Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

125
 
 
 
Ж ұ м с а қ т ы қ . ТМ  қысымның  минутына  0,3...  0,4  кгс/см
2
 
қарқынмен  баяу  төмендеу  барысында,  ауа  РК-дан  ЗК-ға  ағады,  ал 
олжақтан  МК-ға  жұмсақтық  клапанының  клапанындағы  диаметрі  0,9 
мм  саңылау  арқылы  ағып  келеді.  Сонымен  бірге  МК  және  ЗК 
қысымның  мәні  теңестіріледі,  магистральді  диафрагманың  тежеуіш 
қалпына  (солға)  майысуы  болмайды.  Қосымша  бәсеңдеу  клапаны  32 
жабық күйінде қалады.  
ТМ-гі  қысым  минутына  1,0  кгс/см
2 
дейінгі  қарқынмен  құлаған 
кезде, жоғарыда көрсетілген жолға екінші жұмсақтық жолы қосылады. 
Ауа  ЗК-дан  диаметрі  0,9  мм  саңылау  арқылы  МК-ге  ағып  өтіп 
үлгермейді,  бұл  магистральді  диафрагманың  солға  майысуын 
туындатады.  Бір уақытта солға қарай итергіш 30 және тығынджыл  21 
да жылжи бастайды. Итергіш қосымша бәсеңдету 32 клапанын  ашады,  
және  ауа  ЗК-дан  тығынжыл  каналдары  және  қосымша  бәсеңдетудің 
ашық  клапаны  арқылы  қосымша  бәсеңдету  каналына  КДР  және  одан 
әрі  атмосфераға  теңестіру  поршенінің  9  каналы  арқылы  ағып  өтеді. 
Қосымша  бәсеңдету  калапын  арқылы  ауа  өтуге  арналған  қима 
автоматты түрде дросселденеді, ЗК-ғы бәсеңдеу қарқыны ТМ бәсеңдеу 
қарқынына  сәйкес  келеді.  МК  және  ЗК  қысымдары  жылдам  теңеседі, 
және  магистральді диафрагма пойыздық қалыпқа келеді.  
Ауабөлгіштің  тежеу  туындатпайтын  ТМ  бәсеңдеуінің  максималды 
қарқыны,қосымша  бәсеңдеу  манжетінің  17  екі  жағы  бойынша  да 
қысымның  ауытқуына  байланысты  және  оның  серіппесінің  күшімен 
анықталады.  
Т е ж е у . ТМ  қысым  қызметтік  немесе  шұғыл  тежелу  қарқынымен 
төмендеген  (қызметтік  тежеуде  0,5  кгс/см
2
  кеме  емес)  кезде  (және, 
сәйкесінше,  МК-да)  магистральді  диафрагма  солғы  майысады,  және 
итергіш  толығымен  қосымша  бәсеңдету  клапанын  ашады  (5.6-сурет). 
Сонымен  бірге  қосымша  бәсеңдету  манжетінен  кейінгі  П1  ауа  қуысы 
шұғыл КДР-де бәсеңдейді және ары қарай теңестіру поршені 9 арқылы 
атмосфераға  және  ТЦ-ге.  Қосымша  бәсеңдету  манжетінің  МК 
қысымым ершіктен  29 солға қарай сығылады, және МК-гі ауа тез арада 
КДР-ге, ТЦ-ге және атмосфераға теңестіру поршені арқылы ағады (ТМ-
нің  қосымша  бәсеңдеуі  басталады).  КДР  ауасының  қысымымен,  МА 
мен ЗК-ні ажырата отырып, жұмсақтық клапанының ершігі түседі. 
МК-гі  қысымның  шұғыл  құлауы  магистральді  диафрагманың 
кейінгі  солға  майысуын  туындатады,  осының  нәтижесінде  қосымша 
бәсеңдету  клапанының  артқы  ілмегімен  атмосфералық  калапан  14 
ершіктен 33 сығылады, ол ауаның МК-ден бітеуіштегі 13 диаметрі 0,9 
мм  саіңылау арқылы атмосфераға шығуына қосымша жол ашады. МК-
ғы  қысымның  төмендеу  қарқыны  арта  түседі  және  магистральді 
диафрагма  қайтадан  солға  қарай,  қосымша  бәсеңдету  манжетінің 
ершіліген  дискімен  27  тақалғанға  дейін  майысады.  Осы  сәтке  қарай 
манжеттің 17 және клапандардың 32 және 14 барлық бос саңылаулары 
әлдеқашан таңдап 

 
 
 
 
5.6-сурет.Шарт. № 483ауабөлгішінің тежелу кезіндегі әрекеті (белгілерді 5.4-суреттің жазбаларында қараңыз) 

127
 
 
 
алынғандықтан,  итергіш  және  тығынжыл  жылжымайды,  яғни, 
сәйкесінше,  тығынжыл  мен  сол  дискінің  27    (тығынжыл  ершігіен) 
арасында  сақиналы  саңылау  пайда  болады.  Бұл  ЗК-ның  атмосфераға 
(және  ішінара  ТЦ-ге)  қарқынды  бәсеңдетілуінің  басын  қамтамасыз 
етеді:  дискінің  19  қапталды  саңылаулары  арқылы,  тығынжылдың 
сақиналы  саңылауы,  қосымша  бәсеңдету  клапаны32,  КДР  және 
теңестіру  поршені  арқылы  және  қатарлас  жолмен  —атмосфералық 
клапан  14арқылы.  (ТМ  қосымша  бәсеңдеткенде  және  ЗК  бастапқы 
бәсеңдеткенде  ТЦ-ғы қысым  0,3...0,4 кгс/см
2
  артық  болмайды,    ал  ТМ 
жалпы қосымша бәсеңдетуі 0,4.0,45 кгс/см
2
 құрайды) 
ЗК  қысымның  құлауымен  бір  мезгілде,  РК-дан  ЗК-ға,  басты 
бөліктегі  копустағы  диаметрі  0,5  мм  саңылау  арқылы  ауаның 
ағылуының  салдарынан  РК-ғы  қысым  да  төмендей  бастайды.  ЗК-ғы 
қысым  0,4...0,5  кгс/см
2
  төмендеген  кезде  (РК-да  бұл  сәтте  қысым 
0,2...0,3  кгс/см
2
  төмендейді)  басты  поршень  РК  қысымының  әсерінен, 
серіппенің  4  күшін  еңсере  отырып,  оң  жаққа  қарай  жылжи  бастайды. 
Басты поршень шамамен 7 мм жылжығанда, ол өзінің дискімен ЗК мен 
РК-ны  ажыратады,  тежеуіш  клапаны  8  теңестіру  поршенінің 
атмосфералық  каналды  жаба  отырып,    артқы  ілмегіне  отырады,  басты 
поршеннің  3  бос  сояуышындағы  әрқайсысы  1,6  мм    болатын  сегіз 
саңылау  ЗР  каналымен  сәйкес  келеді,  ал  бос  сояуыштың  манжеті  6 
КДР-ді  жабады.  Сонымен  бірге  қосымша  бәсеңдетудің  манжетіне  ауа 
қысымының  мәні  теңеседі  (КДР-гі  қысымның  қарқынды  өсуінің 
арқасында),  және  ол  ЗК-ны  МК-дан  ажыратып  және  ТМ 
қосымшабәсеңдетуін  тоқтата  отырып,  өз  серіппесімен  ершікке 
тақасады. ЗК бөліп таратқыш камерасы магистральді диафрагманың оң 
дискісінің  қапталды  саңылаулары,  тығынжыл  мен  сол  жақ  дискінің 
арасындағы  сақиналы  саңылау  және    атмосфералық  клапаны  арқылы 
атмосфераға таралуын жалғастырады. 
Атмосфералық  клапан  14  арқылы  ЗК-ғы  қысымның  төмендеуінің 
жалғасуында, басты поршень оңға жылжуын жалғастырады. Теңестіру 
поршені  бұл  сәтте  жылжымаған  қалыпта  қалатындықтан,  тежеуіш 
клапан  мен  оның  ершігінің  (бос  сояуыштың  қапталды  бөлігінің) 
арасында  сақиналы  саңылау  пайда  болады,  ол  арқылы  ЗР-гі  ауа  ТК 
тежеу  камерасына  және  одан ТЦ-ға  қарқынды  ағуын  бастайды. ТЦ-ғы 
қысымның  жалдам  қарқынмен  артуы  (қысымның  ауытқуы)  ТК-ғы 
теңестіру  поршеніне  түсетін  ауа  қысымы,  оған  10  және  11  режимді 
серіппелердің  қысымы  жоғары  болғанша  жалғаса  береді  (тежелу 
режиміне  қарай  –  бір  немесе  екі),  немесе  ТМ-нің  терең  бәсеңдеуінде 
(мысалы,  толық  қызметтік  немесе  шұғыл  тежелуінде),  басты  поршень 
өзінің  толықжүрісіне  оңға  жылжыған  кезде  (23  .  24  мм)  және  ЗР 
каналымен  бос  сояуыштың  диаметрі  1,7  мм  бір  саңылауы  сәйкес 
келгенде.  Бұл  саңылауды  бос  сояуыштағы  манжетпен  5  бірге  ТЦ-ны 
баяулап толтыру деп немесе тежеуді баяулатқыш деп атайды. Тежеуді 
баяулатқыш  пойыздың  басты  бөлігіндегі  ТЦ  толтыруын  арттырады, 
мұнымен тежеудің біркелкілігі қамтамасыз етіледі.