20 сабақ. Электрлік басқару және қорғауыш аппаратурасы.
Құзыреттілік:
Ақпараттық: Басқарудың түрлерін анықтау және түсінік қалыптастыру
Коммуникативтік: Басқару жұмыстарын автоматтандырудаэлектрондық есептеуіш машинадан басқа сан алуан жабдықтарды қолдана білу
Мәселелерді шешу: Жалпы көлемде басқару жұмыстарын автоматтандыруды ұйымдастыру ісін жоспарлау.
Сабақтың түрі: Жаңа білімді хабарлау.
Қолданылатын технология: Ақпараттық коммуникативтік технология. Ұжымдық технологияның элементтерін қолдану.
Қолданылатын құрал-жабдықтар: Мультимедиапроектор, слайдтар жинағы, электрлік аспаптар.
Қолданылған әдебиеттер: Ахметов А.К. «Электротехника» А.: Фолиант 2010 ж. Нәдіров Е.Е., Балабатыров С.Б., Ғали К.О. «Электротехника және электроника негіздері» Алматы 2012 ж
Әдістемелік нұсқау.
Электр машиналарын, приборлары мен желілерін қосып және ажырату үшін, сондай-ақ әр түрлі электротехникалық қондырғылардың жұмысын басқару үшін және қалыпты жұмыс режимі бұзылғанда олардың жеке элементтерін қорғау үшін жәрдемші электрлік аппаратура: төменгі және жоғары кернеудің ажыратқыштары, рубильниктер, ауыстырып-қосқыштар, минимал және максимал автоматтар, реостаттар, контакторлар, контроллерлер, реле және магниттік жүргізгіштер падаланылады.
Дәріс
Электр машиналарын, приборлары мен желілерін қосып және ажырату үшін, сондай-ақ әр түрлі электротехникалық қондырғылардың жұмысын басқару үшін және қалыпты жұмыс режимі бұзылғанда олардың жеке элементтерін қорғау үшін жәрдемші электрлік аппаратура: төменгі және жоғары кернеудің ажыратқыштары, рубильниктер, ауыстырып-қосқыштар, минимал және максимал автоматтар, реостаттар, контакторлар, контроллерлер, реле және магниттік жүргізгіштер падаланылады.
Басқару, реттеу және қорғауыш аппаратура басқару тәсіліне қарай қолмен басқару және дистанциялық болып, сондай-ақ өздері қосылған желідегі кернеуге қарай бөлінеді.
Электрлік аппаратура қазіргі өндірістің ең маңызды звеносының бірі болып табылады. Оның жәрдемімен электр жабдықтарын басқарудың барлық процестері орындалады.
Электр тізбектерінде қалыпты жұмыс шарттары бұзылғанда оны автоматты түрде ажырату және қорғау үшін ажыратқыш-автоматтар қолданылады. Олар: максимал және минимал болып екі турге бөлінеді.
Ток шамадан тыс артып кеткенде тізбекті ажырататын автоматты максмал деп атайды. Мұндай автоматтың негізгі бөліктерді: электромагнит, якорь-ілгек және ажыратқыш болып табылады.
Тізбектегі ток шамадан тыс артып кетсе, электромагнит якорь-ілгекті өзіне тартады. Ажыратқыш пышақ босап шығады да пружинаның әсерімен автомат жалғанған тізбекті автоматты турде ажыратылады.
Автоматты қайтадан қосу қолмен орындалады: Қернеу шамадан тыс аз болғанда тізбекті ажырататын автомат минимал деп аталады.
Автомат тізбегінен шамадан тыс аз ток жүргенде электромагниттің өзекшесі якорь-ілгектің иінін вертикаль ұстап тұра алмайды. Соның нәтижесінде пружина якорьды электромагниттің өзекшесінен тартып әкетіп, ілгкен жоғары көтерілгенеде ажыратқыштың пышағын босатады, осының әсерінен пружина, автомат қорғайтын тізбекті ажыратады.
Автоматтарды ажырату кезінде белгілі бір ток күшіне лайықтап реттеп қоюға болады. Автоматтардың артықшылығы реттеп қоюға болады.
Автоматтардың артықшылығы оны белгілі бір тоққа есептеп қою дәлдігі, тізбекті балқығыш сақтандырғыштармен қорғағандағыдан анағұрлым артық.
Қысқа тұйықталу кезінде, сондай-ақ желідегі жүк шамадан тыс артқанда, электр тізбегіне жалғанған электр машиналары мен приборларының праводтары бойымен өтетін электр тогының шамасы өз мәнінен артып кетеді. Бұл кезде тізбектің проводтары қатты қызады да олардың изоляциясы жанып кетуі мүмкін, ал электр машиналары мен приборлар мұндайда істен шығып қалады.
Электр тізбектерін қысқа тұйықтау тогынан және ұзақ уақыт шамадан тыс жүктен сақтау үшін электр энергиясы қабылдаушыға тізбектеп балқымалы сақтандығыштар жалғайды. Олардың жұмысы токтың жылулық әсерін пайдалануға негізделген.
Сақтандырғыш арқылы шамадан тыс ток жүргенде провод пен аппаратура қызбас бұрын тізбекке қосылған сақтандырғыштың балқығыш бөлігі балқып кетеді де, тізбекті ажыратады.
Әрбір сақтандырғыш шексіз ұзақ уақыт ондағы көрсетілген ток күшіне төтеп беретін болуы керек. Бұл ток күшті артып кетсе, неғұрлым жүк көп болса,соғұрлым балқығыш бөлігі тез балқып кетеді.
Егер электр тізбегіндегі бір қалыпты жүкете (ток күші өзгермегенде) жұмысшы ток куші I=10 а болса, онда онда бұл тізбекке бұдан аз ток кушіне есептелінген сақтандырғышты қосуға болмайды.
Электр двигательдері жалғанатын электр тізбегі үшін сақтандырғыштардың таңдап алғанда, жұмысшы ток күшінең 5-7 есе артық, қысқа мерзімді жүргізуші токтың пайда болатынын ескеру керек. Сол себепті двигательді жүргізген сайын сақтандырғыш тізбекті үзбес үшін, двигательдің жүргізуші тогының шамамен 40%-індей болатын номинал ток күшіне арналған сақтандырғыш қосылу керек. Двигательді қорғау мұндайда автоматты ажыратқыштар мен реле арқылы орындалады.
Бекіту сұрақтары:
1.Автоматты ажыратқыштар дегеніміз не?
2.Сақтандырғыш дегеніміз не?
3.Автоматты ажыратқыштың құрылысы.
4.Сақтандырғыштың құрылысы.
Әдебиеттер
Негізгі
1. Ахметов А.Қ, Ахметова Ә.А, Қабақова Т.А- Электротехника – Астана, 2010 г.
2. Айтимов А, Катаев Е Электротехника – Астана:Фолиант,2010г
3. Алиференко В, Яшный В Электротехника (лабораторно-практические работы)- Астана: Фолиант,2010г
4.Сиднеев Ю.Г Электротехника с основами электроники - Ростов на Дану: Феник ,2014г
5. Нәдіров Е.Е, Балабатыров С.Б, Ғали К.О Электротехника және электроника негіздері- Алматы, 2012ж
6.Қосыбаев Қ Электротехниканың қысқаша анықтамалығы –Астана: Фолиант ,2010ж
Қосымша
7. Евдокимов Ф.Е. Электротехниканың теориялық негіздері-М.: Жоғары мектеп,1981
8.Барсов И.Н. Электротехниканың теориялық негіздері.-М.:Энергоатомбаспа, 1990
9.Попов В.С., Жуховицкий Б.Я. Электротехниканың теориялық негіздері.-М.:Энергоатомбаспа, 1990
10.Фуфаева Л.И. Электротехниканың теориялық негіздерін оқу барысында ЭЕМ қолдану.-М.:Энергоатомбаспа, 1990
11.Зайчик М.Ю. Электротехниканың теориялық негіздерін оқыту әдісі.-М.:Жоғары мектеп,1990
12.Буртаев Ю.В.,Овсянников П.Н. Электротехниканың теориялық негіздері.-М.:Энергоатомбаспа,1988
13.Зайчик М.Ю.Теориялық электромеханика бойынша есептер мен жаттығулар жинағы.-М.:Энергоатомбаспа,1988
14.Цейтлин Л.С.Электротехниканың теориялық негіздері бойынша зертханалық жұмысқа басшылық.-М.:Жоғары мектеп,1977
Оқыту құралдары:
1. Тақырыптар бойынша слайдтар
2. Электрондық оқулықтар және оқу бейне фильмдер
3. Оқу және оқу-әдiстемелiк құралдар
4. «Электротехника және электроника негіздері» стенді.
5. Шынайы немесе табиғи объектілер\үлгілер (жабдықтар, механизмдер, айлабұйымдар, құралдар)
Достарыңызбен бөлісу: |
