Еуропалық экономикалық комиссия экологиялық саясат жөнінддегі комитет

 
7 Тарау: Энергетика жəне қоршаған орта
   
 
 
161 
 
 
KEGOC  белгілейді,  бірақ  оларды  табиғи  мнополияларды  реттеу  жөніндегі  Агенттік  (ТМРА) 
алдын-ала бекітуі тиіс. Кемсітушілікті   (алалауды) болдырмау  жəне  бүкіл  халыққа  электрмен 
жабдықтау қызметтеріне қолжетімдікті кепілдеу үшін ТМРА-ға жалпы  өкілеттіктер берілген. 
Бөлуге  арналған  тарифтерді  өнеркəсіп  министрлігінің  бөлімшесі-бəсекені  қорғау  жөніндегі 
комитет  бақылайды.  Бөлетін  ұйымдар  электр  беру  желісін  бақылайтын  не  жалпымемлекеттік  
(< 220 кВ)   кəсіпорындармен  жасалатын    келісімдерге  қол  қояды,  жеткізуші  ұйымдардан 
электр энергиясын сатып алады жəне оны тұтынушыларға сатады. Жоғары вольтті  электр беру 
жүйесіне 
қосылған 
ірі 
өнеркəсіптік 
кəсіпорындардың 
өндірушілермен 
тікелей 
келісімшарттарға қол қою  мүмкіндігі бар. 
 
Халықтың табысы аз жіктерін электр энергиясымен сəйкес жабдықтауды қамтамасыз ету жəне 
өндірістік  секторды  шаруашылық    жағынан  қалпына  келтіруге  сеп  болу  үшін  əлеуметтік-
экономикалық    жағдайлар  күрделі  болып  есептелгендіктен,  үкімет  электр  энергиясына 
белгіленетін  тарифтерді  қатаң  бақылауға  алады.  Алайда  мұндай    саясат  электр  станциялары 
мен  инфрақұрылымды  жаңартуға  көмектесетін  күрделі  қаржы  жұмсалымдарының  түсіміне 
кедергі  жасайды. Қуат көздеріне белгіленген төмен бағалар Қазақстанда  электр  энергиясын 
ұтымды  пайдалану  үшін  күрделі  бөгет  болып    табылады,  өйткені  кемітілген  (төмен)  бағалар 
тұтынушыны  энергияны  үнемдеуге  жəне  өндірушіні-тиімді  де  экологиялық  таза 
технологияларға  жұмсайтын  шығындарға  ынталандырмайды.  Бірақ  үкімет  қазба  отын 
түрлерінің  өндіріске  субсидия  (жəрдем  ақша)  беруін  тоқтатты  (Жамбыл  газ 
электрстанциясымен  байланысты  кəсіпорындарды  субсидиялау  қазір  кезек  бойынша 
қысқартылуда).  
 
Жедел экономикалық өсу мен халықтың өсе түскен нақты  табысын ескергенде, қуат көздеріне 
бағаларды  көтеру    қажеттілігі  барған  сайын  жиі  мойындалуда.  Шын  мəнінде,  кейінгі 
жылдарда  электрге белгіленетін бағалар біршама өсті жəне болжамдар бойынша  2015 жылға 
қарай  америкалық 7-8 цент  деңгейіне  жетеді.  Бұдан  бөлек,  жуырда  жылу  тарифтері  де 
көтерілді. Мəселен, Алматыда жылумен жабдықтауға иелік ететін үш кəсіпорынға 2006 жылғы 
қаңтардан 2007 жылдың қыркүйегіне дейін  тарифтерді шамамен 10%-ға өсірудің сəті түсті. 
 
7.5 
Қорытындылар мен ұсыныстар 
 
Өткен онжылдықтың ішінде үкімет стратегиялық мəндегі құжаттар, сондай-ақ жаңғыртылатын 
энергия  көздеріне,  энергияны  ұтымды  пайдалану  мен  энергия  өндірудің  жəне  энергия 
пайдаланудың  экологиялық  салдарына  қатысты  жаңа  құқықтық  нормалар  əзірледі.  Мəселен, 
2007-2024 жылдар  арасында тұрақты дамуға  өту тұжырымдамасында жəне оның 2024 жылға 
дейін  тұрақты  даму  жағдайларында  энергияны  ұтымды  пайдалану    мен  жаңғыртылатын 
энергия  көздерін  дамыту  тұжырымдамасының    жобаларындағы  энергетикаға  қолдануға 
жарамды ережелерін əрмен қарай нақтылауда, энергетика саясатының негізгі мəселелері  ашық 
көрінеді.  Сондай-ақ  жергілікті  деңгейде  тұрақты  даму    саясатымен  байланысты  энергетика 
мəселері назар аударуды қажетсінеді. 
 
Болжамдар  бойынша  экономиканың  өсуі  əрі  қарай  жалғасатын    болғандықтан,  жылу  мен 
энергия  өндіру  де  сондай-ақ  ұлғаятын  болады.  Мəселен,  құрамдас  циклдегі  электр 
станциялары    сияқты  қолда  бар  ең  озық  технологияларды  ескеріп,  жаңа,  анағұрлым 
экологиялық  таза  жəне  тиімді  энергия  технологияларын  енгізу  арқылы  энергия  өндірісін 
жетілдіруге болады. Беру жəне  бөлу желісі де сондай-ақ қосымша ресурстарды қажетсінеді. 
 
7.1:Ұсыныс:  
Қоршаған ортаны қорғау министрлігі ластаушы заттардың шығарындыларын азайту жəне 
мониторингі:  мен  бақылау  үшін  жабдықты  жетілдіру  мақсатында,  электр  станцияларына  
анағұрлым қатаң экологиялық талаптар белгілеуі тиіс. 
 
Анағұрлым экологиялық таза энергия технологияларына күрделі  қаржы жұмсалымдары қажет. 
Ол үшін тиісті қаржылай қаражатар мен білікті кадрлар қажет. Осы мағынада  əсіресе Киото 

162
 III 
Бөлім: Экономикалық секторлар қызметіндегі экологиялық пайымдардың есебі жəне тұрақты дамуды 
көтермелеу 
 
 
хаттамасының  т.ж.  икемді  тетіктері  өте  пайдалы  болуы  мүмкін:  экологиялық  дамудың  таза 
механизмі  мен    СО.  Бұлар  инвесторларды  тартуға  септігін  тигізер  еді  жəне  ғылыми-
техникалық тəжірибе мен технологиялар берудің арқасында  ішкі ресурстарды жұмылдырады. 
Хаттаманың таяу уақытта болуы тиіс ратификациясын ескергенде,  СО үшін бірнеше  жобалық 
ұсыныстар дайындалып та қойды.  
 
4 тараудағы 4.3 ұсынысты қараңыз. 
 
Қазақстан  экономикасы  үшін  жоғары  энергия  сиымдылығы  мен  оның  экологиялық 
салдарлары,  əсіресе  төмен  сапалы  көмірге  байланысты  атмосфераға  шығарындылар    негізгі 
кемшіліктер болып табылады. Энергияны əлдеқайда  ұтымды пайдалану, энергия үнемдеу мен 
энергия  ысыраптарын  азайту,  сондай-ақ    энергетикалық  кешеннің  қоршаған  ортаға  тигізетін 
əсерлерін    барынша  төмендету  жөніндегі  шаралар  үшін  елеулі  мүмкіндіктер  бар.  Алайда 
əзірленген  стратегиялар  мен  заңнама  іске    асырудың  сəйкес  тетігінде  өзінің  нақты 
қолданылуын  табуы  тиіс.  Мақсаттық  көрсеткіштерге  жету  тиімді  құралдар  мен  қажетті  
жоспарлаудың,  сондай-ақ  белгіленген  шаралардың  орындалуы  мониторингінің    көмегімен 
қамтамасыз  етілуі  керек.  Мəселен,  энергиясервистік  компаниялардың  белсендірек 
қатынасуымен  энергияны  анағұрлым  ұтымды  пайдалануға  қол  жеткізуге  болар  еді.  Бұдан 
бөлек,  бағдарлық  (салалық)  министрліктер  үшін  халықаралық  ұйымдардың  ұзақ    мерзімді 
ынтымақтастық үдерісінде  жинақталған ғылыми-техникалық тəжірибе мен білім өте пайдалы 
болар  еді.  Елдің  ең  алдымен,  гидроэнергетика,  жел  жəне  күн  энергетикасы  сияқты  көздерді 
пайдаланудың  орасан  үлкен  əлеуетіне  ие  екеніне  қарамастан,  Қазақстанда  жаңғыртылатын 
энергия  көздері  осал  дамыған.  Энергетиканың  осы  салаларын  дамыту  жəне  ілгерілету  үшін 
пəрменді заңнамалық база мен ынталандыруға жəне көтермелеуге  қатысты айқын жүйе қажет. 
Жобаларды жеделдету үшін нормативтік құжаттар мен арнайы бағдарламалардың  тапшылығы 
сезіледі (мəселен банк ссекторының қатысуымен нысандар  құрылысын тікелей қаржыландыру 
немесе қаржыландырудың  басқа механизмдері сұранысты ынталандырар еді). 
 
Жаңғыртылатын  энергия  көздеріне  (мəселен,  күн    энергиясы)  сұранысты  лайықты  
ынталандыратын қаржыландыру тетіктерін қолданумен бірге пайдаланатын өндіріс қуаттарын 
жасау  шығындарды  едəуір  азайтар  еді,  əрі  сол  арқылы  бүкіл  елдің  энергетикасында 
жаңғыртылатын  энергия  көздерінің  үлесін  ұлғайтуға  жəне  CO
2
.  шығарындыларын  сəйкес 
азайтуға қол жеткізуге септігін тигізеді. 
 
Бұдан  бөлек,  энергия  үнемдеу  технологиялары  саласында  ғылыми-техникалық  даярлықты 
күшейткен  лазым,  оған  ЭСКО-ны  дамыту  жолымен  қол  жеткізуге  болады.  Осындай  түрдегі 
қаражаттар  мен  бағдарламалар  жаңғыртылатын  жəне  дəстүрлі  энергия  көздерінің  арасында 
бəсеке  жасай  алады,  əсіресе  негізгі  электр  желісіне  қосылмаған  жəне    дəстүрлі  энергия 
көздерінен жеткізушілердің электр беруге мүмкіндігі жоқ түпкірдегі шалғай мекендерде.  
 
7.2:Ұсыныс: 
Өндірістің анағұрлым тұрақты параметрлеріне жақындау жəне энергияны пайдалану үшін:  
(а) 
Үкімет: 
• 
2024  жылға  дейін  тұрақты  даму  мəнмəтіні  бойынша  энергияны  ұтымды 
пайдалану,  энергия  үнемдеу  жəне  баламалы  энергия    көздерін  дамыту 
тұжырымдамасының  Жобасын        жəне  өз  мақсаттарына  жету  үшін 
жаңғыртылатын  энергия    көздері  жөнінде  коммерциялық  іске  асырылатын 
сертификаттар сияқты тиісті заңнамалық құжаттарды əзірлеуі; 
• 
Энергияны  ұтымды  пайдалану  жəне  энергия  үнемдеу  жөнінде    шұғыл  түрде 
шаралар əзірлеуі жəне соларды іске асыруы, сондай-ақ электр-жəне жылу энергиясын 
өндіру, беру, бөлу мен тұтыну бағдарламаларын жасауы;  
• 
Энергиясервистік  компаниялардың  жұмысы  үшін    қолайлы  орта 
қалыптастыруы;