Жату формалары шөгінді жыныстар. Қабат және қабат

Жауын-шашын және олардың диагенезі кезінде пайда болған шөгінді жыныстар рельефтің төмендеуінде жиналады (мұхиттар мен теңіздердің түбінде, көлдерде, өзен ұзындығында, тауаралық депрессияларда және т.б.) және, әдетте, бастапқыда көлденең жатуға ие. Олар түзетін жалпақ геологиялық денелер қабаттар деп аталады. Қабат-бұл тегістелген геологиялық Дене, құрамы мен құрылымы бойынша біркелкі, шамамен параллель интерфейс беттерімен шектелген.

Қабаттың жоғарғы шекарасы шатыр, төменгі - Табан деп аталады.

"Қабат" терминінен басқа, ұқсас мағынасы бар "қабат" термині жиі қолданылады, бірақ әдетте көмір, әктас және т. б. пайдалы қазбалар үшін қолданылады.

Жабыны мен қабаттың табаны арасындағы қашықтық осы қабаттың қуатын анықтайды. Қуаттың екі түрі бар: нақты қуат - жабыны мен қабаттың табаны арасындағы ең қысқа қашықтық (перпендикуляр) және көрінетін қуат - табан мен шатырдың арасындағы кез-келген басқа (қысқа емес) қашықтық.

Қабаттардың ауысуы шөгінді тау жыныстарының қабатты құрылымын анықтайды.

Қабаттардың (немесе қабаттардың топтарының) қимасы бойынша аралас қабаттардан (немесе қабаттардың топтарынан) ерекшеленетін белгілі бір жалпы белгілері бар қабаттар топтары пакеттерге біріктіріледі. Мұндай қауымдастық құрылымның ерекшелігімен (екі немесе одан да көп тау жыныстарының белгілі бір қуатында қайталанатын қабаттасу), литологиялық құрамдағы айырмашылықпен (минералды компоненттермен байыту, күйдіру және т.б.) немесе қабаттың жалпы қуатынан қабаттар тобын көзбен шығаратын басқа белгілермен байланысты болуы мүмкін.

Қабаттылық формасы тұнба жиналатын ортаның қозғалыс сипатын көрсетеді. Қабаттылықтың төрт негізгі түрі бар: параллель (көлденең), толқынды, қиғаш, линза тәрізді.

Параллель қабаттасу, қабаттасу беттері параллель болған кезде, тұнба жиналған салыстырмалы қозғалмайтын ортаны көрсетеді. Мұндай жағдайлар көлдер мен теңіз бассейндерінде толқындар мен ағындардың әсерінен төмен болады.

Толқынды қабатты қабаттың толқынды иілген беттері бар. Ол мезгіл-мезгіл бір бағытта ауысатын қозғалыстар кезінде қалыптасады, мысалы, теңіздің таяз аймақтарындағы толқындар, толқындар, жағалаудағы толқулар кезінде.

Линза тәрізді қабат су немесе ауа ортасының жылдам және өзгермелі қозғалысы кезінде пайда болады, мысалы, өзен ағындарында немесе теңіздің толқындық жолағында. Ол әр түрлі формалармен және жеке қабаттардың қуатының өзгергіштігімен сипатталады. Қабаттың сынуы жиі кездеседі, бұл оның жеке бөліктерге немесе линзаларға бөлінуіне әкеледі. Толқынмен генетикалық тығыз байланысты.

Қиғаш қабатты түзу және қисық сызықты қабатты және қабат ішіндегі ұсақ қабатты әртүрлі бұрыштары бар қабат деп атайды. Ол қоршаған орта бір бағытта қозғалғанда пайда болады, мысалы, өзен, ағын, теңіз ағымы немесе ауа қозғалысы. Өзен ағындарында көлбеу қабат судың қозғалысына жалпы бейімділікке ие. Қиғаш қабатты Дельтаның әртүрлілігі үлкенірек және қабаттың табанына қиғаш қабаттарды тегіс қолданумен сипатталады, ал төбеде қиғаш қабаттар жоғалып кетеді, ал өрескел материал пайда болады. Теңіз шөгінділерінің қиғаш қабаты сонымен қатар үлкен мөлшерімен және салыстырмалы түрде аз көлбеуімен сипатталады. Таяз суда әр түрлі бағытта бағытталған өте жұқа, бір-бірімен қиылысатын қиғаш қабат пайда болады. Қатпарлану (қатпарлану)түрлері

Тау жыныстары қабаттарының пликативті орналасуы

Тау жыныстарының пластикалық деформацияларының әсерінен жер қыртысының қабаттарының бұзылуы олардың тұтастығын байқамай пайда болады. Бұзушылықтың мұндай формалары пликативті дислокация деп аталады. Оларға моноклиналдардың, қатпарлардың және флексуралардың пайда болуы жатады.

Моноклинальды жату көлденең жатқан тау жыныстары тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде едәуір кеңістікте бір бұрышта көлбеу болған кезде пайда болады. Моноклиналь-бұл жас және ежелгі платформалардың қақпақтарында кеңінен көрінетін пликативті дислокацияның қарапайым түрі. Әлсіз көлбеу (15o дейін), жұмсақ (16-30o), тік (30-75o), басына қойылған (80-90o) моноклиналдар бар.

Бүктелген деформациялар немесе қатпарлар-бұл тау жыныстарының тұтастығын бұзбай қабаттардың толқын тәрізді иілісі. Дислокацияның бұл түрі ең кең таралған. Қатпарлардың барлық түрлерінде бірнеше негізгі элементтер бөлінеді.

Қабаттардың иілу орнындағы қыртыстың бір бөлігі құлып, арка немесе ядро деп аталады. Қанаттар-доғаға жақын қатпарлардың бүйір бөліктері. Бүктеу бұрышы-бүктеу қанаттарының жалғасы болып табылатын сызықтармен құрылған бұрыш. Бүктеменің осьтік беті-қабаттардың иілу нүктелерінен өтіп, бүктеменің бұрышын жартысына бөлетін қиял жазықтығы. Осьтік сызық (ось складки) - осьтік беттің көлденең жазықтықпен немесе рельефтің бетімен қиылысу сызығы. Осьтік сызық жоспардағы қатпарлардың бағытын сипаттайды және созылу азимутымен анықталады. Бүктеме топсасы-бүктеменің осьтік бетінің бүктемені құрайтын қабаттардың бірінің бетімен қиылысу сызығы. Ол осьтік бет бойындағы қатпарлардың құрылымын сипаттайды (тігінен) және азимутпен және батыру немесе үрлеу бұрышымен анықталады. Қатпарлардың өлшемдері ұзындығы, ені, биіктігі бойынша сипатталады. Бүктеменің ұзындығы-топсаның іргелес иілімдері арасындағы осьтік сызық бойындағы қашықтық. Бүктеменің ені-көршілес екі антиклиналдың немесе синклиналдың осьтік сызықтары арасындағы қашықтық. Бүктеменің биіктігі-антиклинальды құлып пен оған іргелес синклинальды құлып арасындағы тік қашықтық.

Қабаттары жоғары қарай бүгілген қатпарлар антиклиналь деп аталады. Бұл қатпарлар жер бетіндегі ядрода ежелгі жыныстар пайда болады, ал қанаттарында жас жыныстар пайда болады және олар ядродан еңкейеді. Қабаттары төмен қарай бүгілген қатпарлар синклинальдар деп аталады. Олардың ядросында жас тұқымдар пайда болады, ал қанаттары ядроға бейім. Бұл қатпарлардың екі негізгі формасы.

Антиклиналды және синклиналды қатпарлар

Кеңістіктегі осьтік беттің орналасуына байланысты қатпарлардың келесі түрлері бөлінеді.

Тік қатпарлар-осьтік беті тік, ал қанаттары бірдей бұрыштарда әртүрлі бағытта түседі.

Көлбеу қатпарлар-осьтік беті көкжиекке қарай қисайған, ал қанаттары әртүрлі бұрыштарда әр түрлі бағытта түседі.

Төңкерілген қатпарлар-осьтік беті көлбеу, ал қанаттары әр түрлі бұрыштарда бір бағытта құлайды (қисайған). Бұл қатпарларда қалыпты және төңкерілген қанаттар ерекшеленеді.

Қатпарлар - осьтік беті көлденең бетке параллель орналасқан. Қанаттар бір бағытта бір бұрышта қисайған.

Осьтік жазықтықтың орналасуы бойынша қатпарлардың жіктелуі

Қатпарлардың жіктелуі

Қатпарлардың пішіні қанаттар мен құлыптың қатынасына да байланысты. Осыған байланысты, қанаттар өткір бұрышты (90o-ға дейін), өткір, бұрышы 90o-дан асатын, изоклиндік, қанаттарының параллель орналасуы және түтіккен құлпы, желдеткіш тәрізді, қанаттарының қысылуы, жұмсақ кең құлпы бар кеуде болған кезде қатпарлар өткір болуы мүмкін.

Бойлық бөлімде қатпарлар сызықты болады, олардың ұзындығы енінен үш есе асады, брахиформды, ұзындығының еніне қатынасы үштен аз және күмбез тәрізді, ұзындығы мен енінің өлшемдері бірдей.

Бүктелген топсалар көбінесе сүңгу немесе сүюді сезінеді және түзу емес, толқынды сызықты білдіреді. Бұл құбылыс undulation деп аталады. Бұл жағдайда бір қанат ось бойымен біртіндеп екіншісіне ауысқанда қатпарлардың жабылуы байқалады. Антиклинальды қатпарларда мұндай жабу периклинальды деп аталады, ал синклинальды қатпарларда - центриклинальды.

Түрлерімен антиклинальных құрғақтықпен болып табылады диапировые терінің табиғи) тұзды күмбез. Олардың пайда болуы осы қатпарлардың ядроларында пластикалық жыныстардың (саз, тұз, гипс) болуымен байланысты, олар тау жыныстарының үлкен қысымының әсерінен сығылып, осы жыныстарға еніп, жұмсақ арка мен тік бүйір беттерін құрайды.

Диапир қатпарлары

Диапир қатпарларының ең кең таралған түрлері - тұзды күмбездер мен саз диапирлер. Тұз күмбездерінде пластикалық жыныстардан құралған ядро және одан да нәзік жыныстар ерекшеленеді. Ядро белсенді тесудің ерекшеліктеріне ие, ал негізгі жыныстар ядро қозғалысына пассивті бейімделеді. Өте жиі тұз ядросында пішіні цилиндрлік бағанасының құра отырып, "тұзды шток". Тұз массаларын енгізу кезінде күмбездің доғасы созылып, онда көптеген жарықтар мен ақаулар пайда болуы мүмкін. Мұнай мен газдың өнеркәсіптік жинақталуы көбінесе тұз күмбездерімен байланысты. Ю.А. Косыгиннің, сондай-ақ Бартон, Нельтон және басқалардың американдық зерттеушілерінің пікірінше, диапирлік қатпарлардың пайда болуы пластикалық жыныстардың қуаты кемінде 120 м, ал олардың тереңдігі 300 м-ден асатын жерде ғана жүреді. пластикалық жыныстар қысу процесіне қатыса отырып, оларды қоршап тұрған сынғыш жыныстармен бірге қанаттардан антиклиналь ядроларына сығылады. Қолайлы жағдайларда олар қабаттасатын тау жыныстарын бұзып, диапир қатпарларын құра алады.

Тұз күмбезі

Қатпарлар көбінесе топтарға жиналып, параллель, кулис тәрізді, қытырлақ, туф тәрізді қауымдастықтарды құрайды. Күрделі сызықты бүктелген құрылымдар синклинориялар мен антиклинорияларды құрайды. Антиклинориялар-ұзындығы жүздеген, тіпті мыңдаған шақырым болатын үлкен, күрделі салынған антиклинальды құрылымдар. Оларға көптеген кіші антиклинальды және синклинальды қатпарлар кіреді. Мысал ретінде Үлкен Кавказдың мегантиклинорийін келтіруге болады. Синклинориялар бірдей үлкен, күрделі, бірақ жалпы синклинальды құрылымдар, олар төменгі ретті синклинальды және антиклинальды қатпарлармен күрделенген. Антиклинорийлер мен синклинорийлердің үйлесімі Альпі, Кавказ, Тянь-Шань және т. б. сияқты тау жоталары мен тау жүйелерін құрайды.

Үлкен қатпарлардың әртүрлілігі-бұл қабаттардың немесе қабаттардың тізе тәрізді немесе сатылы иілісі болып табылатын флексуралар. Флексураны құрайтын қабаттардың қуаты шамадан тыс азаяды және жиі үзілістер пайда болады. Флексураның екі жағында орналасқан бөліктері қанаттар деп аталады. Жабылатын Қанат ерекшеленеді, ол орнында қалады, ал төменгі жағы-түсірілген Қанат. Тік ығысу амплитудасы ондаған, тіпті жүздеген метр болуы мүмкін. Флексорлар, әдетте, синеклиздер, жиектер және т. б. сияқты үлкен платформалық құрылымдарды шектейді.

Үзілген бұзылулар (дизъюнктивтік дислокациялар)

Тектоникалық қозғалыстар кейде тау жыныстарының қаттылығының бұзылуына және сыну бұзылыстарының немесе дисжункционалды дислокацияның пайда болуына әкеледі. Олар бойынша елеулі ауытқуларсыз және ауытқулармен бұзушылықтар бар. Ауыстырусыз бұзылулар-бұл жарықтар. Олар ені бойынша (миллиметрден бірнеше метрге дейін), ұзындығы бойынша (алғашқы сантиметрден ондаған шақырымға дейін), тереңдігі, пішіні бойынша (тік сызықты, доға тәрізді және т. б.) және т. б. ерекшеленеді. Тектоникалық жарықтардан басқа экзогендік (тектоникалық емес) жарықтар бар – кептіру, көшкін, құлау, тау жыныстарының кеңеюі, қабыршақтану және т. б. жарықтар.

Дизюнктивті бұзылыс; A - b-тік ығысу

Ауыстыру бұзылыстарына ысыру, ысыру, ығысу және итеру жатады. Тектоникалық бұзылулардың элементтері: ығысу амплитудасының ығысу амплитудасының ығысу бұрышы, қанаттары, бұрышы.

Ауыстырғыш-бұл ығысу орын алатын жазықтық. Губернатордың көлбеу бұрышы бірнеше градустан 80-90o – ға дейін өзгеруі мүмкін. Губернатордың көлбеу жағдайында оның үстінде орналасқан қанат ілулі қанат деп аталады, ал оның астында орналасқан қанат деп аталады. Ығысу амплитудасы-қабаттардың салыстырмалы қозғалысының шамасы. Орын ауыстыру амплитудасы ығысу, тік, көлденең, стратиграфиялық болып бөлінеді.

Үзілістердің бұзылуының ең тән формаларының бірі-қалпына келтіру. Бұл бұзушылық, онда билеуші құлаған қанатқа қарай қисайған (ол ілулі немесе жататынына қарамастан). Егер билеуші көтерілген жыныстарға қарай қисайып, олардың астына түссе, онда мұндай бұзушылық қамшы деп аталады. Сипатталған бұзылулардың түрлерінен айырмашылығы, ығысу-бұл қозғалыс негізінен көлденең бағытта жүретін және орын ауыстырушы тігінен орналасқан бұзылған бұзушылық. Көбінесе (немесе әрдайым дерлік) қалпына келтіру және Ығысу бірге пайда болады және қалпына келтіру және сдвиго қалпына келтіру деп аталады.

Жылжыту дегеніміз-қабаттардың сынуы және бір қанаттың екіншісіне салыстырмалы түрде жұмсақ немесе көлденең жазықтықпен жылжуы. Бұл әдетте бүктелумен бірге пайда болатын қамшы түрінің бұзылуы. Бөледі тік (более45о), пологие (менее45о) және көлденең надвиги. Бұл құрылымдар бүктелген жерлерде кеңінен көрінеді. Үлкен көлденең қозғалысы бар қысым шаряж деп аталады, онда ілулі Қанат көптеген шақырымға, тіпті ондаған шақырымға жылжи алады.

Түсірілімдер бұзылуы жиі байқалады жүйелер түрінде төгінділер мен тастаулар. Бұл жағдайда ерекше құрылымдар қалыптасады.

Грабен - жер қыртысының едәуір ұзындықты параллель төгінділермен шектелген түсірілген бөлігі.

Бір уыс-параллель жарықтар арасында қоршалған жер қыртысының көтерілген бөлігі.