Географиякафедрас ы

1.План дегеніміз не?

2.Карта мен планның айырмашылығы қандай?

3.Карталардың масштабы дегенімізді қалай түсінесіз?

4.Карталардың масштабы қандай түрлерге бөлінеді?

5. Карта масштабының негізі, шамасы, дәлдігі дегендеріміз не?

1.Грюнберг Г.Ю. Картография с основами топографии. Москва, Просвещение, 1991. 14-18 беттер.

2.Гедымин А.В. Картография с основами топографии. Часть 1. Москва, Просвещение, 1973.

3. Южанинов С.В. Картография с основами топографии. Москва, 2001. 12-13 бет.

1. Карта бетінің рамкілері. Географиялық координаттарды анықтау.

2. Топографиялық карталардың проекциясы. Тік бұрышты координаттар.

Мақсаты: Студенттерге картаның рамкілері және олардың түрлері, топографиялық картадағы географиялық және тік бұрышты координаттар туралы түсінік беру.

1. Топографиялық карта беті ішкі, сыртқы және минуттық рамкілерден тұрады. Картографиялық бейнеленулер топографиялық картада ішкі рамкаінің негізін құрайтын меридиандар мен параллельдер мен шектелген. Солтүстік және оңтүстік рамкілерде ендіктері, ал батыс және шығыс рамкілерде бойлықтары картаның төрт бұрышына жазылады. Сонымен қатар, солтүстік және оңтүстік рамкілердің ендіктерінің, батыс және шығыс рамкілерінің бойлықтарының айырмашылықтары әрбір масштабтағы карталарда тұрақты болып келеді.

Ішкі рамкіден біршама қашықтықта екі сызық жүргізілген, олар екі бөлікке бөлінген, бірі ендіктегі минутқа сәйкес келетін батыс және шығыс рамкілер және бойлықтағы минутқа сәйкес келетін солтүстік және оңтүстік рамкілер. Бұны минуттық рамкілер деп атаймыз. Ал осы минуттық рамкінің сыртынан толық қара сызық жүргізілген, оны сыртқы рамкі деп атайды, бұл рамкі картаның жабдықтау элементтерінен картаны бөліп тұрады.

2. Топографиялық карталарды пайдаланған кезде картадан көптеген өлшеу жұмыстарын жүргізуге тура келеді. Сондықтан топографиялық карталар бетіндегі жердің дөңестігіне байланысты болатын бұрмаланулар болар болмас болуы қажет. Ірі көлемдегі территорияларды картаға түсірген кезде, жердің дөңестігі байқалады, ол үлкен бұрмалануға әкеледі. Сондықтан, топографиялық карталарды тұрғызған кезде жазықтыққа жіңішке екі бұрышты сферойдты түсірген кезде жер эллипсойдының көп полюсті бейнелеу әдісін пайдаланады. Жер эллипсойдын көп полюсты бейнелеу әдісімен түсіру үшін Гаусс – Крюгердің көлденен цилиндрлі проекциясын қолданады.

Гаусс-Крюгердің көлденен цилиндрлі проекциясының геометриялық негізін төмендегіше түсіндіруге болады. Референц-эллипсойдтың бетін әрбір 6º бойлық бойынша 60 зонаға бөледі. Зоналардың реттік саны Гринвич меридианынан бастап шығысқа қарай саналады. Содан кейін бөлінген 6º бойлықты зонаны көлденен жатқан цилиндрдің ішіне орналастырады бұл кезде цилиндр осі экватор жазығымен, ал цилиндр беті зонаның орта меридианымен сәйкес келетіндей отырып жобалайды. Бұдан кейін цилиндр бетін жазып жібереді, сонда оның тең бұрыштығы сақталады, яғни эллипсойдтағы бұрыштар жазықтықта да сақталады. Остік меридиан бұрмаланусыз бейнеленеді. Ал ұзындық сызықтары біршама созылады да және бұрмалану шамасы жанасу меридианынан қашықтаған сайын өсе түседі. Бұл бірақ, зонаның ені жіңішке болғандықтан бұрмалану болар болмас болады.