11
ЭКОНОМИЧЕСКОЕ ОБОЗРЕНИЕ 1 /2013
ҚАРЖЫ СЕКТОРЫНЫҢ ЖАЙ-КҮЙІ ЖӘНЕ ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
банк қызметіне жатады және тек екінші деңгейдегі
банктерге және уәкілетті мемлекеттік органның тиісті
лицензиясы бар басқа да қаржы ұйымдарына ғана
берілуі мүмкін. Оның үстіне мобильді байланыстың
операторлары өз абоненттерінің ақшалай төлемдері
мен аударымдарына қызмет көрсету бойынша
қызметтерді оларға көрсетуге құқылы емес. Бұл
мәселені шешу мобильді операторлардың неме-
се өзге де мамандандырылған ұйымдардың банк
лицензиясына банк заңнамасының, оның ішінде
пруденциялық
реттеу,
қаржылық
қызметтерді
тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы,
сондай-ақ заңсыз жолмен алынған ақшаның жылы-
стауына (заңдастырылуына) қарсы іс-қимыл туралы
заңнаманың талаптарын қолдана отырып, оларды
алған кезде ғана мүмкін болмақ.
3. Мобильдік төлемдер нарығын дамыту
болашағы.
Мобильдік төлем қызметінің нарығы бүгінде
бүкіл әлемде банк қызметі нарығының тез дамып
отырған және болашағы бар сегменттерінің бірі
болып табылады. Дүние жүзінің әрбір елінде
телекоммуникациялық және банктік индустрия
қызметтерінің кейбір белгілерінің сәйкес келу
үрдісі байқалады және анағұрлым танымал болып
отыр. Банктер және басқа инфрақұрылымдық
нарық қатысушылары елеулі қаражатын жаңа
шешімдерді қабылдауға және мобильдік бағыттарды
дамытуға инвестициялауын жалғастыруда. Осыған
байланысты жақын арада әлемдік ауқымда
мобильдік төлемдер саласында жаңа коммерциялық
шешімдер мен технологияларды бұдан әрі ендіруді
күтуге болады. Бұл ретте нарықтың дамуындағы
жаңа кезең функционалды және қолайлы мобильдік
қосымшалары бар смартфондар мен басқа да
портативтік құрылғылардың пайда болуымен және
кеңінен таралуымен басталады.
Мобильдік
қосымшалар
(қолда
бардың
функционалдығын арттыру және жаңа әзірлемелер)
және контактісіз төлемдер жүйесі мобильді төлемдер
нарығының дамуындағы негізгі бағыттар болып та-
былады. Смартфондар және планшеттер арқылы,
оның ішінде жалпыға танымал халықаралық
жүйелер арқылы трансшекаралық ақша аударым-
дарын жүзеге асыру үшін ақша аударымдары бой-
ынша технологиялардың үлкен мүмкіндігі және
болашағы бар. Атап айтқанда, GSM операторлары
қауымдастығы (GSMA) «Western Union» халықаралық
ақша аудару жүйесімен бірлесіп «Mobile Money
Transfer» шеңберінде жаңа төлем сервисін әзірлеуді
бастады, ол абоненттерге мобильді телефондар
арқылы бүкіл әлем бойынша ақша аударымдарын
жіберуге және алуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ
NFC-технология негізінде тиісті инфрақұрылымды
қалыптастыру мен дамыту жолымен сауда-сервистік
желіде мобильдік төлемдер кеңінен дамуы мүмкін.
Ал Қазақстанға келетін болсақ, банктер және
нарыққа қатысушылар әлемдік үрдістерге сәйкес жаңа
шешімдерді, оның ішінде мобильдік құрылғылардың
әр түріне және Қазақстан нарығына ендірілген
шешімдердің жұмыс істеуін кеңейтуге арналған жаңа
қосымшаларды ендіретін және іске қосатын болады.
Осыған байланысты, республикада смартфондар мен
жаңа кластағы құрылғылардың бұдан әрі таралуы-
мен мобильдік қызметтің танымалдылығы аса түседі.
Нарықта сондай-ақ мобильдік шешімдердің жеке
провайдерлерінің қатысуымен мобильдік төлемдер
жүйесінің бұдан әрі кеңеюі және дамуы күтілуде.
Мұндай қатысушылардың қызметі екінші деңгейдегі
банктерге мобильдік төлемдер жүйесін ендіру және
олардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету бойынша
операторлық функцияларды орындау үшін техникалық
провайдерлер қызметін берумен байланысты.
Қазақстанда мобильдік төлемдер жобаларын
іске асыру кезінде электрондық ақшаны пайдалану
жаңа бағыт болады. Қазіргі кезде Қазақстанда үш
электрондық ақша жүйесі – «E-kzt», «Wooppay»
және «KZM» іске қосылды және жұмыс істейді.
Жақын уақытта электрондық ақшаны пайдалану
негізінде мобильді телефон көмегімен ақша төлемі
мен аударымын жүзеге асыру бойынша жаңа
технологияларды іске қосу күтілуде. Бұл сервис
пайдаланушылардың банктердегі банк шоттарының
болуын және пайдаланылуын көздемейді, бұл
«банктік емес» аудиторияны қамтуға мүмкіндік
береді. Жақын болашақта біздің елімізде мобильдік
телефон көмегімен әртүрлі сатып алулар мен
қызметтерге ақы төлеуге болады, мысалы, салықты,
мемлекеттік төлемдерді төлеу, электрондық
билеттерді сатып алу, кинотеатрларға билеттерге
тапсырыс беру, ақша аударымдары және т.б.
Жекелеген елдердің оң практикасын және қазіргі
уақыттағы жалпы әлемдік үрдістерді ескере оты-
рып, мобильдік байланыс операторларын мобильдік
төлемдер жүйесіне ендіру мен іске асыру үшін тарту
бүкіл ел ауқымында мобильдік коммерцияны дамыту
міндеттерін шешудің анағұрлым тиімді және қолайлы
тетігі болуы мүмкін. Банктердің «мобильдік банкинг»
технологияларын асықпай ендіруі жағдайында бұл
бағыт халықтың көпшілігі, әсіресе алыстағы аудандар-
да және ауылдық жерлерде тұратындар үшін төлем
қызметтерінің қолжетімділігін қамтамасыз ету және
тұтастай алғанда мобильдік төлемдер нарығының да-
муын тездету міндеттерін шешудің жаңа тәсілі ретінде
қаралуы мүмкін. Бұл аспект банктер және басқа
реттелетін қаржы ұйымдары тарапынан ақша төлемі
мен аударымына қызмет көрсетуді қамтамасыз ету
бойынша талаптарды іске асыру кезінде нарықтың
бұдан әрі дамуы тұжырымдамасы бойынша келісілген
шешімдерді мұқият пысықтауды және қабылдауды та-
лап етеді.
Банктер және мобильдік төлемдер нарығына
өзге де қатысушылар арасында өзара есеп айыры-
суды жүргізу бойынша тиімді жұмыс істейтін төлем
механизімін құру Қазақстанда мобильдік төлемдер
нарығын дамыту үшін тағы бір маңызды бағыт бо-
лып табылады. Мобильдік төлемдер нарығында
тәуекелдерді төмендету, оның қауіпсіздігін және
банкаралық операцияларды жүргізудің тиімділігін арт-
тыру мақсатында орталықтандырылған клирингтік-
есеп айырысу қызметтерін ендіру мақсатқа сай.
Бұл қызмет операторы «Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкінің Қазақстанның банкаралық есеп
айырысу орталығы» РМК болып табылатын Жап-
пай электрондық төлемдер жүйесі (ЖЭТЖ) база-
сында енгізілуі мүмкін. ЖЭТЖ құру бастапқы кез-
де электрондық (онлайндық) төлемдер (Интернет
банкинг, Мобильдік Банкинг және т.б.) бойынша
банкаралық төлем инфрақұрылымын (клиринг және
есеп айырысулар) қалыптастыруға, сондай-ақ нарық
