ТҮКШ-да жəне тұрмыста энергия үнемдеу

62
ТҮКШ-да жəне тұрмыста энергия үнемдеу 
ТҮКШ  ұлт  мүлкінің  үштен  бірін  құрайтын  жəне  қалған  мүліктердің  едəуір 
бөлігінің  (өнеркəсіп  орындары,  қызмет  көрсету  салалары,  бюджеттік  сала  объектілері) 
қызметін қамтамасыз ететін тұрғын үй саласының тіршілік қызметін тікелей қамтамасыз 
етеді.
Яғни  ұлт  əл-ауқатының  жартысынан  астамы  ТҮКШ  қызметтерін  пайдаланады. 
Бірақ бұл ретте сала өз-өзіне жылы жауып қойып отыр, оның негізі – үнемі банкроттыққа 
айналуға ұмтылатын экономикалық бақуаттылық. Ал осы негіздемеге аз қамтылғандар мен 
еңбек  сіңірген  азаматтардың  алдындағы  жұтататын  əлеуметтік  міндеттемелер  салмақ 
түсіреді, оларды мемлекет ешқайда лақтырып тастай алмайды. Сондықтан салада мүлдем 
бəсекелестік  жоқ  тиімді  экономикалық  жағдайда,  ТҮКШ  кəсіпорындарының  жаңғырту 
үшін мүмкіндіктері тым шектеулі. Бүгінде біз ТҮКШ-ның энергия үнемдеуді абсолютті 
қабылдамаушылығын байқаймыз.
Бұл  неге  əкелді?  ТҮКШ  көрсететін  қызметтердің  80%  астамының  құны  -  бұл 
электр  энергиясын,  жылуды,  газды,  ыстық  жəне  салқын  суды  жеткізу.  Қалғандары  – 
жылжымайтын  мүлікті  басқару,  қалдықтарды  шығару  жəне  көму,  аумақты  күтіп  ұстау. 
Міне,  бұл  қызметтің  жай-күйі  осындай,  еліміздің  энергия  үнемдеудің  жалпы  əлеуетінің 
70%  астамы  ТҮКШ  кəсіпорындарының  күш-жігерін  жұмсау  саласына  шоғырланған. 
Тиісінше  коммуналдық  қызметтерді  көрсетудің  энергия  сыйымдылығы  климаты  ұқсас 
елдердің ұқсас орташа көрсеткіштерінен 4 жəне одан көп есе асып түседі.
ТҮКШ-дағы энергия үнемдеуді арттыру шаралары 
Жылу жəне электр энергиясын өндіру кезінде жылу үнемдеу:
џ
қайтарымды жəне регенеративтік жанарғыларды қолдану (бөлінетін газдардың 
жылуын кəдеге жарату есебінен жану камерасына берілетін ауаны қыздыруға 
мүмкіндік береді); 
џ
жану  режимдерін  автоматтандыру  (отын-ауа  оңтайлы  арақатынасын  ұстап 
тұру);
џ
жалынсыз  көлемдік  өртеуді  қолдану.  HiTAС  технологиясы  (жоғары 
температурада өртеу).
џ
 қатты отынды қайнаған қабатта өртеу;
џ
 түтінді əкету жүйесінің бөлінетін газдарының жылуын қайтару. Бастапқы суды 
немесе ағынды ауаны қыздыру;
џ
қазандықты үрлеу шамасын азайту;
џ
 жұмыс істеп тұрған су қыздырғыш немесе бу қазандықтарға газды турбиналы 
қондырғыларға салынған қондырма;
џ
 қазандықтардың ішкі беттерін қақтан магнитті стрикциялық тазарту;
џ
  сызаттар  мен  қуыстар  арқылы  газ  қалдықтарындағы  жəне  қаптамалардағы 
ауаның сорылуын қосалқы жою;
џ
 конденсатты қазандыққа жинақтау жəне қайтару;
џ
толтырылатын  суды  ауасыздандырғыштарда  алдын  ала  қыздыру  үшін 
экономайзерлерді қолдану;
џ
қазандық агрегаттарында буды қайталама пайдалану. Бу ағыны инжекторларын 
қолдану;
џ
жылу  тасығыштың  температурасын  азайтудың  негізделген  режимдерін 
қолдану;
џ
электр  жəне  жылу  энергиясын  өндіру  үшін  магистралдық  газдың  қысымы 
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

63
азайғанда бөлінетін энергияны пайдалану;
џ
 когенерация – жылу жəне электр энергиясын бірлесіп өндіру;
џ
қазандықты ГТҚ (газды турбиналық қондырғы) қондыра отырып, шағын-ТЭО 
етіп қайта құру;
џ
 тригенерация - электр, жылу энергиясын, салқынды бірлесіп өндіру;
џ
 объектінің деңгейінде реактивтік қуаттың орнын толтыру.
Жылу желілерінің энергия тиімділігін арттыру:
џ
 қайта төсеген кезде құбыр жүйелерінің қимасын оңтайландыру;
џ
құбыр жүйелерін көбікті полиуретанды оқшауламамен бірге «құбырға құбыр» 
төсеу;
џ
минералды  оқшауламаны  металл  тойтарғышы  бар  көбікті  полиуретанды 
оқшауламамен айырбастау;
џ
 металл құбырларды асбест цементті құбырларға айырбастау;
џ
 металл құбыр жүйелерін электр химиялық қорғау;
џ
құбыр жүйелерінің жай-күйін қашықтан диагностикалау жүйелерін қолдану;
џ
жылу  тасығыштың  температурасын  азайтудың  негізделген  режимдерін 
қолдану;
џ
жер асты трассаларына ыза жəне сарқынды сулардың сорылуын болдырмау 
џ
 ОЖП (орталық жылу пункті) жылу есептегіштер орнату;
џ
ОЖП-дегі  тиімділігі  аз  қаптамалы  құбырлы  жылу  алмастырғыштарды 
пластинкалы жылу алмастырғыштармен айырбастау. Ағып кетуді жою;
џ
 желілерде оңтайлы қысымды ұстап тұру үшін жиілігі реттелетін жетектерді 
орнату (электр энергиясы 20-25% үнемделеді жəне апаттылық азаяды);
џ
 тиімділігі аз жəне жүктелмеген қазандықтарды жабу;
џ
ОЖП ғимаратының жылу режимдерін оңтайландыру жəне кері желі суының 
жылуын  жəне  ауа  тартқыш  желдеткішін  қайталап  пайдалану  шараларын 
жүргізу;
џ
энергия  тиімді  жарықтандыру  жүйесін  ендіру  шараларын  жүргізу  (қыздыру 
шамдарын  люминесценттік  жəне  жарықдиодтық  шамдарға  айырбастау, 
терезелерді жуу, қабырғаларды ақ түспен бояу);
џ
жылу  трассаларының  жүктелмеген  учаскелеріне  жылу  бергенде  реттелетін 
вентильдер орнату;
џ
жылудың жай-күйін диагностикалауға жəне беруге, сондай-ақ жылу босатуды 
реттеуге арналған ұтқыр өлшеу кешендерін пайдалану;
џ
 ғимараттардың жылу беру кірмелеріне жылу есептегіштер орнату;
џ
 ОЖП топты автоматтандырылған диспетчерлеу кешендерін ендіру;
џ
жылу желілерін кешенді гидравликалық теңгерімдеу;
џ
жылу  желісін  пайдаланатын  ұйымдарда  жəне  ОЖП-де  энергия  тиімділігі 
көрсеткіштерін ресми қабылдау;
џ
 жылу желілерін жəне ОЖП пайдаланатын жұмыскерлерге энергия тиімділігі 
көрсеткіштерін ескере отырып, сыйақы беру.
Электр желілерінің жəне жарықтандыру жүйесінің энергия тиімділігін арттыру:
џ
трансформаторлардың жете жүктелмеуін (30% кем) жою;
џ
 трансформаторлардың асыра жүктелуін жою;
џ
тарату желілерінің ұзақ учаскелерінің асыра жүктелуін жою;
џ
 тұтынушыларға реактивтік қуат өтемдегіштерін орнату;
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі