128
0
в
Бір-біріне қатысты қозғалыстың нəтижесінде түйістіргіш тізбегінің
тұйықталуын немесе ашылуын қамтамасыз ететін оқшаулағышы бар
түйістіргіш элементтердің жиынтығы электрлік реленің түйістіргіш то-
бын немесе
түйістіргіш түйінді
білдіреді (мысалы, 8.2-суретте
3, 5, 6
,
7
жəне
8
бөлшектер түйістіргіш түйін болып табылады ).
Реленің жұмыс істеуі кіру əсерлік шамасына ғана байланысты емес,
сонымен қатар жұмыстың шартына да байланысты. Жұмыс шарты ре-
ленің берілген сипатының тым болмаса біреуін (іске қосылу, қайтару,
дəлдік жəне т.б.) өзгерте алатын кез келген шаманы жəне факторды біл-
діретін əсер етуші шамалармен жəне əсер етуші факторлармен анықта-
лады. Электрлік релеге əсер ететін шамалар мен факторлардың сынып-
тамасы 8.4-суретте келтірілген.
Реленің коммутациялық сипаттамасы реленің түйістіргіштерінің
жұмыс тəртібімен, əсерлі шамалар мен факторлардың мəндерімен, ком-
мутацияның шарттарымен анықталады.
Реле жұмысын екі тəртіпке бөледі: түйістіргіш тізбекті бірнеше рет
коммутациялаған кездегі қалыпты коммутация тəртібі; түйістіргіш тіз-
бекті бірнеше немесе бірнеше ондаған рет коммутациялаған кездегі
шекті (сирек) коммутация тəртібі.
Коммутация шарттарына мыналар жатады: қосудың ұзақтығы, ком-
мутация жиілігі, коммутацияланатын тізбектің сипаты мен параметрі.
Бұл параметрлер мыналар: токтың түрі (тұрақты немесе айнымалы),
тұрақты токтың жиілігі, ток көзінің кернеуі, ажыратылғанға дейінгі тіз-
бектің тоғы, тұйықталған жəне ажыратылған токтардың қатынасы.
Тұрақты ток кезінде коммутацияланатын тізбекті электрлік тізбектің
тұрақты уақытымен сипаттайды
τ
=
L/R
,
мұндағы
L
— индуктивтілік;
R
— жүктеменің белсенді кедергісі; айнымалы ток кезінде — тізбектің
тоғы мен ток көзінің кернеуі арасындағы сымдардың φ (фазалардың)
жылжуы, ұсынылған кернеудің амплитудасының қалпына келуші кер-
неуден өзіндік жиілікпен
f
жəне коэффициентпен
К
артуы.
Реленің техникалық құжаттамаларында анағұрлым жиі көрсетілетін,
коммутациялық сипаттамаларына мыналар жатады:
•
коммутациялық беріктігі — реленің берілген шарттарда қалыпты
коммутация тəртібіндегі жұмысында өндірушімен кепілденген, қосу-
өшірудің қайталымының саны (кернеу,
уақыттың тұрақтылығы, cosφ
жəне т.б.);
•
Циклдік əрекеттің шекті коммутациялық қабілеті — берілген шарт-
тарда (кернеу, цикл саны, уақыттың тұрақтылығы, cosφ жəне т.б.) сирек
коммутациялау тəртібінде, реленің түйістіргіші тізбекті түрде тұрақтан-
дыра жəне ажырата алатын токтың анағұрлым үлкен мəні;
•
шекті ажыратқыш қабілеті — токтың берілген шарттарда реле түй-
істіргішінің ажырата алатын, ең үлкен мəні.
Жүктеменің сипаты, ток пен кернеу
шекті коммутациялық тозуға
130
эм
эм
мех
эм
•
түйістіргіштердің кедергісі;
•
түйістіргіштер
арасындағы ара-
лықтың электрлік беріктігі;
•
істен шығу саны (уақытша істен
шығу — келесі коммутация кезінде
өздігінен жойылатын ақау жəне өздігі-
нен жойылмайтын
тұрақты бас тарту
деп бөлінеді).
Электрмеханикалық релені жасау
кезінде олардың тартымдық жəне ме-
ханикалық сипаттамаларын үйлестіруді
орындайды. Электрмеханикалық ре-
ленің тартымдық сипаттамасы— бұл
якорьге əсер еткен (əсер ететін) жəне іс
жүзіндегі саңылауға 5 (8.2-сурет) кел-
тірілген (келтірілетін)
электрмагниттік
8.5-сурет. 8.2-суретте бейне-
ленген реленің статикалық
тартқыш (
1
,
2
) жəне механика-
лық (
3
) сипаттамалары
күштің
Р
(немесе электрмагниттік ме-
зеттің Мэм), осы саңылаудың мəніне (якорьдың бұрылу бұрышынан)
тəуелділігі. Реле іске қосылған кезде электрмагниттік күш (немесе элек-
трмагниттік мезет) қозғаушы, ал қайту кезінде — якорьдың қозғалысы-
на кедергі келтіруші болып табылады. Үйкеліс күші іске қосу кезінде
де, қайту кезінде де кедергі жасайды. Үйкеліс күшін елемейміз.
Якорьдың баяу жылжуы кезіндегі (орамадағы токтың өзгеруін еле-
меуге болатын кезде) тартымдық сипаты
Р
=
f
(δ) немесе
М
= /(α) ста-
тикалық деп, ал жылдам жылжуында — дина¬микалық деп аталады.
Электрмагниттік реленің механикалық сипаттамасы
Р
= /(δ) не-
месе
М
мех
= /(α) деп əдетте осы саңылаудың мəнінен (якорьдың бұрылу
бұрышынан) якорьге əсер еткен (əсер ететін) жəне іс жүзіндегі саңыла-
уға келтірілген (келтірілетін) электрмагниттік күшті (электрмагниттік
сəтті) есептемегендегі жиынтық күштің тəуелділігі түсіндіріледі.
Баяу жылжу кезіндегі (қозғалыстағы массаның инерциялық күшін
елемеуге болған кезде) механикалық сипаттама статистикалық механи-
калық сипаттама деп аталады (бұдан əрі—жай ғана механикалық).
Реле іске қосылғанда механикалық күш, əдетте якорьдың қозға-
лысына кедергі келтіреді. Сондықтан механикалық
сипаттаманы кей-
де қарсы тұрушы деп те атайды. Алайда қайту кезінде механикалық
күштер қозғаушы күштер болып табылады, соның салдарынан «меха-
никалыққа» қарағанда «қарсы тұрушы» күштер сəтсіздеу.
Реленің қалыпты жұмыс істеуі үшін оның динамикалық тартымдық
жəне механикалық сипаттамалары іске қосу кезінде үйлестірілуі тиіс.
Көп жағдайда динамикалық сипаттамалары анықтамаларының
ұқсастығынан статистикалық сипаттамаларын үйлестірумен шекте-
леді. Релеге арналған мұндай үйлесімділіктің 8.2 суретте нобайланған
көрінісінің мысалы 8.5-суретте көрсетілген. δ
min
нен δ
max
дейінгі барлық
131
cp
6
B
1
2
1
саңылаулардағы статистикалық механикалық сипаттамаға қарағанда ре-
ленің іске қосылуымен сəйкес келетін МҚК орам
F
кезіндегі статисти-
калық тартымдық сипаттамасы жоғары өтеді
1
, ал реленің қайтуымен
сəйкес
келетін МҚК орам
F
кезіндегі статистикалық сипаттама
2
—
төмен өтеді. δ
саңылау
7
жəне
8
(8.2-суретті қараңыз). Түйіспе-бөлшек-
тердің тұйықталуына, ал δ
саңылауы — серіппенің
5
жоғары тіреуге
4
дейін кері кетуіне сəйкес келеді.
Достарыңызбен бөлісу: 
