Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
185
мықтылық қасиет береді. Ішкі ӛткізуші шоқтарды қоршаған арқаулық скленхималық
клеткалар 2-3 қатарлы, тығыз орналасқан. Олардың сыртында, қабықшалары жұқа
майдалау паренхималық клеткалар қоршаған.
Тыңайтқыштар, оның ішінде азотпен үстеп қоректену мӛлшері артқан жағдайда
склеренхималық қоршау клеткалары бар ӛткізуші шоқтар (оның ішінде майда, сыртқы
шеңбердегі және ішкі, ірі шоқтар) саны кӛбейеді үлкен ӛткізуші шоқтардың кӛлемі де
ұлғайған (1 кесте). Бұл флоэма арқылы сіңген қоректік заттардың кӛбірек жылжуын
туындатады. Жоғары дәннің қалыптасуына әсері үлкен. Сорттық ерекшеліктеріне келетін
болсақ, күріштің 202 сорты сабағындағы ішкі, ірі және сыртқы «майда шоқтар саны
бұрыннан» 1986-1987 жылдардан бері егіліп келе жатқан маржан сортына қарағанда
мӛлшерде кӛп. Бұл жаңадан аудандастырылған Арал 202 сортының негізгі
артықшылықтарының (1 кестеде) кӛрсетілген. Тыңайтқыштар орташа (N60P90+N60кг/га
ә.з) және жоғары дозада (N60P120+N120 кг/га ә.з) берілгенде зерттелген сортарда ішкі,
сыртқы майда ӛткізуші шоқтар саны кӛбейген. Осы шоқтарды қоршай орналасқан
скелеренхималық клеткалар сабақтың мықтылығын күшейтіп, сабақтың жатпайтын
күшейтеді. Бірақ тыңайтқыштар, үстеп қоректендіру жоғары дозада енгізілгенде сабақтың
орталық қуысы кеңейіп, үлейген және сабақ ұзарғандығы байқалған. Бұл сабақтың
қасиетін күшейтеді. Тыңайтқыштар берілмегенде зерттелінген сабағының буын
аралығында ішкі ірі ӛткізуші шоқтар паренхималық клеткалар ортасында, ауа ӛткізуші
аэренхима қуыстарынан сәл тӛмендеу болған.
Тұқым себу нормасы кӛбейіп, 7 млн. шығымды тұқым себілгенде және
тыңайтқыштар жоғары дозада берілгенде сыртқы, майда ӛткізуші шоқтар сабағының
сыртынан томпақ болып шығып, оның қырлылығын күшейтеді. Ал ішкі, ірі ӛткізуші
шоқтар сабақтың перифериясына, сыртқы қабырғасына жақындау орналасып, сабақтың
ішкі қуысы шамалы кеңейген. Сонымен бірге сабақ буын аралықтары ұзарған. Бұл әсіресе
Арал 202 сортына тән қасиеттер және сабақтың жатып қалу қасиетін шамалы болса да
күшейтеді деген пікір туындайды.
1-кесте Күріш сабағының ішкі анатомиялық құрылысы кӛрсеткіштерінің тыңайтқыштар
мӛлшеріне және енгізу әдістеріне байланысты ӛзгерістері
Күріш сорттары
7 млн. тұқым себілгенде
NOPO,
бақылау
N
60
P
90+
N
60
орташа доза
N
60
P
120
+N
120
жоғарғы доза
Ішкі, ірі ӛткізуші шоқтар саны, дана
Маржан (стандарт)
10,5±0,35
13,3±0,53
17,0±0,63
Арал 202
12,0±0,30
16,0±0,70
19,1±0,40
Сыртқы, майда ӛткізуші шоқтар саны, дана
Маржан (стандарт)
15,5±0,53
17,2±0,61
21,7±0,76
Арал 202
17,5±0,42
20,2±0,51
26,5±0,62
Сыртынан томпақ болып шығып, оның қырлылығын күшейтеді. Ал ішкі, ірі ӛткізуші
шоқтар сабақтың перифериясына, сыртқы қабырғасына жақындау орналасып, сабақтың
ішкі қуысы шамалы кеңейген. Сонымен бірге сабақ буынаралықтары ұзарған. Бұл әсіресе
Арал 202 сортына тән қасиеттер және сабақтың жатып қалу қасиетін шамалы болса да
күшейтеді деген пікір туындайды.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Прозина М.Л.Ботаническая микротехника.М.,1960-28-08 с.
2. Пермякова А.И. Микротехника.М., 1988-208 с.
3. Барыкина Р.П. и другие. Справочник по ботанической микротехнике. Основа и
методы. М.: Изд-во МГУ.2004-312 с.
4. Лакин Г.Ф.Биометрия М.: Высшая школа.1990-352 с.
186 Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013
5. Петрова Л.Р., Ляховкин А.Г. Структурный особенноснти стебля и листового
влагалища некоторых полегающих и неполегающих сортов риса Oryza sativa L. //ботан.
Журн., 1968, т.53, №1. –С.75-84
6. Мұхитдинов Н.М., Бегенов Ә.Б. , Айдосова С.С., Ӛсімдіктер морфологиясы және
анатомиясы, 2001-Б 166 с.
7. Жайлыбай Н.К. Күріш егіншілігі және экология 2006 ж. Алматы
РЕЗЮМЕ
В статье приведены результаты выращивания риса в условиях технологий с
добавлением минеральных удобрений. Проведены исследования анатомического строения
стебля риса.
SUMMARY
The article deals with the results of rice cultivation in the conditions of the technologies
with the addition of mineral fertilizers. Anatomic structure of a stalk of rice is given.
ӘОЖ 376. 72: 373. 5
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҤКІМЕТТІК ЕМЕС
ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ ҦЙЫМДАРЫНЫҢ РӚЛІ
Г.С.Шыныбекова – магистр, оқытушы, Д.З.Абильмажинова – магистр, оқытушы,
Ж.А.Абдукадирова – магистр, оқытушы. (Алматы қ., Қазмемқызпу).
Аннотация: мақалада Халықаралық табиғатты қорғау ұйымдары мен экологиялық
үкіметтік емес ұйымдардың қоғамның қазіргі даму кезеңінде алатын орны мен маңызы
сипатталған.
Түйін сӛздер: экология, мониторинг, биосфера, тұрақты даму, экологиялық
сараптама.
Халықаралық табиғатты қорғау ұйымдарының қоғамның қазіргі даму кезеңінде
алатын рӛлі ӛте үлкен. Оларды ұйымдастыру қажеттілігі қоршаған ортадағы апатты
ӛзгерістерден туындап отыр. Олар табиғатты қорғауға және ең алдымен, адамзаттың ӛзін
қорғауға негізделген.
Барлық осы халықаралық табиғатты қорғау ұйымдарының кӛмегімен адам
біріншіден ӛзін ӛзінің іс-әрекетінің нәтижелерінен қорғайды. Егер біз тірі қаламыз десек
біріншіден, бізді қоршаған әлемді сақтауымыз керек, ал ол үшін біз жұмыла бірігуіміз
керек. Осы бағыттағы алғашқы қадамдардың бірі - әртүрлі халықаралық табиғатты қорғау
ұйымдарының жұмысы.
Қазір табиғатты қорғау мақсатын алдына қойған кӛптеген түрлі ұйымдар,
бірлестіктер мен форумдар бар. Алайда, ӛкінішке орай, біз олардың қайсысы қандай
жұмыс атқаратындығы туралы білмейміз, ал кӛпшілік олардың біразы жайлы тіпті
естімеген. Әдетте, әдебиетте тек екі шектілікті кездестіреміз: қандай да бір ұйымның жай
ғана аталуы, немесе олардың біреуінің жұмысының толық сипаттамасы.
XIV ғ.-дың 2-ші жартысы мен әсіресе ХХ жүзжылдықта адам қоғамының дамуымен
жалғасқан ғылым мен техниканың дамуы бір жағынан адамның табиғатқа деген
тәуелділігін жеңіп, еселенген қажеттілігін қамтамасыз етті, ал екінші жағынан қоршаған
ортаға тигізілетін әсер күрт күшейді. Қазіргі кезде адамзат ӛз қажеттіліктерін ӛтеу үшін
жер қойнауынан жылына 25 тонна түрлі шикізат алады (1 адамға шаққанда).
Ауылшаруашылық қажеттіліктері үшін құрлықтың 25-30%, ӛнімдік орманды қосқанда –
50-55% пайдаланады, яғни адам планетаның қолайлы жерлерінің барлығын игерген, ал
әлемдік мұхиттағы кәсіптік балық қорларын тұтыну биологиялық мүмкіндіктер шегіне
жетті [1].
Достарыңызбен бөлісу: |
