Функциональная грамотность важнейшее условие повышения качества образования

79 
2."Білім 
туралы "Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әзірленген Қазақстан 
Республикасының 12 жылдық орта білім беру тұжырымдамасы. – Астана, 2010. 
3. Муканова С. Д. Инновациялар жалпы орта білім беру жүйесін дамытудың негізі ретінде // Білім – 
Образование". – 2010. – № 4.
5. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған 
ұлттық іс-қимыл жоспары. ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы №832 қаулысымен. – Астана: 
ҚазАқпарат, 2012. 
6. Таскенова Б. М. Орта білім беру жағдайында оқушылардың функционалдық сауаттылығын 
қалыптастыру [Электрондық ресурс]. Сілтеме: 
https://infourok.ru/material.html?mid=124558
 
 
 
 
Азимбаев Ж.М.
«№ 6 ЖББМ», Саран қаласы 
 
ЕТІСТІКТЕРДІ ТОПТАСТЫРЫП МЕҢГЕРТУ 
Аса бай тіліміздегі сөз таптарының ішіндегі ең күрделісі және ауқымы басқаларын еңсеріп 
жататын грамматикалық категория –етістіктер екенін жақсы білеміз. Дара етістіктер ментуынды 
етістіктерді, есім негізді етістіктерді, етіс, болымдылық және болымсыздық, амалдың өту сипатын, 
есімшелер, көсемшелер, рай категорияларын, етістіктің шақтары және етістіктің саналуан жасалу 
жолдарын игеру басқа тілді білім алушылар үшін күрделі міндет болмақ. Өзім жұмыс істеген 
жылдар ішінде байқағанымдай, кейбір оқушылардың бір түбірдегі сөздің басқа категорияда 
пайдалануы кезінде оны мүлде басқа сөз ретінде қабылдауы болып тұратын жағдай екенін айта 
аламын. Сол себепті етістіктерді оқытуда ерекше абай болып, оны жан-жақты меңгертуде әртүрлі 
озық тәжірибелерді пайдаланған абзал.
Осы тұрғыда өзім қолданып жүрген әдіс-тәсілдерімді ортаға салғым келеді. Сабақты өту 
барысында қарапайым әрі жеңіл мәтін алынады. Бастысы сөйлемдерде етістіктер болуы міндетті. 
Төмендегі берілген мәтінді орта буындағы оқушылардың көпшілігі қиындықсыз түсіне алады деп 
сенемін. Мәселе оны түрлендіре білуде. Демек, сөйлемдегі етістіктердің қолдану мақсаты мен 
функциясы ауысады. Сол үшін мәтіннің жеңіл болғанын сынға алудың қажеті шамалы. Балалармен 
бірге интербелсенді тақтаға назар аударамыз. 
Мәтінмен жұмыс жасау үшін оқушылар топтарға бөлінеді.Мұғалім қалау райдың –гі, -ғы, -
қы, -кі... (келеді), көсемшенің –ғалы, -гелі, -қалы, -келі және есімшенің –ған,- ген, -қан, -кен 
жұрнақтарының атқаратын қызметтерін мұғалім тағы бір естеріне салады. Жалпыға түсінікті болуы 
үшін өзім жасаған мынадай кестені де қолданамын, ол да интербелсенді тақта арқылы көрсетіледі: 
етістікте
р 
Бұйрық 
рай 
-ғалы,-гелі,-қалы,-келі
(көсемше, собирается) 
-қы, -кі, -ғы, -гі + келеді 
(қалау рай, хочу) 
-ған, -ген, қан, -кен 
(есімше) 
Закрой 
жап 
Жапқалы жатыр 
собирается закрывать 
жапқым келеді
Хочу закрывать 
Жапқан 
закрывал 
Бери 
ал 
алғалы жатыр 
алғым келеді 
алған 
Войди 
кір 
кіргелі жатыр 
кіргім келеді 
кірген 
Встань
тұр 
тұрғалы жатыр 
тұрғым келеді 
тұрған 
Дескрипторы: Етістіктердің түбірін ажырата білу, оларға көсемше, есімше, қалау рай жұрнақтарын 
жалғау арқылы сөйлемдерді түрлендіру. 
Күтілетін нәтижелер: Oқу үдерісінде балалаpдың сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін 
жетілдіру бағытында жұмыстар жасалады, Блум таксономиясының алты қадамынан мұғалімнің 
оқушылармен бірге жүріп өту бағыты зерделенеді, жұмыcтарды ұйымдаcтырудың тиімдi жолдаpы 
меңзеледі. 
Мәтінді білім алушылардың түсінгендігінен келесідей әрекеттерді атқарады: 

80 
Мәтін әр топтарда мынадай бағыттарда өзгеруі тиіс: 
Қазақ тілін оқытуда оқушылардың функционалдық сауаттылығын арттыру – сөздердіне 
болмаса диалог, монолог, т.б. формаларында сөйлемдерді жаттап алу ғана емес, білім алушылардың 
сөздерді саналы пайдалануы арқылы сыртқы ортамен қарым-қатынасқа түсе алу қабілетін дамыту 
және қазақы ортаға барынша тез бейімделуі мен қарым-қатынас жасай алу деңгейінің көрсеткіші. 
Демек жоғарыда көрсетілгендей жұмыс тәсілі функционалдық сауаттылықты арттыру ісіне жол 
бастайтынына сенемін. Сөзімнің басында айтып кеткендей етістіктің аршыны кең, мүмкіндігі мол, 
сол себепті басқа тілді орта үшін осы сарындас кестелер үлгісін назарларыңызға ұсынбақпын: 
немесе:
етістіктер 
Бұйрық 
рай 
-п, -ып, -іп 
+ жіктік жалғау 
(уже) 
+жіктік жалғау 
(переходное прошед. 
вр.) 
еді, шығар, болар
(может быть) 
Ложись 
жат 
Жатыпты 
Жататынмын 
жататын шығар 
Мой, мыть 
жу 
жуыпты 
жуатынмын 
жуатын еді 
Приступай 
кіріс 
кірісіпті 
кірісетінсің 
кірісетін болар 
Пиши 
жаз 
жазыпсың 
жазатынсың 
жазатын еді 

81 
Осыған ұқсас кестелерді етістерден немесе мәні басқа үстеулерді үйреткенде де қолдануға 
болады. Әрине кестелердегі орыс тілінденгі аударма сөздерді алып тастау дұрыс шығар. Ол 
жұмысты оқушылардың өздері атқарғаны тәуір болар еді.
Сабақ соңында спорт және денсаулық күтіміне қатысты болған мәтіндегі етістіктерді 
түрлендіруді топтық жұмысты бірлесе орындау арқылы үйрендік, білім алушылар сөздерді етістік 
шақтарында, қалау райда, көсемшеде айта алады деп қорытынды жасаймыз. Осы ойымызға 
сенімділік енгізу үшін өткен материалды ойын арқылы пысықтаған жөн. Қарапайым «Қарлы кесек» 
ойынын ойнатса да болады. Оқушылар жаңа сөздер жазылған қағазды умаждап, бір-біріне 
лақтырады. Тосып алған оқушы сол сөздің көсемше, есімше және қалау райда өзгерген түрлерін 
айтып, түсіндіруі керек. Түсіндіре алмағанда тобындағы оқушының көмегін алуына болады. Бөлім 
бойынша үйренген жаңа сөздерге шолу жасалынады. Оның ішінен етістіктерді табу тапсырылады. 
Оның қандай формада берілгенін табу міндеті қойылады. Бұл мұғалім көмегімен атқарылатын 
жұмыс. Оқушылар толық жауап қайтаруға тырысады. 
Бүгінгі таңда 7-модулді сабақтарда әр түрлі стратегияларға ықпалдастыра қолдану арқылы 
оқушылардың жеке, жұппен, топпен жұмыс жасауға деген белсенділігін арттырып, жақсы 
нәтижелерге қол жеткізіп жүрген мұғалімдер аз емес. Сондай азаматтарға өз істерін, тәжірибесін 
ортаға салса, оны көпшіліктің игілігіне айналдырып бірлесіп пайдалансақдеген ұсынысымды да 
айтқым келеді. Мұндай тәжірибе алмасу білім алушылардың сабаққа көңілді қатысуына, 
қызығушылықтарының артуына септігін тигізбек. 
Ел болашағы бүгінгі білім алушылар қолында. Мемлекетіміздің «Қазақстан 2050» 
Стратегиясын жүзеге асыруды сауатты жастар ғана атқара алады деп ойлаймын. Мектеп 
қабырғасынан біз осындай ортада өзін көрсете, ұстай алатын азаматтарды тәрбиелеуіміз қажет. 
Өскелең ұрпаққа жаңа мазмұнда білім беріп, тәрбиелеуде ұстаздар қауымы өз іс-тәжірибемізді 
бөлісіп, бірлесе еңбектенсек олардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруға және 
дамытуға мұрындық бола аламыз деп ойлаймын.

жүктеу 12,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: