Физикадан ґздік жўмыстарды ўйымдастырудыѕ ерекшеліктері

ӘӨЖ 534.11

ЖОО лекция оқу процесінің маңызды түрі болып табылады. Лекцияда білімгерлер терең және жан-жақты білім алады. Лекция шығармашылық қабілеттің дамуына ықпал етеді, идеялық сенімділік қалыптастырады, оқу материалдарының жаңа ғылыми жетістіктерімен байланыс болуына мүмкіндік береді. Осыған орай ЖОО лекция оқуды жүзеге асыруға тиісті бірнеше негізгі мәселелерді ажыратуға болады: - ақпараттық, бағыт- бағдарлық, ынталандырушылық, методологиялық, дамытушылық және тәрбиелік.

Өзіндік жұмыс – кезкелген білім берудің маңызды бөлігі. Білімгерлер үшін өзіндік жұмыс жоғарғы оқу орнында оқыған алғашқы күннен басталады. Мұндай жұмысты орындауда білімгерді өз бетінше еңбектенуге, өз бетінше білім қорын толықтыруға үйрету оқытушының міндеті.

Өзіндік жұмысты нәтижелі орындау үшін білімгерлер уақыт бюджетін кафедрадағы оқу пәнінің жұмыс бағдарламасын негізге ала отырып, жоспарлау қажет.

Лекция тыңдағаннан соң, білімгер берілген материалды толық меңгеру мақсатында одан әрі жұмыс жасау, іздену қажет. Лекция тыңдау жеткіліксіз. Адамның еске сақтау мүмкіндіктері шектеулі. Білімгер лекцияны қаншалықты ұқыпты тыңдағанымен ақпараттың көпшілік бөлігі ұмытылады. Лекция материалын есте сақтау үшін оны қайталау керек. Қайталау және қайта еске түсіру практикалық және лабораториялық сабақтарға, коллоквиумға дайындық кезінде жүзеге асырылады.

Білімді берік меңгеруде лекция материалдары конспектіленіп, лекция конспектісіне жеке дәптер арналады. Конспектіде лекция материалын түгел жазбай тек негізгі қажеттілерін ғана жазу, яғни материалды қамти отырып електеп, ықшамдап жаза білу қажет.

Сонымен лекцияда білімгер екі нәрсені үйлестіре білуі: лекторды ұқыпты тыңдауы және бір мезгілде мазмұнды жазба жасауы керек.

Тыңдалған лекция материалымен білімгер жұмыс жасауы қажет: оның қаншалықты тиімді жасалғаны лекцияда білімді меңгеру дәрежесіне байланысты.

Материалды жақсы меңгеру үшін білімгер өз сөзімен өзіне түсіндіре отырып, сипаттап «өзінің меншікті конспектісін» (ӨМҚ) жасау қажет.

ӨМҚ лекция жазбасы, әртүрлі оқулықтар, оқытушы консультациясы, жолдастарымен әңгімелесу, талдау негізінде жүргізіледі.

ӨМҚ – ң басты қызметі оқылып отырған материалды түсінуге көмек беруде. Берілген тақырып қаншалықты түсінікті болғандығына көз жеткізу үшін білімгер алдымен тақырып мазмұнын кітап сөзімен емес, өз сөзімен айтуға дағдылану қажет. Егер тақырып мағынасы түсінікті болса, оны өз сөзімен айтуға сөз өздігінен табылады.

ӨМК – ны жүргізу үшін төмендегідей ережелерді ұстану қажет:

• 
  Қарастырылып отырған материял толығымен түсінікті болған соң өз сөзімен жазылады;
  
• 
  ӨМК құрастыру негізіне оқулықтар мен лекция конспектісі алынады;
  
• 
  ӨМК құрастыру алдын-ала жасалынған жоспар бойынша жүргізіледі;
  
• 
  Жеке сұрақтарды қарастырғанда негізгі оқулықтағы баяндау ретін дәл ұстану міндетті емес;
  
• 
  ӨМК құрасытра отырып әрбір қандайда бір аяқталған бөлімшелерден соң сұраққа байланысты өз ойын білдіруге тырысу;
  
• 
  Дәлелдеулер, сипаттамалар, талқылаулар келтіре отырып, түсініксіз жазылған қандайда бір сұрақтарды қалдырмау.
  
• 
  ӨМК - өзіңіздің меншікті қолжазбаңыз ол жеке өзіңіз үшін, сондықтан онда өте бір рәсімдеуді ұстану қажет емес.
  

Физикадан есептер шығару практикалық сабағы лекцияны толықтырады. Есепті талдау және шешу процесінде білімгер лекциядан және оқулықтардан алған білімдерін кеңейтеді және тереңдетеді, физикалық заңдар мен формулаларды терең түсінуге, олардың ерекшеліктерін қолдану шекараларын талдауға, жалпы заңдылықтарды нақты жағдайларға қолдана білуге үйренеді.

Практикалық сабақтарда тақырып бойынша алдын ала білімгер өзіндік жұмысы орындалуы керек.

Оқу және жұмыс жоспарына сәйкес есеп шығару бойынша өзіндік сабақта білімгерлер аудиториялық сабақта шешіп үлгермеген және үйде шеше алмаған есептерін шешу керек. Мұнда консультант –оқытушы рөлі өте үлкен. Оқытушы білімгерге қатесін табуға көмектеседі, қандай оқулықты немесе оқу құралын қарастыру керектігіне кеңес береді, білімгердің өз бетінше талқылау керектігін бұзбай отырып, аздап жеңілдіктер көрсетеді.

Тақырыпты меңгеруде лабораториялық сабақтың алатын орны ерекше. Білімгерлер физикалық заңдарды практикада қолдана білуге міндетті. Сондықтан физика мамандығындағы білімгерлер өлшеу техникасын, қазіргі заманғы құралдармен таныс болуы, техникалық мәселелерде физикалық заңдылықтарды көре білуді меңгеру қажет.

Лабораториялық жұмысты орындауға бөлінетін уақыттың негізгі бөлігі өз бетінше дайындалуға кетеді.

Білімгерлердің уақыт бюджетін зерттеулер, семестрде оқытылатын барлық пәндерді меңгеру үшін білімгерлерге күн сайын өзбетінше дайындалуға 4-5 сағат қажет болатындығын көрсетеді.

Білімгерге семестр бойынша өзінің жеке басының ерекшеліктеріне байланысты бірқалыпты жұмыс ритмін қалыптастыру қажет. Дұрыс ұйымдастырылған, ұтымды жұмыс уақыты білім алуда жоғары тиімділікті қамтамасыз етеді.

Қорыта айтқанда, терең де мазмұнды білім алуда өзіндік жұмыс дәл есептеу, ойластырылған жоспар, жүйе, дәл белгіленген уақыт принципі негізінде құрылады.

Әдебиеттер:

1.Мелешина А.М. Зотова И.К. О преподавании физики в вузе.

Воронеж: Изд-во ВГУ, 1989-160 с.

2. Пологрудов В.А. Вопросы методики преподавания физики в вузе, Кемерово, 2001

3. Хижнякова Л.С и др. Самостоятельные работы учащихся по физике в 9 классе средней щколы. М., Просвещение, 1993

2. Ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы (бар болса)

3 Ғылыми жетекшінің аты-жөні Егембердиева София Шаймерденқызы,

Көшкімбаева Бибара Жайлаубайқызы

4. Ғылыми жетекшінің ғылыми дәрежесі ф.м. ғ.к., доцент

5. Ұйым (жоғары оқу орнының, кәсіби орта оқу мекемесінің, мектептің аты, мекен-жайы)

Тараз мемлекеттік педагогикалық институты

6. Автордың мекен-жайы (индекс көрсету міндетті) Жамбыл даңғылы 16А

7. Телефон (Халықаралық кодымен) _____________________________________________

8. E-mail (міндетті) ____________________________________________________________

9. Мақала тақырыбы Физикадан өздік жұмыстарды ұйымдастырудың ерекшеліктері

10. Секция Жаратылыстану ғылымдары, Секция 1. Математика, физика, информатика.

11. Керекті техникалық құралдар Интерактивті тақта

12. Қонақ үй орындарын брондау қажеттігі (иә, жоқ) _______________________________

ӘӨЖ 621.315.592
N - ТИПТІ ИНДИЙ АНТИМОНИДІНІҢ ҚОСПА ЕНДІРІЛГЕН КРИСТАЛДАРЫНЫҢ ФОТОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ СПЕКТРЛЕРІН ЗЕРТТЕУ
Ирсаева А., Алиханова А., Егембердиева С.Ш., Көшкімбаева Б.Ж.

Тараз мемлекеттік педагогикалық институты
Ғылым мен техника салаларында жартылай өткізгіш материалдан жасалған құралдарды және қондырғыларды қолдану кеңінен өріс алуда. Техникалық прогрестің өркендеп даму кезеңінде жартылай өткізгіштердің маңызы ары қарай арта түсетіні бәрімізге белгілі.

Индий антимонидінің қоспа ендірілген кристалдарының фотолюминесценциясын қарастыру n – типті индий антимонидінің қысқа толқынды сәулелену сызығы Ферми денгейінде орналасқан электрондардың валенттік зонаның төбесіндегі кемтіктермен рекомбинациялануы нәтижесінде пайда болатындығын көрсетті.

1-суретте 77 К температурада жазылып алынған индий антимонидінің кристалдарының фотолюминесценциясының спектрлері келтірілген .

77 К температурада концентрацияға дейін In фотолюминесценциясының спектрлері [1] берілгендерімен сәйкес келеді. n=5,4·10 см^-3 концентрациясы бар индий антимонидінің сәулелену спектрлерінің максимум hv=244мЭв бір ғана сызықтан тұрады. Интенсивтіліктің жартысындағы сызықтың ені шамамен 30мэв құрайды. Бұл сызық электрондардың өткізгіштік зонадан валенттілік зонаға тікелей сәулеленіп өтуінен пайда болады деп айтады. Осы жұмыста n-типті индий антимонидінің n>8,5·10см^-3 концентрациясынан фотолюминесценция спектрлерінің ұзын толқынды жағында және т.б авторлар бақылаған жаңа сәулелену сызығы пайда болды. Осылайша, донорлық қоспалардың концентрациясының артуымен негізгі сәулелену қоспа ендірілу

дәрежесінің өсуімен максимумдары қысқа толқынды жағына қарай ығысатын екі сызықтан тұрады.

2-суреттерде бірнеше n-типті индий антимонидінің фотолюминесценция спектрлері келтірілген. 1-суретте екі энергетикалық сәулелену сызықтарының арақашықтығы 13·10¹⁸ см^-3 концентрацияға дейін шамамен тұрақты (30-40 мЭв) болып қалады, ал содан соң максимал концентрацияларда ~80 мЭв дейін жетіп арта бастайды. Ұзын толқынды қанаты донорлық қоспалардың концентрацияның артуымен спектрдің үлкен энергиялар жағына қарай ығысады. Сәулелену сызығының интегралды интенсивтілігі электрондардың концентрацияның артуымен спектрдің үлкен энергиялар жағына қарай ығысады. Сәулелену сызығының интегралды интенсивтілігі электрондардың концентрацияның өсуімен төмендейді.

Спектрдің қысқа толқынды бөлігі, егер ол Ферми деңгейінде орналасқан электрондардың валенттік зонаның төбесіндегі кемтіктермен рекомбинациясының нәтижесінде, яғни тікелей емес ауысулар нәтижесінде, пайда болады десек экспериментпен дәлірек келеді. Мұндай процесте импульс фотоқыздырылған кемтіктерден зарядталған донорларға беріледі. Ауыр кемтіктердің еркін жүру жолының ұзындығы l – ді Брукс – Херринг формуласы бойынша анықтауға болады.