Физика әлемі пӘндік энциклопЕдИя

ГЮЙГЕНС – ФРЕНЕЛЬ ПРИНЦИПІ

236

237

Г

107

∑

Сәулелендіруші  тірек  толқынның 

ұзындығын өзгерту арқылы голограм- 

малық  кескіндердің  пайда  болу  қа- 

шықтықтарын  өзгертуге  бола-

ды.  Бұл  ерекшелік  –  радиотолқын, 

инфрақызыл, ультракүлгін және рент-

Голография жарықтың толқындық шебін түрлендіруге 

негізделген. Жарқырайтын нүкте сфералық толқын ту-

дырады (А), заттың беті күрделі пішінді (Б) толқындық 

шеп шығарады. Бір көзден таралатын екі жазық толқын 

фотопластинкаға түскенде қара және ақ жолақтардан 

(В) түзілген кәдімгі интерференциялық сурет түсіреді – 

осы сурет қарапайым голограмма болады. Жазық және 

күрделі толқындар (Г) интерференцияланған кезде әлгі 

сурет өзгеше болып байқалады.

ген  сәулелері  арқылы  жазылып  алынған 

голограммалық  суретті  көрінетін 

кескінге  айналдыруға  мүмкіндік  беретін  бірден-бір  тәсіл.  Голограмманы 

сәулелендіру  кезінде  толқынның 

тек ұзындығы ғана емес, 

толқын 

шебін де өзгертуге болады. Мыса-

лы, голограммаға сфералық шашы-

ранды толқын түсіріп, нысанның 

ұлғайтылған  кескінін  шығаруға 

болады. 

Голографиялық микро-

скоп  осы  қасиетке  негізделіп 

жасалған. Бұл микроскоп арқылы 

(ұлғайту  коэффициенті  10

7

  –  10

8

 

мөлшерінде) тірі организмдердің, 

заттардың ішкі құрылымын зерттеу 

мүмкіндігі бар.

1948  жылы  ағылшын  физигі 

Деннис 

Габор  (1900  –  1979) 

голографияның  негізін  қалап  ең 

алғашқы  голограмманы  да  ой-

лап  тапқан  болатын.  1962  –  63 

жылдары  американ  физиктері 

Э .

Лей т   п ен   Ю.Уп ат н и екс 

жарық сәуле көзі ретінде лазерді 

Голограммадан (А) лазерлік шоқ өткен кезде екі 

толқындық  шеп  (Б):  шын  кескін  шығаратын 

тоғысатын  (1),  және  жорымал  кескіннен 

шығатын  шашыраған  толқындық  шеп  пайда 

болады. Голограмманы (В) жазу кезінде лазерлік 

жарық  заттан  шағылып,  фотопластинкаға 

түседі.  Лазер  шағылысып  бір  бөлігі  айнадан 

шағылысып, фотопластинкаға түседі – осы шоқ 

тірек шоғы (3) болады. Голограмманы лазерлік 

шоқпен  сәулелеген  кезде  кескін  (Г)  қалпына 

келтіріледі  (яғни  жаңғыртылып  көрінетін  бо-

лады). Бақылаушы заттың (4) үшөлшемді жо-

рымал кескінін байқайтын болады. Шын кескін 

фотопластинкаға (5) тіркеледі.

Г

107

∑

ГЮЙГЕНС – ФРЕНЕЛЬ ПРИНЦИПІ

238

239

қолданып,  көлбеу  тірек  ағынды  голографиялық  сұлба  жасаған.  Орыс  

физигі Юрий 

Денисюк (1927 – 2006) үш қабатты көлемдік (үш өлшемді ортаға 

жазылған) 

голограмма  шығарған.  Голографиялық  әдістер  акустикалық  өріс- 

терді (голография акустикалық) және электрмагниттік өрістерді (радиодиапазон- 

дағы) көрінетін кескіндерге айналдыру үшін де пайдаланылуда.

Голографиялық әдіс тек қана электрмагниттік сәулелерге ғана емес, дыбыстық 

толқындарға да тән қасиет. Мысалы, жарық сәуле өтпейтін сұйық ішіндегі көзден 

таса дененің голографиялық кескінін анықтауға болады. Ол үшін денеге дыбыс 

генераторларымен әсер етіледі. Сонда сұйық бетінде дыбыстық голограмма пайда 

болады. Оны көру үшін лазермен сәулелендіру қажет. 

Тірі организмдердің ішкі 

құрылымдарын зерттеуде дыбыстық голограмма арқылы көрудің маңызы 

өте зор. Голографияны белгілі бір затты не оның бөліктерін голограммалары бой-

ынша басқа денелердің арасынан дәл «іздеп» табу үшін қолдануға болады. Бұл 

әдіс криминалистикада (мысалы, қылмыскердің саусақ таңбаларын басқалардан 

ажыратуға), өшірілген әріптерді, сөздерді, суреттерді айқындауға, т.б. қолданылады. 

Голографиялық  кино  –  түрлі  түсті  стереоскоптық  кинематографтың 

голографиялық әдістер мен құралдар арқылы қозғалмалы нысандарды жарық 

сезгіш материалға түсіру және олардың кескіндерін қайтадан жаңғыртып көрсету 

жүзеге асырылатын түрі.

ГОЛОГРАФИЯ,  а  к  у  с  т  и  к  а  л  ы  қ  –  дыбыстық  өрістерді  жазудың, 

жаңғыртудың  және  түрлендірудің 

интерференциялық әдісі. Акустикалық 

голография  шағылысқан  және 

шашыраған өрістердің амплитудалық-

фазалық құрылымдарын, акустикалық 

сигналдарды  кеңістіктік-уақыттық 

өңдеу,  акустикалық  антенналардың 

бағыт  алуының  сипаттамаларын 

өлшеу  үшін  дыбыстықвизияда  (ды-

быс арқылы көруде) пайдаланылады. 

Акустикалық  голографияның  негізгі 

принципі  оптикалық  голографияға 

ұқсас:  ең  алдымен  тірек  және  зат 

шашыратқан екі толқынның (өрістің) 

интерференциялық  құрылым  (кескін 

сурет) тіркеледі, сонан соң кескін сурет 

(акустикалық голограмма) алынысымен 

Голографиялық  құрылғы.  Голографиялық 

интерферометрдің  сұлбасы:  1  –  сәуле 

көзі; 2 – оптикалық бөліктер; 3 – жарық 

бөлгіш;  4  –  шашыратқыш;  5  –  зат;  6  – 

айна;  7  –  голограмма  жазуға  арналған 

орта