Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 89/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) жазу арқылы халық өміріндегі ор- ны на көңіл аударуды, жинаудың,  ел ау зы нан жазып алу жолындағы  жұмыс тар дың орындалу техникасын,  бел гілі бір нұсқаның көп вариантты- лы ғының ғылымдық мәнін үнемі  ескертіп отырды. Фольклорлық мұра  жайындағы  ғылыми-зерттеушілік  көз қарастың жоғарыдағыдай дәре- же де айтылуы қазақ әдебиеттану  ғы лымының 1920 жылдардың бас  ке зінің өзінде-ақ туа бастағанын  дәлелдеу процесіне бет алғанын аң- ғар тады. А. Байтұрсыновтың бұл  пі кірін С. Мұқанов кейінірек жаз- ған бір еңбегінде: «Ел әдебиеті ба- сылуы қажет, бірақ оны басқанда  марксшілдік көзқараспен түсіндіріп  беру керек, әйтпесе бұқара өз бетімен  түсіне алмай адасады» деп маркстік- лениндік әдіснаманың принципіне  сай нақтылай түскен болатын.  Пролеткультшылдық  нигилизм  мен «тұрпайы социологизм» әді- сіне қарағанда «бірыңғай ағым»  тео риясының әдеби мұраны иге- ру, зерттеудегі тиімді рөлін жоққа  шы ғаруға болмайды. Кейінде ғана  қайта орала бастаған халық ауыз әде- биетінің көптеген үлгілері әдебиет  сүйер қауымның рухани азығына,  фольклорист ғалымдардың зерт- теу нысанына айнала бастады. Осы  1920 жылдардағы кейбір пікірлерде  айтылып, қазақ әдебиет тарихын  зерт теуде үстемдік алған «тұрпайы  со циологизм» әдісінің әсерінен кейі- нірек фольклорлық мұралардың  көп шілігі халыққа жат саналып, ба- тырлар жырынын тек қана «Қамбар  батыр» жырына іш тартқан кезімізді  еске алсақ, «бірыңғай ағым теория- сын» үнемі даттаушылыққа шүбәлана  қарамасқа болмайды. С. Мұқанов пікірінде сол дәуір- дегі жинау, зерттеу жұмыстарына  байланысты бірқыдыру шындық бар.  Қазақ оқығандары бастырған әдеби  мұра мен жеке ақын шығармашы- лығына жазған ғұмырнамалық алғы  сөздер мен түсіндірмелерде фоль- клор лық және классикалық мұраның  халықтық және тарихилық сипаты  дұрыс бағаланбаған кезі жоқ емес.  «Бірыңғай ағым» теориясына бой ұру- шылар әдеби мұраны жинау, жария- лау, олардан үйрену, халық қажетіне  жарату және зерттеу проблемасын  көтеріп жатқан кезде, пролеткуль- тшылдар кең насихаттаған нигилис- тік көзқарас пролетарлық әдебиеттің  кейбір өкілдерінен қолдау тауып,  «халық творчествосы үстем таптың,  байлар табының дәуірінде жасалған,  үстем тап идеологиясын насихаттай- ды», «Біздің принциптеріміз байшыл- ұлтшылдардың принциптерімен рай- ласпақ емес, өйткені біз әдебиетті  (әдеби мұраны. –  Ж. С. ) еңбекшілер  тұрғысынан бағалаймыз, ал байшыл- ұлтшылдар байлардың тұрғысынан  қарайды. Сондықтан біздің ымыраға  келуіміз мүмкін емес» деген пікірлер  жалпылама түрде айтылып, әдеби  Ре по зи то ри й Ка рГ У 106 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз