Гүлсім Оразалықызы Нұртас Оңдасынов туралы естеліктер

жүктеу 5,93 Mb.

бет	18/20
Дата	28.11.2017
өлшемі	5,93 Mb.
	#2132

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Алиакбар
Төлепбек НАЗАРБЕКОВ , дербес зейнеткер Алдағы абзал ағалар еді

Ғатых Маштахов,

зейнеткер.

Атырау облысы, Аққыстау селосы
МОСКВА ЕЛШІЛІГІНДЕ
Республикалық газеттен Қазақстанның металлургия алыбы — Теміртау қаласына барып, екпінді құрылысқа ат салысыңдар деген үндеуді оқи сала комсомол комитетіне барып, өз тілегімді айттым. Олар бұл өтінішімді лезде қабылдап, комсомолдық жолдама берді. Міне, сөйтіп Теміртаудың екпінді құрылысында жастық жалынмен етене де, еселі еңбек еттім. Әрі жұмыс істеп, әрі өз білімімді көтеру мақсатымен автотехникумды ойдағыдай тамамдап шықтым. Армансыз адам жоқ. Ендігі мақсат — Москвадағы автомобиль жол пайдалану институтына түсу еді. 1962-жылы ол институтты да бітіріп, Москва қаласындағы бір пассажир автобазасында инженер, соңында партия комитетінің хатшысы қызметін атқардым. Сол кезде милиция органдарын ысылған, тәжірбиесі бар партия қызметкерлерімен толықтыру жайлы арнайы қаулы болды да, мені сол қызметке жолдады. 1962-жылдан 1968-жылға дейін Москва қаласында қылмысты істер бөлімінде жауапты жұмыста болдым. Бір жағынан сырттай сауда институтын бітірдім.

Қазақстан елшілігі бірнеше рет жұмысқа шақырса да милиция органдары келісім бермей қойды. Сонымен 1962-жылдың соңына таман елшілік аппаратына өттім-ау. Бірден мені Монғолияға, елшінің сауда жөніндегі кеңесшісі етіп бекітті де, бес жылдай семьямызбен сол жерде тұрдық. Сөйтіп, 1973-жылы қайтадан Москваға келіп, Казақстан елшілігінде жалпы бөлім меңгерушісі қызметін атқардым. Міне, бұған да біраз уақыт өтіпті.

Дипломат қызметі бір жағынан абыройлы да, әрі ауыр. Күніне сан қырлы, тіпті таныс емес, көз көрмеген жерлермен байланыс жасауыңа, ол ол ма, тіпті барып кайтуыңа тура келеді. Соның барлығы сенің өзіңнің туған Отаныңа, еліңе деген жанашырлық көзқарас болуы тиіс. Ал, менің қызметімнің түпкі мақсаты — ұйымдастыру ісіне бейімделген.

Біздің Қазақстан елшілігі Серікболсын Әбділдиннің басқарған кезінде естен кетпес елеулі оқиғаның куәсі болды десем, асыра айтқандық болмас еді. Қазақстан елінде алғашқы наурыз мерекесін тойлау жөнінде қаулы қабылданды. Ал, елші қызметкерлері тиянақты да, қызу іске ден қойып кетті. Москва, Ленинград қалаларына барып, алдын-ала ұйымдастыру жұмыстарын қолға алдық. Әсіресе, бұған көбірек атсалысқан қазақ студенттері болды. Осы ірі қалаларда қанша қазақтың тұратынын, олардың тұрмыстық хал-жағдайларын терең түсіне білдік. Біздің елшіліктің партия ұйымында ұзақ жылдар бойы Қазақстан өкіметін басқарған ағаларымыз Нұртас Дәндібайұлы Оңдасынов, Исағали Шәріповтер есепте тұратын-ды. Олардың бұл өткелі отырған Ұлыстың ұлы күніне арнаған тұжырымды бағдарламаларымен қатар ұсыныс тілектері көп көмектесті. Қазақ елінің салт-дәстүрлері бір елі естен шықпады. Енді нәтиже қалай болды десеңізші?! Москваның теміржол Сарайына адам лық толды. Орын жетпей, тік тұрған адам қаншама дерсің?! Әсіресе, біз білмейтін қазақ ағайындары қаптап кетті. Тіпті Ресейдің сонау түкпіріндегі Астраханнан мерекедегіше әсем киінген қазақ туыстар бір-бірімен қауышып, мәз-мейрам болысты. Кең Сарайдың алдында пісірілген көже, палау, шашлық, ал ағарғанның кемтарлығына қарамастан қымыз-қымыранды мейірлене ішті. Оның үстіне ақ самаурынға қайнатылған үнді шайының тәттілігін айтсаңшы?! Майға пісірілген тоқаш, шелпектің, ірімшік пен құрттың есебі жоқ.

Бұл мерекеге Ленинград қаласы өз ансамблімен, өз спектаклімен келіп, өнер көрсетті. Алматыдан аттары әйгілі артистер келді. Қысқасы, Кремльдің кең Сарайындағы өткен жиыннан бір де кем түскен жоқ. Сарай ішінде қазақша күрес, бірнеше жарыстың түрлері өтті. Өнерпаздар құйқылжыта ән салды, би биленді. Домбыра, гармон мен айтыскер ақындардың өнеріне көбірек орын берілді. Ал, Сарайдың екінші қабаты түгелдей көрмеге — тігу өнері, қолөнері, суретке арналды. Алтықанат киіз үйдің уығы мен шаңырағынан бау-басқұр, түңлігіне дейін қойылған. Музыка саласынан қобыз, қос ішекті, үш ішекті домбыралар, сырнай, керней көздің жауын алады...

...Мен Нұртас ағамен Гурьевтен демалысқа шығып, осы Москваға келген соң ғана таныстым. Ол кісіні алғаш таныстырған әкем Әжек болды. Ол кісі Түркістан ауданы, Абай атындағы колхоздың төрағасы болатын. Сөйтсек, бір ауылдан екенбіз. Содан бастап мен ол кісімен жиі араласып тұрдым. Біз әкеден төрт бала, бір қыз бармыз. Соның ішінде інім Әлиасқардың орны бөлекше еді. Ол – жоғары білімді юрист. Облыстық милиция, прокуратура органдарында қызмет істеп, кейіннен облыстық адвокаттар коллегиясының төрағасы болды. 1987 жылы Одақ бойынша Адвокаттар Одағы құрылғанда Әлиасқар соның басқарма мүшесі, 1991-жылы вице-президент болса, Қазақстан егемендік алғаннан кейін Адвокаттар одағының президенті болып сайланды. Міне, сол қызмет бабындағы жұмыспен Москваға жиі келіп, Нұртас ағаның інісіндей болып кетті.

Нұртас аға соңғы кезде жиі-жиі науқастанып қала берді. Кремльдегі емханаға түскенде тым әлсіздеу еді. Осы жайтты Алматыға — ең жақсы көретін, інісіндей болып кеткен Сағидолла Құбашевқа айтып, телефон шалдым. Ертеңіне ұшып келді. Үшқайықты қайта-қайта айтып отырды. Отбасыларымен түгелдей бас қосқанда ауылға апаруларын да ескертті. Содан көп ұзамай Нұртас аға дүниеден озды. Бұған Қазақстан елшілігі қатты қайғырып, аза тұтты. Сағидолла ағамызбен ұшақты ұйымдастырып, кірпік қақпай, ұйқы көрмей, тік тұрып, қызмет еттік. Ауа райының қолайсыздығына қарамай Шымкентке жеткіздік.

Не деймін, Нұрекеңдей сабырлы да, ақылды данышпан асыл ағаның бейнесі әлі күнге дейін көз алдымда.

Алиакбар Жұмабаев,

зейнеткер
ӨЗ АҒАМДАЙ КӨРУШІ ЕДІМ
...Міне, бұл 1952-жылдың жаз айы болатын. Онда мен Москвадағы К.А.Тимирязев атындағы Академияның үшінші курсында студентпін. Курстас жерлесім түркістандық Рахматулла Қадыровпен бірге оқыдық, бірге жүрдік. Аңқылдақ, адамгершілігі мол жігіт еді. Студенттік өмір белгілі ғой. Тақыл-тұқыл болып күн кешеміз. Ауылдың тағамын, құрты мен майын, тары-талқанын алаңдап сағынамыз да тұрамыз. Апам жарықтықтың тарыға қант, әсел қосып жент жасап, ақ қалтаға орайтыны әлі күнге дейін есімнен кетпейді. Ең күшті дәм сол еді. Таңертең сабаққа барарда соның бір-екі қасығын шайға қосып жесеңіз, түске дейін бүлк етпейсіз.

...Қазақстанның көп жылғы өкімет басшысы болған Нұртас Дәндібайұлы Оңдасыновтың сол кезде Москваға келіп, жоғары партия мектебінде оқып жүргенін естуім бар. Ал, Рахматулла болса, сол кісімен жақсы таныс екен. Оны маған айтатын-ды. Менің студенттер арасында жаман-жақсылы беделім болды. Оқу үздігімін, әрі комсомол комитетінің алқа мүшесімін.

Бір күні Рахматулла: "Нұрекең үйіне шайға шақырып жатыр, жүр" — деді. Ойланып қалдым: "Оу, мен кіммін? Ал, ол кісі болса үлкен адам, айтқан әзілі шығар", — деп кете бардым.

Күн жұма еді. Ертеңіне сабаққа барып, енді жатақханада дем алайын деп отырғанда, телефон соғылды. Трубканы көтеріп тыңдай бергенімде:

—

Саламат па, балам, сен Төлепбек деген студентсің бе? Мен Оңдасыновпын. Кеше неғып келмедің? — десе болар ма. Не айтып, не қойғанымды білмей қатты састым. Япырай, үлкен адамның бүйтіп сөйлесуінен соң, терең ойға баттым. "Не істеп, не бүлдіріппін?" Түні бойы аунақшып, шала ұйықтадым-ау, әйтеуір.

Сенбі күні Рахматулла келді. Барынша әшекейленіп киініп алған. Көңілі көтеріңкі. Кәне, айтқан мерзімде барайық деп тұр. Жол жөнекей жүрегім алаулап, дүрс- дүрс соғады. Ішімнен апам айтқандай жақсыға жоримын тәйірі. Барсақ үйде екен. Жақсы қарсы алды. Үлкен баласы Саша аспирантурада оқитын. Үйленген, немере қызын алдына алып еркелетіп отыр. Ал, кіші баласы Гена әлі үйленбеген, Москваның бір институтында студент еді. Кейіннен білдік Алматылық профессор Хадиша Мыр-
залиевнаның қызы Дамилияға үйленіпті, қуанып қалдық, құтты болсын! Дастарханға неше түрлі тағам келіп жатыр. "Тағамнан алсаңдаршы, шырағым, студентсіңдер ғой" десе де, жегім келіп отырсам да, сыпайылық жасап, аздап қана дәм алып отырдым. Үйінде екі сағаттай болыппыз. Аз сөйлеп, көп тыңдайтын бұл
кісінің салмақты да, сабырлы ауыр мінезі маған қатты ұнады. Жүрсем де, тұрсам да Нұрекеңнің келбеті, осы кездесу есімнен шықпай қойды. "Жақсы сөз, жарым ырыс" дейді атам қазақ. Сол
айтқандай қайтарда немересін жетектеп, "жақсы оқыңдар қарақтарым, жиі-жиі келіп тұрыңдар, ұялмаңдар, біз де сендер құсап студенттік өмірді бастан кешіргенбіз" дегені. Сыпайы мінезі мені еріксіз өзінің бауырына тартып әкеткендей әсер қалдырды. Сол күннен бастап, мен Нұрекеңді өз туған ағамдай көріп, асқар таудай санап кеттім... Жатсам да, тұрсам да сол кісінің денсаулығын сұрап, бала-шағаларының аман болуына тілеуші жанның бірі мен болдым.

Нұрекең Москвада үш жыл оқыды. Кейіннен сыр мінез танытып, қоян-қолтық араласып кетсек болар ма?! Арада бір-екі ай өткен соң үйіне тағы бардық, жақсы қарсы алды. Семьямды түгелдей сұрады. "Демалысқа барсаң, отбасыңа менен сәлем айт", — деп жатыр.

Ленинград, Москва қалаларында оқитын қазақстандық студенттер жазғы каникул, жаңа жыл, үлкен мереке алдында көмекке деп жәрдем ақша алатынын естігенмін. Бір күні мен де бардым. Ол кезде Қазақстанның Москвадағы елшілігін Атамбаев, оның орынбасары болып Шәріпов басшылық жасайтын. Атамбаев сұсты кісі екен, есіктен кірген бойда: «Бала, елден әке-шешең жоқ» деген анықтама қағаз әкел, онсыз ақша берілмейді», - деді.

— Ағай-ау, тірі әке-шешемді өлді деп қалайша алдаймын сіздерді, — деп кетіп қалдым.

Академиядан оқу үздігі, факультеттің комсоргі деген анықтамаларымен өзімнің атымнан Алматыға арыз жазып жібердім. Көп кешікпей жауап келіп тұр. "Қазақстан елшісі шақырады" деген телефонда естілді. Обалы не керек, Нұрекең өзіне бекітілген су жаңа "Победа" жеңіл машинасын мініп баруға берді. Чистопрудная көшесі, Бульвар №3 "а" зәулім ғимаратының алдынан түсіп, бардым. Баяғы Атамбаев мырзамыз орнынан түрегеліп: "Кел, бала", - деп жалпақтап жатыр. "Шырағым, Жұмабай Шаяхметовте нең бар еді? Арызың сол кісіге арналыпты, ауыр-ауыр сөздерді естідік. Ақшаңды ал, егер жетпесе тағы келерсің. Мынау Нұрекеңнің жеңіл машинасы емес пе? Қалайша мініп жүрсіңдер? — деп қазбалай жөнелді.

...Тағы да бір күні Нұрекең телефон шалды. Айтқан мерзімінде жетіп бардық. Бұл 1954-жыл болатын. Нұрекең көңілді екен. Маңдайын орамалмен таңып, көтеріңкі дауыспен:

Ардагер Амангелді – ердің ері, Кең байтақ құла дала өскен жері! — деп, өлең айтып отыр екен. Бетімнен сүйді. Не деген сыпайы студентсіңдер, қарындарың ашқан жоқ па — деп қалжыңдап қояды. Күліп жатырмыз. Рахматулла болса ол кісінің көңілді екенін пайдаланып, асхана жаққа бұрылды да, үлкен стаканмен ащылы сусынды сіміріп, диванға тымпиып отыра кетті.

— Мені В.М.Молотов қабылдады. "Сіздің үстіңізден арыздар қарша борады. Не деген жазғыш жігіттер еді?! Әбден тексердік. Шағымдар дәлелденбеген соң ғана көзіміз жетіп, Саяси Бюро республиканың басшылығына қайтадан ұсынуға келісім берді," — деді. Бүгін сол Кремльден келіп отырған бетім еді.

Шырағым, Төлепбек, каникулда демал да маған кел. Жұмысыңды өзім шешемін. Қарияға сәлем айтарсың. Ал, Рахматулла, сен болсаң жұмысты бірден өндірістің ең шешуші участогы бригадирден басташы. Содан көп тәжірбиелер жинақтап, өзіңнің алдағы болашағыңа кең жол ашар едің.

Не деген көреген адам еді бұл?! Әрі сыншы, әрі ақылшы деп осы кісіні айт. Бұл Нұрекеңмен Москвадағы ең соңғы қоштасу сәттеріміз болатын.

Нұрекең Москвадан келген бойда Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы болып істеді де, кейін Гурьев облысына ауысты.

Маған ол кісінің шын тілеулес, көңілдес екені соншалық, облысымызға келген Данияр Керімбаевқа да айтып, "қол соза алмадым, көмек етіңдер" деген ыстық лебізіне ырзамын.

...Түркістанда тұрдық. Аудан аралық территориялық өндірістік басқарманың бастығы кезім. Алматыдан Ілияс Омаров пен Нұрдәулет Күзембаевтар телефон шалды. Көңілдегідей күтіп алдық. Келесі күні ол кісілерді менің бірінші орынбасарым Тәжібай Айғазиев қонаққа шақырды. Сөйтсек, Тәжібайдың жұбайы Ақерке Нұрдәулеттің қарындасы екен. Шай үстінде Оңдасынов жайлы көп сөз болды.

— Мен, — деді Айғазиев, — Төке, сіздің атыңызды айтып жүріп Н.Әжіметов екеуміз Гурьевтен әрең босандық-ау. – Сізді бір елі аузынан тастамайды.

Нұртас аға үйде бірнеше рет болып, мынау жұбайымыз Зәбираға жаудырған алғысының шегі жоқ. Сол дуалы ауыздың алғысы шығар, он баланың анасы – «Батыр Ана» атанды. Құрметті демалыста жүріп жазған "Араб-парсы" кітабын маған қолжазба ретінде қалдырды. Ең соңғы рет Ташкенттегі әпкесі қайтыс болғанда жолы түсіп еді. "Волгамды" бердім және туыстарын апаруға бір автобус бөлдірдім. 1954-жылдың күз айы еді, обкомның бірінші хатшысы Василий Андреевич Ливенцов Нұртасқа Түркістанға барып қайтуға, әрі Арыс — Түркістан каналын аралап көруге өзінің қара "Волгасын" беріпті. Артынан іздеп, ол кісіні Бөген су қоймасының шлюз басында ұшырастық. Қасында Тәліп Тайбеков жүр екен.

Ал, осындай Республиканы талай жыл басқарған жаны да, ары да таза, адал саяси қайраткердің 70 жылдығын атап өтпеу біздің үлкен кемшілігіміз болды... Сол шақта біз Ыдырыс Тілеубергенов екеуміз обкомның хатшысы едік. Москваға баруға рұқсат етпеген соң құттықтау папкамызды жазып, шапан, тақиямызды әзірлеп, туысы Қайролла Башиковқа бердік.

Не деймін, Нұрекең бауырлас өз ағамдай болып кетіп еді. Оның адал да іскер, жаны жайсаң нұрлы кейпі менің көз алдымнан еш уақытта кетпейді.

Төлепбек НАЗАРБЕКОВ,

дербес зейнеткер
Алдағы абзал ағалар еді
1955-жылдың маусым айы. Сол жылдары әділет министрі Қылышбай Сұлтанов болатын, ол мені өзіне шақырды да кенет Гурьевке баруды ұсынды.

Қазақстан Орталық партия Комитетінің бірінші секретары Л.И.Брежнев бастаған бюродан өтіп, бір апта ішінде бәрін тындырдым да Гурьевке қарай тарттым.

Нұрекең шылым шегеді екен, стол тартпасынан «Казбек» қорабын шығарып, бетін ашып, бір папирос алды да соратын жағын столға сәл қаққылап, қоқымын түсірді. Сосын мақтаның шөкімін папиростың түтігіне сіріңке сабағымен тыққылап, «мақта темекінің никотинін аз да болса жұтып, уытын азайтады», - деді. «Иә, жас төраға», - деп бастағанда:

- Нұреке, мен ол лауазымға әлі сайланған жоқпын ғой, - деп сыпайылық таныттым.

- Ол шешілген мәселе, күмәнданбаңыз.

Сонымен жұмысқа қызу кірісіп кетіп, облыстық партия комитетінің бюросына да қатысып жүрдім. Бюроның бір отырысында Гурьев қаласының іргесіндегі «Теңдік» совхозын қала үшін сүт дайындайтын шаруашылыққа айналдыру, ол үшін сауын сиырлардың басын асылдандыру хақында Н.Оңдасынов өз баламасын ортаға салғанда бірінші хатшы аяқ астынан жұлқынып:

-Сіз ойыңызға келгенді айтып, бюро мүшелерін шатастырасыз да отырасыз, қызыл кеңірдекке салынуыңызды қойыңыз бұдан былай, - деген. Бұрын біріншінің осындай ұстамсыздығына мән бермегендей боп, шыдамдылық жасайтын. Нұрекең бұл жолы, шыдамдылықтың да шегі бар, жарылды. Орнынан тұрып:

- Жолдас Полымбетов, мен қызыл кеңірдек емеспін, партия мүшесімін. Сіз әр уақытта шектен шығып, бюро мүшелерінің ой-пікірімен санаспауыңызды былай қойғанда, оларға мінез көрсетесіз!

Сол жылы тамыз айында ауылшаруашылық озаттарының облыстық жиналысы болды. Баяндамашы Н. Оңдасынов. Баяндама қазақ тілінде жасалады деген сыбыс естігеннен–ақ: «Қалай сөйлер екен» деген сауал бәріміздің көкейімізде тұрды. Өйткені ол жылдары жиналыстардың бәрі орыс тілінде жүргізілетін-ді. Қазақтың көп басшылары ана тілінде сөйлеуді ұмытқан-ды. Егер сөйлей қалса, не айтып, не қойғандарын түсіну қиынға соғатын. Ал, Нұрекеңнің ана тілінде жасаған баяндамасы бәрімізді тәнті етті.

Сол жылы Орталық партия Комитетінің қазан пленумына Москваға жиналды. Пленумнан оралған соң Нұрекеңнің көмекшісі Жәкіштен іш тартып жаңалық сұрағанымда:

- Екі бастық бізге тіс жарып айта бермейді ғой. Мен кішкене кісімін. Сонда да аузыңа ие бол, бірінші хатшы «Өлетін бала молаға қарай қашадының» керін келтіріп жүр. Біздер «Москва» қонақ жайына жайғастық, кешке жуық Нұрекең Сәкенді шайға шақырды. Ол келіп бөлмеге кіргенде Нұрекең бір жаққа телефон соқпақ боп, Сәкеңнен кешірім сұрады.

-Анастас Иванович демалып жатса, мазаламаңыз, ертең пленумда жолығармыз, - деді. Бірақ сол мезетте Микоян жолдас трубканы алды ғой деймін:

-Кешіріңіз, Анастас Иванович, ұйқыңызды бұзғаным жоқ па?- екеуі ұзақ сөйлесті. Сонан соң, - рахмет Анастас Иванович, жалғыз емеспін, облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы жолдас Полымбетов екеуміз –телефон трубкасының микрофонын алақанымен басып, Полымбетовке басын бұрып,- Сәке, Микоян жолдас қой, дәм татып кетуге шақырады, - деп еді, ол:

-Жо-оқ, рахмет, - деп ат-тонын ала қашты.

Өз басым, Нұрекеңнің бұнысын: «Сәке, қиқаңды қой, бірігіп, «бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып, жұмыс істейік» деп ескерткеніндей түсіндім.

1955 жылдың желтоқсанында Полымбетовты пленум басқа жұмысқа ауысуына байланысты бірінші хатшылықтан босатты. Сөйтіп, 1956-жылдың қаңтарының басында Н.Д.Оңдасынов облыстық партия комитетінің бірінші хатшылығына сайланды.

Ұмытпасам, 1957 жылдың бас кезі. Нұрекең әкімшілік органдардың басшыларын өзіне жинады.

- Тергеу, сот органдарының заңгерлері отырсыңдар, айтыңдаршы, жалақорларға жаза бар ма?- деп сұрады.

Осындайда лауазымы биік адамның алдында өзін көрсетіп қалуға өте құмар полковник Дүйсенов:

- Бар болғанда қандай, көкесін танытып, бес алты жылға көзін жылтыратуға болады, Нұреке, - деп пысықсынды. Нұрекең езу тартып:

- Заңның қай бабына жатады? - деп сұрады. Нұрекең бүйтіп білгісі келеді деп ойламаған полковник сасып, қып-қызыл боп кетті. Құрдасын қысылтаяңнан құтқарып алғысы келген облыстық прокурор:

- Ондай қылмыстармен шұғылданатын сот пен прокуратура ғой, Нұреке, – деп араласты. – Қылмыс кодексінің 118-статьясы бар, соған сыйдырамын да.

- Онда қандай жаза түрлері анықталған? - деп, тағы шұқшиды Нұрекең.

- Жаза түрлері есімде сақталмапты, – деп прокурор Гүбекең желкесін қасыды.

- Маңғыстау ауданындағы жоғарғы органдарға арыз жаудыртатын жалақорды білесіңдер ме?

Сол аудан орталығының бір тұрғыны аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Қағазовтың үстінен арыз жазуды қоймайды деп естігенмін. Шевченко аудандық халық соты әлгі жалақорды кінәлі деп тауып, екі жылға бас бостандығынан айырып, колонияның жалпы түрінде жаза өтеуге үкім етті.

Арада жеті ай өткеннен соң мені Нұрекең өзіне шақырды, бардым.

- Мына арызды оқышы, - деп алдыма конвертімен сырып қойды. Қараймын баяғы біз соттаған жалақордан. Кінәсін мойнына алып:

- Бұдан былай қолыма қалам алып, сондай қылыққа салынсам, түрмеде шірітіңдер! - деп ант-су ішіпті.

- Ал, судьяеке, не дейсің? - деп сұрады. – Сендер де, тым қатаң кетіпсіңдер. Сондықтан да менің соттың жұмысына араласпаңдар дейтінім.

- Мына арызды ал да – заңға, онан соң өзіңнің судьялық арыңа сай шеш. Айтарым – оның совет қоғамына қаншалықты қауіпті екенін ойлағын.

1962 жылдың көкек айының бесі күні кенеттен облыстық партия комитетінің кезектен тыс пленумы шақырылды. Пленумды бірінші хатшы Н.Д.Оңдасынов ашты. Бірінші мәселе бойынша баяндаманы, бірінші хатшы тұрғанда, екінші хатшының жасайтыны Қазақстан Орталық партия комитеті хатшысының, онымен бірге Егізбаевтің қатысуы, ұйымдастыру мәселесінің күн тәртібіне қойылуы үлкен өзгерісті аңғартты.

Бірінші мәселе қаралып болғаннан кейін, Орталық Партия Комитетінің идеология жөніндегі хатшысы Н.Жандильдин сөз алды.

- Жолдастар, облыстық Партия комитетінің бірінші хатшысы жолдас Оңдасынов Нұртас Дәндібаевич ССРО және Қазақстан Орталық Партия Комитеттеріне денсаулығына байланысты жұмыстан босату туралы бірнеше рет өтініш жасаған еді. Оның өтінішін жөн деп тапты. Нұрекеңнің республика алдында, халқы алдында сіңірген еңбегі зор. Өздеріңізге аян, ол он үш жыл бойы республиканың үкіметін басқарды, Жоғары Совет президиумінің төрағасы қызметін атқарды. ССРО Жоғарғы Советінің президиум төрағасының орынбасары болды. Жолдас Оңдасынов қай жұмыста жүрсе де өзінің партия мүшесіне лайық борышын адал атқарды. Үш мәртебе «Ленин», екі рет «Еңбек Қызыл Ту» ордендерімен наградталды. Қазақстанның орталық партия комитеті жолдас Н.Д.Оңдасыновқа алғысын айтып, ұзақ өмір сүруіне тілектестігін білдірді, - деп барып, Нұрекеңді құшақтап, бетінен сүйді. Тіпті мұндай өзгеріс күтпеген пленум мүшелері дал болған күйде. Ол жылдары қызметтен босатам деген қайраткерлерді осындай сылтауменен ысырып тастайтыны әмбемізге белгілі. Нұрекеңнің жоғарыдағы дөкейлердің біреуінің көңілінен шықпағанын сездік. Өйткені, Нұрекең не бәрі елу сегізде, күш-қайраты, біліктілігі әлі де болса, бірнеше жылды өтеп тастайтынына мүмкіндігі мол екеніне күмәнсізбіз.

- Жолдас пленум мүшелері, - деп Н.Жандильдин залға қарады, -сөйлейтіндеріңіз бар ма?

Сөзді облыстық кеңестің төрағасы Сағидулла Құбашев алды. Ол Нұрекең сенім артып, батыл түрде жауапты қызметтерге жоғарылатқан жас кадрлардың бірі болатын. Мен мың тоғыз жүз елу бесінші жылы облыстық соттың төрағасына бекітілгенде, Құбашев облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы бастығының орынбасары еді. Отыз мыңдықтар колхоз-совхоз бастықтарына жіберу науқанында оны Есбол ауданындағы «Правда» колхозына төрағалыққа сайлаған-ды.

Құбашев үш-төрт жылдың ішінде артта қалған, экономикасы әлсіз шаруашылықты ең озық қатарға қосты. Оның іскерлігіне көзі жеткен Нұрекең бірден облыстық Кеңестің төрағасына сайлантты. Жас төраға ә дегеннен советтің жұмысын қолға алып кеткен. Алпысыншы жылдары облыстық партия комитеттерінің бірінші хатшысы, сексенінші жылдардың басында Қазақстан орталық партия комитетінің хатшылығына дейін көтерілді. Құбашев сөйлей де білетін жігіт еді, оның ардақты ағаға деген жылы лебізі қайсымызды болсын қатты толғантты. Пленумге қатысып отырған әйел жандарды жылатты да...

Бірінші хатшылыққа Егізбаев жолдасты бекіттік. Онан соң Нұрекең сөз алды. Мінбеге шыққан соң, бет пішіні нарттанып, жұтынып, бірер минөт асықпай бәрімізді мұңлы назарымен шолып өтті. Оның жан толғанысын мәртебелі жұмысынан кеткендігінен емес, тоғыз жылға жуық қол ұстасып, бірге еңбек тері төгіскен облыс активін қимай тұрғаны деген түсінікте едік бәріміз. Сон-дықтан біздің рухани толғанысымыз Нұрекеңдікінен кем емес еді. Мен өз басым ардақты ағаның басшылығынан ада боп, жетімсіреп бара жатқандай сезінген едім.

— Аса құрметті жолдастарым менің, — деп бастады Нұрекең дауысы бір түрлі дірілдеп, — өмір, онан соң тіршілік заңы қиын ғой, — адам қартаяды, оның орнын жас басады. Біреу кетеді, біреу келеді. Бұл құбылыс қанша қатыгез болса да, одан ешкім құтылып кете алмайды. Міне, сол кез маған да жетті. Осы минөттерде: "Мен кім едім, неге жеттім? Қызмет биігінен көрінуіме кім әкелік ықпалын тигізіп, құлап бара жатқанымда кім сүйеу болды?" деген сұрақтар көкейіме тіреліп тұр. Оған жауабым — бәрі сүйікті партияның арқасы, Совет өкіметінің кедей-кемтікке, жетім-жесірге деген гумандық қамқорлығы. Жетім боп, Ташкент қаласының шұңқыр-үңгірлерін баспана, мейірімді адамдардың бергенін аш қарынға талшық етіп жүргенімде балалар үйіне апарып, жуып-шайып, тамақтандырып, оқып білім алуыма әкелік қамқорлығын аямады. Жұртым, бұны қалай ұмытармын?! Мен көзім жұмылғанға шейін Лениндік партия алдындағы парызымды өтей алмай кеттім деген арманда болатыныма Сіздерді кәміл сендіремін. 1926-жылдан бері коммунистік партияның мүшесімін. Өзімнің партиялық парызымды адал атқаруға тырысып бақтым. Сосын ана тіліне көшіп:

жүктеу 5,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 20