7 Тарау: Энергетика жəне қоршаған орта
155
7.3
Қоршаған ортаға тиетін əсер
Парник газдары
Энергетика –Қазақстандағы парник газдары (ПГ) шығарындыларын жасайтын негізгі көз.
Барлық ПГ ішінде CO
2-
ге барлық шығарындылардың үлкен үлесі келеді, ал метан мен азот
тотықтары сəйкестігіне қарай екінші жəне үшінші орында.
7.5 Сурет: Парник газдарының шығарындылары, 1992-2005 жж.
0
50
100
150
200
250
300
350
СО
2
бал
ам
ад
а
мл
н.
то
нн
а
1992
1994
2000
2005
CO2
CH4
N2O
Дерек көзі: ҚР Қоршаған Ортаны Қорғау Министрлігі: қоршаған ортаның
ахуалы туралы Есеп, 2005 жыл.
2005 жылы ПГ эмиссияларының жалпы көлемі көмір қышқыл газының баламысында 240,7
млн. тоннаны құрады, соның 77%-ы CO
2
болды (7.5 сурет), бұл 1990 жылмен салыстырғанда
5%-дық өсуге тең (7.3 Кестені қараңыз).
Қазба отынның жанғаннан кейінгі өнімдері ПГ шығарындыларының негізгі көзіне жатады.
Ластаудың негізгі көздері-жылу жəне электр энергиясының өндірісі, сондай-ақ өнеркəсіп
өндірісі (7.3 кесте). Өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарында энергия тұтынумен бірге ПГ
шығарындылары да азайды. Қазақ экономикасын қалпына келтіру басталған 2000 жылы
мұндай азаю баяулады. 2000-2005 жылдарда шығарындылар 36%-ға көбейді, бірақ сонда да
болса, 1992 жылғы деңгейден 30% төмен күйінде қалып отыр.
Алайда, Қазақстан халқының Жан басына шаққандағы CO
2,
осы өңірдегі жəне одан тыс
жерлердегі басқа көп елдерден анағұрлым жоғары (7.4 кесте).
7.4 кестеге жүгінсек, Қазақстан Республикасында Жан басына шаққандағы CO
2
шығарындыларының жоғары деңгейі, ЖІӨ жоғары энергия сиымдылығы жиынтығы мен
энергия тұтынудың жоғары көміртек сиымдылығының салдары болып табылады. Қазақстанды
ЭЫДҰ Еуропа елдерінің орташа көрсеткіштерімен салыстырған кезде, анғұрлым жоғары ЖІӨ
жағдайында CO
2
шығарындыларының үлкен көлемі Еуропада көп төмен энергия сиымдылығы
мен көмірсутек сиымдылығының есебінен өтелетіні көрінді. Жалпы айтқанда, түрлі елдер
бойынша бар деректер энергия сиымдылығы дəрежесінің əр аймақтар мен мемлекеттердегі
көмір қышқыл газынан бөлінетін шығарындылардың көлемдерін анықтайтынын көрсетеді.
Осыған сүйенгенде, Қазақстанның мына əрекеттер арқылы CO
2
шығарындыларын азайтуға
орасан үлкен əлеуеті бар:
•
Электр энергиясы өндірісінде, өнеркəсіп өндірісінде, көлік пен тұрғын үй шарушылығында
энергия ресурстарын пайдаланудың тиімділігін артыру;
•
Энергетика саласында жаңғыртылатын энергия көздерінің үлесін көбейту.
156
III
Бөлім: Экономикалық секторлар қызметіндегі экологиялық пайымдардың есебі жəне тұрақты дамуды
көтермелеу
7.3 Кесте: Парник газдарының шығарындылары
СО2 баламада млн.тонна
Категория
1992
1994
2000
2005
CO
2
261,2
243,7
137,3
186,3
Энергия белсенділік
246,3
236,5
126,6
170,2
Отынның жануы
243,0
233,9
120,3
163,7
Отын жанып біткеннен кейін ластаушы
заттардың атмосфераға таралуы
3,3
2,6
6,3
6,5
Өндірістік үдерістер
14,9
7,2
10,7
16,1
Жер пайдалану мен орман
шаруашылығындағы өзгерістер
-7,1
-4,8
-7,1
-5,9
CH
4
57,8
46,3
33,9
42,7
Энергия белсенділік
32,8
23,9
13,1
17,0
Отынның жануы
1,9
1,2
0,4
0,6
Отын жанып біткеннен кейін ластаушы
заттардың атмосфераға таралуы
31,0
22,7
12,7
16,4
Өндірістік үдерістер
0,0
0,0
0,0
0,0
Ауы шарушылығы 16,5
13,6
7,4
9,5
қалдықтар
8,5
8,7
13,4
16,2
N
2
O
25,1
17,6
9,0
11,7
Эенргиябелсенділік
0,9
0,9
0,4
0,5
Оттынның жануы
0,9
0,9
0,4
0,5
Ауыл шарушылығы
23,8
16,2
8,3
10,7
Қалдықтар 0,4
0,5
0,3
0,4
Жалпы қосындысы
344,1
307,6
180,2
240,7
Таза жиынтығы (шығаратын нысандар
мен ағындылар)
336,9
302,7
173,1
234,8
Дерек көзі: ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігі: Қоршаған ортаның ахуалы
туарлы есеп, 2005 жыл.
Атмосфераны ластайтын басқа да заттар
Көбіне атмосфераны, əсіресе күкірт тотығының (SO
x
), азот тотықтарының (NO
x
), көміртек
тотығының (CO) жəне
күлдің
шығарындыларымен
ластау
себебіне
жылу
электрстанцияларында электр энергиясы мен жылу өндіру жатады. Атмосфераны осындай
ластаудың үлкен бөлігін өте төмен сападағы көмір жағу жəне ЖЭС-де газ тазартудың тиімді
жүйесінің
болмауы
құрады.
Көпшілік
жағдайларда
көмір
жағатын
ЖЭС-тер
денитрификациялық жəне күкіртсіздендіретін қондырғыларсыз тазартудың 97-98%
коэффициентіндегі газтазартқыш жабдықпен жабдықталған (қолда бар ең озық технологияның
сəйкес стандарттарындағы станциялар үшін орташа норма – 95.5-99,99%) .
Ластаушы заттардың шығарындыларына лицензия кəсіпорын Қоршаған ортаны қорғау
министрлігімен келіссөздер жүргізгеннен кейін беріледі (2 тарауды қараңыз). Түпкілікті құжат
атмосфереға түсетін шығарындылардың жəне су мен топыраққа тастандылардың рұқсат
етілетін ең шекті көлемін көрсетуді, сондай-ақ кəсіпорынға белгіленген мерзімдерде
табиғатты ұтымды пайдалануды жетілдіруді нұсқайтын ұсыныстарды мазмұндайды. Елдің
солтүстігіндегі бірнеше ЖЭС тек нақты қуатта ғана пайдаланылады, мəселен, қазір 50% қуатта
жұмыс істейтін Екібастұздағы AES электр станциясы (4000 МВт). Атмосфераға түсетін
шығарындыларды қоса есептегенде, шығарындылардың рұқсат етілетін межелері, негізінен
станцияның нақты қуаты бойынша есептелетін болғандықтан, ЖЭС-тер лицензияда
көрсетілген экологиялық талаптарға сəйкестікке ерекше қиындықсыз қол жеткізеді. Таяу
болашақта энергия тұтынудың болжанатын өсуін ескергенде, электр станцияларының тазарту
жабдығын ауыстырусыз, талаптарға сəйкестенуге дəрменсіз болулары əбден мүмкін.
Достарыңызбен бөлісу: |
