Ф и з и к а әож 3. 049. Физика сабақтарында

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы №1(43), 2013
 
 157
 
арасындағы 
экономикалық 
әрекеттестік 
толық 
либералдылық 
пен 
басқару 
құрылымдарының әлсіз болуымен, соңына қарай тауар-экономикалық ынтымақтастықтың 
белгілерін  сандық  және  сапалық  тұрғыдан  екі  жақты  қатаң  бақылауға  алуымен 
сипатталады. 
Байқап  отырсақ,  экономикалық  кӛзқарас  бойынша  бұл  әрекеттестіктен  Қытай, 
әсіресе, Шыңжан Ұйғыр автономиялық  ауданы кӛбірек пайда алды.  Қазақстанда тоқыма 
және  жеңіл  ӛнеркәсіп  тауарларына  сұраныстың  және  ыңғайлы  факторлардың  болуы 
ШҰАР-да  ӛнеркәсіп  пен  инфрақұрылымның  дамуына  себеп  болды.  Бұдан  басқа,  Орта 
Азия, соның ішінде, негізінен Қазақстаннан шикізатты импорттау арқылы Шыңжан ӛзінде 
ӛңделген  ресурстарды  сыртқа  шығару  мүмкіндігін  күшейтті  және  ел  экономикасына 
айтарлықтай  үлес  қосты.  Қазақстанға  тиген  пайдасына  келсек,  Қытаймен 
ынтымақтастықтың  арқасында  еліміз  тауар  тапшылығын  азайтуға,  қазақстандықтарды 
біршама  жұмыс  орны  және  тұрақты  жалақымен  қамтамасыз  етуге  мүмкіндік  алса  да, 
экономикаға  келген  табыс  мӛлшері  айтарлықтай  кӛрінбеді.  Дегенмен,  бұл  кезеңнің 
басында  болған  мәселелердің  кӛбі  шешімін  таппаса  да,  сауда-экономикалық 
байланыстарды реттеу механизмі жетіле түсті. 
Сонымен  қатар,  Қазақстан  Қытайдың  ШҰАР-дан  басқа  ӛңірлерімен  де 
экономикалық  байланыстарды  орнатуға  кірісті.  2000  жылдың  бірінші  жартысында  Орта 
Азия  елдеріне,  соның  ішінде,  Қазақстанға  экономикалық  ену  Қытайдың  сыртқы 
саясатының  негізгі  элементі  болды.  Бұл,  негізінен,  Қытай  капиталы  негізінде  кӛптеп 
кәсіпорындардың  пайда  болуы,  осы  елдерде  ірі  экономикалық  және  инфрақұрылымдық  
жобалардың құрылуы арқылы жүзеге асты.  
2000 жылдардан кейін Қазақстан-Қытай экономикалық байланыстарының дамуында 
бірнеше тенденциялар байқалады: 
-  Бірге жаңа жобаларды жүзеге асыру; 
-  ҚХР-ның Қазақстанмен энергетикалық байланыстарды дамытуға кӛп кӛңіл бӛлуі; 
-  Сыртқы  сауда  операцияларның  кӛлемінің  ұлғаюы   және  Қазақстанның  сыртқы 
сауда балансының жақсаруы. 
Осы кезеңнің ірі біріккен жобаларына тӛмендегілерді жатқызуға болады: 
-  2003 жылы Қазақстанның батысында ұзындығы 448,8 км, ӛткізу қуаты жылына 12 
млн.  тонна  Кенқияқ-Атырау  құбыр  жолының  қолдануға  берілуі.  Бұл  салыну  туралы 
меморандум  1997  жылы  «Батыс  Қазақстан-Қытай»  мұнай  құбырының  бір  бӛлігі  болуы 
тиіс; 
-  2003  жыл  мамыр  айы  –  CNPC  компаниясы  «CNPC  Ақтӛбемұнайгаз»  ӛндіріс 
орнының  мемлекетке  тиесілі  акцияларын  (25,12%)  150,2  млн.  долларға  сатып  алып, 
компанияның жалғыз иесі болды; 
-  2003  жыл  тамыз  айы  –  CNPC  Сауд  Арабиясының  Nimir  Petroleum  Ltd. 
компаниясынан солтүстік Бозащы жобасының 35%-ын алды; 
-  2004  жыл  17  мамыр  –  Нұрсұлтан  Назарбаев  пен  Ху  Цзинтаоның  Атасу-
Алашанькау мұнай құбырын салу туралы арнайы келісімге қол қойды; 
-  2005 жылы Қытай компаниялары Қазақстан мұнай активтерін алуды жалғастырып, 
сәуір айында CNODC компаниясы «Айдан мұнай» АҚ-ның жалғыз акционері болды. 
Мұндай  жобалар  осы  кезеңнің  соңына  дейін  кӛбейіп,  Қытай  бизнесмендерінің 
Қазақстанға  қызығушылығының  жоғары  екенін  кӛрсетті.  Бұл  кезеңнің  ірі  жобаларын 
қарастыра  отырып,  олардың  біріккен  жобалар  деп  аталса  да,  негізінен  Қытайдың 
Қазақстан мұнайына ие бола бастаған кезеңі екенін байқауға болады. 2000 жылдан бастап 
Қытай  ірі  ӛнеркәсіп  пен  инфрақұрылымға  кӛңіл  бӛле  бастады.  2004  жылдың  қыркүйек 
айында  Трансқазақстан  теміржолы  магистралі  туралы  келіссӛздер  басталып,  құрылысы 
жайлы  меморандумға  2005  жылы  қол  қойылды.  Осы  айда  China  National  Gold  Group 
Association  компаниясы  мен  «Қазақалтын»  (Kazakhaltyn  Mining  Co.  Ltd.)  кен  ӛндіру 
концерны  Қазақстанда  алтын  ӛндіру  бойынша  бірігіп  кәсіпорын  құру  тұралы 
келісімшартқа қол қойды.  

158  Вестник Казахского государственного женского педагогического университета №1(43), 2013 
 
Қытайдың  энергетиктері  Екібазтұзда  жаңа  ГРЭС  салуда  да  шетте  қалмай,  2006 
жылдың  желтоқсанда  қытайдың  Гуандун  ядролық  энергетикалық  корпорациясы  (China 
Guangdong  Nuclear  Power  Holding  (CGNPC))  мен  қазақстандық  «Казатомпром» 
стратегиялық қызметтестік туралы келісім түзді. Олардың арасында қытайлық АЭС үшін 
ядролық отын және ҚХР дамып келе жатқан атом энергиясын ресурспен камтамасыз ету 
үшін  2007  жылдың  мамырында  стратегиялық  қызметтестікті  тереңдету  мен  кеңейту 
келісіміне қол қойылды. 2007 жылы тамызда ҚХР председателі Ху Цзиньтао Қазақстанда 
сапарымен  болып  қайтты.  Ал  2008  жылдың  сәуірінде  ҚР  премьер  министрі  Кәрім 
Масимовтың Қытайға сапары кезінде «Қазақстан мен Қытай арасындағы шикізаттық емес 
сектордағы  әріптестік  программаларын  жүзеге  асыру  бойынша  іс-шаралар  жоспарына» 
қол  қойылды  [3].  2010  жылы  ҚХР-ның  председателі  Ху  Цзиньтао  Қазақстанға  келіп  5 
пункттен  тұратын  «Қазақстан-Қытай  арасындағы  стратегиялық  әріптестікті  дамыту» 
туралы ұсыныс жасады. 
Ал, 2011 жылдың ақпан айында Қазақстан президенті Н.Ә.Назарбаев Қытайға сапар 
шекті. Елбасы екі жақты байланыстарды дамыту барысында  жеткен жетістіктерді жоғары 
бағалап,  екі  ел  лидерлері  Қазақстан-Қытай  әріптестік  байланыстарын  жаңа  сатыға 
шығаруға  үлес  қосатындығын  жариялаған  болатын.Қазіргі  күнге  дейін  жоғарыдағы 
келісімдер негізінде жүзеге асқан кӛптеген жобаларға ӛзіміз куә болып келеміз.  
Бүгінгі  күнде  Қытай  мен  тауар  айналымы  кӛлемінен  Қазақстан Ресейден  кейінгі  2-
орында (ТМД және Шығыс Еуропа елдері арасында). Кедендік статистиканың мәліметтері 
бойынша айналым кӛлемі 2002-2007 жылдар аралығында 1,3 млрд. АҚШ долларынан 9,1 
млрд.,  ал  Қытай  интернет  орталықтарының  деректері  бойынша  тауар  айналымының 
кӛлемі 1994-2004 жж. аралығында 336 млн.-нан 4,498 млрд. АҚШ. долларына дейін ӛсті. 
Екі  ел  арасындағы  тауар  айналымы  жыл  сайын  60%  ӛсуде.  Бұл  кӛрсеткіш  2008  жылы 
17,55  млрд.  доллар,  ал  2010  жылы  20,4  млрд.  долларды  құрады.  Сыртқы  сауда  айналым 
кӛлемі  2003  жылы  3,2  млрд.  доллар,  2005  жылы  –  6,81  млрд.,  2007  жылы-  13,8  млрд. 
долларды құрады. 2010 жылдың қаңтар-қараша айларында Қазақстанның сыртқы сауда 
бойынша  жағымды  сальдосы  28,8  млрд.  доллар,  Қазақстанның  сыртқы  сауда  айналымы 
2012 жылғы қаңтар-қыркүйек айларында 101657,8 млн АҚШ долларын құрап, 2011 жылғы 
қаңтар-қыркүйек айларымен салыстырғанда 10,9% артты [4]. 
2012  жылдың  шілде  айында  ӛткен  Қазақстан-Қытай  сауда-экономикалық 
ынтымақтастық  бойынша  комитетінің  алтыншы  отырысында  2017  жылға  дейін  екі  ел 
арасындағы  тауар  айналымын  40  млрд.  АҚШ  долларына  дейін  ӛсіру  мақсаты  қойылған 
болатын. Осы кезеңде Астана мен Бейжін арасындағы тауар айналымы шамамен 9 млрд. 
АҚШ  долларын  құрап,  күн  санап  ӛсуде.  Бұл  ӛсім  негізінен  мұнай  ӛнімдерін  сатуға 
байланысты  қолға  келуде.  Бір  жарым  млрд.  халқы  бар  Қытай  мемлекеті  Қазақстан 
мұнайының  ең  негізгі  сатып  алушылардың  бірі  болып  есептеледі.  Бұл  үрдіс  ел  ішіндегі 
ӛндірісті әртараптандырып, сапалы дайын ӛнім шығаруды дамытқанша жалғаса бермек. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.Описание Чжуньгарии и Восточного Туркестана в древнем и нынешнем состоянии, 
пер. с кит. [Н.Я.Бичурина], ч. 1, СПБ, 1829 
2.Китай глазами Казахстанцев. Под редакцией Б.К. Султанова. Алматы, 2012. 
3.http://kz.china-embassy.org 
4.http://www.stat.kz 
РЕЗЮМЕ 
В данной статье расматриваются тенденции развития казахстанско-китайских 
торгово-экономических  отношений  
 
SUMMARY 
The article deals with the development tendency  of  Kazakh-Chinese trade in economical 
relations.