Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті
Филология факультеті
Қазақ филологиясы кафедрасы
ӨСӨЖ/СӨЖ
Экспериментальды лингвистика –тіл қызметі жөніндегі ғылым.
Экспериментальды лингвистика тарихынан.
Орындаған: Аққұлова Мейрамгүл ЦЛ,101-тобы
Тексерген:Алдашев Нұрдаулет
Ақтөбе.2020 ж.
Лингвистика (глоттология, тіл білімі; lingua — тіл) — әлем тілдерінің құрылымын, әлеуметтік қызметін, тарихи дамуын және оның жалпы заңдылықтарын зерттейтін ғылым саласы.
Адамзаттың сөйлеу тілі – тіл білімінің негізгі зерттеу нысаны болып табылады. Адамдар арасындағы өзара түсінісу құралы саналатын кез келген тіл адамзат үшін, қоғам үшін қызмет етеді. 1980 жылғы мәліметтерге қарағанда дүние жүзінде 5661 тіл бар, олардың 1400-ден астамы бұл күнде өлі тілге айналған, 4200-і жеке, дербес тілдер. Тіл білімі күнделікті қолданыста жүрген тілдерді қарастырады. Адамзат баласы ерте заманнан-ақ өзіне ең қажетті құрал – тілдің ерекшеліктерін білуге, ұғуға тырысқан. Соның нәтижесінде тіл туралы ілім пайда болған. Адамның сөйлеу тілі – тіл білімінің ғана үлесі емес, ол – психология, физиология, логопедия, т.б. ғылымдардың қарастыратын саласы.
Гуманитарлық ғылымның шамалы білгілеріне ие лингвистика дисциплина ретінде зерттеу субъектісін (яғни, лингвистің психикасын) зерттеу объектісінен (зерттелініп тұрған тілден) үнемі ажырата бермейді, әсіресе лингвист өзінің ана тілін зерттейтін болса. Негізінен лингвист маман болып жіңішке тілдік интуицияны қайшыласқан тілдік рефлекциямен ұштастыра алатын адамдар (өзінің тілдік қабілеттерін зерделей білу қасиеті) болады. Тілге қатысты мағлұматтарды рефлекцияға негізделіп алу қасиетін интроспекция деп атайды.
Лингвистика бөлімдері:
Тіл білімі жалпы және жеке болып бөлінеді, оны осылайша бөлу, зерттеудің мақсаты мен нәтижесінен туындайды. Нақты бір тілдің (мысалы: қазақ) немесе туыстас тілдердің (мысалы: алтай, түркі тілдері) мәселелерін зерттеу жеке Тіл білімінің үлесіне тиеді, ал жалпы адам баласының тілі, тіл элементтерінің өзара қатысы, тілдің даму себептері мен бағыттары, т.б. жайттар жалпы Тіл білімінің зерттеу нысаны болып табылады. Фундаменталды (іргелі) Тіл білімінің тілдің қазіргі жай-күйін, бұрынғы өткен тарихын зерттейді, негізгі мақсаты – тілге ғылыми талдау жасау емес, тілдің бүгінгі, кешегі күйін зерттеп, тәжірибе жүзінде бақылау. Нормативті Тіл білімі фундаменталды Тіл білімі жинақтаған зерттеулер негізінде жасалып, тілдің қоғамдық қызметі, стиль тармақтарының қолданылуы, тілдік нормалардың қалыптасуы мен өзгеруі, тілдің біркелкі қалыптасқан нормаларын қолдану шарты, т.б. мәселелерді қарастырады. Қолданбалы Тіл білімі тіл нормалары толық қалыптасқан жағдайда ғана жүзеге асады, ол тілдік нормаларды таратып қана қоймай, оны жетілдіре түседі, тұрақтандырады. Тіл білімі мен басқа да ғылымдардың тоғысуы нәтижесінде лингвистиканың жаңа салалары дүниеге келді. Тіл білімі мен әдебиеттанудың байланысы негізінде стилистика ғылымының негізі қаланды.
Лингвистика - бұл тілдің ғылымы, оны кешенде (жүйе ретінде) және оның жеке ерекшеліктері мен сипаттамаларын: шығу және тарихи өткенді, қасиеттері мен функционалдық ерекшеліктерін, сондай-ақ Жердегі барлық тілдердің құрылысы мен серпінді дамуы үшін қолданылатын жалпы заңдарды зерттейді.
Қазіргі уақытта лингвистика маңызды теориялық және эмпирикалық негізге негізделгеніне қарамастан, лингвистика - бұл салыстырмалы түрде жас ғылым (Ресейде XVIII - XIX ғасырдың басы). Дегенмен, ол қызықты көзқарастары бар предшественники бар - көптеген философтар мен грамматиктер тіл үйренуге үлкен қызығушылық танытты, сондықтан қызықты ескертулер мен дәлелдер бар (мысалы, ежелгі Греция, Вольтер және Дидьтот философтары).«Лингвистиканың» сөзі отандық лингвистикалық ғылым үшін әрдайым аталмаған. «Лингвистиканың - лингвистика - лингвистика» терминінің синонимдік термині өз семантикалық және тарихи ерекшеліктеріне ие.
Бастапқыда 1917 жылғы революцияға дейін «лингвистика» термині ғылыми айналымда қолданылған. Кеңестік дәуірде лингвистика басым болды (мысалы, университет курсы мен оқулықтар «Тіл біліміне кіріс» деп аталды) және оның «каноникалық емес» нұсқалары жаңа семантикаға ие болды. Осылайша, лингвистика революцияға дейінгі ғылыми дәстүрге қатысты және лингвистика батыстық идеялар мен техникаларға, мысалы, құрылымизмге назар аударды. T.V. Шмелева «Терминнің естелігі: лингвистика, лингвистика, лингвистика» деген мақалада орыс лингвистикасы осы семантикалық қайшылықты әлі күнге дейін шеше алмады, өйткені қатаң градация, үйлесімділік және сөздік қалыптастыру (лингвистика) тілдік және лингвистикалық сөздік заңдары және терминологияның терминологиясын кеңейту үрдісі Шет тілін үйрену). Осылайша, зерттеуші лингвистикалық пәндердің атауларын қазіргі университеттік стандартта, құрылымдық бөлімшелердің атаулары, баспа басылымдары: «Тіл біліміне кіріспе» және «Жалпы тіл білімі» оқу бағдарламаларында лингвистика саласындағы «көрнекті» бөлімдермен салыстырады; «Лингвистикалық институт институты» РҒА бөлімшесі, «Лингвистиканың мәселелері» журналы, «Тіл білімі туралы мақалалар» кітабы; Тіл білімі және мәдениетаралық қарым-қатынас факультеті, «Компьютерлік лингвистика», «Жаңа тілдегі лингвистика» журналы.
Достарыңызбен бөлісу: |
