-Кесте Қатер төнген жағдайдағы заңға қарама-қарсы мінез-құлықтағы стереотиптері %

Қатер төнген жағдайда ерелр мен әйелдер арасында ад жасымен біліміне қаармастан басым түсетін стереотиптер, олар «бетті қорғау» немесе «судан құрғақ болып шығу» позициялары басымырақ. Денелік қарсы тұры стереотиптері төебелске түсу әйел адамдардан гөрі ерлер арасында басым түседі (13пайыз жағдайда). Қорғаныс түрлерін көрсететін стереотиптер (агрессияның көздерінен қашу) көбінесе әйел адамдар арасында, әсіресе екі жыныс арасында да жоғары біілмі барлардың ішінен осы стереотип басым болып келеді. Ерлер арасында осы сереотип 40пайыз жағдайда,ал әйелдер арасында 67 пайыз жағдаймен кездескен.

Д.П. Пискаревтің зерттеу нәтижелерінен алынғандардан (3-кестеден қараңыз) құқықтық білімдерге өзіндік баға беру деңгейі жиі кездесетіндігімен мінезделетіндігін көреміз. Ол әсіресе 14-17 жас аралығындағы жас өспірімдер арасынан байқалады.

Құқықтық компетенттілік деңгейін салыстыра келе жыныстық деформизм мен білім деңгейіне байланысты құқықтық компетенттілік деңгейінің кемістігі жоғарғы білімі барлар арасында көптеп кезедесетіндігін көруге болады (балалардың арасында жетіспейтін деңгейде жетісетіндерге қарағанда 3 есе көп), сол сияқты профессионалды және жалпы білім беру ордаларындағы кезедсетіндігін айтуға болады (3-кестені қараңыз).

Осыған байланысты азаматтармен құқықтық нормалардың орындалуын бақылау бізге қызықтырақ болып табылады 9-кестеден көретініміздей азаматтардың көпшілігі өздерін заңды сыйлайтындар қатарына қосады. Бірақта осы мәліметтер келесі критерийлерді бөліп қарастыруға мүмкіндік береді: заңды сыйлаушылық көбінесе жоғарғы білімі бар ерлер арасындағы барларға сәйкес келеді ( 100 % жағдайда жоғарғы білімі бар ерлер арасында). Орта білімді деңгейдегі зерттеуге қатысушылар үшін 46-47 % жағдайды құрайды. Заңға бағынушылық ерлер арасында жастары ұлғайған сайын осы тенденцияның жоғарылағанын байқауға болады: ол 14-17 жас аралығындағылар ішінен 47%, 18-25 жас аралығындағылар ішінен 66% жағдайды көрсетеді.

Әйел адамдар арасында тек қана бір тенденция заңға бағынушылықтың білім деңгейлеріне байланысты екендігі аңғарылды.

Салыстырмалы мәліметтерге келетін болсақ, заңға бағынушылық жастық ерекшеліктерімен әйелдер арасында қарама-қарсы бейнені көруге болады. Қыздар арасында заңға бағынушылық 35 % жағдайларда, әйелдерге қарағанда 18-25 жас аралығындағы жоғары болды.

Осы жоспарда үлкен қызығушылықты осы зерттеуге қатысушылардың арасынан заңға бағынбайтындар арасында туып отыр. Нәтижелер бойынша талқыға салатын болсақ 9-кестеде көрсетілгендей заңға бағынбаушылар өздерін ерлер мен әйелдер арасында өздерін 100% жатқызады. Ал заңға бағынбаушылыққа бейімділік парадоксалды түрде әйел адамдардың арасында білім деңгейіне қатыссыз тенденция байқалады. Орташа алғанда оның байқалу жағдайы 40% әйелдер арасында, 23% ерлер арасында кездеседі.

2.4. Жасөспірімдер арасындағы қылмыстар-Қазақстандағы жастардың ауытқитын мінез-құлықтарының негізгі аспектілерінің бірі ретінде

Барынша актуалды мәселелердің қатарына қазақстандықтардың пікірінше криминогендік жағдайдың басым болғандығы кіреді. 2000 жылы Жаманбалаеваның жүргізген зерттеулеріндегі эксперттік бағаға сүйенеміз, ол зерттеудің нәтижесінде эксперттердің пікірі республикадағы криминогендік жағдайға баға беру келесі көрсеткіштерді көрсетеді - "ең жоғарғы" (12-кестені қараңыз). Осы криминогендік деңгейі білім беру саласындағы қызметкерлермен мәдениет ұжымдарында және денсаулық сақтау ұйымдарындағы жұмыскерлермен бағаланады, олардың арасында алтыншы-сегізіншісі олардың алдындағы тұрған басты мәселе ретінде бағалайды. Администрация мен құқық қорғау орындарының өкілдерімен басы көпшілігі (83%) криминогендік жағдайға «қарапайым» деп баға береді.

Арнайы бір жас өспірімнің қатысты және шартты жағдайдағы криминалдық мінез-құлықтың осы және басқа , әрекеттерін жасау немесе, тек қана жас өспірім емес арнайы бір топтың осындай әрекеттерге баруы екіталай.

«Криминалды жасөспірімдер» түсінігінің өзі заңбұзушы азаматтар санасында едәуір сапада «жасырын» болып табылады. Көптеген кәмелетке толмағандар болашақтағы криминалистер емес болған күнде де қандай да бір деңгейде өздері «криминалдылық зардаптарын» өздерінің саналарында, мінез- құлықтарында тартқандар. Әлеуметтік дезадаптация факторының және «зардаптардың» жоғалуы, жасөспірімдердің санасында криминалдық және криминалдық емес әрекеттердің формасын ажырата алатындығы мәлім болды, олар және арнайы жағдайларда ішімдіктерді ішу, анаша өнімдерін доксикалық заттарды тұтыну қазірден бастап айтарлықтай көлемдегі мәселелер.

Девиацияны ең алдымен әлеуметтік құбылыс ретінде адамдық іс-әрекеттердің массалық формасы ретінде қарастырады, ол арнайы қоғамның тарихи дәстүрмен қалыптасып келе жатқан және ресми қалыптасқан әлеуметтік нормалардан ауытқуын қарастыруға болады. «Девианттық мінез-құлық дегеніміз - бұл жалпымен қабылданған моральдық, құқықтық және әлеуметтік нормаларға сәйкес емес адамдар өмірінің бейнесі немесе іс-әрекеттер, ол тұлғаға, әлеуметтік топтарға және қоғамға тұтастай зиян келтіретін (немесе пайда әкелетін), сол сияқты қоғаммен талқыға түсетін (немесе қолданатын) пікір және қоғамның қолдауын табатын немесе істелінген зияндары үшін жауапкершілікке түседі».

- қоғамдық тәртіптің, теңдіктің бұзылуы, нәтижесінде кері ұйымдастыру пайда болады.

- Индивид пен қоғам арасындағы қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайы қайыршылыққа, отбасылық байланыстардың тарауына, тұлғаға әлеуметтік институттардың және басқа әсер етулердің әлсіреуіне алып келеді.

Қоғамдық қатынастарға тигізген зиянның деңгейіне байланысты, әлеуметтік жиынтықтардың, топтардың, және жекелеген азаматтардың қызығушылықтары, сол сияқты бұзылатын әлеуметтік нормалардың ішінен девианттық мінез-құлықтың негізгі түрлерін ажыратуға болады: деструктивтік мінез-құлық, ол тек қана тұлғаға және жалпымен қабылданған нормаларға сәйкес келмейтін мораль нормаларына (жинақылық, фанатизм, конформизм, мазохизм және т.б.) зиянын тигізеді; заңға қайшы мінез-құлық (қылмыс және басқа да заң бұзушылықтар).

Жастар ортасындағы әлеуметтік әділдік сезімінің пайда болуы және шиеленісуі, әлеуметтік аймақтағы қалдықты болып табылатын еңбекке деген қызығушылықтың төмендеуіне алып келді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Казымбетова Д.К. Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования, Дисс.к.с.н. Алматы, 1999г.

2. Иваненков С.П. Проблемы социализации современной молодежи. - Оренбург: «Димур», 1999-266с.

3. Ковалева А.И. Социализация личности: норма и отклонение - М.: Институт молодежи, 1996г. -с.116.

4. Первова И.Л. Ассоциальное поведение детей и подростков. СПб: изд-во С-пет. Унив-та, 1999. -319с.

5. Джаманбалаева Ш.Е. Общество и подросток: социологический аспект девиантного поведения. А: Қазақ университеті, 2002г. -с278.

6. Ковалев А.Г. Психология личности. -М: 1985. -с241-242.

7. Лихачев Б.Т. Воспитательные аспекты обучения. -М.1985. -с.28.

8. Шур М.Э. Наше преступное общество: социальные и правовые источники преступности в Америке. Пер. с англ. -М: Издательство, «Прогресс», 1977. -с. 250.

9. Джаманбалаева Ш.Е. Социальные проблемы девиантного поведения (на материалах Республика Казахстан) Дисс.к.с.н. -Алматы, 1996г. -137с.

10. Дюркгейм Э. Норма и патология. Рубеж. Альманах социальных исследований - Сыктывкар, 1992. №2 -с.82-88.

11. Плахов В.Д. Социальные нормы: Философские основания общей теории. -М., 1985. -с.85-88.

12. Гилинский Я.И. Девиантное поведение в зеркале социологии. В сб.: Актуальные проблемы социологии девиантного и социального контроля. -М., Институт социологии АН СССР, 1992. -с. 122-123.

13. Кутырев Б.П. Стратегия социального развития. -Новосибирск: Наука. Сиб. Отделение, 1990. -с.11-12.