VI. Электрондық денсаулықты дамыту

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің 2018 жылғы 10 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауында атап көрсеткендей цифрлық деректер мен цифрлық процестер күн сайын адам қызметінің барлық саласында революциялар жасауда, ақпаратпен алмасудың үйреншікті әдістерін ғана емес, сонымен қатар тікелей бизнес-процесін және тұтас салаларды өзгертуде. Төртінші өндірістік революция (Industry 4.0) жағдайында мемлекеттік міндеті даму үшін қолайлы ортаны реттеу, қалыптастыру және денсаулық сақтауды қоса алғанда экономиканың барлық саласын цифрландыруға байланысты қазіргі заманғы сын тегеуіріндерге уақтылы жауап беру болып табылады.

Халықаралық шолулар денсаулық сақтаудағы ИТК пайдалануды кеңітудің көмектің үздік сапасын қамтамасыз ететінін, медициналық қателерді қысқартатынын және әкімшілендіруді күшейтетінін көрсетеді. Электрондық денсаулық сақтау құралдары денсаулық сақтаудың негізін қалайтын сипаттамаларына: тиістілікке, қолжетімділікке қауіпсіздікке, сапаға, әділеттік пен тұрақтылыққа әсер етуге қабілетті медициналық технологиялар ретінде қаралады. Сонымен қатар, мемлекеттің осындай жобаларын іске асыру кезінде бірінші кезекте заңнама мен реттеу базасының дайын еместігін қамтитын қиындықтардың айтарлықтай санына бетпе-бет келеді. Ақпараттық жүйені әзірлеу немесе сатып алу жеткіліксіз, жоспарланған табыстарға және талап етілетін ұйымдастыру процестерін, құрылымын, функцияларын, стандарттар мен заңнамаға өзгертулер, сондай-ақ электрондық денсаулық технологияларын қолданатын кадрлық ресурстардың ерекшелігін, оқыту, шығыстарды өтеу жәнеадамдардың мәдени дәстүрлерін есепке алу мәселелерін қажет. Осы факторлардың біреуін елемеу бастамаларды дамытудың тежеу күші болуы мүмкін.

Соңғы жылдардың ішінде халықаралық кеңістікте жасанды интеллект технологияларын, толықтырылған нақтылықты, мобильдік технологияларды және т.б. қоса алғанда ИТК қолдану саласын айтарлықтай кеңейтетін бірқатар жобалар іске асырылды. Ақпараттық технологиялар мен олармен байланысты мүмкіндіктердің жан-жақты енуі дәрігер мен пациенттің арасындағы қалыптасқан парадигманы өзгертеді, оларды патерналистік моделден (қамқоршы-қамқорда болушы) шешімдерді бірлесіп қабылдау моделіне ауыстырады. Бұдан басқа, ИТК көмек көрсету орнын стационар немесе емхана емес, нақты орналасу орнына қарамастан пациенттің өзін ете отырып, медициналық қызметтердің қолжетімділігін дәстүрлі қабылдануын өзгертуге қабілетті (point-of-care).

Қазіргі кездегі іске асырылып жатқан цифрландыру стратегиясы көмек көрсету процесіне қатысушылардың барлығының ролін өзгертуді, оның ішінде пациентті анағұрлым белсенді тартуды көздейді. Медициналық көмектің интеграциялау сервисі мен механизмін ақпараттық ағымды, Big Data технологиясы, жасанды интеллект және т.б. арқылы деректерді өңдеу аспаптарын интеграциялау арқылы іске асыру қажет.

Қазақстанның денсаулық сақтау саласындағы осы барлық технолгиялық өзгерістерді іске асыру уақыттың еншісінде болады және өзгерістерге бастайтын жолдағы басты кедергілердің бірі заңнамалық және реттеуші базаның дайын еместігі болуы мүмкін. Қазірдің өзінде медициналық құжаттаманы қағазсыз жүргізу бойынша пилоттық жобаның іске асырылуына қарай пациенттердің денсаулық жағдайы және оларға көрсетілген медициналық көмек туралы цифрлық деректерге қолжетімділікті регламенттеу, деректерді енгізудің дұрыстығы мен толықтығы үшін жауапкершілік мәселесі өзекті болып отыр. Осылайша, кодекстің ағымдағы версиясы денсаулық сақтауды цифрландырудың қысқа мерзімді жоспарын заңнамалық қолдауды қамтамасыз етпейді.

Жаңа Кодексте электрондық денсаулықты заңнамалық реттеу үшін маңызды мәні бар бірқатар жаңа ұғымдарды енгізетін болады: медициналық деректер, электрондық денсаулық паспорты, қағазсыз аурухана, медициналық ақпараттық жүйе, мобильдік денсаулық сақтау, электрондық денсаулық сақтау саласындағы смарт-контракт, пациенттің жеке кабинеті және т.б.

Жоспарланып отырған медициналық деректерді толығымен цифрландыруды ескере отырып, медицина қызметкерлері мен пациенттің өзінің денсаулығы туралы, көрсетілген медициналық көмек туралы дербестендірілген ақпаратқа қолжетімділік құқығын реттей отырып, тығыз интеграцияланған дәрігерлік құпия тұжырымдамасының жаға көрінісі ұсынылатын болады. Бұдан басқа, қағаз түріндегі құжаттамадан бас тартуды ескере отырып, пациенттердің дербес медициналық деректерін цифрлық форматта жинауға және өңдеуге келісу презумпциясын бекіту қажет. Электрондық медициналық құжаттар мен электрондық деректерді қолданудың өтімділігі бекітілетін болады.

Ұйымдардың, сондай-ақ медициналық қызметкерлердің, медициналық қызмет көрсетушілердің деректерді уақтылы, шынай және толық енгізу үшін жауапкершілігіне қатысты ережелер айтарлықтай кеңейетін болады. Кодекстің ағымдағы версиясында медициналық қызметпен барлығын бірдей қамтуды қамтамасыз етудің маңызды аспаптарының бірі болып табылатын телемедициналық технологияларға қатысты заңнамалық нормалар жеткілікті көрсетілмеген. Ескірген «дәрігер-дәрігер» өзара іс-қимыл жасасу тұжырымдамасынан «пациент-мобильдік құрылғы-дәрігер» тұжырымдамасына көше отырып, телемедицинаны қолдану спектрін кеңейту қажет. Жасанды интеллект технологияларын енгізу және үлкен деректерді өңдеуді ескере отырып, профилактика, уақтылы және сапалы диагностика, емдеу және оңалту іс-шараларын таңдаудың оңтайлылығы мәселелерін қоса алғанда олардың денсаулық сақтауда орындылығын сипаттайтын тиісті ережелерді көздеуі тиіс.

Жаңа Кодекстегі жекелеген ережелер ғылыми зерттеулердің мақсаттары, денсаулық сақтау жүйесінің саясаты мен стратегиясы, басқару шешімдерін қабылдау үшін дербес, сондай дербессіздендірілген медициналық деректерді қолдану мәселелеріне арналатын болады.

Деректерді сақталуын және қауіпсіздігін қамтамасыз ету, сондай-ақ пациент төңірегінде медициналық деректерді интеграциялау мақсатында медициналық ақпараттық жүйелер мен оларды сертификаттау жөніндегі нормаларды жан-жақты енгізудің қажеттігіне қарай тармақтармен толықтырылатын болады.