Этнос14. 12. indd

181
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
Нганасан тілі – Қазақстан нганасандары этностық тобының экзогенді тілі. 
Нганасан тілі оралдық тілдер семьясының самодий тобына жатады.
Православие  дінін  ұстанады,  бір  бөлігі  дəстүрлі  наным-сенімдердің  жо-
лында.
НЕГИДАЛДАР, өз атауы – элькан бэйэнин, набэйэненин. Амур бойындағы 
тұңғыс-мəнжүрлік аз халық.
Қазақстандағы негидальдар саны: 1999 жылғы мəлімет бойынша 1 адам, 
2009 жылғы мəлімет бойынша 6 адам.
Негидал тілі – Қазақстан негидалдары этностық тобының экзогенді тілі. 
Негидал тілі тұңғыс-манчжур тілдер семьясына жатады.
Діни көзқарасы жағынан негидалдар – шаманизм түріндегі анимистер.
НЕМІСТЕР, өз атауы – дойче; австриялықтар остеррайхер деп аталады.
Қазақстандағы немістер саны: 1999 жылғы мəлімет бойынша 353462 адам, 
2013 жылғы мəлімет бойынша 181348 адам.
Неміс тілі – Германияның ресми тілі; Австрияның, Швейцария конфеде-
рациясының, Люксембург ұлы герцогтығының, Лихтенштейн князьдығының 
ресми тілі; Еуропалық Одақтың 25 ресми тілінің бірі; əлем тілдері қатарына 
кіреді жəне БҰҰ-ның ресми жұмыс тілі, əртүрлі тілді адамдардың қарым-қа-
тынасы үшін lingua franca. 
Неміс тілі (жоғарғы неміс тілі жəне төменгі неміс тілі диалектілері) – Қа-
зақстандағы неміс этностық тобының экзогенді тілі. 
Неміс тілі үндіеуропалық тілдер семьясының герман тобының батысгер-
ман ішкі тобына жатады.
Дінге  қатысы  жағынан  Қазақстандағы  немістер,  Германиядағы  сияқты 
біртұтас  емес;  лютерандық,  католик,  меннонит,  баптист,  пятидесятник,  ад-
вентист, Иегово куəлары т.б. бағыттарды ұстанады. Жекелеген оқиғалар бол-
маса, ислам мен православиені қабылдаулары көрінбейді.
 2014 жылғы мəліметтер бойынша бұл этностың шоғырланып қоныстанған 
жерлері  Қарағанды  облысында – 18,28%, Қостанай  облысында – 15,51%, 
Ақмола облысында – 14,49%, Павлодар облысында – 11,65%, Солтүстік Қа-
зақстан облысында – 11,23%. 
Қазақстан  аумағында  неміс  республикалық,  облыстық  мəдени  бірлестік-
тері, қалалар мен аудандарда олардың бөлімшелері жұмыс істейді.
НЕНЕЦТЕР, өз атауы – ненець, ненэй, ненець «нағыз адам» мағынасында 
(еск. самоед, юрак).
Қазақстандағы  ненецтер  саны: 1999 жылғы  мəлімет  бойынша 83 адам, 
2009 жылғы мəлімет бойынша 7 адам.
Ненец тілі – Ямал-Ненец автономиялы округының мемлекеттік тілі (орыс 
тілімен қатар); Таймыр (Долган-Ненец) автономиялы округының мемлекет-

182
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
тік тілі (орыс тілімен қатар); Қазақстан ненецтері этностық тобының экзоген-
ді тілі. 
Ненец (юрак-самоед) тілі оралдық тілдер семьясының самодий тобына жа-
тады.
Діни  сенімі  православие,  дəстүрлі  наным-сенімдерінің  сипаттары 
сақталған.
НИВХТЕР, өз атауы –нивхгу (амур диалектісі), нивгун (Шығыс Сахалин 
диалектісі) адам, адамдар мағынасында; еск. гиляктар.
Қазақстандағы нивхтер саны: 1999 жылғы мəлімет бойынша 8 адам, 2009 
жылғы мəлімет бойынша 4 адам.
Нивх тілі – Қазақстан нивхтері этностық тобының экзогенді тілі. 
Нивх тілі (еск. гиляк тілі) палеоазиялық тілдер семьясының оқшауланған тілі.
Ресми түрде православиеліктер болып саналғанмен дəстүрлі наным-сенім-
дері (табиғатқа, аюға табыну, шамандық т.б.) сақталған.
НИДЕРЛАНДЫҚТАР, өз атауы – холандерс.
Қазақстандағы  нидерландықтар  саны: 1999 жылғы  мəлімет  бойынша 21 
адам. 
Нидерланд  тілі – француз  тілімен  қатар  Нидерланд  Корольдігінің  мем-
лекеттік  тілі;  Бельгия  Корольдігінің,  Суринам  жəне  нидерландтық  Антиль 
аралдарының ресми тілдерінің бірі; Еуропа Одағының 25 ресми тілінің бірі; 
Қазақстан нидерландықтары этностық тобының экзогенді тілі. 
Нидерланд (голланд) тілі – үндіеуропалық тілдер семьясының герман тар-
мағының батысгерман ішкі тобының төменгі неміс тармағына жатады.
Голландтықтардың шамамен жартысы өздерін христианға жатқызады: олар – 
католиктер мен протестанттар, негізінен, кальвинистер мен лютерандар. Осын-
дай шамада (жартысына жуық) голландықтар өздерін дінге қатысты емеспіз 
деп санайды.
НОҒАЙЛАР,  өз  атауы – ноғай.  Соңғы  тарихи  кезеңде  Қырымды,  Сол-
түстік Кавказды, Еділдің оңтүстігін мекен етіп келе жатқан халық.
Қазақстандағы  ноғайлар  саны: 1999 жылғы  мəлімет  бойынша 350 адам, 
2013 жылғы мəлімет бойынша 295 адам.
Ноғай  тілі – Қарашай-Черкес  Республикасының  бес  мемлекеттік  тілінің 
бірі; Дағыстанның он төрт мемлекеттік тілінің бірі; Қазақстан ноғайлары эт-
ностық тобының экзогенді тілі. 
Ноғай тілі алтай тілдері семьясының түркі тілдерінің батыс ғұн бұтағын-
дағы қыпшақ тобының қыпшық-ноғай ішкі тобына жатады.
Ноғайлардың дəстүрлі діні – ханафи мазхабындағы ислам.
Қазақстанның кейбір қалаларында (Астана қ.) ноғай мəдени орталығы жұ-
мыс істейді.

183
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
ОРОКТАР, 1991 жылдан бастап ульта (орон «бұғы» сөзінен шығады) деп 
аталады.
Қазақстандағы ороктар саны: 1999 жылғы мəлімет бойынша 1 өкілі тір-
келген, Қарағанды облысында өмір сүреді.
Орок тілі – Қазақстан ороктары этностық тобының экзогенді тілі. 
Орок  тілі  алтай  тілдері  семьясының  тұңғыс-манчжур  тобының  оңтүстік 
ішкі тобына жатады.
ОРОЧИЛЕР, өз атауы – нани, орочиян, орочисел.
Қазақстандағы  орочи  этностық  тобының  саны: 1999 жылғы  мəлімет
бойынша 4 адам, 2009 жылғы мəлімет бойынша 3 адам.
Орочи тілі – Қазақстан орочилері этностық тобының экзогенді тілі. 
Орочи тілі алтай тілдері семьясының тұңғыс-манчжур тобының оңтүстік 
ішкі тобына жатады.
ОРЫСТАР, өз атауы – русские.
Қазақстандағы  орыстар  саны: 1999 жылғы  мəлімет  бойынша 4480675 
адам, 2013 жылғы мəлімет бойынша 3701713 адам.
Орыс тілі – Ресей Федерациясының, сонымен қатар Ресей Федерациясы-
ның субъектісі болып саналатын республикалардың мемлекеттік тілі; Қырғыз-
стан  Республикасының  қырғыз  тілімен  қатар,  Беларусьтің  белорус  тілімен 
қатар ресми тілі; Молдованың бір бөлігінің, Қазақстанда ресми тіл ретінде 
қолданылады  (мемлекеттік  ұйымдар  мен  жергілікті  басқару  органдарында 
орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады); 6 əлем тілдері қата-
рында; ағылшын, араб, испан, қытай, орыс, француз тілдерімен қатар БҰҰ-
ның ресми тілі; Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығына, Еуразия экономикалық 
қауымдастығына,  Кеден  Одағына  қатысушы-мемлекеттердің  дəнекер  тілі; 
əлемнің  көптеген  елдерінде,  соның  ішінде  Қазақстанда  да  оқыту  тілі,  үй-
ретілетін тіл (екінші тіл, шет тілі).
Орыс тілі үндіеуропалық тілдер семьясының славян тобының шығыс сла-
вян ішкі тобына жатады.
Орыс  православие  шіркеуі  Қазақстандағы  ірі  діни  бағыттардың  бірі:  екі 
жүздей  приходы  бар,  Мəскеу  патриархатының  құрылымдық  бөлімшесі  бо-
лып табылады. Орыстардың аздаған топтары протестант қауымына, дəстүрлі 
емес діни жаңа бірлестіктерге енген.
2014  жылғы  мəліметтер  бойынша  шоғырланып  қоныстанған  жерлері 
Шығыс Қазақстан облысында – 14,36%, Қарағанды облысында – 13,92%, Қос-
танай облысында – 10,07%, Алматы облысында – 8,19%, Алматы қаласында 
– 12,14%. 
 Қазақстан аумағында облыстық орыс мəдени орталықтары жəне қалалар 
мен аудандарда олардың бөлімшелері жұмыс істейді. 
ӨЗБЕКТЕР, өз атауы – өзбек.