ьимволдарының мөлшері үлкен карталарды орналастыру
орны немесе дәйектілігі, дүрыс емес түрде орналасуы сияқгы
мәселелерді редакциялау кджет болады.
Деректерді талдау алдында біз үсақ масштабты
карталарды пайдаланудан болған, өзара
ж апқан
(салыстырған) кезде қателерді байқаймыз. Сондықган
талдау қорытындарын карта түрінде басып шығарған кезде
бүл қателер' айқы ндала түседі. Карта кең істік
қүбылыстарының абстракциялық моделі саналады. Ол
зерттелетін аймақгың барлық бөлшектерін көрсете алатын
нақгьшық версияның шағын (миниатюрлік) үлгісі болып
саналмайды.
Сонымен, нақгы бейнені корсететін мүмкіндігі бар картаны
артық бағалауға да болмайды. Карта кеңістіктегі ақпаратгы
тере алатьш бүкіл күралдар ішіндегі графиктік бейнелеуці сәтгі
бере алатьш кұралға жатады. Сондықган карта тілін таньш
білу, түсіну, символдар амалдарын жөне оларцың өндіру
әдістері картаны өнім ретінде карауды кджет етеді.
3.2 Карта элементгері
Карта элементтері
(еіетепіз о/ а тар)
—
картографиялық
бейнелеуді, белгілерді (легенданы) және жақтау сыртын
безендіруді камтитын картаньщ қүрамдас бөліктері.
Негізгі элементі болып
картографиялык, бейнелеу
(сагіо§гарһісаІ іта§е)
жатады, ягаи, картаның мазмүны, нысаңцар
мен қүбылыстар туралы мөліметтер жинағы, оларды
орналастыру, касиетгері, өзара карым-катынасы, цинамикасы.
Жалпытеографиялық картада мынандай мазмүны болады: елді
мекендер, әлеуметтік-экономикалық және мәдени нысандар,
жол катынасы және байланыс желілері, жер бедері, гидрография,
өсімдік жамылғысы және грунт, саяси-әкімшілік шекаралар.
Тақьірьштық және арнайы карталарда картографиялық
бейнелеудің екі қүрамцас бөлігі бар (3.1-сурет). Біріншіден,
географиялық негіз, яғни картаға салу және тақырыптық
немесе арнайы мазмүнды элементгерді байланыстырудан жөне
картада бағдарлаудан түратын картаның жалпы геоғрафиялық
мазмүны. Екіншіден, картаньщ тақырыптық немесе арнайы
мазмүны (мысалы, аумақгың геологиялық қүрылымы немесе
навигациялық жагдайы).
43
Тацырыпты карта
Математи
-калық
негіз
и г тт;
Проекция
масштаб
Каргогоафия
лық оейне
Қосаліды
Қосымша
деректер
География
лық
негіздер
Шартты
белгілер
Мәтіндік
түсінікте
мелер
Картоме
триялық
қима,
ізденіс
сызбанүс
кдсы,
Анықгама
деректер
Қима
карталар,
диограмма
һар, профиль
ер, мәтщдік
жөне
сандық
Тақырыптың
мазмүны
Тақырып
тьщ мазмүн
ды элемент
тері
Г идрогафия
Шекаралар
Түрғын пунктері
Жол тораптары
3.1 сурет.
Тақырыптык карта элементтері
Кдндай да болмасын картаның маңызды элементі болып
легенда
(
Іе§епй
о / а сагф
саналады, яғни картадағы шартты
белгілерді белгілеу және оларға арналған түсіндірме мәтін
жүйесін пайдалану. Топографиялық карталарға шартты
белгілердің арнайы кестесі жасалған. Олардың барлығы да
стандартталған жөне масш табына сөйкес жасалған
карталардың барлығында да қолданылады. Көптеген
карталардың белгілері бір ізге сальшбаған, сондықган да
легендалар карта беттеріне орналастырылған.Ш артты
белгілер дөйектілікпен орналастырылады, олар легендамен
өзара тәуелді, түсті гаммалар сүрыпталады, штрихтелген
элементтер және шрифтер бейнеленетін нысан немесе
процесс логикалық түрде тәуелді жіктеледі. Онда картаның
мазмүны түсіндіріледі, белгілері жайлы айтылады,
картограф иялы қ қүбылыстың логикалы қ негізі мен
иерархиялық тәуелдішп аиқындалады.
Картографиялық бейнелеу
математикалык негізде
(таіһетаіісаі Ьазіз)
қүралады. Олардың элементтері болып
координата торы, масштаб және географиялық негіз саналады.
44
Ү сақ масш табты карталарда геодези ялы қ негіз
элементтері көрсетілмейді. Картаның математикалық негізі
каутаның жинақталуымен тығыз байланысты, яғни
бейнеленетін аумақгың жақгау шегінде өзара орналасуы,
картаның аты, легендасы, қосымша карталар және
т.б.деректер болады.
Картаны крсымша жабдыкщандыру
(аихіііагу едиіртепі
о / а тар)
оны окуға және пайдалануға жеңілдік етеді. Ол
әртүрлі
картом етри ялы қ
граф иктерден
(м ы са-
лы,топографиялық картада беткейдің еңіс бүрышьш анықгау
үшін еңістік шкаласы орналастырылады), картография-
ланатын аумақгың зерттелу сүлбасы және пайдаланылатын
материалы, әрқилы анықгамалық мәліметгерден түрады.
Қ осы м ш а деректерге й к ір м е-к ар та суреттер,
диаграммалар, графиктер, кескіндер, мәтіндік мағлүмат
және цифрлік деректерден түрады.
3.3 Картаның масштабы және оның
басқа да еипаттамалары
Үлкен аймақгың, егжей-тегжейсіз, қажет емес
артық,
мағлүматтарға көңіл аудармай, ең керекгі мағлүматтарды
көрсете білу - тақырыптық картаның негізгі мақсаты болып
саналады.
Ізденіс ауданьшың (мәліметтерден) жеңілдету дөрежесі
көбінесе жіктеу, талдау немесе нақтылау деңгейіне
байланысты.
Географиялық көріністегі шексіз шағын кескіндер
үзындығының эллипсоид немесе шар бетіндегі шексіз
шағын кескіндеріне сәйкес үзындығына қатынасын —
масштаб (зкаіе, һогііопіаі зкаіе)
деп айтады.
Карта масштабы үш түрде көрсетіледі:
1. Сандық масштаб — алымы бірге тең, ал бөлімі карта
үзындығының азайтындысьшың дәрежесіне тең бөлшек;
Мысалы 1:100000.
2. Атаулы масштаб (вербалды) — бүл картадағы
1 сантиметгрге сөйкес сызықгың үзыдығын көрсететін жазу;
3.
Сызықгық масиггаб — 1 см немесе 2 см-ге жер бетінде
кднша метр (километр) бар екендігін көрсететін сызықгық
шкала ( 3.2-сурет).
45
Достарыңызбен бөлісу: |
