I теоретические основы логопедии

468 
ЖАЗБАША СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ БҰЗЫЛУЫ 
 
I Блок. Жазбаша сөйлеу тілінің қалыптасу механизмі. 
1. Жазудың психофизиологиялық механизмі қандай? 
2. Қалыпты дамыған балалардың оқу дағдыларының қалыптасу кезендері. 
3. Ауызша және жазбаша сөйлеу тілінің ұқсастығы мен айырмашылығы. 
4. Жазбаша сөйлеу тілінің бұзылу туралы ілімнің даму тарихына қысқаша 
шолу. 
5. Жазбаша сөйлеу тілінің механизмі және классификациясына қазіргі 
кезеңдегі көз қарас. 
6. Жазудың бұзылуын сипаттайтын қандай терминдер қолданады? 
7. Әр түрлі ауытқулары бар балалар арасында дислексия мен дисграфияның 
таралуы. 
II Блок. Жазу тілінің бұзылуының сипаттамасы және себептері. 
1.
Дислексия мен дисграфияның анықтамасы.
2.
Дисграфия мен дислексияны тудыратын себептер. 
3.
Ерекше ( спецификалық) қателер дегеніміз қандай қателер? Мысал 
келтіріңдер. 
4.
Фонематикалық жетілмеу жазуға қалай әсер етеді: (қандай көрініс 
береді?) 
5.
Ауызша сөйлеу тілінің бұзылуы жазуға қалай әсер етеді?
6.
Дыбыс айтуының бұзылуының қандай түрі жазуға әсер етеді, қандай түрі 
әсер етпейді? 
7.
Қандай қателер «акустикалық» деп аталады?
8.
Жазудағы графикалық қателердің кездесуі неге байланысты? 
9.
Дислексияда қандай қателер кездеседі? 
10.
Дислексияның белгілері мен байқалуы неге байланысты? 
11.
Жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуы тұлғаның қалыптасуына қалай әсер 
етеді? 
12.
Жазбаша сөйлеу тілінің бұзылуы тіл кемістігінің қандай түрінде оның бір 
белгісі ретінде байқалады? Мысал келтіріңдер. 
III Блок. Дисграфия мен дислексияны топтастыру. 
1.
Дисграфияның топтастыруы қандай критерийге негізделген? 
2.
О.А. Токарева дисграфияны қандай түрлерге бөледі? 
3.
М.Е. Хватцев дисграфияны қандай түрлерге бөледі? 
4.
Дисграфияның әр түрлеріне мысал келтіріңдер.
5.
Дислексияны топтастыру қандай критерийге негізделген? 
6.
Беккер дислексияны қандай түрлерге бөледі? 
7.
О.А.Токарева дислексияны қандай түрлерге бөледі? 

469 
8.
Р.И.Лалаева дислексияны қандай түрлерге бөледі? 
9.
М.Е.Хавтцевтің дислексияны топтастыруын атаңдар? 
10.
Әр түрлі топтастырулардың себептерін қалай түсіндіруге болады? 
IV. Блок. Жазбаша сөйлеу тілі бұзылған балаларды тексеру. 
1.
Тексеру қандай принциптерге сүйене отырып жүргізіледі? 
2.
Тексеру қандай бөлімдерден тұрады? 
3.
Фонематикалық қабілетін тексерудің кезектілігі мен мазмұнын айтыңдар. 
4.
Фонематикалық 
қабылдауын анықтау үшін тапсырмалар қандай 
кезектілікпен беріледі? 
5.
Сөйлеу тілінің лексикалық-грамматикалық жағын тексеру қажеттілігін 
дәлелдеңдер. 
6.
Жазбаша сөйлеу тілі бұзылған балалардың сөз қорын, грамматикалық 
жағын тексеру қажеттілігін дәлелдеңдер. 
7. Жазбаша сөйлеу тілі бұзылған балалардың қандай сөзсіз функцияларын 
тексеру қажет, дәлелдеңдер. 
8. Оқуын тексеруге қажет тапсырмаларды іріктеп құрастырыңдар. 
9. Жазудың қандай түрлері тексеріледі? 
10. Тексеруде қолданылатын сөздік материялдар қандай талаптарға сәйкес 
іріктеледі, құрастырылады? 
11.Сөйлеу қортындысында не көрсетіледі?
V Блок. Жазудағы қателердің механизмі. 
1. Дисграфияның негізгі белгілерін атаңдар. 
2. Фонематикалық талдаудың қалыптаспау салдарынан туындайтын қателер. 
3. Әріп және буын деңгейіндегі қателерді атаңдар.
4. Сөз деңгейіндегі қателерді атаңдар. 
5. Сөйлем деңгейіндегі қателерді атаңдар. 
7. Жазудағы ерекше қателерді есепке алу кестесін құрастырындар.
 
Тәжірибелік тапсырмалар 
І. Төменгі сынып оқушыларында жазудың спецификалық қателерін сипаттау 
және оны кестеге жазу. 
12-кесте. Жазбаша сөйлеу тілінің спецификалық қателері. 
 
Әріп 
және 
буын 
деңгейіндегі 
қателер 
Алмастыру 
Шатастыру 
Орын 
ауыстыру 
Артық әріпті 
қосу 
Сөз 
деңгейіндегі 

470 
қателер 
Сөйлем 
деңгейіндегі 
қателер 
ІІ. Түрлі сыныптағы оқушылардың жазба жұмысын қателер сипатын анықтау 
мақсатында талдау. Жазбаша сөйлеу тілін зерттеу хаттамасын толтыру. 
13-кесте. Жазбаша сөйлеу тілін тексеру хаттамасы. 
Оқушы-
ның аты-
жөні 
Жал-
пы 
қате-
лер 
саны 
Қателер типі (түрі) 
Алмастыру Тастап 
кету 
Орын 
ауыстыру 
Басқа 
қателер 
Орфография-
лық қателер 
ІІІ. Педагогикалық тапсырмаларды орындау. 
1-педагогикалық тапсырма 
Сөзді талдауға дайындық сатысының кезектілігін анықтау (Г.А. Каше 
бойынша). 
1.
Тұйық буынды талдау: АП, УТ. 
2.
Сөз басынан 1-ші дауысты дыбысты ажырату. 
3.
Ашық буынды талдау: МА. 
4.
Дауыссыздан кейінгі екпінді дауыстыны ажырату. 
 
2-педагогикалық тапсырма 
Төменде келтірілген әдістемелік тәсілдердің қайсысы дыбыстың талдау 
дағдыларын көрнекі, сөздік және ақыл-ой жоспарында бекітуге себеп болады. 
1.
Схемаға сәйкес келетін сурет таңдау. 
2.
Эльконин карточкасы. 
3.
«Бал» сөзінде 1-ші (2, 3) дыбысты атау. 
IV. Ақыл-ой жоспарында дабыстың талдау дағдыларын бекітуге себеп 
болатын бірнеше әдістемелік тәсілдерді таңдау. 
V. Көру-кеңестік және есту елестерін дамыту үшін қолдануға болатын ойын-
жаттығуларын дәптерге жазу. 

471 
VI. Сөзжасам және байланыстарын сөйлеу тілі дағдыларын бекітуге 
арналған бірнеше жаттығуларды таңдап, дәптерге жазу. 
VII. Балаларда қол саусақтарының моторикасын дамыту үшін қолданылатын 
ойын (жаттығулар) тізімін құрастыру. 
VIII. Жауаптың дұрыс нұсқасын таңда: 
3-тапсырма 
Оқу құралдарынан қарап немесе өздігінен конспекті құрып, сөздің 
дыбыстық құрамын талдауға арналған бірнеше тәсілдерді ойлап 
дәптерлеріңе жазып талдаңдар. 
4-тапсырма 
Қолдың ұсақ бұлшық етін дамытуға арналған бірнеше тәсілдер 
ойластырып, жазуға үйретудегі бұл жаттығулардың маңыздылығын 
дәлелдеңдер. 
ІХ. Ұсынылғані жоспар бойынша дисграфиясы бар балалармен 
жүргізілетін сабақ үлгісін құрастырыңыз. 
Дисграфиясы бар балаларға арналған логопедиялық сабақтың 
жоспарының үлгісі. 
 
Тақырып: 
Мақсаты: (білім беру, түзетушілік, тәрбиелік) 
Көрнекілік: 
Сабақ барысы: 
1.
Ұйымдастыру кезеңі. 
2.
Үй жұмысын қайталау. 
3.
Сабақ тақырыбын хабарлау. 
4.
Дыбыстардың артикуляциясының ұқсастығын және айырмашылығын 
анықтау. Дыбыстарға сипаттама беру. 
5.
Дыбыстарды ерекшелеуге, ажыратуға, арналған жаттығулар (ауызша 
және жазбаша түрде). 
6.
Дыбыс және әріп байланысын бекітуге арналған жаттығулар. 
7.
Сергіту сәті. 
8.
Дыбыстық талдау және жинақтау дағдыларын бекіту және 
қалыптастыру бойынша жұмыс. 
9.
Өз бетінше жұмыс. 
10. «Оқу минуты». 
11. Үй жұмысын орындауға нұсқау беру. 
12. Сабақ қорытындысы. 

472 

жүктеу 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: