. 3 Яғни, аурудан айығуы екіталай, өліп кетуі мүмкін болған жағдай – аударушыдан. 4 Бұл жерде Аллаһтың жазасы жайлы әңгіме болып жатыр, не болмаса адасқандарды қызықтырып Өзінің құдіретін ұмыттырады. 5 Бұл жерде дұрыс ойлану қабілетінен арылған имансыздар жайлы әңгіме болып жатыр. 1 Бұл жерде таразының жақсы амалдары жағы, жайлы айтылып тұр – аударушыдан. 1 «Ниса» сүресі, 41 аят. 2 Яғни, сауылған сүттің желініне қайта кірмеуі мүмкін болмағандай оның да отқа түсуі мүмкін емес. 3 Яғни, Аллаһ жолында шайқасқан адамның отқа түсуі мүмкін емес, дегені, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 4 Мешітте намаз оқығанды жақсы көретіндер. 1 «Бәййнә» сүресі, 1-аят. 2 Умм Айман, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Эфиопия жерінен болатын, ол Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бала кезінде оның қызметшісі (қызметші күң) әрі тәрбиешісі болған. Есейе келе ол оны босатып, Зайд бин Хариске тұрмысқа береді. Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оны құрметтейтін және: «Умм Айман – ол менің анам», - дейтін. 3 Яғни, ол ауырып тұра алмай жатқан соң кім намазға, имам болу керектігі жайлы, сұрап жатыр. 1 Әскери жорықтардағы жеңістердің салдарынан мұсылмандарға өте көп байлық бұйыра бастады да, Абд ар-Рахман біздің сауабты істеріміздің сыйы осы дүниеде беріліп қойды ма деп, қорқа бстағандығын айтып жатыр. 2 Аллаһ жолындағы соғыстан кейінгі қалған тыртық. 3 Бұл жерде намаз оқыған кездегі сәждеден қалған із бен дәреттен кейінгі із жайында болып тұр. Менің ойымша намаздан кейінгі барлық із, тізедегі, оң аяқтағы маңдайдағы және т.б. іздер жайлы айтылып жатыр, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 1 Шайтан, оған Аллаһтың лағынеті болсын, жайлы айтылып жатыр. 2 Бүкіл дүние, мал-мүлік көбейтуде – аударушыдан. 1 Бұл дегеніміз адамның саусағы қанша суды алып шықса, ол осы өмір, ал теңіз мәңгілік өмірдің баламасы, ал бәрін білуші бір Аллаһ - аударушыдан. 2 Яғни, сауабы аз болады. 1 Катиф-хамис – бұл киім түрлері, яғни киімнің құлы болғандар. 2 «Ахль ас-суфа» - перденің арты тұрғандары, кедей, баратын жерлері жоқ, тұратын үйлері жоқ Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабалары, оның үйінің жанында мешітте перде артында тұрғандарды айтқан. Солардың бірі Абу Хурайра. Онда тұрғандардың тоқсанының аты мәлім. 3 Изар – белге оралатан матаның бөлігі. 4 Аурат – егер ер адам жайлы сөз болса, онда көрінуге болмайтын жерлері – ол кіндік пен тізенің арасы, ал әйел адамның аураты – ол екі қолы (білезік тағатын жерден төмен) мен бетінен басқа жерлері. 1 Бұл дегеніміз, әлі де болса көп өмір сүремін, деп дәмеленбе, өйткені өлім кез-келген уақытта келе алады, сондықтан сауабты істерді істеуді не тәубеге келуді кейінге ысыра берме. 2 Бұл, сауабты істерді денің сау және тірі кезіңда жасап ал, деген сөз. 3 Бұл хадисті ан-Науауидің басқа кітаптарында былай түсіндіріледі, бұл дүниеден басыңды тарт дегені, ол Аллаһтың барлық тыйым салған нәрселерінен басыңды тарт дегені, сонда егер Аллаһтың барлық тыйым салған нәрселерінен басыңды тартсаң, сонда сені Аллаһ жақсы көреді, дейді. Ал адамдардағы бар нәрселерден басыңды тарт дегені, ол адамдардан еш нәрсе сұрама, сонда адамдар сені жақсы көретін болады, дейді. Ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 4 Бұл дегеніміз, Аллаһтың мейірімімен Айшаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жеп жүрген арпасына береке болып таусылмайды да, ал оған Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, енді арпа қанша уақытқа жетер екен деп, оны өлшеген уақытында таусылды. 1 Бұл жерде, Аллаһ оларға сыйларын беруін осы дүниеден бастаған, жағдайлары жақсарғандар жайлы айтылып жатыр. 1 Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Ахіреттің қамын ойлау, бәрінен де шұғыл іс, өйткені ол кез келген уақытта болып қалуы мүмкін, деп айтып жатыр. 2 Бұл жерде адам не затсыз күнін өткізе алмайтын нәрселер жайлы, не болмаса Ахіретте сұралмайтын нәрселер жайлы айтылып жатыр. 3 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 4 102 сүре, «Тәкәсүр» сүресі. 5 Яғни, өзінің артынан мәңгілік өмірге қалдырғаны. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Байлығын қалай тапқаны және қайда жаратқаны жайлы есеп берулері үшін. 3 Бұл дегені, оларды бөгеместен Тозаққа тастайды. 1 Ләбид – Исламға дейін өмір сүрген, артынан Ислам қабылдап ұзақ өмір сүрген ақынның аты. 2 Шарқы жоқ дегені – ол мәңгі емес дегені. 3 Бұл, сол аралықта Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдерінің үйлерінде от жағып ыстық тамақ жеген емес, дегені. 1 Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, кезінде ондай тақтайлардан (столдардан) тамақты әйгілі адамдар жейтін, өйткені олар тамақ үстінде еңкейуді өздерінің беделдеріне сәйкес келмейді, деп санайтын. 2 Ақ бидайдың ұны. 1 Яғни, амандасып болып. 2 Жарма дегеніміз, ол қақпа орнатылатын бұғана - аударушыдан. 1 Шапан секілді киімнің түрі. 2 Яғни, көрсету үшін. 3 Яғни, өмір сүруге жетерлік қана, аз ғана қорек бер, дегені. 4 Бұл жерде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мен оның сахабалары жайлы айтылып тұр. 5 Абу Хурайра («мысықтың әкесі») – осы хадисті жеткізуші Абд ар-Рахман бин Сахрдың лақаб аты. Оны бұлай атауларының себебі, ол әрдайым киімінің жеңінде мысықты алып жүреді екен. Ал бұл хадисте Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын «Абу Хирр» («еркек мысықтың әкесі»), деп атап жатыр. 1 Ол кезде перденің артында 50 -70 шақты адам тұратын. 2 Сүттің, Аллаһтың мейірімімен бір ыдыстан соншама адамға жеткені үшін. 1 Көлем өлшемі, 1 саъ = 4,2 литр. 2 Аллаһтың елшісінің әйелдерінің үйі. 3 «Ахль ас-суфа» - перденің артында тұрғандар, кедей баратын жерлері жоқ, тұратын үйлері жоқ Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабалары, оның үйінің жанында мешітте перде артында тұрғандарды айтқан. Солардың бірі Абу Хурайра. Онда тұрғандардың тоқсанының аты мәлім. 4 Изар – белге оралатын матаның бөлігі. 5 Ол кезде Саъад ауырып жатқан болатын. 1 Бұл жерде дөкейлері деп жатқаны, тамақты көп жеп семіз болатындар жайлы, не болмаса байлыққа құмар адамдар жайлы айтылып жатыр. 2 Яғни, жанұяңа беруден баста. 3 Яғни, адамдарға мұқтаж болмай күн көрісіне жеткілікті болып. 1 Кашалот. 2 Оның былай істегені, артынан оның көлемін басқаларға айтып түсіндіру үшін. 3 Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, барлық істе ортаны қалайтын. Егер көйлегінің жеңі тым ұзын болса іске кедергі жасар, ал тым қысқа болса суық күндері суықтан сақтамас, күн ыстықта ыстқтан қорғамас еді. 4 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Яғни, адам көп келіп, тамақ жетпей ұят болып жүрмесін, дегені. 2 Яғни, күйеуіне, сен бізде тамақтың көп еместігін ескертпедің, деп айыптағаны. 3 Яғни, қамырды 4 Яғни, ішінен еш нәрсе алмаған секілді, етті пісіріп жатқан дыбыс тоқтамады. 5 Умм Сулаим Абу Талханың әйелі әрі осы хадисті жеткізуші Анастың шешесі болып табылады, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын. 1 Абу Тальха Анастың туған әкесі емес, ол оны былай атауының себебі, оны құрметтегені. 2 Яғни, өздерін Аллаһ жолындағы соғысқа арнап басқа тамақ табатын істермен айнылса алмаған мұсылмандар. 1 Яғни, адамдарға мұқтаж болмай күн көрісіне жеткілікті болып. 2 Яғни, сұраушы қолдан (не алушы қолдан) беруші қол жақсы. 3 Яғни, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өлімінен кейін. 4 Абу Мусаның туыстары не болмаса руластары жайлы айтылса керек. 5 «Зат ар-рик», сөзі арабшадан жамау, деп аударылады. Дегенмен бұл жорық бұлай аталуының басқа себептері бар екендігі хабарланады. 1 Беруші қол алушы қолдан қайырлы. 1 Ат үстінде отырып түсіріп алғандары жайлы. 2 Бұл дегеніміз, Ахіретте ондай адам Аллаһпен, бетін жоғалтып қорланған күйде кездеседі. 3 Яғни, адамдардан оған мұқтаж болмаса да бет алды сұрай берген, Ахіретте отпен азапталады, сондықтан ол азабын көбейтсе де, не азайтса да, не болмаса азаптан құтыламын десе де өз еркі, делініп жатыр. 4 Тырнаудан қалған із. 1 Яғни, сенің қалауыңсыз келмесе. 1 Яғни, Аллаһтың сауабынан үміт етіп жұмсағаныңның есесі қайтарылады, деген сөз. 2 Яғни, жанұяңа беруден баста. 1 Қажетінсіз адамдардан сұрау. 1 Яғни, мұқтаждарға артығыңды жасырып қалмай, көмегіңді аяма, егер сен артығыңды жасыратын болсаң, онда Аллаһ та сенің несібеңді жасырады, не азайтады. 2 Яғни, мұқтаждарға бергеннен берушінің кішігірім күнәләрі кешіріледі. 1 Яғни, үштен бірін бақтың мұқтажына жұсаймын. 1 Бұл жерде мынадай мағына болуы да мүмкін: «Оны (Аллаһты) жақсы көргеннен олар жарлыға, жетімге, тұтқынға береді.» 2 Яғни, аштық пен мұқтаждықтың ең ауыр шегіне жеттім, деп тұр. 1 Бұл адам кедей болатын, сондықтан біреуден көмек сұрамақшы болып жан-жағына қарап жатты. 2 Ол жасөспірім Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бөле інісі Абдуллаһ Ибн Аббас болатын, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол кезде оның жасы он үшке жетпейтін. 1 «Мәида» сүресі, 54 аят. 1 Бұл дегеніміз, әлі де болса көп өмір сүремін, деп дәмеленбе, өйткені өлім кез-келген уақытта келе алады, сондықтан сауабты істерді істеуді не тәубеге келуді кейінге ысыра берме. 2 Бұл, сауабты істерді денің сау және тірі кезіңда жасап ал, деген сөз. 1 Яғни, мұрасын кімде қалдыратындығы жайлы жазбай. 2 Яғни, бір нәрсеге үміттеніп жүргенінде 3 Соңғы сызығы, яғни өлім. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Яғни, бүкіл үрейлі қиыншылығымен, ажал жақын. 3 Мазар (мола) – адам жерлейтін жер. 4 Аль Баки не, Баки аль-Гаркад – Мединадағы мазардың аты. 1 «Мұсылман қорғаны» кітабында араб әріптерімен №165 дұғада келтірілген – аударушыдан.. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Олар бұл дүниеден ерте кетіп бұл дүниедегі еш нәрсе олардың сауабтарын кеміте алмады, дегені. 2 Яғни, байлықтың көп болғаны соншама, оны тек жердің астына ғана көміп ұрлықтан сақтауға болатын еді. 3 Қорық – тыйым салынған жер. 1 Сонымен ол әйел, үйленген қызың саған сүттес қарындас болады, деп тұр, ал Исламда ондай некеге рұқсат жоқ. 1 Исламда бал ашу, көріпкелдік - харам , сондықтан Абу Бакр оның сол жолмен тапқан асын харам санап құсып тастады. 2 Сырт көрінісімен жаман емес болып көрінгенімен, бірақта түбі жамандыққа әкелетін істер жайлы айтылып тұрса керек. 3 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 4 Яғни, адамдардан еш нәрсе сұрамайтын. 5 Яғни, адамдардан өзінің сауабты істерін жасырып адамдардан бөлектенетін, не болмаса өзін Аллаһқа құлшылық етуге толығымен арнаған адам жайлы айтылып тұр. 6 Яғни, адамдардан бөлектенген (оңашаланған) адам. 1 Бұл жерде Аллаһқа құлшылық ету жайлы айтылып тұр. 2 Бұл жерде бүлікшілік пен толқулар уақыты жайлы айтылып тұр, неге десеңіз Аль-Бухаридің «Аль Адаб аль Муфрад» кітабында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: «Адамдармен қатынаспай олардың жамандықтарына шыдамаған мүминнен, адамдармен қарым-қатынас ұстанып олардың жамандықтарына шыдаған мүмин жақсырақ.» 3 Яғни, аз ғана ақыға. 4 Яғни, соғыс алаңындағы жан түршігерлік айғай-шу. 5 Яғни, Аллаһ жолында соғысып шаһид болып Жәннәтқа кіру үшін. 1 Шет елдік деп, Абу Рифаъа, өзі жайлы айтып тұр. 1 Яғни, аз ғана ақыға. 2 Сол уақыттағы шіріген байлардың бірі. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Аң аулағанда атып алған жабайы есек жайлы айтылып жатыр. 2 Ихрамға оранған адам үшін аң аулаумен қатар, басқаның аулаған аңын да жеуге болмайтындығы осы жерден аңғарып тұрмыз. 3 Яғни, бір жағынан өтірік, өсек осы сияқтя т.б. ауызбен жасайтын күнәләр жайлы болса, екінші жағынан ойнас жасау сияқты жыныс мүшелерімен жасайтын күнә туралы айтылып жатыр. 1 Яғни, қылмыскерді жазалаған уақытта. 2 Бұл дегеніміз, адамдарға өзінің жұмсақ әрі жеңіл мінезімен жақын болған адамдар. 1 Бұл 625 жылы Ухуд тауының жанында мұсылмандардың Меккелік кәпірлерден жеңіліске ұшыраған соғысы. Бұл шайқаста жетпістен астам мұсылман қаза тауып солардың ішінде Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әкесімен бауырлас ағасы Хамза да, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, қаза табады, ал Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өзі жарақаттанады. 2 Яғни, кұрайыштардан. 3 Түсіндірмелерде қай ақаба күні айтылып жатқаны анық айтылмаған. Бұл жерде Меккенің жанындағы Ақаба жайлы емес, Тайыфтың жанындағы орын жайлы айтылса керек. Ол жерге Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдарды Исламға шақырып және қолдау іздеп барған болатын. 4 Тайф пен оның төңірегін мекендеген сакф руының көсемі. 5 Оның жауабы келіспеумен қоса келемеж ету болды. 6 Тайф пен Меккенің ортасында орналасқан тау. 1 Бұл жерде хайуандар жайлы айтылып тұр. 1 Яғни, кім оған болысады?, - деп. 1 Яғни, адалдыққа ант берген әміршілеріңе бағыныңдар. 1 Бұл хадис №192 хадистің бөлігі болып табылады. 2 Мешітте намаз оқығанды жақсы көретіндер. 1 Бұл жерде Аллаһтың Өзі шариғатты ұстануға жәрдем көрсететін әмірші жайлы айтылып тұр. 2 Бұл жерде әңгіме, өзінің балалары болып мұқтажды халде болса да, адамдардан сұрамайтын және адамдардан сұрамауға барлық әрекетін жасайтын, тек қана Аллаһқа үміттенетін адам жайлы болып тұр. 3 Яғни, әміршісіне бағынуға ант бермеген, көпқұдайшылдар қатарында өледі. 1 Тәпсірлерде бөлектенушілер деп, әміршелерінен және әскери амалдардан бөлектенушілер, не болмаса жамағатпен оқылатын намаздарға қатыспай түрлі жаңалықтар (бидғат) енгізушілерді келтіреді. 2 Яғни, саған тиесілі нәрсені бермей өзіне алса да. 3 Яғни, Шариғаттың үкіміне қарсы келетін істер. 4 Бұл мені құртады! 1 Пайғамбар, оған Аллаһтың игіліг мен сәлемі болсын, көктен аян түсуін күткен. 2 Бұл дегеніміз әміршілер өздеріне жүктелгенді орындамағанмен, олардың әміршілерінің тапсырғанын орындамау мойындарынан түспейді. 3 Яғни, әміршілер мұсылманға тиесіліні өздеріне иеленетін болады. 1 Яғни, Аллһтың көмегінен құр қаласың, ал Аллаһтың көмегінен құр қалған опат болады. 2 Бұнда әмірлікке керек қабылеттері бар адамдар жайлы айтылып жатыр. 1 Министр, ақылшы. 1 Әлгі ансар, бауырына: «Сен тым ұялшақсың», - деп айтып жатқан кезінде. 1 Хафсаның күеуі, Бадр соғысына қатысқан және Мединада жарақатынан қаза тапқан Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игіліг мен сәлемі болсын, сахабасы Хуайс бин Хузафа ас-Сахма болатын, оған Аллаһтың ризашылығы болсын. 2 Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдірінің бірі болғандықтан, мүминдердің анасы саналады. 1 Яғни, алдымен Жебірейілге Құранды Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оқитын, ал сосын Жебірейіл оқитын. 2 Яғни, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірінші Жәннәтқа кіретіндігі жайлы айтып жатыр. 1 Бұлай істейтін себебі, не үй иелері бөгде адамдардың кіргенін білсін, не болмаса үйдегілердің бәрі сәлемді естісін деген ниетпен жасалса керек. 1 Яғни, менің өлімімнен кейін. 2 Яғни, адамдарға жасаған дағуат адамдарды жалықтырып алмас үшін тым ұзартып жібермеу және түсінбей қалмаулары үшін тым қысқртып жібермеу жайлы. 1 Яғни, жаман ырым көздеген ісінен, мақсатынан қайтармау керек. 1 Бұл дегеніміз, ондай адам жамағатта намаз оқып жатқан адамның сауабындай сауаб алады, деген сөз. 1 Бұл дегені бір тәулік ішінде қонаққа ерекше көңіл бөліп, оған сый ретінде жақсы тамақтар беру, ал тәулік өтісімен қонаққа үй ішінде қандай тамақ желінсе сондай тамақ беруге болады. 2 Яғни, бұдан кейін қонақжайлық көрсетесің бе, не болмаса көрсетпейсің бе өз еркіңде. 1 Яғни, Арис құдығы. 1 Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Абу Бакр және Омар, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, Айшаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бөлмесінде жерленген, ал Осман, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мешітінің жанында орналасқан аль-Бақи мазарында жерленген. 1 Хадистің жалғасында былай делінеді, Омар Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдар осымен ғана шектеліп, игілікті істерді жасауды тоқтатып қоймасы үшін, адамдарға бұл жайлы айтпауға кеңес берді де, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оның ойымен келісті. 2 Амр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Исламның алғашқы уақытының ірі әскери қолбасшысы саналады. Ол Меккені алардың алдында Ислам қабылдап, артынан көптеген шайқастарға қатысқан. Ол Сирияны жаулап алған шайқасқа қатысқан, Мысырды жаулап алушылардан болған және артынан Кайр салынған Фустат атты мекенді құрған. 3 Басқаша айтқанда, қабырда сұрақ қоятын періштелер. Сонымен, бұл хадисте мәйіт, өзін шығарып салушылардың сөздерін есітетіндігі жөніндегі көп нұсқаулардың бірі айтылып жатыр. 1 Олардың естерінен шығып кеткен жайлар жайлы және көңілдеріне ала бермейті жайлары жайлы айта бастады, дегені. 2 Өлім періштесі келіп, мен бұл дүниеден кетемін, дегені. 3 Бұл хадис №346 хадистің бөлігі болып табылады. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Яғни, жол бойы орындалатын діни амалдарыңды. 3«Мұсылман қорғаны» кітабінің №212 дұғасында араб әріптерімен келтірілген – аударушыдан. 1 Осы жерде өз қажетін айтады. 2Арабша әріптермен «Мұсылман қорғаны» кітабінің № 74 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Мединадан шамамен алты миль ара қашықтықта орналасқан елді мекен. 2 Бұл да Мединадан шамамен алты миль ара қашықтықта орналасқан елді мекен. 1 Мысалыға түкіріп, сіңбргенде. 2 Әңгіме Зайнаб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жайлы болып жатыр. 3 Шайтанға тас ату рәсімі. 4 Яғни, қыра баста, деді. 1 «Мұсылман қорғаны» кітабінің №178 дұғасында араб әріптерімен келтірілген – аударушыдан. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 «Мұсылман қорғаны» кітабінің №181 дұғасында араб әріптерімен келтірілген – аударушыдан. 3 «Мұсылман қорғаны» кітабінің №180 дұғасында араб әріптерімен келтірілген– аударушыдан. 1 Егер әңгіме үйлену тойына шақыру жайлы болса, онда оған бару парыз, ал қалған жағдайларда барған өз қалауыңда, дегенмен барған жақсырақ. 1 Омар бин Абу Салам, Умм Саламның, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, бірінші күйеуінен баласы болатын, артынан ол Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, күйеуге шықты. 1 «Аль-Ғарра» – ақ, жылтырақ. 1 Балаларына, әйеліне, қызметшілеріне. 1 Яғни: «Отқа қақталып пісірілген ет, нан жегеннен дәрет бұзылады ма?», - деп сұрап жатыр. 2 Яғни, тамақтың алдындағы дәретімізді жеген тамағымыз бұзбайтын да, намазды дәрет алмастан оқитынбыз. 1 Яғни, «Әльхамду ли-Ллаһи!», деңдер. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған,- аударушыдан. 3 Ол жасөспірім Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бөле інісі Абдуллаһ Ибн Аббас болатын, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, ол кезде оның жасы он үшке жетпейтін. 4 Шанаш – аузы бар қоржын секілді су құятын ыдыс. Қарыннан, иленген теріден жасалатын су құятын ыдыс болса керек – аударушыдан 1Көптеген Ислам ғалымдары, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлем болсын, харам емес, бірақ ләжі болса істеуге болмайтын нәрселерге тыйым салып, бірақта адамдар бұл істі харам екен деп ойлап қалмасы үшін өзі жасаған делінеді. Дегенмен кей ғалымдар Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сүннетінен, өзінің істеген амалдарының күші жоғарырақ деген, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан.. 2 Яғни, ыдысты аузыңана алып дем ал. 1 Яғни, суды тұрып ішкенін көрдім. 1 Суат – су жиналатын жер - аударушыдан. 2 Дибадж – негізі жібектен құралған қымбат мата. Жібек киім мен дибадждан жасалған киімге тыйым тек қана ер кісілерге қастысты. 1 Яғни, имансыздар. 1 Яғни, адамдар Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, арналған судан алу үшін Билялға қарай жүгірді. 2 Бұл таяқты Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ашық жарде намаз оқығанда кедергі (сутра) ретінде қолданатын. 1 Шыт мата – таза мақтадан тоқылған мата. 2 Арабша мирт – қабырғалары тең төрт бұрышты шапан мен жай жамылғының арасындағы мата. 3 Ұзын көйлек секілді киім. 4 Киімінің жеңдері қолын шығыруға тар болғандықтан. 5 «Хуффайн» – теріден жасалған, не жүннен тоқылған мәсі секілді қызыл асықтарын жауып тұратын аяқ киім. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған,- аударушыдан. 2 Бұл жерде изардың өзі емес, сол изар түскен, аяқтың қызыл асықтан төменгі жерлері Отта болады, делініп жатыр. 1 Жахилия кезінде өлген адамдарға осылай сәлем беретін болған. 2 Яғни, Ислам дінін қабылдағаннан кейін. 1 Яғни, намазын қабыл алдмайды - аударушыдан. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, белгілі сахабаларының бірі 4 Яғни, білімге құрмет ретінде тізерлеуі. 5 Яғни, Аллаһ жолындағы соғысқа жылқыларды дайындаушылар. 1 Діндегі бауырлары жайлы айтылып тұр, және айтылған сөздерден олардың жорықтан не болмас тағы басқа бір жерден оралып келе жатқаны байқалады. 2 Яғни, адамдардың арасында әдемі көрінулері үшін. Ол кезде беттегі қал адамның көркі саналатын. 3 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Яғни, егер оған Аллаһ игілік көрсетіп, жақсы киім киуге мүмкіншілік берген болса, онда оның жақсы киім киіп, Аллаһтың көрсеткен игілігін пайдаланғанын Аллаһ жақсы көреді деген сөз, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 1 Араб әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №6 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Араб әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №111 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Бұл жердегі жеңіл намаз дегені, ол қосымша сүрелердің қысқасы оқылғандығы айтылып жатыр. 3 Араб әріптерімен әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №105 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 4 Араб әріптерімен әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №1 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Жүресінен отыру, деп тізелерді бүгіп жамбасын жерге тигізбей (аяққа) отыруды айтады – аударушыдан. 2 Яһудилер секілді. 1 Яғни, сахабалар дәрежелеріне қарамай бос орынға отыратын. 2 Бұл жарде қосымша, мешітке кірген адамның орындайтын мешітке сәлем намазы жайлы айтылып жатыр. 1 Бұл жерде адамдар жиналған жерге келіп, ай-жайға қарамай (именбестен), адамдардың бастарынан аттап, оларға түрлі мазасыздықтар көрсетіп, бірден ортаға не төрдегі құрметті орынға ұмтылған адамдар жайлы айтылып жатыр. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Бұл жерде, адамдардың көп шулап кім не айтқаны түсініксіз болып, бос сөздер сөйленген, жиналыс жайлы айтылып жатыр. 4 Арабша және араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №196 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 5 Яғни, бос сөздер сияқты т.б. күнәләрдің өтемі, яғни сол дұғаны айтқан адамға күнәләр кешіріледі. 1 Яғни, ерте ме кешпе бос өткізген уақыттары үшін өкінеді. 1 Яғни, ондай адам, Пайғамбарды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, о дүниеде көреді. 2 «Аъузу биллаһи минаш-шайтанир-ражим» /Аллаһқа шайтаның азғыруынан сыйынамын/, - деп айту. 3 Түкірсін дегені, ол сілекейсіз сүпілеу. 1 Түшкірген адам: «Әльхамду ли-Ллаһи», - деген мұсылманға: «Йархамука-Лаһ» (Аллаһ саған меірімін төксін!), - деп айту. 2 Яғни, әр-бір жолығып-қоштасқан сайын сәлемдесіп «Ас-саляму алейкум», деп айту. 3 Бұл жерде, мысалыға біреу: «Аллаһтың атымен ант етемін, пәленше мынаны орындау керек», - десе, онда бұны естіген адам, ол антты орындағаннан игілік болатын болса, антты орындауға көметесуі керек. 4 Ат-Туфайлдің семіз қарны болатын. 1 Ислам ғалымдары, адам жалғыз болса да көпшілікке сәлем бергендей сәлемдесудің себебі оның жанындаға көзге көрінбейтін періштелерді қоса сәлемдсу дейді, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 2 «Сендерге сәлем және Аллаһтың рахымы мен берекесі болсын», - деген сөзге үш түрлі игілік тілеу бар, ал игілік тілеудің өзі игілікті іс болып табылады, ал әр бір игілікті іс үшін Аллаһ Тағала он есе сауб беретінін уәде етті, Сонымен, сәлем беруші не айтады соған байланысты оған он, жиырма, отыз сауап жазылады. 3 Бұлай істелінетін себебі, үй йелері бөтен адамның кіргенін білулері үшін, не болмаса сәлемді бәрінің естулері үшін. 1 Жахилия кезінде өлген адамдарға осылай сәлем беретін болған. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Яғни христиандар мен яһудилер (иудейлер). 2 Яғни, егер олар сендерге: «Сәлем сендерге», - дейтін болса солай айтыңдар. Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұлай әмір беруінің себебі, олар «Сендерге сәлем» дегеннің орнына соған ұқсайтын, бірақ мағынасы жағынан игілік емес қарғыс не бір зұлымдық айтуы мүмкін, сондықтан оларға саған да соны тілеймін, деп жауап беру керек. Дегенмен кейбір Ислам ғалымдарының айтуы бойынша, оларға сәлемнің толығымен қайтарылмау себебі, мұсылман емес адам үшін Аллаһтан игілік сұрауға болмайды, ал толық сәлемнің жауабының мағынасы: «Саған да сәлем және Аллаһтың рахымы мен берекесі болсын», - деген Аллаһтан ол адам үшін игілік сұрау – ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан.. 1 Абу Зардың Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, артынан жүргені, онымен бір нәрсе болып қалады ма, деп қорыққаны, ал оның ай сәулесінен жасырынғаны Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жалғыз қалғысы келгенін білгендіктен. 1 Араб әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №188 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Яғни, “Иярхамука-Ллаһу!” /Саған Аллаһ рахым етсін/, - деп айту. 1 Бұл хадисте яһудилердің Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, тоғыз белгі, ал дұрысырақ айтсақ Мұса пайғамбардың, оған сәлем болсын, Перғауынға өзінің пайғамбарлығының дәлелі ретінде көрсеткен кереметі жайлы болып жатыр және де олар яһидилерге де, мұсылмандарға да қатысы бар тоғыз белгі жайлы сұрап, өздеріне ғана қатысы бар сенбіге байланысты белгі жайлы сұрамады, бірақта Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, олардың сұрағанына жауап берумен қоса сұрамай жасырып қалғандарына да жауап береді, сонда олар оның пайғамбар екендігін мойындайды. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Түшкірген адам: «Әльхамду ли-Лаһи», - деген мұсылманға: «Йархамука-Лаһ» (Аллаһ саған меірімін төксін!), - деп айту. 4 Яғни, әр-бір жолығып-қоштасқан сайын сәлемдесіп «Ас-саляму алейкум», деп айту. 5 Бұл жерде, мысалыға біреу: «Аллаһтың атымен ант етемін, пәленше мынаны орындау керек», - десе, онда бұны естіген адам, антты орындауға көметесуі керек, әрине ол антты орындағаннан игілік болатын болса. 1 Яғни, Менен сауап алар едің. 2 Бұл жерде не тұтқынға түскен адам жайлы, не қарызын өтей алмай жүрген адам жайлы болып тұр. 1 Араб әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №147 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Бұл жерде, кеселдің Аллаһ тарапынан сынақ екендігі және кім сол сынаққа шыдаса, Онда Аллаһтың еркімен ол сынақ адамды күнәләрінан тазартып, екі дүниеде де ол адамның дәрежесі көтерілетіндігі айтылып жатыр. 3 Араб әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №147 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Алидің лақаб аты, яғни Хасанның әкесі, деген сөз. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 0 Құлағанда киімдері ашылып қалмас үшін. 2 Бұл хадистің жалғасы мынадай: “Осыдан кейін Омар: “Иә Аллаһтың елшісі, ол әйел ойнас жасаса да сен оның жаназасын шығардың ба!?”, - деп сұрады. Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оған: “Егер оның тәубесін Медина жұртының жетпісінің арасында бөлсе, ол тәубе солардың бәріне жетер еді! Сен сол әйелдің, өзін Аллаһ Тағалаға құрбан қылғаннан артық бір нәрсе істей алады деп ойлайсың ба?!”, - деп жауап берді”. Хадистің толығымен берілмеген себебі, оның бұл тарауға қатысы болмағандығынан. Ал хадис толығымен осы кітабтың “Тәубе жайлы” тарауында беріледі, №22 хадис – аударушыдан. 1 Бұл әңгіме Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өлімінің алдында болған. Біздің білетінімз, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өлер алдында қатты басы ауырған, бұл жерде ол өзінің басының қатты ауырып: «Мен айтар едем: «Иә басым!», - деп өзінің басының қатты ауырғанын айтып жатыр, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 1 Умм Салама күйеуі Абу Салам қайтыс болғаннан кейін Аллаһтың елшісіне, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, тұрмысқа шыққан. 1 Зайнаб, оған Аллаһтың ризашылығы болсын. 2 Яғни, Зайнабтың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, баласы. 3 Саъд бин Убада, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, ансарлардың екі руының бірі, хазрадждықтардың көсемі болған. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Яғни, аъузу би-Ллаһи минаш-шайтонир-ражим, деп. 2 «Аллаһумма-ғфирлә-һу, уа-рахам-һу, уә-ъфаһи, уә ъафуъан-һу уә-акрим нузулә-һу, уә уәссиъ мадхаләһу, уәғсиль-һу», деп мәйіт ер кісі болған жағдайда айтылады, ал егер мәйіт әйел баласы болса онда, «Аллаһумма-ғфирлә-һа, уа-рахам-һа, уә-ъфаһи, уә ъафуъан-һә уә-акрим нузулә-һә, уә уәссиъ мадхаләһә, уәғсиль-һә», делінеді. 149 1 Араб әрітптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №156 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Мәйіттің орнында болғым келіп кетті дегені, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, дұғаларын Аллаһ қабыл ететін болған соң, мәйіттің орнында болып мен үшін Аллаһтан сұраса, деп армандағаны. 3 Араб әрітптерімен осы дұғаға өте ұқсас (бір-екі сөзінің орны ауысқан) дұға «Мұсылман қорғаны» кітабінің №156 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 4 №935 хадис 5 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Бұдан айтылған сөздің мағынасы өзгермейді. 1 Бұнда не өлген адамның жаны оған дайындалған жерге кіре алмай тұрады, не болмаса оның шешімі оның қарызын біреу өтемейінше шегеріліп отырады, деген сөз. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Жерлейтін жердің аты. 4 Яғни, пешенемізге жазылып қойған болса онда несіне игілікті істер істеп әуре боламыз, деп жатыр. 1 Басқаша айтқанда, қабірде сұрақ қоятын періштелер. Сонымен, бұл хадисте мәйіт, өзін шығарып салушылардың сөздерін есітетіндігі жөніндегі көп нұсқаулардың бірі айтылып жатыр. 2 №711 хадис 3 Яғни, тірі болғанда. 1 Бұл өлген адамның өзінен кейін таратсын деп қалдырған мұрасы, не болмаса дүниесін игі істерге мұралыққа қалдырғаны. 2 Бұл жерде өлген адамның жазған немесе мұраға қалдырған ктабі, ұстаз ретінде берген ілімі. 3 Бұл жерде, әрине егер адамдар сондай сөздер айтса Аллаһ ол адамды Жәннәтқа не болмаса Тозаққа кіргізуге Өзіне міндет етеді дегені емес, өйткені Оны ешкім еш нәрсеге мәжбүрлей алмайды. Басқаша айтқанда бәрі әрқашан Аллаһ Тағаланың қалауында, ал Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, болса тек қана Аллаһ өзінің уәдесін орындап игілікке сауаб беріп ал залымды жазалайтындығын ғана айтқысы келген. 1 Амр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын. 2 Бұл келтірілген ұқсатудың мағансы мынада, шайтан өзі бөлектенгенді жақсы көреді де, басқаларды да соған талпындырады. 3 Яғни, егер олар жеңіліске ұшыраса, онда оның себебі сандарының кемдігі емес, себеп басқада. 1 Ат-Табарани және басқа мухаддистердің риуаят еткен хадистердің бірінде Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: «Сендерге жолға түнде шығу керек, өйткені Аллаһтың, жолаушы үшін жерді парақ қағаз секілді бүктейтін, періштелері бар». Басқаша айтқанда түнде баратын жерге жету оңай. 1 Арабша әріптермен «Мұсылман қорғаны» кітабінің № 207 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Арабша әріптермен «Мұсылман қорғаны» кітабінің № 206 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Арабша әріптермен «Мұсылман қорғаны» кітабінің № 216 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Жындар жайлы айтылып тұр. 3 Яғни, Ібліс пен шайтандардан. 4 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 № 977 хадис. 2 Яғни «махрам» – шариғат бойынша некелесе алмайтын туысқан. 1 Тәпсірлерде бұл туралы, Құранға жақсы және жаман амалдарға берілген бейне секілді бейне беріліп, одан кейін олар Таразыға салынып өлшенеді, делінеді. 2 Сөзбе сөз, «Олар үшін тартысып» 3 Яғни, оларды оқып және онда айтылғандармен амал жасайтындарға шапағат етеді. 1 Яғни, Аллаһ, Құран оқудың шеберлері, толығымен бой ұсынушы және адамдардың амалдарын жазатын періштелердің дәрежесіне дейін көтеріледі, өйткені олар істерімен адамдарға көп пайдасын тигізіп, періштелер секілді адамдарға Аллаһтың Кітабін жеткізеді. 2 Бірі Құран оқыған үшін болса, ал екіншісі қиналғаны үшін. 3 Колоквинт - өсімдіктің бір түрі. 4 Яғни, Құранды ұстанып онда айтылғандарды орындағандарды жоғарылатады да, ал онда айтылғанға бағынбағандарды, не оған Иман келтірмегендерді төмендетеді. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Бұл жерде Жәннәттің дәрежелеріне көтеріл, деген мағынаны білдіреді. Ал Жәннәт дәрежелерінің саны Құран аяттарының санына сәйкес алты мыңнан астам болады, ал Жәннәт дәрежелерінің ара қашықтығы жер мен көктей. 3 Раттиль – Құранды барлық ережесіне сәйкес оқы, деген мағынаны білдіреді. 4 Яғни, ұмытылады. 1 Осылай Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оның даусын айтады. 2 Яғни, егер сол уақытта мені көрсең қуанар едің, деп жатыр. 3 «Тин» сүресі. 4 «Ниса» сүресі, 41 аят. 1 Яғни, «Ықлас» сүресі, толығымен. 2 «Ықлас» сүресі. 3 «Фалақ» және «Нас» сүрелері. 1 «Фалақ» және «Нас» сүрелері. 2 Яғни, бұл сүрені оқыған адам үшін. 3 «Мүлк» сүресі. 4 Яғни, сол түнде барлық жамандықтан қорғануға, не болмаса түнгі намаздар үшін. 5 Яғни, үйлеріңді намаз оқылмайтын, қабірге айналдырмаңдар. 6 Аятуль-Курси – «Бақара» сүресінің 255 аяты. 1 Яғни, Аллаһ Тағала көктегі періштелерге олардың ісімен мақтанып, ондай адамдарға мадақ айтып, олардың амалдарын қабыл етеді. 2 Яғни, дәрет алған маңдайларында жұлдыз жарқырап, ал қолдары мен аяқұтары жылтырайды. 1 «Халиль» – осылай Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Пайғамбарды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, атаған. 2 Яғни, кішігірім күнәләрі кешіріледі. 1 Мысалыға, күннің не судың салқындығы. 2 Рибат – шекарада орнығу. Яғни, нәпсімен күрес. 3 Арабша әріптермен «Мұсылман қорғаны» кітабінің № 13 және 14 дұғаларда келтірілген – аударушыдан.. 1 Бұл сөздерге тәпсіршілер түрлі түсінік береді. Олардың бірі Ахіретте адамдар өздерінің терлеріне батып тұрған кезде азаншылар өздерінің ұзын мойындарымен батпай тұрады десе, енді бірі арабтар ол кездерде өздерінің көсемдерін ұзын мойынды, деп атайтын, сондықтан Ахіретте азаншылар адамдардың көсемі болады, дейді, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана. 1 Арабша әріптермен «Мұсылман қорғаны» кітабінің № 25 дұғасында келтіріңлген – аударушыдан. 2 Арабша әріптермен «Мұсылман қорғаны» кітабінің № 23 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 «Һуд» сүресі, 114 аят, 2 Бұл жарде таң және екінді намаздары жайлы айтылып жатыр. Ислам дінінің бастапқы кезінде мұсылмандарға екі намаз ғана парыз болатын. Бұл жерде Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сол кезде, яғни намаздың бес уақыты парыздалмаған кезінде өлген мұсылмандардың істеген істерінің бекерге қалмай Жәннәтқа кіргенін айтып жатыр. Не болмаса бұл сөздерді, осы екі уақытта оқылған намаздардың ерекше маңыздылығын меңзеп тұр, деп түсінуге де болады. Олай болса бұл хадистің аудармасы былай болу керек: «Салқын уақытта намаз оқыған Жәннәтқа кіреді» 1 Бұл жерде осы хадистің Муслим келтірген нұсқасында, жамағатпен оқылған таң намазы делінеді. 2 №232 хадисте былай делінеді: «…және Аллаһ Өзінің қорғаны үшін сендерден еш нәрсе талап етпейді. Егер Ол Өзінің қорғаны үшін бір нәрсе талап ететін болса, Ол жібереді де, одан кейін оны тозақтың отына етбетімен тастайды» Бұл жердегі айтылған сөздердің мағынасы мынадай, егер Аллаһ Өзінің адамға парыз еткен амалдары үшін қатаңдықпен қарайтын болса, онда адам жазаланар еді, өйткені бәрін толығымен дұрыс істейтін адам табылмас еді. 1 Дәрет алып. 1 Яғни, ол адамдарды Нұр жан-жақты қоршап тұрады. 2 Мысалыға, күннің не судың салқындығы. 3 Рибат – шегарада орнығу. Яғни, нәпсімен күрес. 4 «Тәубе» сүресі, 18 аят. 5 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 6 Яғни, егер адам мешітте намаз оқып болған соң келесі намазды күтіп отырса, сонда оның сол күткен уақытының бәрі намаз оқыған есебінде болады. 1 Яғни, қайсысы ұйықтамай намазды Пайғамбармен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оқуды күткен аралықтың бәрі намаз оқып жатқан есебінде болды. 1 Ибн Мақтум, соқыр болған дейді, ол бұл сөздерімен Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, түнгі уақыттарда қасқырлар мен түлкілердің қалаға кіретіндігін айтып, үйінде намаз оқуына рұқсат беруін сұрап жатыр. 2 Яғни, жамағатпен намаз оқылатын жер. 1 Муъаз бин Жабал, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Иеменге Исламды тарату үшін және қади (қазы, төреші) ретінде 631, не 632 жылдардың бірінде жіберліген болатын. 1 Періштелерге айтылып жатыр. 2 Сүннәт және нәфіл намаздары. 1 Бұл жерде ерлер мен еркектердің бірге оқыған намаздары жайлы сөз болып жатыр, әрине бірігіп оқылған намазда әйелдер үшін саптың соңғысының жақсы болатын себебі, олардың ерлерден неғұрлым алыста болатындығы, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана. 2 Яғни, игілікке ұмтылмай енжерлық танытса. 3 Яғни, Аллаһ Өзінің мейірімінен алыстатқанша. 4 Өз қолымен намазға сапты түзейтін. 5 Яғни, менің артымнан жастары үлкен, ақылы кіргендер, ал одан кейін олардан жасырақтарың тұрыңдар, дегені. 1 Басқаша айтқанда, олар алдыға емес артқа қарайтын болады, не болмаса жүздерің малдың жүзіне ұқсас болады, не болмаса Аллаһ сендерді міндетті түрде жанжалдарға алып келеді, деп түсінуге болады. 2 Бұл дегені, егер біреу ол не артта қалып қойып, оны біреу қолымен итеріп түзегісі келсе, оған бағыну керек. 3 Яғни, бос орынды толтырса. 4 Яғни, Аллаһ Өзінің мейірімінен алыстатады. 5 Яғни, саптардың арасы үш білекке тең болсын. 6 Яғни, сендерден ешкім не алдыға на артқа шығып кетпесін. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Яғни, имамның артынан тұрғанда, ол саптың орта тұсында болуы керек. 3 Бұл жерде парыз намаздарына дейін және одан кейін оқылатын сүннет намаздары жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, азан мен қаматтың арасында. 1 Яғни, намаз уақытында Құран оқуды қысқарту (қысқа сүрелерді оқу). 2 Яғни, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өз еркімен оқитын түнгі намаздарында әр-бір екі ракаттан соң екі иығына сәлем беретін, ал осы намаздардың соңында бір ракаттан тұратын намаз оқып (түнгі намазын) аяқтайтын. Әдетте бұндай намаз он бір ракаттан тұратын. 1 «Бақара» сүресі, 136 аят. 2 «Аль-Имран» сүресі , 52 аят. 3 «Аль-Имран» сүресі , 64 аят. 4 «Кәфирун» сүресі. 5 «Ыхлас» сүресі. 6 «Кәфирун» сүресі. 7 «Ыхлас» сүресі. 1 Айшаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, үйі, ал дұрысырақ айтсақ бөлмесі, мешітпен жалғасатын. 1 Хадис № 1098. 2 Хадис № 1115. 3 Бұл жарде екі ракат намаз жайлы айтылып жатыр. 4 Бұл жерде олардың Аллыһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мешітіндегі тіреулердің жанынан қосымша намаз оқу үшін, орындарды алуға асыққандығы жайлы айтылып жатыр. 5 Хадис № 1098. 1 Яғни, азан мен қаматтың арасында. 2 Хадис № 1099 3 Хадис № 1098. 1 Яғни, Айша, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, оны мен қибланың арасында болған кезде. 2 Яғни, намазға куә болатын періштелер қатысады. 3 Ад-Духа намазы күн найза бойы көтерілгеннен, түске дейін оқуға болады. Оның ракат саны екіден сегіз бас аралығында. 4 Досым деп жатқан адамы – Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. 1 Яғни, әр күні әр түрлі болатын, тек Аллаһ қана білетін, деген сөз. 2 Яғни, күн көзінің ыстығанынан жер қызып боталардың жер басып тұруы қйындай бастаған уақыт. 1 Мединадаға Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мешітінің едені ашық жер болып онда ұсақ тастар кездесетін, имамның айтып жатқан құтпасын мұқият тыңдаудың орнына сол тастарды ермек етіп отырған адамдар жайлы айтылып жатыр. 2 Басқаша айтқанда, оларды, апатқа әкелетін істерді елемей жасай беретін адамдардың қатарына қосады, деген сөз. Ал бұл жөнінде тәпсірлерде, Аллаһ олардың жүректеріне имансыздық енгізеді, деп айтылады. 3 Ал бұны орындамағанның күнәсі жайында ғалымдардың көз қарасы әр түрлі. 1 Яғни, ерлі зайыптылар қосылғаннан кейін. 2 Яғни, сондай сауап табады. 3 Яғни, құтпа басталғаннан кейін келген адамдар періштелердің жұмаға келген адамдарды жазып жатқан тізіміне ілінбейді, өйткені періштелер мешітке кіріп имамды тыңдауға кіріседі. 1 Яғни, салауат айтыңдар. 2 Меккенің жанындағы мекеннің аты. 3 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Әрине бұл жерде әңгіме Рамадан айындағы парыз ораза жайлы болып тұрған жоқ. 1 Басқаша айтқанда, адам күндіз оқыса да, түнде оқығанның сауабындай сауаб табады. 1 Яғни, Жәннәтқа кіреді. 1 Абу Бакр, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, зекет төлеуден бас тартқан руларға қарсы соғыс ашқан. 1 Бұл жарде сауылған сүтті, суға келушілер мен өтіп бара жатқандарға тарату жайлы айтылып жатыр. 2 Яғни, күнә ауыртпалығы. 3 Яғни, кедейліктен қорған, ол дегеніміз сол жылқылар арқылы қаражат табу. 4 Бұл жарде, жылқылар арқылы тапқан пайдасынан зекетін төлеп және жылқыларға олардың күші жетпейтін істерді істетпей оларға қамқорлығын көрсеткендер жайлы айтылып жатыр. 1 «Зілзала» сүресі, 7-8 аяттар. 1 Бұл хадистің тағы бір нұсқасында, Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Бұл неғылған екі зат?», - деп сұрағанда, ол: «Екі жылқы, не екі бұзау, не екі түйе», - деп жауап бергені келтіріледі. Бұл жерде екі игіліті іс жайлы да айтылуы мүмкін, мысалыға, екі намаз, екі күн ұсталған ораза сияқты істер. 1 Жаңа туған ай. 2 Яғни, Құранды қайталап, арасында қате болмас үшін тексеретін. 3 Бұл жерде Аллаһтың адамдарға игілікпен жіберетін желі жайлы айтылып тұр. Яғни, Рамадан кезінде Пайғмбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, игі істерді істеуге асығатын. 1 Басқаша айтқанда әр айдың он бесінші күні. 2 Яғни, туған айды көріп. 3 Бұл жерде егер адам ораза ұстайын деп жатқан күні отызыншы шағбан ба, әлде Рамаданның бірінші күні ме, толық білмей күмән тудыратын күні жайлы айтылып тұр, ал Абуль-Қасим – ол Пайғамбарымыздың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, лақап аттырының бірі, яғни Қасымның әкесі деген сөз. Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Хадиша анамыздан, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Қасым деген баласы болған, бірақ ол кішкентай кезінде қайтыс болған. 1 Осыған ұқсас дұға араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №175 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Яғни, ауыз бекіту мен азанның арасында. 3 Биләл, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, алдымен азан айтып сосын таңның арайланғанын күтетін, сосын азан айтқан жерінен түсіп таңның арайланғанын соқыр Ибн Умм Мактумға, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, азанның уақытының кіргенін хабарлайтын, сосын ол жоғары көтеріліп азан айтып мұсылмандарды намазға шақыратын. 1 Яғни, яхудилер мен христиандардың. Бұл дегеніміз ауыз бекітердің алдындағы тамақ, ол Аллаһ Тағаланың мұсылмандарға көрсеткен рахымы болып табылады. 2 Ол кездегі «савик» атты, быламыққа ұқсас дайындау үшін су қосып дайындай қоятын ас. 1 Яғни, ораза кезінде су жұтып қоймас үшін. 2 Бұл жерде шағбан айын толығымен ораза ұстап өткізетіндігі, не болмаса кішкене бөлігінен басқасының бәрін оразамен өткізетіндігі айтылып тұр. Ал бұл айда бұлай ораза ұстайтын себебі жайлы Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, өзі былай деп айтқан: «Расында, бұл ай - амалдар тапсырылатын ай (яғни періштелер Аллаһқа, Оның құлдарының амалдарын тасырады), сондықтан мен амалдарымды тапсырғанда ораза болуды қалаймын». 1 Яғни, бұл адам үзбей жыл бойына ораза ұстаған. 2 Яғни, Рамадан айында. 3 Яғни, қасиетті айларда қатарынан үш күн ораза ұста да, сосын үш күн ораза ұстама, сосын тағы да үш күн ораза ұста да сосын т.т. солай істей бер, дегені. 4 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан., 5 Яғни, Аллаһ жолында соғысып өлген адамнан басқасының бәрі. Бұл жерде ондай адамның амалын Аллаһ Тағала қай уақытта жасаса да бәрінен жақсы көреді, дегені – аударушыдан. 6 «Ашура» мен «тасуъа» – бұл мухаррам айының тоғызыншы және оныншы күндері. 1 Яғни, мухаррамның тоғызыншы күні. 1 Яғни, ай толық болған күндері - аударушыдан. 2 Мұнда жаңа ай туғаннан бастап есептеледі - аударушыдан. 3 Досым деп жатқан адамы – Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Дұға араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітапшасының №181 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Яғни, әйелдер үшін. 1 Умра – Зуль-Хаджа айынан басқа уақытта орындалған қажылық, Оны кіші қажылық деп те айтады. Умраны орындағанның мойнынан қажылықтың парызы түспейді және умра парыз емес, дегенмен үлкен сауапты іс болып саналады – аударушыдан. 2 Яғни, жас баланың қажылығы қабыл болады ма?, - деп тұр. 1 Жахілет – Исламға дейінгі надандық заманы. 2 «Бақара» сүресі, 189 аят. 1 Яғни, сол уақыттағы амалдар, сол амалдар күнде жасалып жатқандай көбейіп отырады. 2 Яғни, Жәннәттағы ризық-несібесі белгіленеді. 3 Яғни, қабірдегі сұрақ-жауаптан құтылады. 4 Яғни, басқа құлшылықтың кез-келген түрінен мың есе артық. 1 Яғни, соғыс алаңындағы жан түршігерлік айғай-шу. 2 Яғни, Аллаһ жолында соғысып шаһид болып Жәннәтқа кіру үшін. 3 Бұл жайлы «Мұсылман қорғаны» кітабінде №87 дұғада бар – аударушыдан. 1 Яғни сауылған сүттің желініне қайта кірмеуі мүмкін болмағандай оның да отқа түсуі мүмкін емес. 2 Яғни, Аллаһ жолында шайқасқан адамның отқа түсуі мүмкін емес, дегені, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 3 Яғни, ондай адам жорыққа қатысқандай сауаб табады. 1 Яғни, Аллаһ жолындағы жауынгерді жабдықтау. 2 Яғни, әскери жорыққа адам жалдау. 1 Бұл Ухуд соғысы кезінде болған оқиға. 2 Яғни, менің бұйрығымсыз ешнәрсе істеуші болмаңдар. 1 Қариларға, оларды өздеріне шақырған Амір бин Туфайл басқарған ру шапқан. 1 Басқаша айтқанда, Жәннәттің ең жақсы орны. 1 Араб әріптерімен осыған ұқсас дұға «Мұсылман қорғаны» кітапшасында №131 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінде №126 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Яғни, Аллаһ жолындағы күреске арналған жылқылардан о дүние үшін сауаб, ал осы дүниеде әскери олжа бар, дегені. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Бұл хадистің мағынасы, артта қалған Мединеліктер ізгі ниетте, яғни мүмкіншілігі болса соғысқа қатысу ниетінде болғандықтары үшін, оларға соғысқа қатысқандардың сауабы жазылған - аударушыдан 2 Туған-туысқандар үшін, деп те аударылуы мүмкін. 1 Яғни, егер олар осы жолда қаза болса, не жарақат алса, о дүниеде саубтарын толығымен алады. 2 Мединаның жанындағы жердің аты. 1 Яғни, әскери тәсілдердің бірі соғыста қарсыласты алдау. 1 Яғни, өлімін өзі тапқан, мысалыға (Аллаһ жолындағы соғыста) аттан құлап өлген. 1 Яғни, қандай құлды босатқаннан көп сауап бар, деп сұрап жатыр. 2 Яғни, құлдарыңа. 3 Бұл жарде Абу Зардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, азаншысы Биләлге, «Иә қара қатынның баласы», дегені айтылып жатыр. 1 Келісілген уақыттан бұрын келіп талап етіп жатты. 2 Яғни, қарыздың қайтарылуын талап етуге толығымен хақысы бар. 1 Яғни, кешіруге. 1 Ол кездегі арабтардың ең бағалы дүниесі. 2 Бұл жерде марқұмның өзінен кейін байлығын кедейлерге таратуға қалдырған өсиеті, не болмаса игі істерге қалдырған дүниесі. 3 Бұл жерде жазып қалдырған кітабі, не таратқан кітабі, не ұстаз ретінде оқытқан білімі, тағы осы сияқты істер. 4 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 5 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған- аударушыдан. 2 Осыған ұқсас дұға араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітапшасының №154 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 3 Пайғамбарды, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, еске алған сайын: «Оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын» /Саллаллаһу ъалейһи уас-салам/, - деп айту. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Яғни, пайғамбарлардың денесі жерде шірімейді. 1 Яғни, бұл дүниенің бәрінен. 2 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 92 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 3 Бұл жерде иман сөзі намаз ұғымында айтылып жатыр, яғни дәрет алғанның сауабы намаз оқығанның сауабының жартысындай болады, деген сөз, өйткені намаз дәретсіз жарамсыз болып табылады. 1 Соңғы сөздерді былай деп те аударуға болады: «Тек Құдіретті, Дана Аллаһ қана күш-қуат бере алады!» 2 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 66 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 3 Яғни, байдың байлығы Аллаһтың қаһарынан құтқара алмайды. 4 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 67 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Бұл жарде парыз намаздары жайлы сөз болып тұр. 1 Араб әріптерімен осыған ұқсас дұға «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 60 дұғасында келтірілген. 2 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 59 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 3 Араб әріптерімен осыған ұқсас дұға «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 55,56 дұғаларында келтірілген – аударушыдан. 4 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 58 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 42 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Яғни, «Менің Ұлы Раббым пәк және оған мадақ!» /Субхана Раббиль-ъАзыми уә бихамдиһи!/, - деп айту. 3 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 46 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 4 Яғни, намазда сәжде уақытында болды. 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 47 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Басқаша айтқанда жүз реттен «Субхана-Ллаһи», деп айтып. 3 Өйткені Аллаһ әр-бір игі амалға он есе сауаб жазады. 4 Ад-Духа намазы күн найза бойы көтерілгеннен, түске дейін оқуға болады. Оның ракат саны екіден сегіз бас аралығында. 5 Таң ертеңгі екі ракат сүннет намаз оқып болған соң. 6 Бұл жерде Жувайрйианың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, таң ертеңнен орнынан тұрмай Аллаһқа зікір-шүкірлерін айтып жалбарынып жатқаны жайлы айтылып жатыр. 1 Құранда Аллаһ Тағала Пайғамбарына, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дейді: «Егер Раббымның сөздерін (жазу) үшін теңіз сия болса, тағы бір сондайды көмекке әкелсек те, әлбетте Раббымның сөздері таусылудан бұрын теңіз таусылар еді», - де. 2 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 94 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Адам баласы Аллаһтан не үміттенсе, соны береді деген сөз. 2 Яғни, сол уақытта Мен оған көмек көрсетіп, не болмаса шайтандардан қорғап мейірімімді төгіп тұрамын, деген сөз. 3 Басқаша айтқанда періштелердің арасында. 4 Бәрін есте сақтай алмайтындығын, айтып жатыр. 1 Аллаһтың ең көп сауап беретін амалы. 2 Құрманың сүйектері жайлы айтылып жатыр. 1 Әрине бұл түзге шыққанда және әйелімен қосылғаннан басқа уақыттар жайлы айтылып жатыр. 2 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 192 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 3 Яғни, бізге өлімнің бауыры саналатын ұйқыны жібердің. 4 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 104 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 5 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 1 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Яғни, оған мейірім көрсетті. 2 Ол адам, адамдарды итермелеп орын табуға ұялды, бұндай амал мақтауға лайық іс, ал Аллаһ та одан ұялды дегеніміз, Ол енді оны азаптамайды, деп түсіну қажет. 1 Муъаийаның туған қарындасы, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдерінің бірі болған. Муъауийа Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жайлы аз айтқан себебі, ол жөнінде қателіктер жіберуден сескенген. 2 Дәуід пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі болсын. 3 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 91 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 96 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 3 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 78 дұғасында келтірілген – аударушыдан.3 4 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 85 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 77 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 №112 «Ықылыс» сүресі. 3 №113,114 «Фалақ», «Нас» сүрелері. 4 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 86 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 105 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Мысалы, улы жәндіктер (құрт, құмырсқа). 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 111 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Фитра – яғни, туғанда әр адам Аллаһты бір құдай, деп танып туылады. 1 Осыған ұқсас дұға араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 48 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Яғни, дінді дұрыстап ұстағанға жердем бер. 2 Яғни, осы дүниеде керектің бәрін маған хәләл етіп бер. 1 Яғни, күндердің күнінде өзіме зиан тигізетін күнәләр жасадым. 2 Яғни, намазда және өз үйімде болғанда, деп Абу Бакр, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сұрап жатыр. 1 Яғни, нығметтеріңнің қайғыға айналуынан. 2 Яғни, Аллаһтан басқа ешкім жанды тазарта алмайды. 1 Яғни, себебі от болған сынақтардан. 2 Яғни, өтірік сөздерді естіп ақиқатты есітпеуден. 3 Яғни, харамға қараудан. 4 Яғни, жүректің Аллаһтан басқаны ойлауынан. 5 Яғни, зина жасаудан. 6 Алапестің бір түрі. 1 Бұл сөздердің қадірі соншалық, оны айтқан адамға Аллаһ міндетті түрде қарызын өтеуге көмектеседі. 2 Яғни, харамыңнан хәләлің арқылы құтқар 3 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 136 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 4 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 5 Көкесі дегені, Аббас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әкесімен ағайындас болып келеді – аударушыдан. 1 Яғни, жүректерді бұрыстықтан дұрыстыққа бағыттаушы. 2 Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл сөздермен Аллаһқа дұға жасаңдар деп жатқаны, бұл Аллаһтың ұлы есімдерінің бірі болып табылады. 3 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Бұл Ибраһимнің, оған Аллаһтың сәлемі болсын, айтқан сөздері. 1 Бұл жерде, Аллаһтың дұғаларды қабыл ететін уақытының аралығы болып қалуы мүмкін, делініп жатыр. 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітәбінің № 122 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Кейбір адамдарға Аллаһ Тағала керемет көрсету қабілеттерін беріп қояды. Егер керемет көрсету пағамбарларға берілсе ондайды мұғжиза, дейді, ал жәй адамдарға берілсе керемет, дейді 3 Жебірейіл періште, Мәрямға Исамен жүкті болып босанайын, деп жатқан кезде айтып жатыр. 1 Әкесінің ашуынан қорқып. 2 Яғни, алғашқы айтқан антын шайтаннан, деп жатыр. 1 Арабша «мухаддасуна», тікелей аудармасы – «оларға сөз айтылатын адам». Бұл жерде, өздерінің қалауларына қарамастан ақиқатты сөйлейтін адамдар. 1 Ирак жеріндегі ірі қала. 2 Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жақын сахабаларының бір Ол Куфаны 639 бен 642 жылдар арасында басқарған. 3 Ол да сахабалардың бірі. 1 Бұл соғыста ұрыс алаңында қаза болған мұсылмандар көп болатын және жарақат алған мұсылмандар да көп болған, сол себепті қабір қазатын адам аз болғандықтан, қаза болғандарды бір қабірге екуден, үшеуден жерлеген. 2 Яғни, бұзлмастан, шіріместен сол бәз баяғы қалпында болып шыққан, дегені – аударушыдан. 3 Сақпан – ортасында тас салатын алақандай қайысы бар, тартып ататын ескі құрал. 1 «Аль-Харам» - тірі жанға қиянат жасауға болмайтын қасиетті орын. 2 Яғни, егер мына адамдар мені, намазды өмірінің соңын созу үшін оқып жатыр, деп ойламағандарында, тағы да ек ракат намаз оқыр едім, деп жатыр. 3 Яғни, Асимнің жасағын кәпірлер қоршап алған уақытта, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ол жайлы аян түсуі арқылы біледі. 1 № 30 хадисті қараңыз. 2 № 259 хадисті қараңыз. 3 № 12 хадисті қараңыз. 4 № 562 хадисті қараңыз. 5 Адамның бүкіл амалы мен ісін жазушы періште жайлы айтлып тұр. 6 Басқаша айтқанда, өтірік пен өсектен өзін ұстасын. 1 Яғни, тілі. 2 Яғни, кім тілін жаман сөздерден ұстаса және зинақорлық жасамаса, ондай адам Жәннәтқа кіреді, делініп жатыр. 1Туралықты ұстану (истикама), дегеніміз Аллаһтың бүкіл бұйрықтарын орындау және Оның бүкіл тыйым салған нәрселерінен бас тарту. 2 Яғни, Аллаһтың рахымынан алыс болады. 3 Бұл дегеніміз, үйіңде құлшылық жасауға орын болса соны жеткілікті санау, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 1 Яғни, Қағбаға. 2 «Сәжде» сүресі, 16-17 аяттар. 3 Яғни, Аллаһтың маған жеткіз деген жеткізгеніме куә болыңдар, деп жатыр. 4 София, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдерінің бірі. 1 Яғни оның жүрісін, не басқа бір ісін көрсетіп келемеждей бастады. 1 Яғни, Аллаһтың аяттарына қарсы сөздер айта бастаса. 2 Яғни, егер шайтан олардан кетіп қалуды ұмыттырса. 3 Яғни, шын ықыласымен. 4 21 хадис. 1 Бану Мусталяқ руына қарсы шыққан жорық. Ол жорықты, сол жердегі құдықтың атымен аль-Мурайси' жорығы, деп те атайды. Жорық 626 жылы болған. 2 Бұл адам, Медина екіжүзділерінің басшысы саналған. 3 Яғни, Абдуллаһ Ибн Убай, Мединаның жергілікті халқы ансарлар, көшіп келген мухажирлерді Аллаһтың елшісімен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бірге қуып шығады, деп жатыр. 4 Яғни, келмеді. 5 Тым көп те, тым аз да алма. 6 Яғни, айтқан сөзін жазып алушы періште дайын тұрады. 1 Бұл жерде ол адамның өзінің несебінің (зәрінің) тиген жерін тазаламаған, не болмаса дәрет сындырғанда адамдардан ұялмай ашық сындырғандығы жайлы айтылып жатыр. 2 Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл сөздері жайында ғалымдардың басқа да түсіндірмелері бар, олардың айтқандарының мағынасы мынаған келіп тіреледі, олардың кіші деп санаған күнәләрі Аллаһ Тағаланың алдында үлкен, ал Аллаһ болса бұл жайында жақсырақ біледі. 3 Бұл жерде тек өкімет басшылары ғана емес, билігі барлар және адамдар арасында сөзін тыңдайтын құрметі барлар жайында да айтылып жатыр. 4 Яғни, ренішті сөздер. 1 Бұл жерде кінәсі жоқ адамдарды айыптау, не болмаса өтірік куә болу жайында айтылып жатыр. 2 Яғни, алтын, күміс, темір қазбалары секілді. 3 Бұл жерде билік жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, ондай адам өтірік ант ішіп, жала жабады. (не болмаса жауласқанда шектен шығады – аударушыдан.) 2 Түйін жасағанша азаптайды, яғни ол оны жасай алмайтын болған соң, азабы мәңгілік болады. 3 Бұл жерде таң қалғандығын білдіріп тұр. 4 Хадисті жеткізуші айтып жатыр. 1 Құранды алдымен жаттамақшы болып, ал сосын оны ұмытқан. 1 «Фитра» - бұл дегеніміз, әр адам туған кезінде Аллаһты жалғыз құдай деп, мұсылман күйінде туады, хадисте табиғи күй, деп осы жайлы айтылып жатыр. Бір хадисте Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әр адам туғанда осы күйде туылады, оны кейін ата-анасы ортасына қарай не христиан, не яхуди, не отқа табынушы етеді, деген сөздер айта.. 2 Яғни, адам кейпіндегі екеуді көрдім. 3 Құранды түнде оқымаған. 2 Яғни, шариғаттың дұрыс, деп тапқаны. 3 Яғни, ондай адамды өтірікші, деп кінәләуға болмайды. 4 Өтірік пен барлық шындықты терістейтін сөздер. 5 Яғни, ерлі зайыптының бір-бірімен ұрсысып қалғаннан кейін татуласуы үшін бір біріне: «Дүниедегі ең әдем сенсің», деген сияқты асырып сөйлеуі. 1 Өтірікке куә болмайды 2 Мән бермей өтеді. 3 Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, адамдарды бұдан сақтандыру үшін айтып қатты толқығаны соншалық, жанындағылар оны аяп кетті. 4 Бұл тыиым кәпір болып өлген адамдардың басқасының барлығына тиісті. 5 Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабалары аль-Худайбияда берген «Аллаһ разы болған ант», (бай'ату-р-ридван) жайлы айтылып жатыр. Құранда былай делінеді: «Расында, Аллаһ мүминдерден ағаштың астында саған серт берген сәтте, разы болды...» «Фатх» сүресі, 18 аят. 6 Мысалыға, ешкім біреудің дүниесімен, менің қалауым орындалса соны (яғни, біреудің дүниесін) беремін, деп серт бере алмайды. 1 Бұл дүниеде қарғыс айтушы адам пасық адамдар қатарына жатады, ал пасықтан не шапағат, не куәлік қабыл болмайды. 2 Қарғыстың жиіркеніштілігінен көктің қақапалары жабылады. 3 Яғни, өз қарғысы өзіне тиеді. 4 Яғни, түйенің үстіндегіні алып басқа малға салыңдар, өйткені оған қарғыс тиді. 5 Жылқыға біз «Шу», - деген сияқты түйеге арабатар «Халь», - дейді. 1 Жаһілет заманы кезінде арабтардың арасында бұтқа нәзір аталған түйені мінбей бос жіберетін болған, ал Исламда оған қатаң түрде тыйым салынған, сондықтан бұл болған оқиға сырт көзге соған ұқсағандықтан, адмға күмән туғызуы мүмкін, деп тұрғаны сондықтан. 2 Яғни, шаш қосып байлау мен шаш қосып байлауға көмектесуші. 3 Медина қаласы жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, айтушы осы дүниеде зинақор қандай жаза алуы керек болса, Ахіретте сондай жаза алады. 1 Яғни, өздерінің амалдарына сәйкес жазасын, не сауабын алды, дегені. 2 «Мухаджир» - көшкен (адам). Мухаджир, деп Меккеден Мединаға көпқұдайшылдардың қысымшылығынан Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, артынан көшкен адамдарды атаған. «Хажара» етістігі – тоқтату, қоштасу, қалдыру – «мухажир» сөзімен түбірлес болып келеді. 3 Яғни, өлім келгенше иман келтірген болсын. 4 № 668 хадис. 1 Яғни, қарым-қатынасты үзуіне. 2 Бұл жерде яхудилер жайлы айтылып жатыр. 3 Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мен сахабалары жайлы айтылып жатыр. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Яғни, орынсыз күдік. 3 Яғни, бір-біріңнен кемшілік іздеп сұрастырмаңдар. 4 Жүректі нұсқағаны. 5 Мұсылман бауырын менсінбеу өзіне зұлымдық болып оралатын себебі, Аллаһтың алдында үлкен күнә саналғандығынан. 6 Басқаша айтқанда, сауап пен жаза тек қана ықыластың дәрежесі мен оның жасаған амалдарына байланысты болады. 7 Бұл жерде бір затты сатып алу мақсатымен бағаны көтеру жайлы айтылып жатқан жоқ, керісінше алдау үшін не болмаса қасақана зиян келтіру үшін бағаны көтеру жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, жасалып қойған саудадағы шартты сатып алушыға не сатушыға қолайлы жеңілдіктер ұсынып бұзбасын. 1 Сонымен, әдемі киім киуді қалау әлі көкретік емес. 2 Яғни, сені бүкіл амалыңның сауабынан құр қалдырдым. 3 Яғни, мұсылманның басына түскен сәітсіздікке, бақытсыздыққа қуану. 4 Бұл жерде тек қана күнәлі істерді таратуда ғана емес, сонымен қатар ол туралы өсек айту да жатады. 5 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 № 1570 хадис. 2 Бұл дегеніміз егер адамның ата-анасы шариғат бойынша заңды түрде некелі болса, онда ол адамды, пәленше пәленшенің баласы емес, не бауыры емес, деген сияқты сөздермен айыптауға болмайды, өйткені ондай сөздер адамның ата-анасының абыройына нұқсан келтіреді. 3 Яғни, жаңбырдан суланды. 4 № 1570 хадисте түсіндірілген. 1 Имам Ахмад: «Аль-хыляба» жайлы былай дейді: «Ол әдетте адамдар бір-бірін алдамайтын өтіріктің түрі, мысалыға, бір дирхемнің затын бес дирхемге сату». 2 Басқаша айтқанда, біреумен дауласса Шариғаттың рұқсат еткен шегінен шығып кетеді. 1 Яғни, ол адамдардың күнәһәрлығы соншалық, оларды сөссіз апат күтіп тұр, дегені. 2 Оның оларға жоғарыдан қарап, өзінің тазалығына сеніммен қарағаны үшін 3 Яғни, қарым-қатынасты үзуіне. 1 Яғни, тек Аллаһқа ғана құлшылық ететін мұсылмандар жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, бір адам екінші адамды жәй ұрсысып қалғаннан емес, ол күнә жасайтын болғандықтан тастаса. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Хадисті жеткізушілердің бірі. 4 Яғни, жинлғандар төртеу не болмаса одан да көп болса, онда екі адам бірі-бірімен сыбырласа алады, өйткені бұл ешкімнің көңіліне тимейді. 5 Яғни, шариғаттың үкімі жайлы. 1 Құлдарыңа. 2 Яғни, құрт-құмырсқа. 1 Шамда диқаншылықпен айналысатын арабтар. 2 Харадж – жер салығы. 3 Басқа дін уәкілдеріндегі адамрдың басынан алынатын салық. 1 Ибн Хаджардың тәпсірінде, бай адамның берешекті созуы әділетсіздіктің көрнісі болғандықтан, берешегі бар адамға берешекті оған адаруына келісуі керек, өйткені бұл жағдайда берешекті алу оңайға түседі, ал күнә жасап қоюға деген қорқыныш байға борышты тезірек қайтаруға итермелейді. 2 Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мұндай теңемені, ол істің жиіркеніштігін көрсету үшін қолданып жатыр. 1 Орысша аудармасында, оларға жақсылық әкелетінді жасау жақсы, делінеді – аударушыдан. Яғни, жетімнің малымен оған игілік әкеліп көбейту не болмаса сақтау тұрғысында ұстаңдар. 2 Бұл жерде белгілі бір адам жайлы айтылып жатқан жоқ, бұл жерде шариғаттың нұсқауы бойыншы ғана өлтіруге болатын жағдайларда ғана өлтіруге болатындығы айтылып жатыр. 3 Яғни, өткендегі күнәсі кешіріледі. 4 Яғни, өсімге алушының не болмаса берушінің куәгерлері. 2 Мысалыға, мақтан үшін көрер-көзге жасау. 3 Екіжүзділер. 4 Яғни, олардың алдамақшы болған істерін Аллаһ өздерне қарсы қояды. 5 Яғни, кімде-кім Аллаһ үшін ғана емес, оны біреу көрсін, деп не болмаса осы дүниенің бір мақсаты үшін жасаса. 6 Сонымен, бұл жерде көрер-көзге жасалған амал көпқұдайшылдықпен теңестіріліп тұр. 7 Яғни, мұндай адамның кез-келген ісі жойылып, ол үшін сауап ала алмайды. 1 Басқаша айтқанда, ғибадаттары ықылассыз болғандардың ниетін Аллаһ бәріне көрсетеді, деген сөз. 2 Яғни, ол арқылы Аллаһтың ризшылығын табу мақсатында. 1 Яғни, шариғат тұрғысында қарауға болмайтын нәрселерді қарағаны. 2 Яғни, харамға қарай жүрген қадамдары. 3 Яғни, бұның алдында айтылғандардың бәрі зина жасау бағытындағы себептер болса, жыныс мүшелері оны орындайды да, не болмаса орындамайды. 1 Яғни, өзімізге түсініксіз нәрселерді сұрастырып, ал тыйым салынған нәрселерді айтып отырған жоқпыз. 2 Басқаша айтқанда, Джарир, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, егер адам қарауға тыйым салынған нәрсеге көзі түссе не істеу керектігін сұрап жатыр. 3 Умм салама мен Маймуна, оларға Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әйелдері. 4 Яғни, ол сендерді көрмесе де, сендер оны көресіңдер ғой, дегені, ал бәрін білуші бір Аллаһ қана – аударушыдан. 5 «Әурет» - басқа адамдардға көрсетуге болмайтын дене мүшелері. Еркек үшін кіндіктен төмен тізеден жоғары жердің бәрі, және бұл жерлер, егер араларында еркек болмаса әйел үшін де (бірі-біріне көрсетуге болмайтын) әурет саналады. Ал бөгде еркек үшін әйелдің бүкіл денесі әурет саналады, басқаша айтқанда бөгде еркекке оған қарауға болмайды. 1 Бұның басқа әйелдерге де қатысы бар. 2 Яғни, күйеуімен жақын туысы үйге еркін кіреді де, сондықтан оларға бөлек болуға көп мүмкіншілік бар. 3 Басқаша айтқанда: егер адамның тойымсыздығын еске алатын болсақ және Аллаһ оған қанша алғың келсе ал, деп тұрса, онда оның саубты істерінен бір нәрсе қалады ма?, - деп тұр. 4 Бұл жерде саналы түрде өздерін әйелге ұқсатқан еркеке пен өздерін ерекекке ұқсатқан әйелдер жайлы айтылып жатыр. 1 Ат-Табарани келтірген хадистердің бірінде Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: «..расында, оның тәтті иісі бес жүз жыл жерлік ара қашықтықтан сезіледі» 2 «'Арийат», дегеніміз тек жалаңаштанғандар деген мағынаны ғана білдірмейді, сондай-ақ айырылғандар (құр қалғандар); яғни алғыс сезімінен айырылғандар дегенді білдіреді. 3 Яғни, бұлай істеп олар еркектерге еліктейді, бұл өткендегі (баяғыдағы) өлең айтушы әйелдерге тән қылық болған. 1 «Суғама» - гүлі мен жемісі ақ түсті өсімдік. 2 Яғни, шашының ағын бояңдар. 3 Баланың ата-анасына не болмаса солай қырған адамға. 1 Мутаның жанындағы соғыста қайтыс болған Аллаһтың елшісінің, әкесімен ағайындас бауырының баласы Жа'фар бин Абу Талибті, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, жоқтап жылау жайлы айтылып жатыр. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 Жалғап байлайтын қосымша шаш. 2 Яғни, яһудилердің ішіндегі діни үкімдерді білетіндері осы секілді тыйым салынған істерді сынамай, ақыр соңында опат болуларының себебі болған. 3 Бұл жерде Аллаһтың елшісінің оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, тек қана қарғағандарын қарғау ғана емес, оның бүкіл тыйғандарынан тыйылу және рұқсат еткен нәрселерін орындау жайылы айтылып тұр. 4 «Хашыр» сүресі, 7 аят. 5 Яғни, Амр бин аль-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын. 6 Бұл хадистің ат-Тирмизи келтірген тағы бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: «Ақ шашты жұлушы болмаңдар, өйткені ол Исламның нұры саналады, сондай-ақ кез-келген мұсылман үшін исламдағы пайда болған ақ шашы үшін, Аллаһ міндетті түрде бір жақсы амалдың сауабын жазады және оны бір дәрежеге көтереді және бір күнәнің жазасын алып тастайды» 1 Бұл жерде «Біздің іс, деп жатқаны шариғат. 1 Тышқандардың шамды құлатқан кездері жайлы айтылып тұр. 2 «Такяллюф» сөзі «такялляфа» етістігінен құралған, оның мағынасы әр түрлі – «өзіне салмақ салу», «қиындық көру», «өзін-өзі көрсету; бір істе көлгірсу», «ұялу», сондықтан бұл етістік айтылған сөйлеміне байланысты әр-түрлі мағына беруі мүмкін. 3 Құран үшін және тура жолды үгіттегенім үшін ақы сұрамаймын. 4 Яғни, көлгірсіп жатқан жоқпын, дегені. 5 «Сад» сүресі, 86 аят. 1 Имам ан-Науауи, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бұл жайында ғалымдардың ойында айырмашылық бар екендігін нұсқайды, бірақ олардың көпшілігі, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтқаны тек өзінің артынан жоқтап айқайлап жылауға өсиет еткендерге ғана қатысты, дейді. 2 Біреуі өлген кезде өзіне өлім және тағы басқа қайғы тілеп айқайлаушылар жайлы айтылып жатыр. 3 Абу Мусаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Сафия атты әйелі. 4 Абу Мусы аль-Аш'аридың, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, баласы. 5 Әйелдер жайлы айтылып жатыр. 1 Яғни, тау секілді адамдардың арасында ерекшеленген. 2 Яғни, періштелер одан олардың айтқанын кінәләп сұрап жатты. 3 Ансарлардың екі руының бірі, хазраж руының көсемі. 4 Яғни, егер адам өлген адамның артынан айғайлап жылап жоқтайтын болса, онда бұл үшін жазаланады, ал егер сабыр сақтап тек Шариғаттың рұқсат еткен нәрселерін ғана айтатын болса, онда Аллаһ оған сауаб жазады, деген сөз. 5 Табиғиндар (ізбасарлар), деп Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, сахабаларымен, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, кездескен, оларды көрген және олардан Сүннетті қабылдап оны ары қарай жеткізіп Ислам дінінде өлген адамдарды айтады. 1 «Куххан» («кахин» сөзінің көпше түрі) – деп исламға дейінгі Арабияда естерінен танып, жындардан ғайып болған дүние жайлы хабар алған бақсыларды айтқан. 2 Яғни, олардың сөзінде ақиқат жоқ, дегені. 3 Яғни, бақсы көріп-кел досының құлағына сыбырлайды. 4 Яғни, көріп-кел бақсы. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 2 Яғни, болашақта не болтындығын жұлдыздар арқылы астаралогиямен айналысып болжайтындар. 3 Бақсылық ауыр күнәләрдің қатрына жатады. 4 Яғни, жаман ырым көздеген ісінен, мақсатынан қайтармау керек. 5 Бұл жерде бал ашудың бір тәсілі жайлы айтылып жатыр. Ол тәсіл бойынша бал ашушы құмда тезінен санын білмей бірнеше сызықтар сызып тастайды, сосын оларды жұбымен екі-екеуден өшіре бастайды, сонда ақыр аяғанда сызықтың саны екеу болса, онда жақсылық нышыны саналады, ал егер біреу қалса жамандық нышыны саналады. 6 Кейбір тәпсіршілдер ол Идрис, оған Аллаһтың сәлемі болсын, пайғамбар, деп ойлайды. Сондай-ақ олай бал ашудың тәсілі ұмытылған дейді. 1 Ат-Табарани жеткізген бір хадисте Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны жеткізіледі: «Үйдің қырсығы – оның тарлығы және жаман көршілері, міністі малдың қырсығы – оның өзіне мінгізбейтіндігі, ал әйелдің қырсығы – оның бедеулігі (тумайтындығы) мен жаман мінезі болып табылады». 2 Соңғы сөздерді, ...сен ғана күш қуат берушісің..., - деп те аударуға болады. 3 Араб әріптерімен осы дұғаға ұқсас дұға «Мұслман қорғаны» кітабінің №205 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 4 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған,- аударушыдан. 1 Тірі жанның бейнесі. 2 Ары қарай біреу келіп, тек сурет салып қана күн көріске сурет салуды кәсіп еткен адамға Ибн Аббас айтып жатыр. 3 Яғни, ондай адам оған жан сал деп азапталады. 1 Бұндай жағдайлар Исламның алғашқы жылдарында кездескен, бұл көп адамдардың әсіресе көшпелі бәдәуилердің надандығымен түсіндіріледі. Мысалыға аль-Бухаридің риуаят еткен бір хадисінде Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, былай дейді: «Бірде бір бәдәуи мешітте несебтене (зәрін төге) бастады да, бұны көрген мешітегілер оған бас салмақшы болып орындарынан тұрғанда Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Оған тиіспеңдер және оның несебіне бір шелек суды құйыңдар, өйткені, расында, сендер адамдарға ауырлату үшін емес, тек жеңілдету үшін жіберілдіңдір!», - деді. (Сосын ол бәдәуиге; «Мешітер несеб өгу үшін салынбаған, мешіттер Аллаһты еске алу үшін салынған», - деп (не осыған ұқсас сөздер айтып) ақырын сөйлеп түсіндірген – аударушыдан.) 2 Сондай-ақ бұның ішіне ұйықтап не болмаса намаз оқып жатқан адамдарға кедергі жасамас үшін Құран оқуға да, Аллаһты зікір ету де кіреді. 1 Яғни олар намаз үшін, Аллаһты еске алу үшін және білім тарату үшін салынған және одан басқа еш нәрсе үшін салынбаған. 2 Әмір бин ал-Ас, оған Аллаһтың ризашылығы болсын. 3 Діни тақпақтан бөлек тақпақтар. 4 Яғни, Медина қаласы. 1 Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мешітінің жанындағы мола (мазар, қабырстан) 2 Яғни, исін тоқтатсын. 3 Яғни, зуль-жиджа айы басталысымен. 1 Яғни, «Егер өтірік айтсам Исламға қатысым болмасын!», - деген ант. 1 «Аль-Имран» сүресі, 77 аят. 2 Арак – шыбықтары тіс тазалау үшін қолданылатын ағаш. 1 Яғни, адам бірінші бір нәрсе жасауға уәде береді де, ал артынан ол уәдесінен жақсырақ басқа бір істің жақсы екенін көре тұра өзінің айтқанынан қайтпайды. 2 Аллаһ Тағала айтты: «Аллаһ анттарыңдағы бос сөзді есепке алмайды. Алайда біле тұра істеген анттарыңнан (ант бұзсаңдар) жауапер етер. Оның төлеуі: Үй-іштеріңе жегізген орта есеппен он міскінді тамақтандыру, не оларды киіндіру, немесе бір құл азат ету. Мұны таппаған біреу үш күн ораза ұстау. (Бұзған) анттарыңның жазасы осы. Анттарыңды қорғаңдар...» «Мәида» сүресі 89 аят. 1 Яғни, затын өткізгенмен көздеген пайдасын таба алмайды. 2 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 3 Үйлену тойы сияқты жерге. 4 Яғни, Аллаһ сендердің дұғаларыңды қабыл алып, оның есесі қайтқанға дейін. 1 Яғни, егер Аллаһтың жауын сондай атпен атасаңдар Аллаһты ашуландырасыңдар. 1 Яғни, егер оның қатты соға бастағанын көрсеңдер. 2 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №167 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Сонымен бұл оқиға 628 жылы құрайштар мұсылмандарға Меккеге баратын жолды бөгеп Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, умра жасаған кезде болған. 1 Яғни, шариғаттың және адамдар арасындағы қарым қатынастың шегінен шықпау. Арабтың «ташаддук» сөзінің бірнеше мағынасы бар – «мылжыңдық; «маңғазданып сөйлеу»; «сөзінде мақтаншақтық», сондықтан дәлме-дәл бұл сөздің мағынасын айту мүмкін емес. Имам ан-Науауи сөйлеген адамның әрдайым өзінің шешендігін көрсетіп сөзіне үлкен салмақ салып сөйлегені, басқа адамды қорлағаны екендігі жайлы айтпақшы. 2 Өздеріне қатысы жоқ және өздері түбіне жете алмайтын, сондай-ақ тым әр-бір әріпін туралап айтпақшы болған адамдар. 3 Бұл жерде маңғазданып сөздерін сиыр шөбін тілімен қалай аударса, солай аударып сөйлеуші алдам жайлы айтылып жатыр. 4 Толығымен №631 хдисте келтірілген. 1 Яғни, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мағынасы – «жаман, кесірлі»; «жауыз болу»; «сұмпайы болу», деп келетін, «хубс» етістігінен құралған сөзді айтуды жақсы емес деп санаған. 2 Басқа нұсақалар мен тәпсірлерде жүзімді «кәрім» сөзімен атауға салынған тыйымның себебі, бұл сөз «кәрам» - жомарттық сөзінен құралғандығы, дейді. Жәхілет заманында арабтар шарап ішкен адамның жүрегіне шарап жомарттық не игілік әкелед, деп ойлаған. Ал Ислам болса адамның барлық жақсы мінез Аллаһтан, деп санайды. Өйткені барлық айтылған сөздер бір түбірлес болып жаман ой қалдыруы мүмкін. Сонымен Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, айтқан «кәрім» сөзі – ол тек имандының жүрегі..., -жомарттықтың шарап пен жүзімде ешқандай қатысы жоқ, ол тек қана мұсылманға не оның жүрегінен ғана қатысы бар сөз. 3 «'Инаб» - жүзім, «Хабалә» - жүзім сабағы. 4 Мысалыға, оны оның денесінің жұмсақтығын, нәзіктігін сезінгенше құшақтау. 1 Яғни, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, «қаласаң», деген сөздің Аллаһқа еш қатысы жоқ екендігі жайлы айтып жатыр, өйткені Аллаһ онсыз да қалағанын істейді. 2 Құранда былай делінген: «Сендердің қалауларың болмайды. Аллаһ қаласа ғана болады...» «Инсан» сүресі, 30 аят. 1 Кешкі намаз деп құтпан намазы жайлы айтылып жатыр. 2 Таслим – екі иыққа сәлем беру. 3 Тәпсірлерде осы әңгімеден тура жүз жыл өткеннен кейін Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ең соңғы сахабасы Абу-т-Туфайль Амир бин Уа'иләдің, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, өлімі жайлы айтылады. 4 Яғни, қайсысы ұйықтамай намазды Пайғамбармен, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, оқуды күткен аралықтың бәрі намаз оқып жатқан есебінде боды. 1 Бұл жерде, Рамадан оразасынан бөлек өз еркімен қосымша, не сүннет ораза ұстау, жайлы айтылып жатыр. 2 Әрине ол уақытта намз уақыты шығып кетпейтіндей көп болса. Ол уақытта намаз оқығанның жақсы еместігі, сондай-ақ ондай кезде адамның ойы басқа жақта болып, оның ойын бұзатындығымен түсіндіріледі. 1 Бұл хадисті шейх Албани «Әлсіз хадистер», қатарына жатқызған - аударушыдан. 1 «Қамат» – намаздың басталғандығын хабарлау. 2 Яғни, адам белгілі бір күндері ораза ұстап, ал ол күні жұмаға түссе, онда жұма күні ораза ұстауға болады. Мысалыға, әр ай толғанда үш күн ораза ұстау сүннеті. 3 Біз бұл хадистен, егер жұмаға бейсенбіні, не болмаса сенбіні қосып ораза ұстай беруге болатындығын көріп тұрмыз, демек жұманы тек жалғыз өзін оразаға бөлуге болмайды – аударушыдан. 1 Тәпсіршілер бұл сөзді әр түрлі түсіндірген. Олардың ішіндегі артық көрінетіні, Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл сөздерімен, оған ораза ұстауға күшті Аллаһ береді, дегені. 2 Гипс емес жәй сылақ жайлы айтылуы да мүмкін. 3 Яғни, ондай адамға қауіпсіздік кепілдігі берілмейді. 1 Яғни, кім оған болысады?, - деп. 2 Яғни, ашудан беті қызарып кетті. 3 Аль-Бухари Аишаның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, айтқанына сүйеніп бұл айтылғандарға мынаны қосады: Сосын ол әйел тәубеге келіп тұрмысқа шықты, содан кейін ол Айшаға, оған Аллаһтың ризашылығы болсын жиі келіп тұратын, ал Айша, оған Аллаһтың рищашылығы болсын, оның өтініштерін Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жеткізіп отыратын. 1 Яғни, сөзімен және ісімен ренжіткендер. 2 Яғни, өзіне біреудің қарғысын тигізетін екі амалды жасаудан қорқыңдар. 1 Нуъманның әкесі баласына осы сыйды бермекші болған кезде оның анасы 'Амра бинт Раваха, олардың бәріне Аллаһтың ризашылығы болсын, күйеуі Аллаһтың елшісінің бұған өзінің куәлігін бермейінше бұған келіспейтіндігін айтқан болатын. 2 Осы уқыт аралығында ғана әйелдің жүктілігі дұрыс анықталады және осы уақыттан кейін ғана әйелге тұрмысқа шығуына рұқст беріледі және осы уақыт аралығында ол әйел қара тұтынуы керек. Ал қалған уақытта үш күннен артық қара тұтынуы Аллаһтың жазмышына риза болмау болып табылады. 1 Бұл жерде Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, заттарды Керуендердің алдынан шығып ондағы заттарды базарға жеткізбей көтерме бағамен сатып алып, сосын оны қымбатқа сатуға тыйым салғандығы жайлы айтылып жатыр. 2 Шындығында, затты сатып алатын ойы болмаған адам, сатып алушымен келісіп, басқа сатып алушы адамның алдында, сатушыға үлкен баға ұсынып заттың бағасын көтеруі, жайлы айтылып жатыр. 3 Сөзбе-сөзі «оның ыдысын төгу үшін», яғни еркектің бұрын басқаға беретінін алу үшін, не болмаса еркек тек оған ғана көңіл бөлуі үшін. 1 Сауда шартын жасап қойған соң, қай-бір ұсыныс жасау және оған қатысы бар адамдардың келісімісіз баға белгілеу. 2 Яғни, сатар алдында сатып алушы, мына мал сүтті екен, деп ойлауы үшін әдейілеп саумау. 3 Яғни, оған үйлну ойынан бас тарқанша, не оған құдаласуға өзі рұқсат бермейінше. 4 Басқаша айтқанда, Шариғаттың барлық тыйым салған (харам) не болмаса жақтырмаған (мухаррам) не болмаса жақсы санамаған (макрух) нәрселеріне ақша жаратуға тыйым, ал Шариғаттың барлық парыз еткен (уәжіп), жақсы санаған (мандуб) және рұқсат етілген (мубах) нәрслеріне ақша жарату жайында. 5 «Хаблю-Ллах» - Ислам дегені. 6 Яғни, байдың байлығы Аллаһтың қаһарынан құтқара алмайды. 1 Адам өлтіріп тозаққа түсуі мүмкін, дегені. 2 Абуль-Қасым – Пайғамбрдың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, лақап аты. 3 Бұл салынған тыйымның пышаққа да, жебеге де, найзаға да және осыған ұқсас басқа барлық қаруға қатысы бар, оларды басқаға бергенде адамдарға зияны тиіп кетпес үшін ұшын өзіңе қаратып беруің керек. 1 Яғни барлық намаз оқуға кедергі болатын, кесел не дәрет бұзылған сияқты жағадайлар. 2 Райхан – жұпар иісті өсімдік. 3 Яғни, мақтаннан есіріп кететін болса, не болса мақтан оның жүрегіне тәкәппкарлық ұялатып бұзатын болса – адарушыдан. 4 Сонымен Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, ол мақтаулар оның жүрегіне тәкәппарлық сезімін ұялатып түбі опат болады, деп тұр. Біздің ойымызша бұның тағы да бір түсінікткмесі бар ол мынадай: «Мақтауға бір Аллаһ ғана лайықты» – аударушыдан. 1 Яғни, оның сөзінің өтірік-шындығы жайлы жауапты. 2 Яғни, бұл хадистер сырт көзге қарағанда бір-бірімен қарама-қайшы болғанымен олардың еш қарама-қайшылығы жоқ, өйткені олар біріне мақтау зиян тигізетін, ал енді бірінен мақтау зиян тигізбейтін әр-түрлі адамдар жайлы айтылған. 1 Сарғ – Шамның жанындағы елді мекеннің аты. 2 Яғни, жаумен соғыспақ ниетпен шықтың. 3 Сонымен Омар, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, Аллаһтың елшісінің, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл жөнінде не деп айтқанын естімеген соң барлық беделді адамдармен сөйлесіп, өзі шешім қабылдады. 4 Яғни, егер бұны басқа біреу айтса, мен таң қамас едім, деп тұр. 1 Яғни, Шариғаттың үкімімен қаны хәләл (рұқсат) етілген адамдардан басқа адамды өлтіру. 1 Дибадж – негізі жібектен құралған қымбат мата. Жібек киім мен дибадждан жасалған киімге тыйым тек қана ер кісілерге қастысты. 2 Яғни, имансыздар. 3 Халандж – ыдыс жасайтын қатты ағаш. 1 «Ахмас» (жекеше түрде «хумс» - діндегі нағыздар). Бұлай (жахілет заманында) Қағбаны қасиеттеуші екі рудың адамдарын атайтын. Олар Қағбаны айналып тауап еткенде өздерінің киімдерімен тауап ететін, ал басқа рудың адамдары Қағбаны тауап етпекші болса, онда ахмасидтерден киім сатып алулары керек болатын да, ал егер киім сатып ала алмаса, онда жалаңаш тауап етулерін талап ететін. 2 Бұл жерде Шариғат рұқсат бермесе де, өзінің шығу тегінен бас тартқанды рұқсат санаған адамдар жайлы айтылып жатыр. 1 Харам – барлық тірі жанды өлтіруге және ағаштарды сындыруға тыйым салынған қасиетті аумақ. 2 Құл, не болмаса абыройы төмен адам. 3 Яғни, мұсылмандардың бірі біреуді өзінің қорғанынан алса, қалғандары оны мойындап ешкім қорғанға алынған адамға тиіспеу керек, яғни қоғанға алушы мен қорғанға алынған адамның арасындағы шартың орындалуына көмек жасауы керек. 4 Бұл жерде құл болып сосын бас бостандығын алған адамдар жайлы айтылып жатыр. Олар бас бостандығын алған соң бұрынғы қожайынының алдында белгілі бір міндеттері қалып бұрынғы қожайыны оның қамқоршысы саналатын. Сонда бұрынғы қожайынының келісімісіз басқаның қамқорлығына кетуге рұқсат болмайтын. 5 Орысша нұсқасында: «...Аллаһ сендерді Өз Өзінен сақтандырады (ескертеді)...», - деп аударылған – аударушыдан. Яғни, азаптай алатын жазасынан ескертеді. 6 Яғни, жазалағанда. 1 Арабтардың жәһілет заманында құлшылық қылған пұт құдайлары. 2 Яғни, құмар ойынын. 3 Күнәсінің өтемі ретінде. 4 Яғни, Пайғмбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл жөнінде адамдармен көп сөйлескені соншалық, өзінің айтып жатқан әңгімесіне көңіл аударту үшін шаршаған уақытта дем алу үшін даусын бәсеңдетсе демалып болған соң даусын көтеріп сөйлеген. Сондай-ақ бұның басқаша аудармасы болуы мұмкуін: «...біресе ол туралы жиренішпен айтса, енді бірде оны мәнін өте жоғары етіп айтты». 1 Яғни, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Дажжалдың азғыруы жайлы айтып, адамдар оның аса маңыздылығын түсініп қорыққан. 2 Басқаша айтқанда, оның жалған сөздері (мен дәлелдерін) өзім жоққа шығарамын. 3 Яғни, Пайғамбар, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, жоқта әр-бір мұсылманды Дажжалдың азғыруынан және ақиқат жолынан тайып кетпеуінен Аллаһтың Өзі жердемдеседі. 4 Бір көзі ісінген адам жайлы айтылып жатуы да мүмкін. 5 Бір хабарлар бойынша Абд аль-'Узза бин Катан бану мусталяқ руының адамы болып жаһілет заманында-ақ қайтыс болған, ал имам Ахмад келтірген нұсқасында, ол Ислам дінін қабылдағаны және Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл сөздерін есітіп: «Иә Аллаһтың елшісі, менің онымен ұқсастығымның маған зияны тиуі мүмкін бе?», - деп сұрағанда, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын: «Жоқ, өйткені сен имандысың, ал ол болса – кәпір», - дегені келтіріледі. 6 Бұл жерде бірінші он аяты жайлы айтылып тұр, ал бұл хадистің басқа нұсқасында Дажжалдың азғыруынан сақтану үшін бұл сүренің соңғы он аятын оқу керектігі жайлы айтылады. 7 Яғни, ол күні күнделікті бес намазды оқысақ жеткілікті болады ма?, деп жатыр. Бұл сұрақтың басқа күні айға және аптаға да тең күндеріне қатысы бар екендігі анық. 8 Бұл дегеніміз, ол күні таң намазынан кейін бесін намазын, жәй күндері сол намаздардың арасында шамамен қанша уақыт өтсе сол уақытты өлшеп бесін намазын оқуы керек, солай әр намаздың арасын өлшеп отыру қажет. Қазіргі күндерідің өзінде-ақ бұл хдистегі нұсқауларды солтүстік және оңтұстік полюске жақын орналасқан мұсылмандар қолдануда. Ол жерлерде күні бірнеше тәулікке созылатын күндер және түні бірнеше тәулікке созылатын күндер бар, олар да сондай күндері тәулік ішіндегі намазды есептеп оқиды – аударушыдан. 9 Дәжжәл адамдарға, мен сендердің құдайларыңмын, деп, соған иман келтіруге шақырды. 1 Людд —Иерусалимнің жанында орналасқан елді мекен. 2 Йаджуж бен Маджуж (библиядағы Гог пен Магог) — Құранда айтылған адамдарға жау, Жердің қиыр шығыста қабырғаның ар жағында тұратын жандар. Ахірет күнінің алдында бұл қабырға құлап «Йаджуж бен Маджуж ағытылып, әр-бір төбеден келгенге дейін» «Әнбиә» сүресі, 96 аят. 3 Яғни, аштық болады. 4 Йаджуд бен Маджуждің мәйітінің сасық иісінен. 1 Яғни, адамдардың көзінше қосыла беретін есектер секілді. 2 Яғни, олар ұшқан құс секлді жамандыққа жеңіл болып бір-бірін жабайы аңдай қудалайтын болады. 3 Басқаша айтқанда, Ахіреттің бірінші сүрі үріліп барлық тірі жан өлтіріледі. 1 Арабша «анкаб» — тесік; қазылған жолдар. 2 Тайләсан — жасыл парсылық шапан. 3 Яғни, одан аз ғана адам құтылған азғырудай азғыру болмайды. 1 Яғни, бұның бәрі сенің Дәжжәл екендігіңді одан артық айқындайды. 2 Яғни, Алаһ үшін Дәжжәлдің құдіреті емес, адамдардың оның артынан ергені маңыздырақ болады. 3 Бұл хадистің аль-Бухари келтірген нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай деп айтқаны келтіріледі: «...және оның көздерінің арасында «кәпір» (имансыз), деген жазулар болады». Жоғарыда айтылған әріптер өзара арабтың «имнсыз» (кәфир) және «имансыздық» (куфр) сөзінің түбірін құрайды. 1 Гаркад – тікенді бұтаның түрі. 2 Бұл Ахірет күнінің басталуының алдында болады. 3 Таулы өткелдің аты. 1 Сүлеймен пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, олай шешкені, ол әйелдің бала үшін бәріне дайын тұрғаны болды. 2 Өлетіндігі. 1 Аллаһ Тағала айтты: «Және сендерден тек залым болғандарға ғана кесірі тиіп қалмайтын пітнеден сақтаныңдар...» «Әнфәл» сүресі, 25 аят. 2 Яғни, Аллаһтың не жайлы айтпағанын сұрастырмаңдар, өйткені оларың өздеріңе қосымша қиын міндеттемелерді жүктеуге алып келуі мүмкін. 1 Бұл сөздердің мағынасы, иманды адам өзінің қателіктерін қайталамау керек, дегені – ал бәрін білуші бір Аллаһ қана. 2 Абу Хурайрараның, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бұл айтқандарының бәрі Пайғамбардан, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, естігендері. 3 Бұл жерде «аманат», дегені, ол ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын шариғат білімі. Бұл хдистің Аль-Бухари келтірген тағы бір нұсқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені елтіріледі: «Ахірет күнінің жақындағанының белгілерінің бірі, ол білімді жастардан іздей бастағаны». Сонымен бұл жерде әңгіме, таза ілімнің жоғалып, надандықтың өршитіндігі жайлы болып тұр. 1 Яғни, парыз намазының уақыты мен оның барлық іс-әрекеттерінің дұрыс орындалуы. 2 Бұл хадистің басқа нұқасында Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, былай дегені келтіріледі: «ал егер олар бәрін дұрыс істесе, онда сендерге, оларға да сауабы тиеді. 3 Егер имам біле тұра әдейі қателік жасайтын болса, онда ол күнәсін тартады. Ал егер имам білмей (не абайсызда) намаз бұзылатындай қате жасайтын болса, онда ол намазын қайталап оқып шығу керек, бірақ та бүдан оның артында тұрған адамдардың намазы бұзылмайды. Басқа жағдайда бұның мына аударылым түрі дұрысырақ болар еді: «...онда сендерге бәрібір сауабы тиеді де, бірақ оларға намазын тағы қайталап оқып шығу кереку». 4 «Аль-Имран» сүресі, 110 аят. 5 Яғни, Абу Хурайра, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, бұл сөздерді Аллаһтың елшісінен, оған Аллаһтың ризашылығы болсын, естіген. 6 Таң қалады дегені, Аллаһ бұндай көп сый күтіп тұрған адамдарға риза болады дегені. Сондай-ақ бұл жерде алдыңғы хадистегідей, алдымен тұтқынға түсіп, сосын Исламның ақаиқаттығына көздері жетіп өз еріктермін Ислам қабылдап және сол арқылы Жәннәтқа кіретін адамдар жайлы айтылып жатыр. 7 «Биляд» — «ел, аймақ», дегенді білдіретін «баләд» сөзінің көпше түрі. 1 Яғни, шайтан адамдардың ішіндегі достарына харам істерді жасауға ұмтылдырады. 2 Яғни, шайтан риза болатын амалдар жасалатын орын. 3 «Мухаммад» сүресі, 19 аят. 4 Яғни, Мухаммад пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, алдындағы пайғамбарлардан. 5 Тәпсірлерде бұның түрлі мағыналары келтіріледі. Олардың бірі бойынша, егер ісі үшін Аллаһтың және адамдардың алдында ұялмайтын болса, онда оны істей беруге болады, яғни ондай істің хәләдігі. Ал енді бірінде бұл сөздерді қорқыту ретінде түсінуге болады: егер сен ұяттан безген болсаң, онда не істегің енлсе соны істей бер, бірақ артынан Аллаһ соның үшін жазаңды береді. 6 Яғни, түтінсіз оттың жалынынан. «Рахман» сүресінің 15 аятын қара. 7 Бұл жерде былай деп айтылған Құран аяты жайлы айтылып жатыр: «Одан (топырақтан) сендерді жараттық. Оған қайтарамыз да екінші рет содан шығарамыз». «Та-ха» сүресі, 55 аят. 1 Яғни, Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, мінезі Құранның бүкіл үкімдеріне сай келетін. 2 Рамаданның соңғы он күніндегі үздіксіз мешітте болуы. 3 Яғни: «Субхана-Лааһи, иә Аллаһтың елшісі, біз сен жайлы басқа (жаман) ойда болуымыз мұмкін бе?!», - деп таңырқап жатыр. 1 «Аллаһ риза болған», мұсылмандардың Пайғамбарға, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, талдың астында аль-Худабияда берген анттары. 2 Сонда оның даусы сегіз миль қашықтыққа дейін жетті, делінеді. 3 Құранда Бадр соғысы жайлы былай делінеді: «Атқан кезде сен атпадың, бірақ Аллаһ атты» «Әнфел» сүресі 17, аят. 4 Яғни, екі жақтың да күші бірдей еді. 5 «Мүминұн» сүресі, 51 аят. 6 «Бақара» сүресі, 172 аят. 1 Кейбір тәпсіршілер Сайхан мен Жайханда арабтардың Сырдария мен Амударияны атаған Сайхуны мен Джайхуны, деп түсіну керек, дейді, ал ан-Науауи болса бұл жерде басқа өзендер жайлы айтылып жатыр, деп ойлайды. 2 Бұрын-соңды адамзат тарихында болмаған соғыс. Ол соғыста үш мың әскерлік мұсылмандар, Шамның оңтүстік шекарасында екі жүз мыңдық Византия әскеріне тойтарыс берген – аударушыдан. 3 Бұл жерде ижтихад жайлы айтылып жатыр: яғни, шариғаттың үкімдерінде тура жауап болмай, өздігімен сол үкімдерге сүйене отырып шешім қабылдау. 4 Яғни, Аллаһ пен Оның үкіміне сай келсе. 5 Яғни, парыз оразадан қазасы болса. 1 Аз-Зубайрдың перденің ар жағын өтіп оны құшақтағаны аз-Зубайр, Айшаның туған жиені еді, яғни Айшаның апасы Асманың баласы. 1 Яғни, Құран аяттарын жақсы білетіндер. 2 Яғни, уәдесін бұзсын. 1 Дәлірек айтатын болсақ гекко тұқымдас кесірткелер тобы («самм абрас» не болмаса «вазаг»). 2 Ибраһим, оған сәлем болсын, отқа тасталғанда барлық жануарлар оны сөндіргісі келсе, ал бұл кесіртке отты керісінше желпіп үрлеген. 3 Яғни, түсінде біреуді көреді. 1 Тағы бір хадистерде Пайғаамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, Жәннәтқа менің үмметімнен жетпіс мың адам есепсіз кіреді, деген сөздері келтіріледі. 2 Исмайлдың шешесі Хажжар (інжілдегі Агарь) болған. Оны Ибрһимнің әйелі Сараға мысыр патшасы сыйлық ретінде берген, ал Сара болса оны өзі Ибраһимге сыйлаған. 3 Яғни, соңынан Қағба салынған жер. 4 «Ибраһим» сүресі, 37 аят. 1 Бұл хадистің басқа нұсқасында: «...ол бізге аң аулап келу үшін кетті», - делінеді. 1 Бұл жерде Ибрһимнің тұрған жері (макам Ибраһим) – Қағба мен зәмзәмнің арасында тұрған адамның ізі бар тас жайлы айтылып тұр. 2 «Бақара» сүресі, 127 аят. 1 Трюфель – саңырауқұлақтың ерекше бір түрі. 2 Бұл жерде яһудилерге көктен түсірілген мәннә жайлы айтылып тұр. Сондай-ақ мәннә, деп нығметтер жайлы да айтылуы мүмкін, бұл жағдайда хадистің мағынасы былай болады: «Трюфельдер Аллаһтың нығметтерінен болады...», ал бәрін білуші бір Аллаһ қана. 3 Яғни, бұл дүниенің қызығынан да жақсырағын.. 4 Меккелік көпқұдайшылдар. 1 Әдетте Аллаһтың елшісі, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, әрдайым Аллаһты есіне алып, Одан сұрап дұға жасап отыратын, ал егер оны бұл ісінен бір нәрсе алаңдататын болса, онда ол бұны күнә санайтын да онысы үшін кешірім сұрайтын. Сонымен «оранған» сөзінің мағынасы, ол жоғарыда айтылған істермен айналыспайтын, не болмаса әдеттегіден аз айналысатын кездері жайлы айтылып тұр. 2 Әрине бұны күнәләр жасауға ұмтылдыру, деп түсінуге болмайды. Пайғамбардың, оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын, бұл айтқандарының мағынасы, ол адамдардың Аллаһтан кешірім сұраудың қажеттілігі мен Аллаһ Тағаланың кешіргенді жақсы көретіндігіне көңіл аудартқысы келгендігі. 1 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №250 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 2 Яғни, Аллаһтан кешірім сұраудың ең жақсы түрі. 3 Бұл дегеніміз, Саған деген сенімімді одан ары қарай жалғастырып, Өзіңе ықыласты түрде құлшылық етемін. 4 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №79 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 5 «Саләм» сөзі арабтың үш әріптен құралған «с-л-м» түбірінен тұрады, ол сөздің мағыналарының бірі «бейбіт; пәк», болып табылады. Сонымен Аллаһтың «Саләм» есімі, барлық кемшіліктен және Оның бүкіл ұлылығы мен кәмілдігіне сәйкес келмейтін сипатарынан пәк дегенді білдіреді. 6 Араб әріптерімен «Мұсылман қорғаны» кітабінің №66 дұғасында келтірілген – аударушыдан. 1 Яғни, таухидтен мықты ұстанып. 2 Яғни, әйелдердің етеккірі келген кезде намаз оқымайтындығы. 1 Яғни, осы дүниеде адамға тыныс алу қандай табиғи құбылыс болса, Жәнәтта Аллаһты мақтап, дәріптеу де сондай табиғи жеңіл құбылыс болады. 2 «Сәжде» сүресі, 17 аят. 1 Олардың бір-бірін көрмейтіндігі, не шатырдың көлемінің үлкендігінен, не олар бір-бірінен бір нәрсемен бөлінгендігінен. 1 «Сәжде» сүресі, 17 аят. 1 Яғни, Аллаһқа қарау еш бір қиындық туғызбайды және Аллаһ Тағаланы әркім анық көреді. 2 Бұл жерде, Ахіретте Жәннәтқа кірушілердің жүзі ағарып, ал Тозаққа кіретіндердің жүздері қараятындығы жайлы айтылып жатыр, ал Құранда бұл жайлы былай делінеді: «Қияметте кей беттер ағарып, кей беттер қараяды...» «Аль- Имран» сүресі, 106 аят 3 Адамдар мен Аллаһтың арасындағы, адамдарға Аллаһ Тағаланы көруге тосқауыл болатын перде. жүктеу 12,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау