Ринолалияда кездесетін әр түрлі аутқуларды түзету мүмкіндіктері
Ринолалия
кезіндегі
ауытқуды
түзету
медициналық
және
психологиялық–педагогикалық құралдар арқылы жүзеге асады. Әдетте
емдеудің хирургиялық әдістері қолданылады. Уранопластиканың мақсаты –
қатты таңдай жарықшасынан құтылу (фиссурорафия), жұмсақ таңдайды
ұзарту (ретротранспозиция) және жұтқыншақ сақинасының ортаңғы бөлігін
жіңішкерту (мезафарингосконстрикция). Хирургиялық көмек, ең
біріншіден, баланың тамақтануын жақсартуға және қалыпты тыныс алуын
қалпына келтіруіне ықпал етеді. Уранопластиканы жасау мерзімі әліде
толығынан шешілмеген мәселе. Көптеген мамандар бұндай операцияны
мектеп жасына дейін жасаған жөн деп есептейді. Сонда логопедтің
көмегімен баланың мектепке барар шағында дұрыс сөйлеуі қалыптасады.
Бірақ, кейбір жағдайда баланың 5–6 жасында соматикалық және физикалық
жағдайына байланысты уранопластиканы жасауға мүмкіншілік болмайды.
Жоғарғы ерінінде және таңдайында жарығы бар балаларды хирургиялық
емдеу бірнеше қадамдарда жүзеге асырылады. Ақау формасы мен баланың
ағза жағдайына тәуелді еріннің жарығы 2-3 күннен бір жылға дейінгі
мерзімдерде операцияланады(хейлопластика). Бұл баланың дамуынын
жақсартады, сыртқы түрін қалыпқа келтіреді. Жоғарғы еріннің, мұрынның
қалған ақауларын және таңдайдың деформациясын жою бойынша жұмыс 7
жастан 14 жасқа дейін жасалынады. Логопедиялық тәжірибеде сәтті
жасалған уранопластиканың маңызы өте зор.
Кейбір жағдайда туа біткен жарықшалары бар балаларға операция
жасалмай, обтуратор (жарықшаны жауып түратын пластинаны) қолдану
ұсынылады. Егер обтураторды алғашқы сөздер шыққанға дейін (1-2 жасқа)
қолданса, баланың белсенді сөйлеуінің дамуы қолайлы жағдайда өтеді. Бірақ
сонда да мұрындық реңк толығынан жойылады деп кепіл берілмейді. Еріннің
және
таңдайдың
жарығы
бар
балалардың
көбісін
толығымен
реабилитациялау үшін бір хирургиялық ем жеткіліксіз. Бұл науқастар
бірқатар мамандардың (стоматолог, ортодонт, ортопед, отоларинголог,
логопед, невропатолог, офтальмологтардың және т.б.) тарапынан көмекті
қажетсінеді. Диспансерлі бақылау мен емдеу жүйесінің тарабынан оларға
көмек көрсетіледі. Диспансеризация идеясы 1950 жылдарда пайда болған.
(М. Д. Дубов). Диспансеризацияның қазіргі заманғы қағидасының ғылыми
негіздемесі мен тәжірибеде кең пайдаланылуын Б. Я. Булатовская 1958 - 1971
жылдары жүзеге асырды. Оның ұсынысы бойынша жарықтары бар
балаларды алғашқы диспансерлі бақылауға алу мен емдеу шаралары
өткізілді.
Диспансеризация келесідей түрде жүзеге асырылады
: баланың бірінші
рет қаралуы кезінде медициналық бике оны есепке алады, диспансерлі
картаны бастайды. Баланы хирург, ортодонт, педиатр қарайды. Ата-
аналардың сөздерінен жетік анамнез жиналады. Бастапқы диагноз қойылады.
Ата-аналарды емдеудің қадамдары мен мерзімдерімен таныстырады,
олардың баланы кешенді емдеудегі рөлдерін түсіндіреді. Сүйек жақ-бет
169
саласындағы қосымша ауытқуларды және деформацияларды анықтау мен
алдын алу үшін және тиісті емдеуді белгілеу үшін кешенді қараулар
ұйымдастырылады.
Патологияның
сипаты
мен
ауырлығына
тәуелді
балаларға
амбулаторлық немесе стационарлы бақылау ұсынылады. Маңызды буын –
баланың нәрестелік жасынан көрсетілетін ортодонтикалық жәрдем болып
табылады. Патология мен жасына қарай механикалық, қызметтік және аралас
әсер етудің аппараттары дайындалады. Уранопластикадан кейін (таңдайға
операция) жұмсақ таңдайды қалыптастыратын қорғаныс пластинкалары
пайдаланылады және т.б. Психикалық даму жағдайына тәуелді жарықтары
бар балалар аса әртекті топты құрайды: қалыпты психикалық дамыған
балалар; ақыл-ес дамуы тежелген, олигофрениясы бар балалар (әртүрлі
деңгейдегі). Кейбір балаларда бөлек неврологиялық микробелгілері бар:
нистагм,
көз
саңылауларын,
мұрын-ерін
қыртыстарының
жеңіл
ассиметриясы, сіңір және перистальді рефлекстердің жоғарылауы. Осындай
жағдайларда, ринолалия орталық жүйке жүйелерінің ерте кезектегі
зақымдануымен шиеленіседі. Маңызды дәрежеде балаларда жүйке жүйесінің
қызметтік бұзылулары, өзінің ақауына психогенді әсерлесулермен
анықталған, жоғарылатылған қозушылық және т.б. жиірек байқалады.
Ринолалияға
шалдыққан
балалармен
коррекциялық
жұмыс
дифференциалды түрде баланың жасына, артикуляциялық аппараттың шеткі
бөлігінің қалпына және сөйлеу тілінің даму ерекшеліктеріне байланысты
жүргізіледі. Балаларды логопедиялық мекемелерге орналастырудың негізгі
белгісі сөйлеу процесінің дамуы болып табылады. Сөйлеу тілінің
фонетикалық- фонематикалық жетіспеушілігі бар балаларға логопедиялық
көмек балалар емханаларында амбулаторлы немесе стационарлы көрсетіледі,
сөйлеу тілінің басқа процестерінің жетіспеушілігі бар балалар арнайы
балабақшаларға алынады. Мектеп жасындағы фонематикалық қабылдауында
күрделі жетіспеушіліктері бар балаларға көмек жалпы білім беру
мектебіндегі логопедиялық пункттарда көрсетіледі.
Қорытынды.
Туа біткен таңдай жарықшалар балалардың дамуына өте
көп әсерін тигізеді: бұндай балалар соматикалық әлсіреген, аурушаң болып
келеді. Сонымен бірге олардың ішінде есту қабілеті төмендеген балалар жиі
кездеседі. Ринолалия кезінде сөйлеу тілінің кемістігімен қатар жоғарғы
психикалық функцияларының дамуының ауытқұлары байқалады. Бұл
науқастар тұлғалық дамуының және іс-әрекетінің қалыптасуының
ерекшеліктерімен сипатталады.
Ринолалиясы бар балалардың сөйлеу тілінің кемістіктері өмірге келген
кезінен бастап бір қатар себептермен негізделеді.
Біріншіден тыныс алу және тамақтану функцияларын қамтамасыз етуі
тілдің спецификалық қалпына (тілдің түбі өте жоғары көтерілуі) әкеледі.
Тілдің бұндай қалпы бір жағынан оның функционалдық мүмкіншіліктерінің
бұзылуына, екінші жағынан бұзылыстың компенсациясына (орын басуына)
әкеліп соқтырады( сөйлеу кезінде артикуляцияға бет, маңдай бұлшық еттері
қатысады, көптеген синкенезиялар пайда болады).
170
Ринолалия кезінде спецификалық тыныс алу, дыбыс айтудың ауытқулары,
мұрындық реңк байқалады. Сөйлеу тілінің бұзылысының көрінісінде
бастапқы болып дыбыстың айтылуының бұзылуы табылады. Екіншілік
сөйлеу
тілінің
лексикалық-
грамматикалық
жағының
бұзылуы,
фонематикалық есту қабілетінің жетіспеушілігі, жазбаша сөйлеу тілінің
бұзылуы болуы мүмкін.
Ауытқудың коррекциясы медициналық, психология – педагогикалық ықпал
ету арқылы жүзеге асады.
Достарыңызбен бөлісу: |
