И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

Ill ТЛРЛУ
Ж Ү М Ы С Ж Ә І І Е Э Н Е Р Г И Я
§ 24. Ж ү м ы с
Лйталық, f күші эсер сткеп дснс қапдай да бір траск- 
торияпыц бойымеп қозгала оті.ірып, 
жол жүріп өтсім 
делік. Бүл жагдайда күш деисге үдеу бере отырып, нс 
оныц жылдамдыгын өзгертсді, пе қозгалысқа қарсы 
эсер ететін екінші күштің (иемссе күштердің) әсерін 
жояды. 
s
жолдагы f-тіц эсері жұмыс деи аталатын ша- 
мамсп сппатталады.
Жұмыс скаляр шама деліпсді, ол орын ауыстыру 
багытыпдагы 
күш проекцпясы меп күш түскеіг пүк- 
тспің жүрім өткеи s жолыпыц көбсіітііідісіпе тең:
A = f s s.
(24.1)
Орын ауыстыру бағытьшдагы (япш жылдамдық ба- 
ғытындагы) 
f s
күш проекцнясы барлық уақытта өзгеріс- 
сіз калган жагдайда (24.1) өрпегі орындалады. Атап 
айткапда, бүл дснснің түзу сызықты қозгалган кезіпде 
жәпе шама жагынап тұраічты / күші қозгалыс бйгыты- 
мен түрақты а бұрыпіып жасагап кездс орыпды. / 9~
= / c o s a болгапдыктап да (24.1) өрпогіие твмендегідей 
түр беруге болады:
A = f s
cos a. 
(24.2)
Жұмыс — алгебралық шама. Егер күш пен орын 
ауыстыру багыты сүйір бүрыш жасаса ( c o s a > 0 ) , жұ- 
мыс он танбалы болады. Егер a бүрышы доғал 
( c o s
a < 0 ) болса, жүмыс теріс тацбалы болады. а=--л/2 
болганда жүмыс нольге тец. Соңғы жагдай механпкада- 
гы жүмыс үгымынын жүмыс жайындагы кэдімгі түсі-
79

ніктсн едәуір айырмашылықтың барлығыи анық көрсе- 
телі. Кәдімгі түсініктегі ксз келгсп күш жұмсау, соныи 
ішіііде оүлшық еттіц күш салуы жүмыс істеумеп коса 
жүреді. Мысалы, қозгалмаіі түрып, ауыр жүкті көтсру 
үшін, сонымен қоса осы жүкті горизонталь жолмен апа-
ру үшін жүк таситып адам 
көп 
күш жүмсайды, 
япш 
«жүмыс 
істсГіді». 
Алапда 
жұмыс мүндан жагдаііллрда 
механикалық шама рстінде 
польгс, тең болады.
Егер орын ауыстыру ба- 
ғытындағы күш нроекциясы- 
ның шамасы қозгалыс ке- 
зіндс тұракты болып қалма- 
s са, жүмысты есептсу үшін s 
жолды элемсптар As учас- 
келерге бөлеміз. Бұлардыц 
кішілігі соншалық, тіпті дс- 
неніц осыпдай учаскелерді жүріп өткен уақыты ішіиде 
/ s -ті өзгеріссіз қаладыдеп есептеуге болады. Сонда әрбір 
элемсптар учаскедсгі күш жұмысы жуыктап алғанда мы- 
паган тең болады:
A /1 ^ /5A
s
,
Г)2-су[Н'т.
ал бүкіл s жолдағы жүмыс элемсптар жүмыстардыи ко- 
сындыеы ретінде ссептелуі мүмкін:
A = ^ \ A i^ f s^ s i
(24.3)
Барлық ASj-ті польгс ұмтылдыргап кезде (24.3) 
жуыктатылгап тецдік іліксіз тсңдікке көшеді:
Л - І і і п
j / V / s 1 
(24.1)
52-суретте траекториядагы (s оеін горизонталь ось 
деп атауга болады, ал осы осьтіц 
1
жопе 
2
нүктесі ара- 
сындағы кесіпдіпіц үзыидығы жолдың толык үзындыгы- 
па тен болады) пүкте орныныц функцпясы регіпче 
f s
графпгі салынган. Суреттеп элемснтар. A.
\ -ь
жүмыетың 
сан мәні жагынап штрнхталган жолактың аудапына тец, 
ал 
1
нүктеден 
2
нүктеге дсйінгі жолдагы ,4 жүмыс can
1 Берілгпі жагдайда лаііымдауымыздын, барысм бір калыііп.із 
қозгалыс кі ііііде жүріп өтксчі жолга ариалгаи формулаиы қорытип 
иіигарглидпіы сияқпл (4-иараграфті.і қарацыз).
80

мәні жлғынан / және 
2
вертикаль түзулер мен s осініц 
арасындағы 
j s
қисықпен шектелген фигураныц ауданы- 
ііа тсц експі көріпеді.
Гук заңына бағынатып пружнианы созған кезде істе- 
лінетің жұмысты табалық. Пружинаны, пружинаға эсер 
ететін күшті шамасы жағынан барлық уақытта 
f = k x
ссрпімділік-күпііне тец деп есептеуге болатындай, баяу 
созамыз. Мүпдагы 
х
— пружиианың ұзаруы. Күш орын 
ауыстыру багытыпда f.x- = / болатыіідай, эсер етсді. Күш

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: