Оқытушы туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

2 Оқытушы туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары:

Экология магистрі, аға оқытушы

Химиялық технология және жаратылыстану факультеті

Биология және экология кафедрасы, А-бас корпус (Ломов көшесі 64)

Тел. (8-7182) 67-36-49 (ішкі.12-57)

Қабылдау сағаттары бейсенбі – сағат 15⁰⁰-16⁰⁰ № ауд.417
3 Пәнді оқытудағы мақсат мен міндеттері

Пәнді оқытудағы мақсаты – Студенттерді соцтабиғи жүйелердің қызметі және құрылымымен, адам, қоғам және табиғат арасындағы өзара әрекетесуінің принциптері, адамның тіршілік ортасында дамуы мен өмірінің заңдылықтарымен, экологиялық білім мен тәрбиенің концептуалды негіздерімен таныстыру.

Пәнді оқытудағы міндеті – тірі ағзалардың, әртүрлі деңгейде ұйымдастырылған экожүйелердің, бүкіл биосфераның қызмет атқаруының негізгі заңдылықтарын және олардың тұрақтылығын оқып-білу; - биосфера компоненттерінің өзара әсерлесу заңдылықтары және адамның шаруашылық әрекеттерінің, әсіресе табиғатты қарқынды пайдалану кезіндегі салдарлары туралы білімдерді қалыптастыру; - әртүрлі мемлекеттердегі және Қазақстан Республикасындағы тұрақты дамудың тұжырымдамалары, стратегиясы және практикалық міндеттері туралы заманауй түсініктерді қалыптастыру; - студенттердің экологияның, қоршаған ортаны қорғаудың және тұрақты дамудың күрделі және шиеленіскен мәселелерін талқылауда ауқымды кешенді, объективті және шығармашылық көзқарасын қалыптастыру.
4 Білімге, икемділікке және дағды машықтарға қойылатын талаптар

Осы пәнді оқыту нәтижесінде:

• 
  Коммонердің негізгі әлеуметтік заңдарын;
  
• 
  Әлеуметтік экологияның принциптерін;
  
• 
  Әлеуметтік экология дамуының негізгі бағыттарын;
  
• 
  Ойлаудың экоцентрлік экологиялық санасының түзілуінің талаптарын.
  

- тірі ағзалардың тіршілік ортасымен қарым-қатынастарының жалпы заңдылықтарын;

- тірі ағзалардың кеңістікке таралуын және сан динамикасын, қауымдастықтардың құрылымы мен динамикасын;

- энергияның тірі жүйелер арқылы ағып өтуі және заттар айналымының заңдылықтарын, экологиялық жүйелердің және бүкіл биосфераның қызмет атқару заңдылықтарын;

- табиғатты қорғау мен табиғатты ұтымды пайдаланудың негізгі принциптерін;

- антропогендік әрекеттің әлеуметтік – экологиялық салдарларын;

- тұрақты дамудың тұжырымдамасын, стратегиясын, проблемаларын, оларды әлемдік, аймақтың және жергілікті деңгейде шешуге қатысты көзқарастарды.

тәжірибені алу:

- табиғи және антропогендік экологиялық процестерді анықтап, талдауы және олардың реттелуінің ықтималды жолдарын болжауы;

- биосфераның тұрақтылығын сақтау және адамзат қоғамының апатты күйзелістерсіз дамуын қамтамасыз ету мақсатында, шаруашылық жқргізудің дәстүрлі формалары мен адамдардың тіршілік салттарын жоспарлы түрде әзгертуге бағытталған, адамзаттың тұрақты дамуының осы заманғы тұжырымдамалары мен стратегияларын ажырата білуі;

- тірі организмдер мен қоршаған ортаның әсерлесу заңдылықтары туралы алған білімдерін күнделікті қызметінде экожүйелердің тұрақты дамуын сақтау үшін қолдана білуі тиіс.

Машықтануы тиіс: экологиялық процестерді талдап, табиғат қорғау қызметінде нақтылы міндеттер қойып басым бағыттарды белгілеуге және алған білімдерін экологиялық мәселелерді шешу үшін пайдалануға машықтануы тиіс; биосфераның даму заңдылықтары, оның тұрақтылығының сақталу шарттары, сондай – ақ, әртүрлі мемлекеттерде, соның ішінде Қазақстан республикасында, тұрақты даму идеясының іске асырылуы жөнінде білімдер жинақтауы тиіс.

Студенттердің өздік жұмыстарын (СӨЖМ) мұғаліммен орындау кезіндегі төрт негізгі қызметтері қарастырылып отырады. Бұлар:

Бірінші - оқу пәні бойынша бастапқы сессия кезеңіндегі мұғалімдерден алынған мәліметтер бойынша студенттердің белсенді қабылдауының негізін іске асыру

Екінші - курстық және бақылау жұмыстарды, үй тапсырмаларын орындауы, әдеби кітап тізімдерін, оқу-әдістемелік нұсқауларын оқып тануының барлығы мұғалімнің айтуы бойынша студенттің өздік жұмысымен істелінетін қызметі болып табылады. Осы деңгейде студенттің өзінің білімін, жұмыс істеу әдістерін байқап, іске асыруы қажет. Өз-өзін ұйымдастыра білуі керек.

Үшінші – өздерінің қиын жағдайларындағы оқу материалдарын талдау және жүйелеу. Өздерінің түсінбеген тақырыптарын мұғаліммен келіп сұраулары қажет. Өздерінің берілген тапсырмаларын реттеп оқуы керек.

Төртінші – студент мұғалімге келіп кеңес, түсіну үшін қосалқы материалдар алуы керек.

Сіздерге сәттілік тілейміз!!!

Егер де қорытынды бақылауға себепсіз жағдайлармен келмеген болса, онда ол «қанағаттанарлықсыз» бағасымен сәйкескеледі.

Емтихан қорытындысы сол күні белгілі болады немесе келесі күні, себебі, егер емтиханның екінші кезеңі сол күні түстен кейін жазбаша түрде өтілген болса.

ЖБ, ҚБ және ЕҚ 0 ден 100 пайыздық мөлшермен есептелінеді.

Межелік бақылаудың бағасы ағымдағы бағамен және межелік бақылау бағасымен есептеледі.

Оқу жетістіктері, яғни студенттік білімдері біліммен, дағды-машықтармен, пән бойынша келесі әріптік жүйе және дәстүрлі баға шкаласымен бағаланады:

Студент дәріс сабақтарына міндетті түрде қатысуы тиіс. Сабаққа қатысу әр бір сабақта белгіленеді (сабақтың басында немесе аяғында). Егер белгілеу кезінде студент болмаса, бұл деканаттың қарастыруымен қаралып түсініктеме қағазымен беріледі. Сабақта 2 рет қана жоқ болуы жіберіледі. Сабаққа екі рет қалып келу, бұл бір рет жоқ деп есептелінеді. Егер де екі реттен жоқ болса, бұл әкімшілдік шешім сұрағымен қарастырылады. Дәрісте басқа топтың студенттеріне отыруға тыйым салынады.

Тапсырмаларды дәл уақытында тапсыру қажет. Ең соңғы кезі емтиханға дейін 3 күн қалғанда қабылданады. Осы аталған тапсырмалардың барлығы егер тапсырылмаса, студент емтиханға жіберілмейді.

Тақырыптарды қайталау және өткен материалдарды қамтуы әр кезде қаралып отыруы керек. Оқу материалдарын меңгеруі тестпен немесе коллоквиуммен қаралып бағаланады. Тестілеу кезі студенттерге айтылмай қабылдануы мүмкін.

Дәріс тақырыптарының мазмұны

Адамдардың экологиялық түсініктерінің ерте кезден қазіргі уақытқа дейінгі дамуы. Экологияның пайда болуы мен дамуы және әлеуметтік экология түрінде ғылым ретінде дамуы. Оның пәні. Экологиялық проблемалар әлемтануының Чикаголық мектебі. Мак-Кензи, Р.Парк, Ю.Берджес, А.Хоули, Г.Теодорсон және т.б. идеялары. Әлеуметтік экологияның басқа пәндермен қатынасы: биология, география, социология. Экология салаларының қатарында адамның қоршаған ортамен қарым қатынасын зерттейтін әлеуметтік экологияны атап өткен жөн:

1) ең жалпылама түрде – қоғамның география, әлеуметтік және мәдени ортамен, яғни адамды қоршаған ортамен ара салмағын зерттейтін ғылыми пән;

2) адамзат қоғамының табиғи ортамен әсерлесуін және өзара байланыстылығын зерттеу арқылы табиғатты ұтымды пайдаланудың ғылым негіздерін жасайтын, сол арқылы табиғатты сақтап, адамның тіршілік ету ортасын оңтайландыруды көздейтін ғылыми пән. Әлеуметтіу Экологияның негізгі міндеті – адамзат қоғамының және оның жекелеген аймақтық топтарының табиғатпен әсерлесу заңдылықтарын зерттеу негізінде жаңа табиғи-мәдениеттендірілген ортаны жобалау;

3) жекелеген әлеуметтік топтардың табиғатпен қарым-қатынасын қарастыратын адам экологиясының бір бөлігі;

4) адамдардың іс-әрекеттерін және сол іс әрекеттерді өзге адамдардың түсінуін, жеке тұлға немесе ұжым ретінде әлеуметтік-психология тұрғыдан баға беруін зерттеу.

Зерттеу нысаны ортақ болуына байланысты әлеуметтік экология адам экологиясымен ұштасады. Экологияның негізі биологияда жатқанымен, қазіргі кезде ол шын мәнінде биология шеңберінен шығып, көптеген салалары қолданбалы, экономика, қоғамдық ғылымдарға ұласады. Көпшілік қауымға экологияның биология негізінен гөрі оның табиғатты қорғау, табиғат қорларын ұтымды пайдалану (табиғатты пайдалану) сияқты қолданбалы қырлары немесе өнеркәсіптік экология, агроэкология, урбоэкология, адам Экологиясы сияқты салалық бөлімдері көбірек танымал. Экологияның барлық салаларының теориясы негізін құрайтын биология Экологияны немесе жалпы экологияны айрықша қарастырған жөн. Биологиялық экология – негізінен биол. жүйелерге әсер етуші қоршаған орта факторларының үш тобын (абиотикалық фактор, биотикалық фактор, анторопогендік

Студент дәріс сабақтарына міндетті түрде қатысуы тиіс. Сабаққа қатысу әр бір сабақта белгіленеді (сабақтың басында немесе аяғында). Егер белгілеу кезінде студент болмаса, бұл деканаттың қарастыруымен қаралып түсініктеме қағазымен беріледі. Сабақта 2 рет қана жоқ болуы жіберіледі. Сабаққа екі рет қалып келу, бұл бір рет жоқ деп есептелінеді. Егер де екі реттен жоқ болса, бұл әкімшілдік шешім сұрағымен қарастырылады. Дәрісте басқа топтың студенттеріне отыруға тыйым салынады.

Тапсырмаларды дәл уақытында тапсыру қажет. Ең соңғы кезі емтиханға дейін 3 күн қалғанда қабылданады. Осы аталған тапсырмалардың барлығы егер тапсырылмаса, студент емтиханға жіберілмейді.

Тақырыптарды қайталау және өткен материалдарды қамтуы әр кезде қаралып отыруы керек. Оқу материалдарын меңгеруі тестпен немесе коллоквиуммен қаралып бағаланады. Тестілеу кезі студенттерге айтылмай қабылдануы мүмкін.

Сабақты жалпы қорытындылауы тест түрінде аяқталады, бұл барлық өтілген материалдарды қамтиды. Емтиханға жіберілуді алу үшін студент келесідей пән бойынша қамтылатын міндеттерді атқаруы қажет: Әрбір тапсырма 0-100 баллмен бағаланады. Жіберілу рейтингі орташа арифметикалық барлық тапсырмаларды ағымдағы сабақтардағы орындалған түрі бойынша есептеледі (дәрістерге қатысу, үй тапсырмалары, СӨЖ тапсырмалары, тәжірибе және т.б. тапсырмалары, межелік бақылау). Жұмыс оқу бағдарламасындағы барлық орындалған тапсырмалары бойынша (барлық зертханалық жұмыстарды орындау және тапсыру, СӨЖ бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру), курстық жобаны қорғаудан оң баға алуынан және жіберілу рейтингі 50 баллдан кем болмаған студент қорытынды бақылауға (ҚБ) жіберіледі. Студенттердің оқу жетістіктерінің деңгейі әр бір пән бойынша, соның ішінде МЕ қорытынды бақылауынан, қорытынды бағамен анықталады, ол ЖР мен ҚБ есебімен есептеледі.

Қ = ЖР*0,6 + ҚБ*0,4

Салмақтық үлесімі әр жыл сайын университеттің ғылыми кеңесімен бекітіледі және ЖР 0,6-дан, ал ҚБ 0,3-тен кем болмауы керек. КЖ/КЖ комиссия алдында қорғалады. Бағасы көрсетілген жұмысы бойынша және жетекшісінің пікіімен қаралып есептеледі. Қорытынды бақылау пән бойынша студенттің оң бағасымен және жіберілу рейтингісімен есептеледі. Егер де қорытынды бақылауға себепсіз жағдайлармен келмеген болса, онда ол «қанағаттанарлықсыз» бағасымен сәйкескеледі. Емтихан қорытындысы сол күні белгілі болады немесе келесі күні, себебі, егер емтиханның екінші кезеңі сол күні түстен кейін жазбаша түрде өтілген болса. ЖБ, ҚБ және ЕҚ 0 ден 100 пайыздық мөлшермен есептелінеді. Межелік бақылаудың бағасы ағымдағы бағамен және межелік бақылау бағасымен есептеледі.

Әдебиеттер [1], [3], [5], [6], [10], [11]

Эмпирикалық кезең: бақылаулар арқылы алынған мағлұматтарды жинақтау кезеңі, ДДТ препаратын (пестицидтің инсектицид түрі) қолданудың экологиялық зардаптарына талдау жасау, Р.Карсонның «Меңіреу көктем» атты кітабы.

Рефератты орындау үшін материалдар ұсынылған әдебиеттерден алынады. Орындауға 1-2 апта уақыт беріледі. Реферат көлемі қолмен жазылса 10-15; компьютерде 10-12 бет болады. Компьютерде жазғанда текстің беттегі иллюстрациялар, таблицалар А-4 өлшемді бетте жазылуы тиіс. Тексті тергенде сол жақ 30 мм, оң-10, жоғары 20, төмен 20 мм-ден кем емес; шрифт көлемі 14, болуы керек, нөмерлеу оң жақ жоғары бүрышында нүктесіз қойылады.

1. Тақырыпты құрастыру дәрежесі

2. Ғылыми әдебиетті қамту

3. Рефератты жазудың теориялық дәрежесі

4. Ғылыми негізде дұрыс қорытынды жасау

10. СӨЖМ консультация графигі (СӨЖМ СӨЖ-ден 25% құрайды)

Барлық сұрақтарға консультациялар ағымды семестрге СӨЖМ графигі бойынша берілген

Дәріс және тәжірибелік қатынасу (семинарлық, зертханалық, жеке, студийлық) 0-100 баллмен бағаланады.

Оқу бағдарламасының аса қиын сұрақтары

1) Қазақстан Республикасыныңы тұрақты даму кезіндегі мәселелер

Творчестволық тапсырма: Слайд жасау

1. 
   Тақырып Адамның биосферадағы орны және ролі
   

1) Адамның биосферадағы орны және рөлі

2. 
   Тақырып Еңбек ету ортасы
   

1) Еңбек ету орталарының түрі

Әдебиеттер: [1], [2], [3], [4], [5], [6], [7], [8], [9], [10], [11], [12], [13]

Апатты жағдайлардың болуын азайту мақсатында көптеген шаралар қолдануға тиіс. Мысалы, коррозиямен күресудің нәтижелі жолдарын іздестіру және тасымалдау құбырларын жиі тексеру, жөндеу жұмыстарын уақытылы ұйымдастыру.

Мұнайды жер бетіне шығару үшін біраз жер ресурстарының әртүрлі құрылыс объектілерін салуға айналымнан шеттелуі, жер сұрқының бұзылуы, ластануы.

Ластаушы заттар бөлініп, атмосфераның, жер бетіндегі және жер астындағы сулардың, топырақтың олармен ластануы.

Мұнаймен қоса жер бетіне минералды судың шығуы.

Бұрғылауда шыққан қалдықтарды көму.

Мұнайдың төгілуі.

Негізінде негативті әсерді мұнай шығаратын кәсіпорындар атмосфералық ауаға тигізеді. Осы өндірістен шығатын ластаушы компоненттерге көмірсутектері (48%), көміртек оксиді (33%), қатты затар (20%) жатады. Мұнай шығаратын өндірістер басқалармен салыстырғанда суды көп жұмсайтын болғандықтан, олардың суаттарға жіберетін ластанған ақаба суларының көлемі де жеткілікті. Қоршаған ортаға тигізетін әсеріне байланысты көмір өнеркісібі күрделі өнеркәсіп салаларының бірі болып саналады. Көмірді негізгі пайдаланушылар: электроэенргетика - 39%, өнеркәсіп пен үй – жай секторы - 35%, коксхимия өнеркәсібі - 14 %, ауылшаруашылығы - 5%. Қазақстанда көмір өнеркәсібі 19 ғасырдың ортасынан бастап пайда болды. Көмір өндіру процесінде қоршаған орта шаң мен газбен ластанып отырады. Осы саланың зиянды әсері келесі. Көмірді жабық әдіспен алғанда атмосфераны ластайтын негізгі компоненттер шаң мен газ түріндегі улы заттар. Мысалы, 2 млрд. тонна көмір өндіргенде ауаға 27 млрд.м³ көмір қышқыл газы бөлінеді. Жыл сайын шахталардан атмосфераға миллиондаған тонна шаң тасталады. Ал террикондарда қалған көмір қалдығы (5 - 20%), пирит (10%), күкірт (5% - н жоғары) тотығып, жанғанда әр текше метрден ауаға 180 мг шамасында көміртек пен күкірт оксидтері бөлінеді. Қатты отынды жер қойнауынан алғанда, оны дайындағанда, тасымалдағанда және жаққанда биосфераға зиянды әсерін тигізетін факторлар.

Тау – кен шығарылған жерден бөлінген заттар, тау жыныстары үйінділерінен, ашық карьерлерден, автокөлік жолдарынан шығатын шаң мен газдар Ауаның шаң, метан, көміртек доиоксиді, улы заттармен ластануы. Минералды тұздардың суаттарға түсуі. Шаң ұстайтын қондырғыларды және шаң басатын әдістерді қолданып шаңды басу. Террикондардың пайда болуы Ландшафтың бұзылуы, құнарлы жерлердің шаруашылық айналамынан шеттелуі, фауна түр құрамының азаюы, көмір қалдықтарың жанып, түтндеп ауаны ластауы. Жерді рекультиватияциялау. Террикондарды автокөлік жолдарын салуға пайдалану. Сақтаған кезде көмірдің тотығуы мен өз бетімен жануы Түтін мен улы заттардың бөлінуі, отын сапасының төмендеуі Көмірді ауадан изоляциялау, көмір сапасын анықтайтын тексеру жүйесін орнату. Көмірді тасымалдау Отын шығыны және атмосфераның ластануы Жабық вагондарды, құбырларды пайдалану. Қатты отынды дайындау және жағу Көмір ұнтағының қопарылыу қауіптілігі. Конструкция мен жабдықтарды бекіту, қопарылысты болдырмау мақсатында ингибиторларды пайдалану. Қоршаған орта мен адам денсаулығына өте қауіпті қалдықтарға шамамен 600 – дей заттар мен қосылыстар жатады. Олардың құрамына кіретіндер:

Пестицидтер және олардың құрамына кіретін химия өндірістерінің қалдықтары;

Радиоактивті қалдықтар

Сынап және оның қосылыстары, сынапты термометрлер

Мышьяк және оның қосылыстары, құрамында мышьягі бар метталлургиялық өндіріс пен жылу электр станцияларының қалдықтары;

Қорғасынның қосылыстары, көбіне олар мұнай өңдейтін және бояу ндіретін кәсіпорындардың қалдықтарында болады.

Пайдаланылмаған медикаменттер, улы химикаттар, бояулар, лактар, коррозияға қарсы қолданылатын заттар, синтетикалық желімдер, косметикалық заттар;

Тұрмыстық химия құралдарының қалдықтары;

Құрамында адам денсаулығына өте зиянды әсер ететін, сондай – ақ қоршаған ортаға қауіп туғызатын улылық қасиеті бар заттектерден тұратын қалдықтарды улы қалдықтар дейді. Ал қолданғанда

1) Ғылымның өзге түрлеріне әлеуметтік экологияның қажеттілігі

3. 
   Тақырып Әлеуметтік экологиядағы қоршаған орта ұғымы, қоршаған орта элементтерінің арасалмағы
   

1) Негізгі табиғат ресурстарын сақтау мәселелері

4. 
   Тақырып Табиғи ортаның қазіргі жағдайы
   

1) Ғылыми зерттеулерді дамыту және әлеуметтік экологиядағы экологиялық байланыстар.

5. 
   Тақырып Тұрақты даму проблематикасы
   

1) Ғаламдық мониторинг – планетадағы экологиялық жағдайды қадағалау және мәлімет жинау

6. 
   Тақырып Тұрақты даму саласындағы негізгі міндеттер
   

1) Қоршаған ортаның табиғи және әлеуметтік элементтері, олардың өзара байланыстылығы және экологиялық өзгерістерге түсуі

7. 
   Тақырып Тұрақты даму саласындағы ғаламдық бастамалар
   

1) Қазақстанның экологиялық жағдайлары

8. 
   Тақырып Басқарушылықтың тұрақты дамудың әртүрлі модельдерін қалыптастырудағы ролі
   

1) Әлеуметтік экология мен қоғам

9. 
   Тақырып Қоғамның тұрақты даму индикаторлары
   

1) Қоғам мәселелері мен адамзат

10. 
    Тақырып Қазақстан тұрақты даму жолында
    

Әдебиеттер [3], [6], [10], [11], [24], [25]

Адам мен қоғам әлеуметтік-экологиялық өзарабайланыстың субъектілері. Адамзат көпдеңгейлі иерархиялық жүйе ретінде. Адамның әлеуметтік-экологиялық субъект ретіндегі негізгі сипаттамасы: қажеттілігі, адаптивтілігі, адаптация механизмі.

Әдебиеттер [2], [8], [9], [11], [15], [16]

12 Тақырып. Еңбек ету ортасы

Еңбек процесінің материалдық факторлары мен адамдар арасындағы қарым-қатынастарының жиынтығы – еңбек ету ортасы. Еңбек ету ортасының сапасы..

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [20], [22]

13 Тақырып. Урбандалу мәселелері

Қала – орнықсыз табиғи-антропогендік жүйенің мысалы, территориялардың урбандалуының жағымсыз зардаптарын жұмсартудың кейбір жолдары. Антропогендік трансформацияланған ландшафттар, олардың техногенезге төзімділігі. нашар дамыған елдердегі демографиялық қауырт өсудің әлеуметтік зардаптары.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [21], [23]

СӨЖМ сабақтарының мазмұны

11. 
    Тақырып Әлеуметтік экологияның пәні және міндеттері, қалыптасу тарихы
    

1) Адамзаттың ғаламдық мәселелері және оларды шешу жолдары.

12. 
    Тақырып Әлеуметтік экологияның даму кезеңдері
    

1) Қазақстан ғалымдарының әлеуметтік экологияға дамуына қосқан үлесі

13. 
    Тақырып Әлеуметтік экологияның заңдары
    

немесе қатысу арқылы организмнің өмір тіршілігін бұзатын заттектердің қасиеті улылық немесе уыттылық дейді.

Әдебиеттер [2], [8], [9], [11], [15], [16]

Тақырып 3 Әлеуметтік экологияның заңдары

Әлеуметтік экология терминінің пайда болуы Чикаго мектебі әлеуметтік психологтарының- Р.Парк пен Е.Берджеске тәуелді. Авторлар 1921ж адам экологиясы түсінігі ретінде қолданған. Әлеуметтік экология түсінігі биологиялық, әлеуметтік көзқарастар мен сипаттар деп қарастырылған. Әлееуметтік экология терминіне 1927ж Р.Мак-Кензил оны адамдарды территориалдық және уақыттық қатынаста сипаттаушы және селективті, таратушы, аккомодациялық күштері әсер ететін ғылым ретінде сипаттады. Басында батыстың ғылымында адам экологиясы түсінігіне енгенімен әлеуметтік экология терминінің өзі тұратын қоршаған орта мен адамның қарым-қатынасы бағытында дамитындығы дұрыс көзқарас. Адам экологиясы деп қарастырылу әлеуметтік экологияның пән ретінде дербес, гуманитарлы бағытталуына қиыншылықтар келтірген. Бірақ та аз қала экологиясы деп қатысты жеке қарастырылды. Д.Ж.Марковичтің айтуынша әэ біртіндеп өзінің әдістемелік аппаратын қалыптастырып, уақыттық-кеңістіктік аралықта әлеуметтік география мен дистрибуцияның экономикалық теориясын қамтыды. Әлеуметтік экологияның биоэкологиядан бөлініп дамуының прогрессті кезеңі 60 жылдар болды. Бұған тіреу болған 1966ж Әлемдік әлеуметтанушылардың конгресі болды. Ал 1970ж Варне қаласындағы әлеуметтанушыларды біріктірген әлеуметтік экология мәселелерін қарастыратын зерттеуші комитет құру болған. Әлеуметтік экология ғылымының Ресейде дамуына Э.Гирусов, А.Кочергин, Ю.Марков, Н.Реймерс, С.Соломина т.б. еңбек еткен. Қазіргі замандағы этапында әлеуметтік экологияның тұрақтануына байланысты зерттеушілердің алдындағы оның пән ретінде қалыптасуы. Д.Ж.Марковичтің ойынша, қазіргі заманғы әлеуметтік экологияның зерттеу обьектісі-жеке әлеуметтану мен адам мен қоршаған ортасының арасындағы мамандандырылған байланысы. Тапсырмалары: тіршілік ету ортасының ,яғни табиғи және жалпы факторлардың адамға әсері, адамның қоршаған ортаға әсері, назар аударуы. Экология ерте заманда пайда болған. Себебі тірі организмдердің оны қоршаған бейорганикалық және органикалық заттарға әсері қандай болатынын білу қажет болды. Сол кездің өзінде Аристотельдің (384-322 біздің э.д.), Р. Бойльдің (1627-1691) және т.б. ғалымдардың еңбектері осыларды қарастыра бастаған. Экологияның даму кезеңін үш этапқа бөлуге болады.

1 этап – Х1Х ғасырдың 60-шы жылдарына дейін. Бұл аралық экологияның пайда болуы және ғылым ретінде қалыптасу кезеңі. Бұл этапта тірі организмдердің қоршаған ортамен және олардың өмір сүретін ортасы туралы алғашқа ғылыми шолулар жасады.

XVII-XVIII ғасырда А. Реомюр, 1734 ж. т.б. ғалымдар өздерінің көртеген биологиялық жазбаларында экология туралы жаза бастады. Осы кезде Ж. Ламарк (1744-1829ж) және Т. Мальтус (1766-1834ж) ең алғашқы рет адамның табиғатқа көп зиян келтіріп жатқаны туралы ескертулер жасап жаза бастады.

2 этап – Х1Х ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап ХХ-шы ғасырдың 50-ші жылдарына дейін. Бұл кезеңде экология өз алдына ғылым болып шықты. Осы кезеңнің басында К.Ф. Рулье (1814-1858ж), Н.А. Северцова (1827-1885ж) және т.б. көптеген орыс ғалымдары экологияның алғашқы принциптерін және түсініктемелерін берді. Олар осы күнге дейін күшін жойған жоқ.

Әлеуметтік экологияның функцияларын атайды: табиғат қорғаушы, прагматикалық, болжамдық, дүниетанымдық, әдістемелік. Табиғат қорғаушы функциясы:

3. Адамдарды табиғи апаттрадан қорғау

және үкіметтік емес ұйымдардың экологиялық қауыпсіздігі, тұрақты дамуды қамтамасыз етуге бағытталған қызметі.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [20], [22]

7 Тақырып. Тұрақты даму саласындағы ғаламдық бастамалар.

Табиғи ортаны қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастық: табиғат ресурстарын адамзат қоғамының тіршілік ету ортасын сақтай отырып пайдаланудың экономикасы мен саясаты саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың проблемалары, мүмкіншіліктері және механизмдері. биосфералық резерваттар концепциясы. Стокгольмде (1972), Рио-де-Жанейрода (1992), Киотода (1997), Йоханнесбургта (2002) өткен халықаралық кездесулер.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [21], [23]

8 Тақырып. Басқарушылықтың тұрақты дамудың әртүрлі модельдерін қалыптастырудағы ролі.

Әлеуметтік жүйелердің орнықты дамуын басқару модельдері жөніндегі осы күнгі көзқарастар. Ғылыми-техникалық және әлеуметтік өрлеу процестерін әлеуметтік және еңбек ресурстары тұрғысынан қамтамасыз ету жолдарының жаңартылуы. Әлеуметтік объектілердің орнықты дамуының синергистік моделі.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [21], [23]

9 Тақырып. Қоғамның тұрақты даму индикаторлары.

Даму индикаторлар ұғымы. Өрлеуге баға беру процесіне индикаторлар енгізудің қажеттілігі. Индикаторларды таңдап алу критерийлері. Экономикалық индикаторлар. Доу-Джонстың тұрақтылық индексі. Парақорлық индексі. Экологиялық индикаторлар. экологиялық нәтижелілік. Әлеуметтік индикаторлар. Адами даму индексі. Әлеуметтік-короративтік жауапкершіліктің арту көрсеткіші.

Әдебиеттер [3], [6], [10], [11], [24], [25]

10 Тақырып. Қазақстан тұрақты даму жолында.

Қазақстан республикасының экологиялық қауыпсіздігі тұжырымдамасы. қазақстан республимкасының биологиялық әралуандылығын сақтау жөніндегі іс-қимылдарының жоспары. Шөлейттену факторларын бәсеңдету. Қазақстанның су ресурстарын басқару. Озон қабатын қорғау. Қазақстан

Қоршаған ортаның табиғи компоненті. Қоршаған орта элементтері. атмосфера, гидросфера, литосфера, өсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер. Қоршаған орта элементтерінің ара салмағы. Іргелі экологиялық заң – минимум ережесінің әлеуметтік жүйеде әсер етуі.

Әдебиеттер [2], [8], [9], [11], [15], [16]

4 Тақырып. Табиғи ортаның қазіргі жағдайы.

Атмосфераның, гидросфераның және топырақ қабатының ластануы. Қоршаған ортаның радиациялық ластануы. Демографиялық қөысым, урбанизация, олардың табиғи жүйелерге әсері. Мутациялық процестер.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [20], [22]

5 Тақырып. Тұрақты даму проблематикасы.

Тұрақты даму идеологиясының қалыптасуының тарихи, экономикалық және әлеуметтік-экологиялық алғышарттары. Ұрпақтар арасындағы мүдделер тепетеңдігі принципінің бұзылуы. Дамудың философиялық түсініктемелері. Тұрақты даму саласындағы халықаралық ынтымақтастық, орнықты дамудың басымдықтары мен принциптері. Агроэкожүйелердің орнықсыздығының негізгі себептері, олардың орнықтылығын арттыру жолдары. Тұрақты даму саласындағы ғаламдық бастамалар. Тұрақты даму индикаторлары. Қазақстан Республикасындағы елдің экологиялық қауыпсіздігін қамтамасыз ету және орнықты даму саласындағы мемлекеттік саясаты. Халықаралық ұйымдардың мемлекет институттарының және үкіметтік емес ұйымдардың экологиялық қауыпсіздігі, тұрақты дамуды қамтамасыз етуге бағытталған қызметі.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [20], [22]

6 Тақырып. Тұрақты даму саласындағы негізгі міндеттер.

Агроэкожүйелердің орнықсыздығының негізгі себептері, олардың орнықтылығын арттыру жолдары. Тұрақты даму саласындағы ғаламдық бастамалар. Тұрақты даму индикаторлары. Қазақстан Республикасындағы елдің экологиялық қауыпсіздігін қамтамасыз ету және орнықты даму саласындағы мемлекеттік саясаты. Халықаралық ұйымдардың мемлекет институттарының

Әдебиеттер [2], [8], [9], [11], [15], [16]

Қоршаған ортаның табиғи компоненті. Қоршаған орта элементтері. атмосфера, гидросфера, литосфера, өсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер. Қоршаған орта элементтерінің ара салмағы. Іргелі экологиялық заң – минимум ережесінің әлеуметтік жүйеде әсер етуі.

Әдебиеттер [2], [8], [9], [11], [15], [16]

Тақырып 5 Табиғи ортаның қазіргі жағдайы

Атмосфераның, гидросфераның және топырақ қабатының ластануы. Қоршаған ортаның радиациялық ластануы. Демографиялық қысым, урбанизация, олардың табиғи жүйелерге әсері. Мутациялық процестер.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [20], [22]

Тақырып 6 Тұрақты даму проблематикасы

Тұрақты даму идеологиясының қалыптасуының тарихи, экономикалық және әлеуметтік-экологиялық алғышарттары. Ұрпақтар арасындағы мүдделер тепетеңдігі принципінің бұзылуы. Дамудың философиялық түсініктемелері. «Тұрақты даму» терминінің мағыналық жүктемесі, «sustanaible development» сөз тіркесіндегі ағылшынның «sustanaible» терминінің аударылуына қатысты әртүрлі пікірлер.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [20], [22]

Тақырып 7 Тұрақты даму саласындағы негізгі міндеттер

Тұрақты даму принциптері: дүниетаным мен құндылықтар жүйесін қалыптастыру, экономиканы экологияландыру, сала аралық әріптестікті дамыту, тұтынуды шектеу, кедейшілікті жою. Тұрақты даму саласындағы негізгі міндеттер және іс-қимылдардың бағыты.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [21], [23]

Тақырып 8 Тұрақты даму саласындағы ғаламдық бастамалар

Табиғи ортаны қорғау саласындағы халықаралық ынтымақтастық: табиғат ресурстарын адамзат қоғамының тіршілік ету ортасын сақтай отырып пайдаланудың экономикасы мен саясаты саласындағы халықаралық ынтымақтастықтың проблемалары, мүмкіншіліктері және механизмдері. биосфералық резерваттар концепциясы. Стокгольмда (1972), Рио-де-Жанейрода (1992), Киотода (1997), Йоханнесбургта (2002) өткен халықаралық кездесулер.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [21], [23]

Тақырып 9 Басқарушылықтың тұрақты дамудың әртүрлі модельдерін қалыптастырудағы ролі

Әлеуметтік жүйелердің орнықты дамуын басқару модельдері жөніндегі осы күнгі көзқарастар. Ғылыми-техникалық және әлеуметтік өрлеу процестерін әлеуметтік және еңбек ресурстары тұрғысынан қамтамасыз ету жолдарының жаңартылуы. Әлеуметтік объектілердің орнықты дамуының синергистік моделі.

Әдебиеттер [2], [7], [9], [11], [21], [23]

Тақырып 10 Қоғамның тұрақты даму индикаторлары

Даму индикаторлар ұғымы. Өрлеуге баға беру процесіне индикаторлар енгізудің қажеттілігі. Индикаторларды таңдап алу критерийлері. Экономикалық индикаторлар. Доу-Джонстың тұрақтылық индексі. Парақорлық индексі. Экологиялық индикаторлар. экологиялық нәтижелілік. Әлеуметтік индикаторлар. Адами даму индексі. Әлеуметтік-короративтік жауапкершіліктің арту көрсеткіші.

Әдебиеттер [3], [6], [10], [11], [24], [25]

Тақырып 11 Қазақстан тұрақты даму жолында

Қазақстан республикасының экологиялық қауыпсіздігі тұжырымдамасы. қазақстан республимкасының биологиялық әралуандылығын сақтау жөніндегі іс-қимылдарының жоспары. Шөлейттену факторларын бәсеңдету. Қазақстанның су ресурстарын басқару. Озон қабатын қорғау. Қазақстан Республикасының экологиялық кодексін жасау. Қазақстандағы Адами даму. Адами даму деңгейін анықтайтын негізгі көрсеткіштер және олардың Қазақстандағы динамикасы. Адами даму мен орнықты даму арасындағы байланыстылық.

Әдебиеттер [3], [6], [10], [11], [24], [25]

Тақырып 12 Адамның биосферадағы орны және ролі

Адам мен қоғам әлеуметтік-экологиялық өзарабайланыстың субъектілері. Адамзат көпдеңгейлі иерархиялық жүйе ретінде. Адамның әлеуметтік-экологиялық субъект ретіндегі негізгі сипаттамасы: қажеттілігі, адаптивтілігі, адаптация механизмі.

Әдебиеттер [2], [8], [9], [11], [15]

Тақырып 13 Еңбек ету ортасы

Еңбек процесінің материалдық факторлары мен адамдар арасындағы қарым-қатынастарының жиынтығы – еңбек ету ортасы. Еңбек ету ортасының сапасы.

Әдебиеттер [3], [5], [9], [11], [22]

Тақырып 14 Урбандалу мәселелері

Қала – орнықсыз табиғи-антропогендік жүйенің мысалы, территориялардың урбандалуының жағымсыз зардаптарын жұмсартудың кейбір жолдары. Антропогендік трансформацияланған ландшафттар, олардың техногенезге төзімділігі. Нашар дамыған елдердегі демографиялық қауырт өсудің әлеуметтік зардаптары.

Әдебиеттер [4], [8], [12], [18], [23], [25], [30]

Тәжірибелік сабақтардың мазмұны

1 Тақырып. Әлеуметтік экологияның даму кезеңдері.

Адам экологиясының әлеуметтік экологияны қалыптастырудағы маңызы. Әлеуметтік экологияның Чикаго мектебі. Әлеуметтік экологияның дамуының әртүрлі кезеңдеріндегі басымдықтары. «Рим клубы» халықаралық зерттеу орталығының құрылуы, оның міндеттері. «Рим клубы» баяндамалары. Әлемнің алғашқы модельдері.

Әдебиеттер [2], [8], [9], [11], [15], [16]

2 Тақырып. Әлеуметтік экологияның заңдары.

Н.Ф.Реймерстің адам-табиғат жүйесінің заңдары. Тіршілік үшін күрестегі максимализм заңы. Б.Коммонердің экологиялық заңдары. Данило Ж.Маркович тұжырымдаған әлеуметтік экологияның негізгі 10 заңы. Әлеуметтік экология заңдарыны қысқаша талдау.