И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

ріледі: сорғыныц агып шығуы кезінде ыдыстағы сүйыц 
қозғалысы қысымның қайта таралуьша әкеп соғады. 
Тесікке қарсы жатқан қабырга мацыидағы кысым, тссік 
орналасқан қабырға мацындағы қысымиан аздап артық 
болады.
Реактивтік двнгательдср меп ракеталардың жумысы 
агып шыққан газ сорғысыныц рсакциясына нсгізделген. 
Атмосфсраның болуын қажст стпей реактивтік қозгалыс 
космостық кеңістігіне ұшу үшін пайдаланылады.
Планета аралық қатынас теориясының негізін салған 
орыс оқымыстысы және өнертапқышы К. Э. Циолковский 
(1857— 1935) болды. Ол ракетаның ұшу теориясын жа- 
сады және реактивтік аппараттарды планета аралык қа- 
тынасқа пайдалану мүмкіндігін дәлелдеді. Отынды то- 
лық пайдаланган соң әрбір сатысы ракетадан бөлініп, 
келесі сатысы іске қосылатын құрамды ракетаның тео­
риясын да Циолковский жасап жетілдірді. Космос кеңіс- 
тігін зерттеи игеруде Совет одағының жетекші ролін 
қамтамасыз еткен совет оқымыстылары мен инженерлері 
Циолковский идеяларын одан әрі дамытып, жүзеге 
асырды.
§ 58. 1 шкі үйкеліс күштері
Идеал сүйық, яғни үйкеліссіз сүйық абстракция бо- 
лып саналады. Барлық реал сүйық пен газдарға тән нэр- 
се оның көп не аз дәрежеде тұтқыр болуы немесе ішкі 
үйкелістің болуы. Тұтқырлық суйықта немесе газда бо- 
латын қозғалыстың, оны туғызған себептер әсері тоқтал- 
ганнап кейін, біртіндеп бәсеңдейтіндігінсн көрінеді.
Ішкі үйкеліс күші бағынатын заңдылықтарды айқын- 
дау үшін, мынадай тәжірибені қарастырайық. Сұйыққа 
сызықтық өлшемі олардыц арақашықтығы flf-ден едәуір 
артық бір-біріне параллель екі пластина батырылған 
(153-сурет) Төменгі пластинаны өз орнында қалып, жо- 
ғарғы пластина төменгімен салыстырганда л0 жылдам- 
дыкпен қозғалысқа келтіріледі. Тәжірпбс жоғарғь’ п.іас- 
тинаны түрақты 
v0
жылдамдықпен орыи ауыстыру үіиін 
оған іпама жагынан тұрақты белгілі бір f күиіпгн псер 
ету керек ексндігін көрсетеді. Пластина үдеу алмаііды, 
ендеше, бул күштіц осері шама жагынан тец, багыты 
жағынан қарама-қарсы күшпси тсңгеріледі. Сүйық іг.іін-
210

де қозғалган пластинаға эсер ететін бұл күш үйкеліс 
;уші болатыны айқып оны 
f
деп белгілейік.
Пластина жылдамдығы 
v0,
пластина ауданы 5 және
-7
! 
j
і
1 I -----
~/v
.. 
Ғ
----- У
t
Үй
, 

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: