И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

-дәріс. Жаздық бидайлар

жүктеу 1,36 Mb.

Pdf просмотр

бет	137/222
Дата	16.01.2022
өлшемі	1,36 Mb.
	#32946

1 ... 133 134 135 136 137 138 139 140 ... 222

аг негиздери

9-дәріс.

Жаздық бидайлар

1.

Жаздық бидайлардың жалпы сипаттамасы.
2.

Бидай тҥрлері.
3.

Жаздық  бидайлардың биологиясы және Қазақстанның солтҥстігі
жағдайында ӛсу және даму ерекшеліктері.
4.

Жаздық бидайларды қарқынды технологиямен ӛсіру.

1.  Бидайдың  жалпы  сипаттамасы.
Бидайдың  18  тҥрі,  оның
ішінде жҧмсақ бидай алдыңғы Азиядан, қазіргі Иран, Аравия аумағынан
тараған,  ал  қатты  бидай  –  Жерорта  теңізі  маңайынан.  Жҧмсақ  бидай
ҧнынан  нан,  тоқаш,  кеспе  дайындалады,  қатты  бидайдан  –  макарон,
балалар  ҧнтағы  (мәнни),  кондитер  бҧйымдары.  Бҧл  екі  тҥр  бірінен-бірі
морфологиялық,  биологиялық  және  шаруашылық  белгілері  бойынша
ажыратылады.  Қазақстанда  кең  кӛлемде  жҧмсақ  бидай  егіледі,  қатты
бидай  егістігі,  оның  10  %-дай  кӛлемінде.  Қазіргі  кезде  қатты  бидайға
деген сҧраныс ӛте жоғары, сондықтан әртараптандыруды жҥзеге асырып
қатты  бидай  егістігін  Қазақстанның  топырақ-климат  ерекшеліктерін
ескеріп,  оның  егістігіне  оңтайлы  аумақты  таңдаған  жӛн.  Жҧмсақ
бидайдың  жаздық  және  кҥздік  тіршілік  тҥрлері  бар,  ал  қатты  бидай
негізінен жаздық тҥрде ғана.

100

Жаздық  бидай  Қазақстанның  солтҥстік,  батыс  облыстарында,
сондай  аз  кӛлемде  орталық  және  шығыс  облыстарында  ӛсіріледі.
Қазақстанның  солтҥстік  облыстарында  бҥкіл  бидай  егістігінің  70  %-на
жуығы шоғырланған. 2009 жылы Қазақстанда бидай 14,753,9 мың гектар
жерде  ӛсірілді,  оның  ішінде  суармалы  жерлерде  –  70,0  мың.
Қуаңшылықты  далалық  аймақтарда  ӛсірілген  бидайдың  сапасы  жоғары
болатынын  ескерсек,  әсіресе  ақуыз  мӛлшері 16-18,  кей  жылдары  20  %-
дан  асатыны,  Қазақстанның  солтҥстік  ӛңірінің  астық  мәселесін
шешудегі рӛлін ӛте айқындай тҥседі.

Бидай  дәнінің  сапасын  негізінен  ақуыз  бен  дән  уызы  анықтайды
және осыған байланысты бидайдың пайдалану сипаты анықталады.

Жҧмсақ бидай сҧрыптары ҧнының сапасына байланысты «кҥшті»,
«орташа» және «әлсіз» болып ҥш топқа бӛлінеді.

«Кҥшті»  бидай  ҧнынан  пісірілген  нан  кӛмпиіп  піседі,  тҥрі  ӛте
сҥйкімді, қабығы жҧқа, хош иісті болады. Кҥшті бидай сапа жақсартқыш
қасиетке де ие: әлсіз бидайдың ҧнына кҥшті бидай ҧнын шамалап қосып
пісірілген  нанның  сапасы  едәуір  жақсарады.  Сондықтан  да  кҥшті
бидайға деген сҧраныс кемімейді.

Орташа  «кҥші»  бар  бидай  ҧнынан  еш  қоспасыз  сапалы  нан
пісіріледі.

«Әлсіз»  бидайдың  ақуызы  аз,  дән  уызының  жиырымдылығы  ӛте
әлсіз  болады  да  нанның  сапасы  тӛмен  болатындықтан,  нан  пісіру  ҥшін
«кҥшті» бидай ҧнын қосады.

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 133 134 135 136 137 138 139 140 ... 222