Электротехникалық материалтану


Диэлектриктер өрістенудің негізгі түрлері



жүктеу 1,45 Mb.
Pdf просмотр
бет8/41
Дата31.01.2023
өлшемі1,45 Mb.
#41077
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   41
Электротехникалы материалтану

1.3 Диэлектриктер өрістенудің негізгі түрлері
Өрістену негізгі екі үлкен топқа бөлінеді. Бірінші түрге – 
диэлектрикте электр өрісінің әсерімен серпімді, энергияны таратпай, жылуды 
тудырмай лезде өтетін өрістену жатады. Екінші түрге – бір мезетте жүріп 
өтпейтін, баяу жоғарылап не төмендейтін, диэлектрикте энергияны 
таратпайтын, яғни оны қыздырмайтын өрістену жатады. Бұл түрін 
релакциялық өрістену дейміз.
Өрістенудің бірінші түріне электронды және ионды өрістену, қалған 
механизмдер релаксациялық баяу өрістенуге жатады. Өрістенудің ерекше түрі 
– резонансты, ол түрі диэлектриктерде өте жоғары жиіліктерде кездеседі.
Диэлектрикті конденсатордың сыйымдылығы және ондағы жиналып 
қалған электрик заряды өрістенудің әртүрлі механизмдерінің қосындысымен 
бейімделеді. Олар әртүрлі диэлектриктерде бақылана алады, бірнеше 
өрістенудің түрлері бір уақытта бір материалдарда да бола алады.
Әртүрлі өрістену механизмдері бар диэлектриктің эквиваленттік сұлбасы 
кернеу көзіне (U) параллель қосылған бірқатар сыйымдылықтарды қамтиды. 
Сыйымдылық (C
0
) пен заряд (Q
0
), егер де олардың арасында диэлектрик жоқ 
болса, (вакуум) өзіндік электродтар өрісіне сәйкес келеді.
Электрондық өрістену атомдар мен иондардың электрон 
қабықшаларының серпімді ығысуы мен деформациясы арқасында пайда 
болады. Электрондық өрістенуге 1.1 суретте C
7
және 
Q
7
сәйкес 
келеді. Электронды өрістенудің орнығу уақыты өте аз (10
-15
сек) мезгілде 
болады. Таза электронды өрістенулі заттың диэлектрлік өтімділігі, санды 
түрде жарық сыну көрсеткішінің (n) квадратына тең. Атомдар немесе 
иондардың электронды орбиталарының ығысуы мен деформациясы 
температураға тәуелді емес, дегенмен заттың электронды өрістенуі 
диэлектриктің жылулық кеңейуімен және көлемі (1.1суретте C
u
,Q
u
) ұлғайғанда 
бөлшектер 
санының 
төмендеуімен 
байланысты, 
температураның 
жоғарылауынан төмендейді.


1.1Сурет - Әртүрлі өрістену механизмді электр өрісіндегі құрамы күрделі 
диэлектрик (а) және оның эквиваленттік сұлбасы (б)
Электронды өрістенулі диэлектриктің диэлектрлік өтімділігі 
температураның өзгерісі кезінде өзгеруі тек оның тығыздығының өзгеруімен 
шартталады. Электронды өрістену диэлектриктердің барлық түрлерінде 
байқалады және энергия шығынымен байланысты емес, яғни сыртқы қуаттың 
шығынына әсер етпейді.
Бұл көрінудің түрі тек қана полярлы емес диэлектриктерге сәйкес, 
сондықтан олардың диэлектрик өтімділігі онша үлкен емес те, өрістің 
жиілігімен байланысты емес, ал температура ұлғайған сайын ε азаяды.
Иондық өрістену – ионды құрылымды қатты денелер үшін сипатты және 
серпімді байланысқан иондардың ығысуымен бейімделеді. Температураның 
жоғарылауынан, жылулық кеңею кезіндегі иондар арасында әрекет ететін 
күштердің әлсіреу нәтижесінде иондар арасындағы арақашықтық үлкейеді, 
сонда серпімді ионды өрістену күшейе түседі және көп жағдайда ионды 
диэлектриктердің диэлектрлік өтімділігінің температуралық коэффициенті оң 
болып шығады. Иондық өрістенудің уақыты 10
-13
c, қуат шығынын 
шығармайды. Иондық өрістенудің мәні – сол зарядты иондардың өріске қарсы 
қозғалуында, ал оң зарядты иондардың өріспен бағыттасуында. Серпімді 
иондық өрістену практикалық жиілікке байланысты емес жиілік спектрінің 
инфроқызыл торауына дейін/. Температураны көбейткенде, иондық 
байланыстың әлсіреуінің арқасында өседі, осының әсерінен иондық 
диэлектриктердің ε аз мөлшерде ұлғаюы да мүмкін немесе иондық өрістену 
электрондық өрістенумен қабаттасқанда ε кемуі де мүмкін.
Дипольды – релоксациялық (C
д-р,
Q
д-р,
Ч
д-р
), қысқаша айтқанда дипольді 
деп аталады, ионды мен электронды өрістенуден айырмашылығы оның 
бөлшектерінің жылулық қозғалыспен байланысты болуында. Бейберекет 
жылулық қозғалыста болатын дипольды молекулалар өрістің әсерімен жарым-
жартылай бағытқа салынады, соның арқасында өрістену процесі өтеді.


Егер молекулярлы күштер дипольдерге өріс бойымен орналасуына 
кедергі етпесе, онда дипольді өрістену жүріп өте алады. Температураның 
жоғарылауына қарай молекулярлы күштер әлсіреп, сонда заттың тұтқырлығы 
төмендейді, дипольды өрістену күшею керек, дегенмен сонымен қатар 
молекулалардың жылулық қозғалыс энергиясы жоғарылайды, бұл өрістің 
бағыттаушы әсерін төмендетеді. Осыған байланысты дипольді өрістену 
температураның жоғарылауымен ең алдымен жоғарылайды. Сонан соң ретсіз 
жылулық қозғалыстың күшеюінің арқасында дипольді өрістену төмендейді. 
Дипольдардың тұтқырлы ортада электр өрісінің бағытына сәйкес айналуы 
белгілі бір кедергіден асып өтуін талап етеді, сондықтан дипольдық өрістену 
диэлектрикке электр қуатының жұмсалуымен, яғни қуаттың диэлектрикте 
таралып шығынданатынымен байланысты. Эквиваленттік сұлбада мұндай 
өрістенуді сыйымдылық пен активті кедергіні (Ч
д-р
) тізбектеп қосады. 
Тұтқырлы сұйық денелерде молекулалардың айналуына кедергінің молы 
сондай, соның әсерінен тез айнымалы өрістерде дипольдар өріспен 
бағыттасуына байланысты. Бұл өрістенуді дипольды – радикалды өрістену 
дейміз.
Полярлы диэлектриктерде жиілікті өзгерткен кезде (ε) басында тұрақты 
болып тұрады, себебі өрістің полярлығын ауыстырған кезде дипольдар орын 
ауыстырып үлгереді. Ал, барынша үлкен жиіліктерде дипольдық молекулалар 
өрістің бағытына қарай ауысуға үлгермейді, бағытталуы әлсірейді де, (ε) 
азаяды. Сол мезгілде, жиіліктің өте жоғарғы санында, электрондық өрістену 
ғана байқалады. Температура өзгерген сайын өзінің ең жоғарғы шегіне жетеді 
де, сонан соң максимумнан өткеннен кейін азая бастайды. Төменгі 
температураларда ε электрондық өрістену арқылы ғана анықталады. 
Температура ұлғайған сайын, дипольдардың тербелу амплитудасы көбейеді 
де, бір тепе-теңдік қалыптан екінші тепе-теңдік қалыпқа өтіп кету мүмкіндігі 
туады. Температура үлкейген сайын өту уақыты азаяды. Сондықтан белгілі бір 
температура мен жиілікте электр өрісіндегі диэлектрик өтімділігі максималды 
/шек/ мағынасына жетеді. Әрі қарай температураны көбейткенде, жылулық 
қозғалыстың деформациялық күші релаксациялық өрістенуге әсер етеді де, (ε) 
кеми бастайды. Ал жиілікті көбейткен сайын (ε) жоғарғы шегі үлкен 
температуралар жаққа қарай ығысады.
Спонтандық өрістену сегнетоэлектриктерде кездеседі. Өзінен - өзі 
(спонтанды, самопроизвольно) өрістенетін заттарда «домен» деген бөлшектер 
болады, олар сыртқы өріс жоқ кезінде электрлік моментке ие. Әрбір доменнің 
бағыттасуы әртүрлі. Сыртқы электр өрісін қоссақ, барлық домендер электр 
өрісінің бағытымен айнала бастайды. Электрлік моменті жақын домендер 
бірінші бағыттасады. Қалған диэлектриктерге қарағанда кернеудің бір 
мағынасында сегнетоэлектриктердің өрістенуі қанығады, әр қарай кернеу 
өскенімен 
өрістену 
тоқтайды. 
Сондықтан 
диэлектрлік 
өтімділік 
сегнетоэлектриктерде өрістің кернеулігіне тәуелді.


Спонтандық өрістену белгілі ең жоғарғы температураға дейін 
сақталады, оны Кюри нүктесі дейді. ε өте жоғары мәндерге ие болады / 10000 
– ға дейін/. Жалпы, сегнетоэлектриктердің өрістенуі 2 процестен тұрады: олар 
электрондық пен иондық өрістенудің өсуінен және спонтанды моменті сыртқы 
электр өрісімен бағыттасқан бөлшектердің меншікті салмағының өсуінен 
немесе өзгеруінен.
Осындай диэлектриктердің бір түрі барий титанаты ВаТіО
3
, оның 
кристалдары бөлек – бөлек домендерден тұрады. Әрбір доменнің ішінде 
электрлік моменттер бір жаққа қарай бағытталған, бірақ бөлек домендерде 
электрлік моменттер бір жаққа бағытталады.
Егер кристалды электр өрісіне енгізсек, онда электрлік моменттер 
өріспен бағыттала бастайды. Осының нәтижесінде кейбір домендердің өсуі 
басталады, домендердің арасындағы шекаралар ығысады да, бір мезгілде 
домендердің бәрі бір тұтас электрлік дипольге ұқсайды. Айнымалы электр 
өрісінде өзіндік өрістенетін заттар қуаттың диэлектрикте таралуымен 
мінезделеді, яғни жылулықтың шығуымен, нәтижесінде диэлектрик біршама 
қызады.
Техникада 
сегнетоэлектриктерден 
сыйымдылығы 
айнымалы 
конденсаторлар шығарады, олардың аты вариконд.

жүктеу 1,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   41




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау