Еуропалық экономикалық комиссия экологиялық саясат жөнінддегі комитет

32
 
 
 
 
I Бөлім: Саясат жасау, жоспарлау жəне жүзеге асыру 
 
 
2010  жылға  дейінгі  дамудың  Стратегиялық  жоспарының (2001 ж.)  бір  бөлігі  болып 
саналатын  2010  жылға  дейінгі  агроөнеркəсіптік  саясат  өндірістік  технологияларды  заман 
талабына  сай  жаңарту  жəне  отандық  нарықты  қорғау  арқылы  ауылдық  аудандардың 
экономикалық  жағдайын  жақсартуды  басты  нысана  етіп  алған.  Дегенмен  аталған  Саясатқа 
қоршаған  ортаны  қорғауға,  тұрақты  ауыл  шаруашылық  тəжірибе  немесе  тұрақты  жер, 
пестицид  жəне  жер  тыңайтқыштарын  қолдануға  қатысты  ешқандай  мəселелер  енгізілмеген. 
2006–2010  жылдарға  арналған  ауыл  шаруашылығын  Тұрақты  даму  тұжырымдамасы (2005 
ж.)  ауыл  шаруашылығы  өндірісін  тұрақтандыру,  оның  тиімділігін  арттыру  жəне  азық-түлік 
өнімдерінің  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  мақсатында  қабылданған  болатын.  2006–2010 
жылдары ауыл шаруашылығын тұрақты даму Тұжырымдамасын (2005 ж.) жүзеге асыруға 
арналған 2005–2008 жылдары  атқарылатын  іс-шаралар  жоспары  техникалық  ауыл 
шаруашылығы құралдарын жаңартумен қатар, Бүкілəлемдік сауда ұйымына (БСҰ) кіру туралы 
ағымдық келіссөздерді назарға ала отырып, ауыл шаруашылығына тиесілі отандық өнімдердің 
бəсекеге қабілеттілігіне қол жеткізу мақсатында, БСҰ талаптарына сəйкес, ауыл шаруашылық 
өнімдерінің қауіпсіздік жүйесі мен сапасын бағалау үрдістерін үйлестіруге бағытталған.   
 
2004–2010  жылдарға  арналған  ауылдық  аудандарды  дамыту  Бағдарламасының  əлеуметтік 
бағытқа негізделген. Оны жүзеге асырудың бірінші кезеңінде (2004–2006) 100 ауыл мектебі, 63 
денсаулық  орталығы,  сумен  қамтамасыз  ету  жүйесін  қосқанда,  ауыз  суын  өндіруге  қатысты 
193  қондырғы  құрылыстарына 202 миллиард  теңге  (бұл  шамамен 1.6 миллион  доллар) 
жұмсалды.  Келесі  кезеңі  ауылдық  аудандардағы  ақпараттық  технология  мен  байланыс 
технологияларын  (АБТ)  арттыруды  жəне  микрокредиттеу  арқылы  кəсіпкерлікті  дамытуды 
ілгерілетуді  қамтамасыз  етеді.  Сондай-ақ  пошта  жəне  банк  жүйелері  ұйымдастыруды  талап 
етеді.  Сонымен  қатар 5,250 ауылдық  білім  беру,  денсаулық  сақтау,  мəдениет  жəне  спорт 
орталықтары  жəне 1000 сумен  қамтамасыз  ету  пункттері  құрылыстарын  қаржыландыруды 
қарастыратын,  ауылдық  аудандарды  дамытудың  облыстық  бағдарламаларын  құру  жөніндегі 
жоспар да жасалынған.   
 
1.3 
Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі саясат, стратегиялар жəне жоспарлар 
 
2004–2015 жылдарға арналған  экологиялық қауіпсіздік Тұжырымдамасы  
 
жылы  қабылданған 2004–2015 жылдарға  арналған  экологиялық  қауіпсіздік  Тұжырымдамасы 
(ЭҚТ) қоршаған ортаны қорғау туралы негізгі стратегиялық құжатқа айналды. ЭҚТ экожүйенің 
сақталуы  мен  табиғи  жəне  өнеркəсіптік  апаттардың  алдын  алуды  қосқанда,  қоршаған  ортаны 
қорғауды  қамтамасыз  етудің  қағидалары  мен  басымдылықтарын  айқындайды.  Оның  бірінші 
сатысына (2004–2007 жылдар)  қалдық  деңгейін  бағалау  жəне  ластану  деңгейін  төмендету 
шараларын дайындау міндеттері тиесілі. Екінші (2008–2010 жылдар) жəне үшінші (2011–2015 
жылдар)  сатылары  қоршаған  ортаның  сапасын  тиісті  деңгейде  тұрақтандыруға  жəне  жабайы 
табиғатты қорғауға қатысты экологиялық талаптарды күшейтуге бағытталған.   
 
ЭҚТ төмендегідей негізі сұрақтарды анықтайды : 
• 
ауа райының өзгеруіне жəне озон қабатының бұзылуына əкелетін антропогенді қызмет 
түрлерін азайту ;   
• 
биоалуандықты сақтау, шөлге айналудың жəне жердің нашарлауының алдын алу ;    
• 
экологиялық  апатты  аймақтарды  жəне  əуе/ғарыштық  сынақ  полигондарынан 
залалданған аймақтарды қайта қалпына келтіру ;    
• 
Каспий теңізінің ластануының алдын алу ;  
• 
су ресурстарын ластанудан қорғау жəне суды пайдалануды қысқарту ;   
• 
бұрын жіберілген ластануды жою; 
• 
ауаның радиоактивті, бактериологиялық жəне химиялық ластануын төмендету, ауаның 
трансшекаралық ластануын қосқанда;   
• 
өнеркəсіптік жəне тұрмыстық қалдықтардың көлемін қысқарту;  
• 
табиғи апаттардың салдарына əрекеттесу.  
 

1 Тарау: Қоршаған ортаны қорғау жəне тұрақты даму саласында саясат жасаудың негізгі қағидаттары 
33
 
 
 
Экологиялық  қауіпсіздік  Тұжырымдамасын  жүзеге  асыру  жөніндегі  қызмет  жоспары (2004 
ж.) қоршаған ортаның жағдайын басқару жүйесін жетілдіруге бағытталды жəне ол 2005–2007 
жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау бағдарламасының жасалуына негіз болады.    
 
2004  жылы  Тұжырымдаманың  бірінші  сатысын  іске  асыру  мақсатында 14 облыстың 
əрқайсысы, сонымен бірге Алматы мен Астана қалалары 2005–2007 жылдары қоршаған ортаны 
қорғау жөніндегі өзіндік жергілікті бағдарламаларын жасап шығарды (1.5 ендірмені қар.). Бұл 
бағдарламаларда  есеп  айыру  бағасы  мен  қаржыландыру  дереккөздерін  қосқанда,  белгілі  бір 
жобалар  қамтылуы  мүмкін  еді  (мысалы,  орталық  немесе  жергілікті  бюджеттен,  кəсіпорын 
құралдары жəне шетелдік гранттар). 
 
1.5 Ендірме Қарағанды облысының  2005–2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау 
бағдарламасы 
 
Қарағанды облысында қоршаған ортаның елеулі прессингін құрайтын, кен өнеркəсібі,  ауыр өнеркəсіп пен 
ауыл шаруашылығы жақсы дамыған. Табиғи ресурстар мұнда кеңінен қолданылады, жəне оларды қорғау 
мəселесі көбіне назардан тыс қалып қояды. Жергілікті суларда сынаптың жоғары деңгейде кездесетіндігі 
анықталды. Балқаш көлі өнеркəсіптің ластау қаупіне ұшыраған, оның деңгейі суарылуға жіберілетін судың 
басым  бөлігіне  орнатылған  су  қақпағының  ықпалымен  төмендетілген.  Облыстағы  экологиялық  жағдайды 
жақсарту мəселесі ұзақ мерзімді шараларды талап ететін негізгі міндет болып саналады.    
  
2005-2007  жылдарға  арналған  қоршаған  ортаны  қорғау  жөніндегі  ұлттық  Бағдарламаға  сəйкес 2005 
жылдың  желтоқсан  айында  жергілікті  басқару  органдары  қоршаған  ортаны  қорғау  туралы  Облыстық 
бағдарламасын жасап шығарды. Берілген бағдарламада ауа мен судың, жерасты ресурстарының ластану 
деңгейін төмендету жəне қалдықтарды азайту туралы нақты жұмыс бағыттары көрсетілген.   Бюджеті 3.8 
миллиард  теңгені  құраған  Бағдарлама (375 миллион  АҚШ  доллары)  жергілікті  бюджет,  ластаушы 
кəсіпорындар  мен  басқа  да  дереккөздердің  құралдары  тарапынан  қаржыландырылды.  Кəсіпорындар 
салған  құралдары  Бағдарламаны  жүзеге  асыруға  жұмсалатын  жалпы  шығынның  жартысынан  астамын 
құрайды деп күтілді.    
 
Негізгі  басымдылықтар  қатарына  кəсіпорындардың  күкірт  қалдықтары  мен  көмір  шахталарының  метан 
қалдықтарын  тастауын  қысқарту,  сондай-ақ  жерасты  жəне  жерүсті  суларын  ластанудың  барлық 
көздерінен,  ішінара  Кен  өнеркəсібі  мен  ауыл  шаруашылығының  ластаушы  көздерінен  қорғау  жұмыстары 
кіреді.  Облыста  оның  аумағына  жақын  Семей  ядролық  сынақ  полигонының  радиоактивті  жəне  химиялық 
сынағын  зерттеу  жəне  қоршаған  ортаға  ықпал  етуін  бағалау,  сондай-ақ  осы  аумақтарды  қайта  қалпына 
келтірудің  техникалық  шараларын  дайындау  жұмыстары  жалғастыру  жоспары  жасалынды.  Бұған  қоса, 
облыста «Байңоңыр» жұмысымен байланысты оның ықпалын төмендету жөніндегі жұмыстар атқару қолға 
алынбақ (мысалы, зымыран жəне оның құрамдас бөлшектерінің жекелеген бөліктері). 
 
Ескерту: 2005–2007 жылдарға арналған қызмет Жоспарының бір бөлігінде 2005–2007 жылдарға арналған 
Қарағанды  облысының  жердің  шөлге  айналуымен  күресу  Бағдарламасы  жобасын  жүзеге  асыру  міндеті 
қамтылған.  Аталған  жоба  облыстағы  құрғақшылық  жерлерін  (Шет  ауданы)  басқару  жүйесін  жетілдіруге 
бағытталған. Жобаның бағасы 550 миллион теңгені құрайды (4.3 миллион АҚШ доллары).
 
 
2005–2015 жылдарға арналған шөлге айналумен күрес жүргізу бағдарламасы 
 
Жердің шөлге айналуы мен тозуы – Қазақстанның ең өзекті мəселесі. Ел Үкіметі осы аталған 
мəселелерді 2005 жылы  қабылданған  2005-2015  жылдарға  арналған  шөлге  айналумен  күресу 
Бағдарламасы арқылы шешуді көздеп отыр.  Оның бірінші сатысына (2005–2007 жыл) шөлге 
айналуға  ұшыраған  жерлерге  инвентаризация  жүргізу  жəне  бағалау  жұмыстары  кіргізілді. 
Шөлге  айналумен  күрес  жүргізу  шаралары  туралы  шешім  қабылдауда  жұртшылықтың 
қатысуы  мен  ақпараттылықтың  деңгейін  арттыру  мəселелеріне  басты  назар  аударылды. 
Шектеулі  ресурстардың  болуына  қарай  жердің  құлдырауының  алдын  алу  мақсатында  жерді 
қайта қалпына келтіру жөніндегі ұшқыш жобасының тек кішігірім бөлігі ғана бағдарламаның 
бірінші  сатысында  қамтылды.  Ал  шөлге  айналу  барысы 
 
бақылауға  қол  жеткізу  мен  осы 
мəселені кідіртуге  арналған  тұрақты  жағдай  қалыптастыру  бағдарламаның  екінші (2008–2010 
жыл)  жəне  үшінші (2011–2015 жыл)  сатыларының  негізгі  міндетіне  айналды.  Бұл  жерді 
қолдану үрдістерін ұйымдастыруға байланысты нормативтік талаптарды жүргізу, тұрақты жер 
қолданысының  экономикалық  ынталандыруы  жəне  халықаралық  конвенцияның  талаптарын 
орындау сияқты шараларды қолдану арқылы іске асырылмақ.