74
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
- М -
МƏДЕНИ АССИМИЛЯЦИЯ (ор. ассимиляция культурная, ағыл. cultural
assimilation)– əр түрлі мəдениетке жататын адамдардың ұзақ мерзімге мүше
болған қоғамдастыққа (елге, ұйымға, қауымға, əлеуметтік топқа жəне т.с.с.)
тəн мəдениетті жаңа мəдениет ретінде игеруі (қар. Ассимиляция). Басқа мəде-
ниеттермен байланыстың нəтижесінде мəдениеттің өзгерісін білдіретін Аккуль-
турацияға қараға нда, М.а. мəдени ерекшеліктерді толығымен тоғыстырады.
М.а. жалпы мəдени дəстүрлердің өзг ерісімен қатар, адамдардың тұрмыс сал-
ты мен кəсіби іс-əрекетіне қатысты басқа да барлық білімдерін өзгертуді көз-
дейді. Тиімді М.а. мəдениеттердің өзара кірігуінің екі жақты үдерісін көздейді
жəне мəдени факторлармен бірге белгілі бір əлеуметтік-мəдени өзгерістерді де
қамтиды. М.а. қоғамды жаңарту жағдайында, қоғамның қарқыны мен форма-
сын қамтамасыз ете отырып М.а. қоғамның заманауилануы жағдайында үлкен
мəнге ие болады.
МƏДЕНИ СƏЙКЕСТЕНДІРУ (ор. идентификация культурная, ағыл.
cultural identifi cation) – дара адамның өзін белгілі бір мəдениеттің өкілі екенін
санамен сезіну үдерісі, ол мəдениеттің құндылықтарын өзінің өмірлік жолы-
на енгізуі, соған тиесілік сезімін бастан кешіріп отыруы (қар. Сəйкестендіру).
М.с. сипаты дара адамның өзін-өзі теңестіруден, яғни өзін мəдени құрылымның
қандай да бір типологиялық формаларымен, ең алдымен, мəдени дəстүрмен,
теңестіруден көрінеді. Қазіргі заманда М.с. үлкен өзгерістер болып жатыр. М.с.
сипаты мен формасын ғасырлар бойы жазмыш етіп келе жатқан адамның ту-
мысы бұл күнде индивид үшін міндет-парыз жүктеуден қалды. Белгілі бір от-
басының мүшесі ретінде дүниеге келуіне, нақты бір мəдени-тарихи дəстүрде
тəрбие алуына қарамастан адамның таңдайтын мəдени сəйкестену жолы жаһан-
дану үдерісінің күшеюіне байланысты анағұрлым кеңейіп, көбейіп барады. Бү-
гінде субмəдени түзілімдер ретінде қолданылатын жаңа М.с. топтарының пай-
да болуы жаппай нормаға айналуда. Əлеуметтік даму қарқынының үдеуі М.с.
үдерісіне елеулі түрде əсер етіп отыр. М.с. формаларының адамның алдағы
өміріне тұғыр болу дəрежесі анағұрлым азайып, күннен-күнге мерзімі қысқа-
рып, түрі өзгеріп, жағдайға икемделуі күшейіп барады. Анағұрлым гетерогенді
жəне айырымды қоғамға ауысқан кезде осының салдарынан сəйкестендіудің
алуан түрлі болуының көбейе түсуін күтуге тура келеді. Алайда, М.с. қандай
нақты формаларға ие болуына, бір əлеуметтік топтардың мəдениетінің шектері
қандай негіздермен ажырауына қарамастан, М.с. қағидатының өзі экзистенциал-
дық қажеттікті қанағаттандыратын əрекет ретінде сақталып қалады.
«МƏҢГІЛІК ЕЛ» ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ (ор. национальная идея «Мəңгілік
ел», ағыл. national idea «Mangilik el»). 2014 жылдың қаңтар айында Қазақстан
Республикасының Президенті – Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстан жолы-2050:
75
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында
«Мəңгілік ел» ұлттық идеясын ұсынды: «Біздер, қазақстандықтар – бір ха-
лықпыз! Біз үшін ортақ тағдыр – бұл біздің Мəңгілік Ел, лайықты əрі ұлы Қа-
зақстан! Мəңгілік Ел – жалпы қазақстандық ортақ шаңырағымыздың ұлттық
идеясы. Бабаларымыздың арманы.
Егеменді дамудың 22 жылында барша қазақстандықтарды біріктіретін, ел
болашағының іргетасын қалаған басты құндылықтар жасалды.
Олар көктен түскен жоқ. Бұл құндылықтар – уақыт сынынан өткен Қа-
зақстандық жол тəжірибесі».
Ұлттық идеяның негізіне Қазақстанның басты жеті құндылығы алынған.
«Біріншіден, бұл – Қазақстанның тəуелсіздігі жəне Астанасы. Екіншіден, бұл
– қоғамымыздағы ұлттық бірлік, бейбітшілік пен келісім. Үшіншіден, бұл
– зайырлы қоғам жəне жоғары руханият. Төртіншіден, бұл – индустриялан-
дыру мен инновацияларға негізделген экономикалық өсім. Бесіншіден, бұл
– Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы. Алтыншыдан, бұл – тарихтың, мəдениет
пен тілдің ортақтығы. Жетіншіден, бұл – еліміздің ұлттық қауіпсіздігі жəне
бүкілəлемдік, өңірлік мəселелерді шешуге жаһандық тұрғыдан қатысуы. Осы
құндылықтар арқасында біз əрдайым жеңіске жеттік, елімізді нығайттық,
ұлы жетістіктерімізді еселедік. Жаңа Қазақстандық Патриотизмнің идеялық
негізі осы мемлекет құраушы, жалпыұлттық құндылықтарда жатыр».
МЕМЛЕКЕТ (ор. Государство, ағыл. State) – 1) саяси жүйенің консти-
туциялық құндылығы, жалпыға ортақтығы, əмбебаптығы, аумағы, ресмилігі,
құқық субъектілігі, функционалдығы, ұйымдасуы, институционалды күр-
делілігі, жариялылығы жағынан айрықша субъектісі; 2) заманауи қоғамдағы
саяси жүйенің негізгі институты жəне сол қоғам ұйымдасуының маңыз-
ды формасы; 3) нақты бір елдегі мемлекеттік органдар жүйесі, жиынтығы;
4) кеңірек мағынасында алғанда, қоғамы, аумағы, табиғи ресурстары, мемле-
кеттік басқару жүйесі, мəдениеті, салт-дəстүрі жəне инфрақұрылымы бар ел
дегенді білдіреді. Мұнан басқа да анықтамалары көп.
Нақты М. сипаттары басқару түрінен (М-тің тікелей бөлігі болып сана-
латын жоғарғы мемлекеттік органдар жүйесінен), саяси-аумақтық құрылы-
сының түрінен (М-тің көлбеу бөлігі болып саналатын аумақтық түзілісінен),
сондай-ақ саяси, мемлекеттік режимінен (мемлекеттік билікті жүзеге асыру
тəсілдерінен) көрінеді. Мұнан басқа да критерийлері бар.
Ұлттық құрамы мен құрылу тарихы жағынан М-тің екі түрлі сипаты бола-
ды: 1. өмір салтының өзіне тəн ерекшеліктері бар бір ұлттың (этностың неме-
се өзара жуықтас этностардың) тарихи мекенінде құрылған ұлттық (national
state) М. болуы мүмкін, бұл – ұлт (этнос) пен М-тің шек-межелерінің бірігіп
кетуінің шарты (мысалы, латынамерикалық елдер, Германия Федеративтік
Республикасы, Франция, Польша жəне басқа елдер); түрлі этностардың та-
рихи мекені болған бір ортақ аумақта құрылған көпұлтты М. (multinational
Достарыңызбен бөлісу: |
