И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

106 
 
 
Қазақстанның  солтҥстігіндегі  климаттың  ӛзгешелігі,  жаздық 
бидайдың  оңтайлы  себу  мерзімін  таңдауға  (белгілеуге)  мҧқият  болуды 
тілейді.  
 
Қазақстанның солтҥстік ӛңіріне тән, жауын-шашынның жазда мол 
болуы  ӛсірілетін  дақылдың  сҧрыптық  қҧрамына  және  ӛсіру 
технологиясына  ерекше  талап  қояды.  Осыған  байланысты  жаздық 
бидайдың бҧл аймақта себу мерзімін анықтайтын негізгі кӛрсеткіштерге:  
Кӛктемдік  және  жаздық  ерте  қҧрғақшылықтың  кері  әсерін 
әлсірету,  ӛсімдікті  ылғалды  мол  қажет  ететін  кезеңін,  шілде-тамыз 
айларында  болатын  мол  жаңбырға  тҧстастыру,  ал  дәннің  пісуі  кҥзгі 
бозқырауға дейін аяқталуы ҥшін себу мерзімін дҧрыс таңдаған жӛн.  
Қазақстанның  солтҥстік  ӛңірі  ҥшін  жаздық  бидайдың  оңтайлы 
себу мерзімі болып мамыр айының 15-30 аралығы белгіленген.  
 
Ылғалдылығы бойынша орташа деңгейдегі жылдары жазық бидай 
ҥшін  оңтайлы  себу  мерзімі  мынадай  болады:  орташа  мерзімде  пісетін 
сҧрыптарға – 15-25 мамыр, ал орташа мерзімнен кешірек пісетіндерге – 
15-20  мамыр.  Бірінші  кезекте  (оңтайлы  себу  мерзімі  шегінде)  ылғал 
қоры  жоғары  және  арамшӛптерден  таза  танаптарға  орташа  мерзімнен 
кешірек  пісетін  сҧрыптар  себіледі,  кейін  –  ылғал  қоры  кемдеу  және 
арамшӛп басқан танаптарға – орташа мерзімде пісетін сҧрыптар.  
 
Себу  тәсілі. 
Себудің  ең  жетілген  тәсілі  болып,  шаршы  пішініне 
жуықтап, 
ӛсімдіктің 
қоректенуіне 
оңтайлы 
алаңды 
қамтамасыздандырғаны  саналады.  Мҧндай  қоректену  алаңында 
ӛсімдіктің  жарықты,  ылғалды,  қоректік  заттарды  пайдалануы 
жақсарады.  Осындай  талаптарды  толығырақ  тар  қатарлы,  тоғыспалы 
және  тоғыспалы  –  қиғаш  тәсілдер  қамтамасыздандыра  алады.  Бірақ, 
аймақ жағдайында қатарарлықтары 15 см (СЗП-3,6) және 23 см (СЗС-2,1; 
СЗС-2,1 л.т.б.), жай қатарлап себу тәсілдері қолданылады.  
 
Себу мӛлшері.
 Астық ӛнімінің деңгейі негізінен бір ӛлшем жердегі 
ӛнімді  масақтар  санына  байланысты  болады.  Себу  мӛлшерін 
белгілегенде  себілетін  сҧрыптың  егістік  сапасы,  тҥптенгіштігі, 
танаптағы  ылғал  мӛлшері,  арамшӛптар  саны,  пайдаланылған  техника 
тҥрлері  және  т.б.  ескеріледі.  Жаздық  бидай  арпаға,  сҧлыға  қарағанда 
тҥптенуі  тӛменірек  болатындықтан,  ол  себу  мӛлшерін  біршама 
арттыруға ықыластылық білдіреді.  
 
Қҧнарлы  топырақтарда  және  ылғал  қоры  жеткілікті  болғанда,  әрі 
арамшӛптермен  ластанған  танаптарда  себу  мӛлшерін  арттырады,  ал 
қҧрғақшылықты аудандарда – азайтады. 
 
Жалпы  аймақ  жағдайында  жаздық  бидайдың  себу  мӛлшері 
гектарына 2,5 млн-нан 4,5 млн-ға дейін ӛзгереді:  
-
 
кәдімгі қара топырақтарда – 3,5-4,5 млн ӛнгіш тҧқым гектарына; 
-
 
оңтҥстік қара топырақтарда – 2,5-4,0 млн ӛнгіш тҧқым гектарына; 
-
 
қара қоңыр топырақтарда – 2,0-3,2 млн ӛнгіш тҧқым гектарына; 

107 
 
Себу  кезіндегі  негізгі  талап  –  тҧқымның  ӛнуіне  және  жедел 
кӛктеуіне  барынша  жақсы  жағдай  жасалатын  тереңдікке  сіңіру. 
Тҧқымды тым терең сіңіру себуден кӛктеуге дейінгі кезеңді ҧзартады. 
Бидай тҧқымының биологиялық негізделінген сіңіру тереңдігі 2-4 
см.  Алайда  аймақ  жағдайында  кӛктемгі  кезең  ерекшеліктеріне  қарай 
тҧқымның себу тереңдігі 5-8 см-ге дейін ӛзгереді.  
Егістікті күтіп-баптау. 
Бидай егістігінде тырмалауды, химиялық 
кҥрес шараларын, ҥстеп қоректендіруді қолдануға болады. 
Кӛктегенге  дейінгі  тырмалау  –  арамшӛп  ӛскіндерін,  сондай-ақ 
жаңбырдан  кейін  пайда  болған  топырақ  қабыршағын  жоюды 
қарастырады. Тек арамшӛптер тамырлана қоймаған, ал бидай ӛскіндері 
топырақ  бетінен  3-4  см  тӛмен  жатқаны  жӛн  (тҧқым  себілгеннен  4-5 
тәуліктен  соң).  Тырмалауды  жеңіл  немесе  орташа  салмақты 
тырмалармен жҥргізеді. Егін кӛгі пайда болған кезеңіндегі тырмалауды 
тҧқым терең сіңірілгенде, егін кӛгі жиі болғанда, жақсы тамырланғанда, 
ӛсімдіктің ӛсуі қарқынды жҥргенде, әрі топырақта ылғал болғанда және 
мҧны тҥптену кезеңінде жҥргізу керек.  
Химиялық  отауды
  егістік  арамшӛптермен  орташа  деңгейде  және 
кҥшті ластанғанда, бидайдың тҥптену кезеңінде қолданады. 
Егін  ӛнімін  жинау. 
Бидай  ӛнімін  жинау  кҥрделілігі,  тек  тҥрлі 
техниканың  қажеттігінде  ғана  емес,  егін  жинау  кезінде  ауа  райы  жиі 
қолайсыз болады да, астық шығынын молайтуында және оның сапасын 
тӛмендетуінде.  
Егінді екі тәсілмен жинауға болады: бӛлектеп жинау және тікелей 
орып бастыру. 
Жаздық  бидайды  тікелей  орып  бастыруды  дән  толық  піскенде, 
оның ылғалдылығы 18-16 %-ға жеткенде бастайды. 

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: