61
2. Дегтярева А. Ю., Гайдарь Е. В. Автоматизация аудиторской деятельности:
предпосылки и современное состояние, 2013;
3. Шибилева О.А. Компьютеризация аудиторской деятельности в современных
условиях// Молодой ученый.- 2014, №1, с.453-455;
4. Макальская А.К. Внутренний аудит. М.: АО «ДИС», 2008;
5. Сонин А. «Внутренний аудит в новой реальности» http://www.iia-
ru.ru/inner_auditor/publication/member_articles/va_v_novoi_realinosti;
6. Исследование текущего состояния и тенденций развития внутреннего аудита в
России, 2013ж., Ресейдің ішкі аудиторлар институты, ПрайсуотерхаусКуперсhttp://www.iia-
ru.ru/files/...open/russian-ia-survey-2013-ru.pdf;
7. Досаева А. «Комплексная автоматизация системы внутреннего аудита
организации», VIII Астана экономикалық форумының онлайн сессиясындағы баяндамасы,
2014ж;
8.
http://group-global.org/ru/publication/15112-kompleksnaya-avtomatizaciya-
sistemy-utrennego-audita-organizacii
.
62
Әлемдегі исламдық депозиттерге кепілдік беру тәжірибесі және Қазақстанда
исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесін дамыту бойынша ұсыныстар
Шәмшиев М.А. – Ұлттық Банктің Зерттеулер және стратегиялық талдау
департаменті Стратегия және талдау басқармасының бас маман–талдаушысы
Қазақстанда
исламдық қаржыландыруды дамыту көптеген факторларға
(заңнамалық базаның болуы, инфрақұрылымды дамыту, исламдық қаржыландыру
саласында халық тарапынан білікті қызметкерлерге деген сұраныстың болуы және
басқалар). Исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесі ықпал ететін халық
тарапынан деген сенімді арттыру осы сектордың дамуына ықпал ететін
факторлардың бірі болып табылады.
Осы мақала исламдық депозиттерге кепілдік берудің артықшылықтарын,
оларға әр түрлі елдерде кепілдік беру ерекшеліктерін, сондай-ақ Қазақстанда исламдық
депозиттерге кепілдік берудің мүмкіндіктерін қарастырады.
Исламдық қаржыландыру соңғы онжылдықта әлемде екпінді дамығанын көрсетіп
отыр, ол қаржылық қызмет көлемінің ұлғаюымен ғана емес, сондай-ақ қаржы құралдары
спектрінің кеңеюімен және географиялық қамтудың ұлғаюымен көрінеді. Исламдық
қаржыландыру жүйесінің негізгі бөлімдерінің бірі исламдық банкинг болып табылады.
Экономикада исламдық банктердің маңызды ықпалы Парсы шығанағы, Малайзия мен
Иран елдерінде болуда.
Исламдық қаржы активтерінің үлесі жоғары елдердегі исламдық банкингтің
дамуына әсерін тигізетін маңызды бағыт исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесін
жүргізу болып табылады.
Мұсылмандардың басым көпшілігінің Шариғат қағидаттарына толығымен сәйкес
келетін жүйені артық көретіні исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесін ендірудің
негізгі себебі болып табылады. Осы жағынан жүйе исламда қатаң тыйым салынған
элементтерден (пайыз, құмарлық ойындары және басқалар) бос болуға тиіс.
Сонымен қатар, исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесі дәстүрлі кепілдік
беру жүйелері кепілдік беруге қабілетсіз, пайданы бөлуге негізделген депозиттерді
қорғауға мүмкіндік жасайды. Мұндай жүйе жалпы исламдық қаржыландыру саласының
өсуіне мүмкіндік бере отырып, екі жүйе үшін тең жағдайлар жасайды.
Исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесінің исламдық депозиттердің
исламдық қаржы институттарынан дәстүрлілеріне кетуін болдырмауға көмектесетіні және
дәл исламдық қаржы өнімдеріне мүдделі инвесторлар үшін тартымды жағдайлар
жасайтыны да маңызды болып табылады.
Әлемдегі исламдық депозиттерді сақтандыру жүйесі
Әлемдегі исламдық депозиттерді сақтандыру жүйелерінің ерекшеліктеріне қарай
оларды үш модельге бөлуге болады:
1. Депозиттерге кепілдік берудің дуалистік жүйесі, бұл кезде исламдық қаржы
мекемелерінің депозиттеріне коммерциялық банктердің депозиттерінен бөлек кепілдік
беріледі (Малайзия, Бахрейн);
2. Исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесінің ғана жұмыс істеуі (Судан);
3. Коммерциялық (дәстүрлі) депозиттерге де, исламдық депозиттерге де кепілдік
беретін дәстүрлі кепілдік беру жүйесі (Индонезия, Ұлыбритания, Түркия және басқалар).
63
Малайзия
Малайзияда исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесі алғашқы исламдық банк
ашылғаннан кейін 22 жылдан соң жұмыс істей бастады. Малайзияда исламдық
банктердің өздерінде де, сондай-ақ исламдық терезелері бар банктерде де исламдық
депозиттерге кепілдік беріледі.
Малайзияда депозиттерге кепілдік берудің дуалистік (қосарланған) жүйесі жұмыс
істейді. Исламдық депозиттерге кепілдік беру қорын және Дәстүрлі депозиттерге кепілдік
беру қорын басқа 4 сақтандыруға кепілдік беру, оның ішінде такафул
1
(TakafulandInsuranceBenefitsProtectionSystem) қорымен қатар Малайзия депозиттерді
сақтандыру корпорациясы (МДСК) – PerbadananInsuranceDepositMalaysia басқарады.
Исламдық жүйеде МДСК келісімшарттық негіздегі тәсілді пайдаланады, мұнда
операциялар ақы төлеумен кепілдік берілген келісімшартқа (kafalаhbilujr) негізделген.
Исламдық депозиттерге кепілдік беру жөніндегі келісімшарт тетігі 1-суретте көрсетілген.
1-сурет
Малайзияда исламдық депозиттерге кепілдік беру жүйесінің тетігі
Кепілдік беретін Кепілгер
тарап
Депозиттерге кепілдік берудің дәстүрлі жүйесінде сияқты депозиторлар
сақтандырылған депозиттерді исламдық банктерде орналастырады. Исламдық банктер
МДСК-ке сақтандыру жарналарын – кафала (kafalаh) төлейді. Исламдық банкті тарату
кезінде МДСК исламдық банктің кепілдік берілген депозиттерді өтеу міндеттемелерін
өзіне алады. Малайзияда кепілдік беру сомасы 250 000 Малайзия рингитін құрайды
(70000 АҚШ долларына жуық).
2008 жылдан бастап МДСК депозиттерге кепілдік беру жүйесіне қатысушы-банктер
жарналарының дифференциалды жүйесін пайдаланады, оған сәйкес жоғары профильді
тәуекелі бар исламдық банктер төмен профильді тәуекелі бар банктерге қарағанда
жарналарды көп төлейді.
МДСК кепілдік берудің исламдық және дәстүрлі жүйелері үшін бөлек шоттарды
орналастырады. МДСК-тың инвестициялық қызметі Шариғатқа қайшы келмейтін
құралдармен мәмілелерге негізделуге тиіс.
Бахрейн
Бахрейнде кепілдік беру жүйесі ұсынушыға арналған депозиттік сертификаттарды
қоспағанда, салым валютасына қарамастан кез келген депозит шоттарына және
1
Такафул – бұл сақтандыру жүйесі, оның негізінде Құранға және Суннаға, исламның басты рухани
кітаптарына сүйенетін шариғат нормаларына сәйкес келетін пайда мен шығындарды қатысушылар және
оператор арасында бөлу тетігі болады
Депозиторлар
Исламдық банктік
ұйымдар
МДСК
