–дәріс. Ақпараттық технологиялардың даму тенденциялары

Конвергенция

Осында табыс жаңа интеграцияланған өнім іздеу және жылдам конвергенция қажеттілігі АТ . облысында фирмалардың жан-жақты ынтымақтастығына ұмтылу деп атайды көптегенде жағдайлардың төртеуіндерінен тәуелді болады .

компания таяу немесе туысқан кәсіпорындармен конвергенцияға тиісті ұмтылу , не аталатын дәл осылай күшейтиді “ стратегиялық түйін ”.

фирма базарда берік және ұзақ уақыттық жай жетуіне тиісті ұмтылу , бірге жігерлермен мүмкін қамсыздандырылған .

Компания стратегиялық позициялардан перспективалы серіктердің таңдауына тиісті жақын келу .

АТ жабдықтаушысы потенциалды - стратегиялық серік барысы жанында келісім іске асыруына дейін ұсынуға айқын тиісті , серіктік қандай шарттары барынша көп артықшылықтарды қамсыздандырады .

Конвергенция , сайып келгенде , көп өлшемді феномен сияқты алға шығады, дамумен ескертілінген басқа төртеуіндердің “ақпараттық тенденциялардың ”. Жүйелер арқылы қайсыға жүзеге асады ақпараттық өнім басым мағыналары , тұтынушы рұқсаты интеграл базар қызметтердің конвергенциясы көрнекті үлгімен келеді , қабілеттілердің әрекеттестікке , не ертіп әкеледі , өз кезегінде , аралық буындардың жоюына және тарату дәстүрлі каналдарының , глобализации . жағдай жасайды

Өзі термин , жинақтылық білдіретін , ақпараттық белгілердің жинақтылығы , биологиядан кірме және құрылымда ұқсастық көрінуі білдіреді және функцияларда салыстырмалы алыстардың организмдардың топтарының тегісімен эволюция процесінде . Нақты , қалай қасиеттер анықтау ( белгілер ) компьютердің , бірте-бірте бағдарламаланушы калькулятордан бағдарлама басқарылатын құрылғыға айналдырылады , музыкалық орталық қасиеттері содан соң ие болады , теледидарлық бағдарламалар қабылдауға бастайды , диалогтық ойындардың күрделі бағдарламалары орындайды ма? Басқа жағынан , өз эволюция теледидар бағдарламаланушы құрылғымен тұрады , хабар өңдеу күрделі үй ақпараттық орталығына бірте-бірте айналдырылады , қоса өзінді сондай функцияның , басқару сияқты есептердің төлемі , жағу бақылауы , жарықтандырудың , хабарлауда бақыланатын аумаққа бекітілмеген рұқсат туралы және . т .б

Офиста немесе үйдің анағұрлым құралдар бөлек емес тұратындар болу : факс , принтер , ксерокопия , сканер , ал бір интеграцияланған құрылғы бәрімен ақпараттық функциялармен .
8-9 дәрістер. Ақпараттық технология түрлері

Мәліметтерді өңдеудің ақпараттық технологиясы

Мәліметтерді өңдеудің қпараттық технологиясы қажетті кіріс мәліметтері бар, алгоритмдері белгілі және оларды өңдеудің басқа стандартты процедуралары бар жақсы структураланған мәселелерді шешу үшін арналған. Бұл технология басқаруда кейбір ескішілердің үнемі қайталану операциясының мақсатында операциялық деңгейде қолданылады (орындаушылықтың). Сондықтан бұл деңгейдегі ақпараттық технологиялардың және жүйелердің енгізуі қызметшіші еңбегігінің өнімділігін маңызды жоғарлатады, оны ескішіл операциялардан босатады, тіпті қызметкерлердің санын қысқартуна әкелуі мүмкін.

Операциялық қызмет деңгейінде келесі мәселелер шешіледі:

• 
  фирма шығаратын операциялар туралы мәліметтерді өңдеу;
  
• 
  Фирма жұмыстарының күй-жағдайы туралы оқтын-оқтын бақылау есептеу нәтижелерінің жасалуы;
  
• 
  алуан ағымдағы сұранысқа жауап алу және оларды қағаз құжаттар түрінде немесе бақылау нәтижелері түрінде дайындау.
  

• 
  қоймадағы тауар қорының көрсеткішінің нормативке сәйкес келуін тексеру. Қор деңгейі азаюы жағдайында тауардың керекті саны және жеткізу мерзімі көрсетілген нұсқаумен жабдықтаушыға тапсырыс беріледі;
  
• 
  нәтижесінде сатушыға арналған тауардың сатылу кезінде чек немесе квитанция түрінде шығатын құжат қалыптасады.
  

Мәліметтерді өңдеумен байланысты берілген технологияны басқасынан ажырататын бірнеше ерекшелер бар:

• 
  Мәліметтерді өңдеуге байланысты фирмаға қажетті мәселелерді шешу.
  

• 
  Алгоритм өңдеуге болатын тек қана жақсы құрылымды мәселелерді шешу;
  
• 
  Өңдеудің стандартты процедуралрының орындалуы.
  

• 
  Адамның қатысынсыз автоматтық режимдегі жұмыстың негізгі көлемін орындау;
  
• 
  Нақтыланған мәліметтерді қолдану;
  
• 
  Оқиғалардың хронологиясына акцент;
  
• 
  Мәселелерді шешу барысында басқа деңгей мамандары жағынан ең аз көмекті талап ету;
  

Мәліметтерді жинау.Фирма өндіретін өнімдер немесе қызметтерге байланысты,оның әрбір қадамы сәйкес мәліметтер жазуымен жүргізіледі.Әдетте қоршаған ортаны қозғайтын фирма әрекеті фирма шығаратын өзгеше операциялармен бөлінеді.

• 
  Топталу немесе топотастыру. Әдетте алғашқы мәліметтерде бір немесе бірнеше символдардан тұратын кодтар түрлері болады. Объектілердің айқын белгілерін көрсететін, бұл кодтар жазулардың теңестірілуі мен топтастырылуына қолданылады.
  

• 
  Сорттау көмегімен жазулардың жүйелігі реттеледі.
  
• 
  Арифметикалық және логикалық опреациялар қосылған есептеулер. Мәліметтермен орындалатын бұл операциялар жаңа мәліметтер алуға мүмкіндік туғызады.
  
• 
  Мәліметтер көлемін азайту үшін және қорытынды есеп-қисаптардың түрінде ірілендіру немесе агрегаттау,қорытынды немесе орта мағынадағы агрегаттау.
  

Басқарудың ақпараттық технологиясының мақсаты шешім қабылдауға үлес қосқан қызметкерлерді қоса барлықтарының ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру. Ол басқарудың кез келген деңгейінде пайдалы болуы мүмкін.

Бұл технология басқарудың ақпараттық ортасында жұмыс істеуге және егер мәліметтер өңдеу ақпараттық технологияларының арқасында шешілетін есептермен салыстырғандағы шешіліп жатқан есептердің ең жаман кезінде қолданылады.

Әртүрлі ішкі жүйелер қызметкерлерінің немесе фирмамен басқару деңгейінің ұқсас ақпараттық қажеттіліктердің қанағаттандырылуына ақпараттық басқару жүйелері өте жақсы келеді. Олармен жеткізіліп тұрушы ақпаратта фирманың өткені, қазіргі және мүмкін келешегі туралы мәлімдемелер бар. Бұл ақпаратта жүйелі немесе арнайы басқаратын есептеу нәтижелерінің түрі болады.

Басқару бақылау деңгейіндегі шешімдерді қабылдау үшін мәселелер тенденцияларының өзгертулері көрсетілетін агрегирлік түрде қарастырылуы тиіс. Бұл кезеңде мәліметтерді өңдеудің келесі мәселелері шешіледі:

• 
  басқару объектісінің жоспарланғандағы жағдайына баға;
  
• 
  жоспарланушы жағдайдан кері қайтару бағасы;
  
• 
  кері қайтарудың себептерінің шығуы;
  
• 
  мүмкін шешімдер мен әрекеттердің талдануы.
  

Жүйелі есептеу нәтижелері олардың жасалуының уақытын анықтаушы (Мысалы: компанияның айлық сатуларының талдауы) анықталған графиктің сәйкестігімен жасалады.

Арнайы есептеу нәтижелері управленцтердің сұранысымен немесе компаниядағы жоспарланбаған бірдеңенің болуынан жасалады.Солар да және басқа есептеу нәтижелерінің түрлері қосушы, яғни салыстырмалы және төтенше есептеу нәтижелерінің түрін иемденуі мүмкін.

Қосушы есептеу нәтижелерінің мәліметтері жеке топтарға қосылған, бөлек жолдармен аралық және ақырғы нәтижелерінің түрінде сортталған және ұсынылған.

Әртүрлі қайнарлардан немесе әр түрлі белгілермен топтастандырылған және салыстыру мақсатында қолданылатын мәліметтері бар салыстырмалы есептеу нәтижелері.Төтенше есептеу нәтижелерінде ерекше (төтенше) мінездегі мәліметтер. Басқаруды қолдағанға қолданылатын есептеу нәтижелері кері қайтарудың іске асырылуында әсіресе нәтижелі болады. Кері қайтарудағы басқару менеджерлермен алынатын мәліметтерінің басты мазмұны-фирманың шаруашылық қызметінің кейбір анықталған стандарттрының (мысалы, оның жоспарланған жағдайынан) кері қайтару жағдайыны. Фирмадағы жасалып жатқан есептеу нәтижелерінің кері қайтару басқаруының принциптерінің қолданылуында келесі талаптар қойылады:

• 
  есептеу нәтижелері кері қайтару болған кезде ғана жасалуы тиіс;
  
• 
  барлық кері қайтаруларды мүмкіндігінше бірге көрсеткен жөн, менеджер олардың арасындағы байланысты ұстап алу үшін;
  
• 
  есептеу нәтижесінде кері қайтарудың нормадан сандық асуын көрсету қажет.
  

Кіру ақпарты операциялық деңгейдегі жүйелерден түседі. Шығатын ақпарат шешім қабылдау үшін ыңғайлы түрдегі басқару есептеу нәтижелерінің түрінде қалыптасады. Мәселелер базасының мазмұны лайықты бағдарламалық қамтамасыз ету көмегімен оқтын-оқтын және ұйымда шешім қабылдауда қатысатын мамандарға түсетін арнайы есептеу нәтижелеріне қайта құрылады. Көрсетілген ақпаратты алуға қолданылатын мәліметтер базасы екі элементен тұруы тиіс:

• 
  фирмамен өткізілетін операциялар негізінде жиналатын мәліметтер;
  
• 
  басқару (фирма бөлімшелері) объектісінің жоспарланушы жағдайын анықтайтын жоспар, стандарттар, қаражаттар және т. б. нормативтік құжаттар.
  

Тарихи автоматтандыру өндірісте басталды және содан соң офисқа таратады, басында тек ескішіл хатшылық жұмыс автоматтандыруын мақсат еткен. Офистік технологиялардың коммуникациялық автоматтандыру құралдарының даму өлшемі мамандар мен управленцтерді қызықтырды.

Офистің автоматтандыруы бар дәстүрлі жүйені ауыстыру үшін емес оны толықтыру үшін шақырылған. Бұл екі жүйе де бірге қолданыла басқару еңбегінің орынды автоматтандырумен қамтамасыздандырады.

Автоматтандырылған офис барлық деңгейдегі менеджерлерді тек қызметкерлердің фирмаішілік байланысымен қызықтырмайды, бірақ сонымен қатар оларға сыртқы қоршаған ортамен жаңа коммуникациялық құралдар ұсынады.

Кеңселік автоматтандырылған технологиялар басқарушылармен, мамандармен, хатшылармен және кеңселік қызмет ететіндермен қолданылады, олар әсіресе проблемалардың топталған шешімдері үшін тартымды. Олар хатшылардың еңбек өнімділік және кеңселік қызметкерлерді жоғарлатуға рұқсат етеді және олар жұмыстардың көлемін мүмкінінше көбейтуді ойластырады. Менеджерлердің қабылдаған шешімдерінің жақсаруы олардың нәтижесінде жетілген коммуникациясы фирманың экономикалық өсуін қамтамассыз етеді.

Мәліметтер қоры. Кез-келген технологияның міндетті компоненті мәліметтер қоры болып табылады.Автоматтандырылған кеңседе мәліметтер қорының фирма өндіріс жүйесінің мәліметтерін шоғырлайды, операциялық деңгейдегі мәліметтерді өңдеу технологиясындағыдай. Мәліметтер қорына ақпарат фирманың сыртқы ортасынан да түседі. Мамандар мәліметтер қорының ортасындағы негізгі технологиялық операцияларды толық қамти білулері керек.

Мысалы: Мәліметтер қорында күнделікті негізгі компьтерге фирманың сауда агенттері беретін сатылулар жайлы немесе апта сайын өткізілетін шикізаттардың жеткізілуі жайлы мәліметтер түседі.

Мәліметтер қорынан ақпарат мәтіндік процессор, кестелік процессор, электрондық почта, компьютелік конференция және т.б. компьютерлік қосымшаларға түседі.

Мәліметтер қорынан алынған ақпарат тираждау, сақтау немесе тапсыру үшін компьтерлік емес техникалық құрылғылар үшін қолданыла алады.

Текстік процессор. Бұл текстік құжаттарды өңдеуге және құруға арналған қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету түрі. Ол сөздер қосуға немесе алуға, сөйлемдердің,абзацтардың орнын ауыстыруға т.б. нәрселер үшін арналған. Құжат дайын болғанда,қызметші оны сыртқы жадыға көшіреді, содан кейін оны баспаға шығарып керегінше компьютерлік жүйе арқылы таратады. Осылайша, менеджер бұйрығында жазбаша коммуникацияның эффектілі түрі болады. Мәтіндік процессор көмегімен алынған хаттардың және баяндамалардың менеджерге үнемі фирма жағдайын бағалап отыруына көмектеседі.

Электрондық пошта. Электрондық пошта (Е- mail), компьютерлердің желілі қолдануында құрыла, пайдаланушыға өзінің серіктестеріне желі арқылы хабарды сақтауға, жіберуге, алуға мүмкіндік туғызады. Зерттеушілердің көбінің ойвнша, бұл шектеулік өте маңызды болып саналмайды, себебі, 100-ден 50-інде телефон арқылы қызмет бабымен сөйлесудің мақсаты тек қажетті ақпарат алу. Екі жақтық байланысты қамтамасыз ету үшін электрондық поштамен немесе басқа тәсілдерді қолданып ақпаратпен алмасу қажет.

Электрондық пошта қолданушыға бағдарламалық қамтамасыз етудің әртүрлі мүмкіншіліктерін бере алады. Жіберілген хат электрондық поштаны қолданатындардың барлығына қолайлы болуы үшін,оны комьютерлік жарнама тақтасына қою керек, таңдау бойынша хаттың меншікті корреспонденциныкі екенін көрсетуге болады. Сіз адрес иесімен оның алуы туралы хабарландыру жібере алаcыз.

Фирма өзіне электронды поштаны енгізуді шешкенде, онда екі мүмкіншілік болады: Біріншісі - өзінің техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етуін сатып алу және электрондық поштаның функциясын іске асыратын өзінің компьютерлік локальдық желісін құру.Екінші мүмкіншілік электрондық поштаны қолдануды сатып алумен байланысты,оқтын-оқтын енгізілетін төлеудің артынан мамандандырылған ұйымдардың пайдалануына байланысты беріледі.

Аудио пошта. Хабарды дауыс арқылы беретін пошта.Бұның хабарды пернетақтада термей дауыс арқылы беретіндегі болмаса, электронды поштаны елестетеді.Телефон арқылы сіз жіберілген хабарларды ала аласыз. Бұл жүйеде аудио сигналдарды цифрлық кодқа және керісінше ауыстыратын құрылғы бар. Аудио пошта желіде жүзеге асырылады.

Аудио хабарды жіберетін пощта топтастырылған мәселелерді шешу үшін қолданылады. Ол үшін хабарды жіберіп отырған адам берілген хабар арналған тұлғалардың тізімі қосымша көрсетілуі тиіс.

Аудио поштаның негізгі қасиеті электрондықпен салыстырғанда, оның қолданылуы кезінде пернетақта арқылы мәліметтерді енгізудің қажеті жоқ

Кестелік процессор. Автоматтандырылған кеңселік технологияның кез келген қызметкері мәтіндік процессор сияқты ақпаратты қорда жинайды. Кестелік процессордың қазіргі бағдарламалық функцияны мәліметтерге кестелік түрде көрсетілетін, көптеген операциялар орындалады. Бұл операцияларды жалпы қызметкері бойынша жинақтап, көптеген және технологиялық операцияның топтастырылуы мен қолданылуын көрсетуге болады:

• 
  пернетақтадан, сондай-ақ мәліметтер қорынан мәліметтерді енгізу;
  
• 
  мәліметтерді өңдеу;
  
• 
  ақпаратты басылым түрінде шығару, импортталған файл түрінде басқа жүйелерге, әсіресе мәліметтер қорына;
  
• 
  мәліметтерді көрсететін кестелік формалардың сапалы безендірілуі;
  
• 
  диаграмма түрінде және график түрінде мәліметтердің көпжоспарлы және сапалы безендірілуі;
  
• 
  инженерлік, қаржылық, статистикалық есептердің өткізілуі;
  
• 
  математикалық модельдеудің және басқа операциялардың өткізілуі.
  

Электрондық күнтізбені қолдану әсіресе жұмыс күндері алдын ала жазылған жоғары деңгейлі басқарманың менеджерлері үшін қолайлы.

Компьютерлік конференция белгілі мәселені шешетін топ мүшелері арасындағы ақпаратты алмастыру үшін компьютерлі желілерді қолданады. Бұл технологияға рұқсаты бар тұлғалар шектеулі.

Әдебиеттерде телеконференция терминін жиі кездестіруге болады. Телеконференцияның үш типі бар: аудио, видео, компьютерлік.

Видеомәтін. Ол мәтіндік және графиктік мәліметтерді монитор экранына, бейнеге шығаруына негізделген. Шешім қабылдайтын тұлға үшін, ақпаратты видеомәтін түрінде алу үшін үш мүмкіндік бар:

• 
  видеомәтіндік файлды өз компьютерінде құру;
  
• 
  кәсіпорын өндірген видеомәтінге рұқсат алатын маманданған кәсіпорынмен шартқа отыру. Бұндай сатуға арналған файлдар кәсіпорынның серверларында сақталуы мүмкін;
  
• 
  басқа кәсіпорынмен шартқа отыру олардың видеомәтіндік файлдарына рұқсат алу үшін.
  

Аудиоконференцияны қолдану шешім қабылдауды жеңілдетеді, ол арзан және қолайлы. Аудиоконференцияның ыңғайлылығы (эффективность) келесі шарттарды орындау кезінде орындалады:

• 
  аудиоконференцияны ұйымдастыратын жұмысшы алдын ала онда қатыса алатын тұлғалардың мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек;
  
• 
  конференцияға қатысушылардың саны көп болмау керек;
  
• 
  конференцияның бағдарламасы қатысушыларға алдын ала айтылуы керек;
  
• 
  сөйлеудің алдында әрбір қатысушы өзін таныстыруы керек;
  
• 
  конференцияның жазылуы және сақталуы ұйымдастырылып қоюы керек;
  
• 
  конференция жазуы баспаға шығарылып, қатысушыларға таратылуы керек.
  

Видеоконференцияның құру жөніндегі үш ең әйгілі кескіндері бар:

• 
  бір жақты видео және аудиобайланыс. Бұндағы видео мен аудио сигналдар тек бір ғана бағытта жүреді, мысалы жоба бастығынан орындаушыларға;
  
• 
  бір жақты видео және екі жақты аудиобайланыс. Екіжақты аудиобайланыс видеобейнені қабылдайтын конференция қатысушыларына аудиоақпаратпен ауысуға мүмкіндік береді;
  

• 
  -екі жақты видео және аудиобайланыс. Бұл көбінесе қымбат кескінде екі жақты видео және конференция қатысушыларының арасындағы аудиобайланыс қолданылады.
  

Факсимильді байланыс топ қатысушыларына құжаттардың жылдам және жеңіл жіберу шотының шешім қабылдауына өз үлесін қосады.

Шешім қабылдауды қолдау жүйесі және оларға тән ақпараттық технология негізінен 70-жылдардың аяғында, 80-жылдардың басында американдық ғалымдардың көмегімен шықты.

• 
  басқару обьектісі және есептеуіш буын рөліндегі шешім қабылдауды қолдау жүйесі;
  
• 
  компьютерден алынған есептеу нәтижелерін бағалайтын және мәліметтерді енгізетін басқару буыны сияқты адам.
  

Шешім қабылдауды қолдау ақпараттық технологисына қосымша мінездемелер беруге болады:

• 
  Дұрыс стуктураланбаған мәселелердің беімделуі;
  
• 
  Компьютердегі мәліметтерді математикалық модель мүмкіндігімен; және олардың негізіндегі мәселелерді шешу әдістерімен өңдеудің дәстүрлі әдіске ұқсастығы;
  
• 
  Мамандандырылмаған қолданушының компьютеріне бағыттама;
  
• 
  Техникалық және бағдарламалық қамтамасыз ету және тұтынушының талаптарының ерекшелікткріне бейімделу мүмкіндігін қамтамасыз ететін жоғарғы бейімділік.
  

Шешім қабылдауды қолдаудың жүйесінің структурасын және оның негізгі технологиялық операцияларын анықтайтын блоктарын құрайтын функциясын қарастырайық.

Шешім қабылдауды қолдау жүйесіне үш негізгі компонент кіреді: мәліметтер қорын басқаратын жүйеден,үлгі қорын басқаратын жүйеден және компьютермен тұтынушы арасындағы басқару интерфейс жүйесінен тұратын мәліметтер қоры,үлгі қоры, бағдарламалық қамтама.

Мәліметтер қоры.Ол шешім қабылдауды қолдаудың ақпараттық технологиясында маңызды рөл атқарады. Мәліметтер математикалық модель көмегімен есептеу үшін қолданушымен қолданылады.

1. 
   Мәліметтер бөлігі ақпараттық жүйенің операциялық деңгейінен түседі. Оларды әсерлі қолдану үшін бұл мәліметтер алдын-ала өңделуі керек. Ол үшін екі мүмкіндік бар:
   

• 
  Шешім қабылдауды қолдау құрамына кіретін фирма мәліметтерінің операцияларын өңдеу үшін басқару мәліметтер қоры жүйесін қолданамыз.
  
• 
  Арнайы мәліметтер қорын құрып,шешім өабылдауды қолдау сыртында өңдеу жасау.Бұл нұсқа коммерциялық операция шығаратын фирмалар үшін қолайлы.
  

2. 
   Шешім қабылдауды қолдау жүйесінің функционалдау үшін фирма операциясының мәліметтерінен басқа ішкі мәліметтер керек.
   
3. 
   Басқарудың жоғарғы деңгейінде шешім қабылдауды қолдау үшін ішкі қайнар көз мәліметтері маңызды рөл атқарады.
   
4. 
   Қазіргі кезде мәліметтер қорына тағы бір бұйрық, жазу, шарт, хаттарды қамтитын қайнар көзін қосуды қарастыруда.
   

Үлгінің көптеген типтері және оның классификациясының әдістері бар, мысалы, қолдану мақсатында, айнымалыларды бағалау әдісі және т.б.

Үлгілер қолдануына байланысты оптимизациялық, кейбір көрсекіштердің максимум немесе минимум нүктелерін табумен байланысты сипатталатын кейбір жүйенің тәртібін сипаттайтын және басқару мақсатында арналмаған болып бөлінеді.

Бағалау мақсатына қарай детерминациялық және стохастикалық болып бөлінеді.Детерминациялық мәліметтер шығысының нақты мағынасында айнымалыларды бір санмен бағалау үшін қолданылады. Стохастикалық айнымалыларды бірнеше параметрмен бағалайды.

Мүмкін қосымша үлгілерін бір жүйені қолдану үшінарналған-мамандандырылған, бірнеше жүйені қолдану үшін - универсалдық деп бөлуге болады.

Шешім қабылдауды қолдау жүйесіндегі үлгі қоры стратегиялық, тактикалық, перативтік, математикалық моделдерден тұрады.

Стратегиялық үлгі кәсіпорынның мақсатын құру үшін олардың жетістігіне керекті сыйымдылық ресурстарды, сонымен қатар бұл ресурстарды алу және қолдану саясатында басқарудың жоғарғы деңгейінде қолданылады.

Тактикалық модель бар ресурстың қолданылуын бақылау және тарату үшін орта деңгейлі басқарушымен қолданылады.

Оперативті үлгі көкжиекпен (горизонт) оперативті шешім қабылдау үшін басқарудың төменгі деігейі қолданылады.

Математикалық үлгі математикалық әдісті іске асыратын модульдер және процедуралар, үлгілік блоктардың сәйкестігінен атқарады.

Қолданушы тілі – бұл қолданушы пернетақта мүмкіндігі көмкгімен іске асыратын жүйе: Электрондық қарындаштар (экранда жазатын), джойстик, тышқан және т.б. қолданушы тілінің ең жай формасы ол - енгізетін және шығарылатын құжаттарды құру.

Хабар тілі – бұл қолданушы экран дисплейінде не көрінеді, сол (символ, график, түс) принтер арқылы алынған мәлімет, дыбыс арқылы шығатын мәліметтер және т.б.

Ұзақ уақыт хабар тілінің жалғыз іске асырылуы болған, ол - экран бетінде шығарылған немесе терілген хабар немесе есеп. Қазір мәліметтерді шығарудың жаңа мүмкіндігі қалыптасты - машиналық график.

Жасанды интелект негізінде қолданылған тексеру жүйесі, компьютерлік ақпараттық жүйелердің арасында алға басуда. Тексеру жүйесі менеджер мен мамандарға әр мәселе жайында тексерушілерден кеңес алуға мүмкіндік жасайды. Жасанды интелект деп компьютерлік жүйенің интеллектуалдылық қабілетін түсінуге болады. Әдетте бұл жердегі қабілет адамның ойлау қабілетімен байланысты. Жасанды интелект аймағындағы жұмыс тексеру жүйелерімен шектелмейді. Сонымен қатар әр түрлі жүйелерді, ойлау, есту, көру, оқу қабілеттері адамдардікіндей роботтарды шығарады. Арнайы есептерді шешу үшін арнаулы білім керек. Бірақ әр кәсіпорын өздеріне маман экспорт ұстауға немесе әр түрлі мәселелерді шешуге шақыртып отыруға жағдайлары келмейді. Сондықтан экспорт жүйенің басты мақсаты компьютерге енгізілген экспорта қалаған уақыттарында пайдалануда жасанды интеллектің негізгі бір бөлшегі бола тұрып экспорттық жүйе компьютерлік бағдарламаның экспорттық тәсілін бір білім аймағындағы эвристикалық тәртіп түріне көшіру. Эвристик дұрыс қорытынды болады деп сеніммен айта алмайды. Алайда олар өндірісті қолдануға жеткілікті мөлшерде дұрыс шешім көрсетеді. Осының бәрі экспорттық жүйе ретінде қолдануға болатынын көрсетеді.Экспорттық жүйедегі және шешім қабылдайтын сүйеніш жүйесінің ақпараттық технологиядағы ұқсастығы сол,олар шешім қабылдауда жоғары деңгейде болуын қамтамасыз етеді. Алайда бұлардың түрлі өзгешеліктері бар.

Экспорттық жүйеде қолданылатын ақпараттық технологияның негізгі бөлшектері: интерфейс қолданушының білім негізі, интерпретаор жүйе жасау модулі.

Эксперт жүйесінің технологиясы шығатын ақпараттың сапалы шешімін ғана емес, сонымен қатар, қажетті түсініктемелердің мүмкіншілігін қарастырады. Түсініктеме екіге бөлінеді:

1. 
   Сұраныс бойынша берілетін түсініктеме. Қолданушы кез-келген сәтте эксперттік жүйеден өз іс-әрекеттері жайында сұранысты талап етуі мүмкін.
   
2. 
   Шешілген мәселені алу жөніндегі түсінік. Шешімді алғаннан кейін қолданушы оның қайдан пайда болғаны жөнінде сұраныс тастауы мүмкін. Жүйе есеп шешіміне жеткенге дейінгі барлық қадамдарына саналы түрде есеп беруі тиіс .
   

Компьютерлі технологияны өңдеу сферасында ақпаратты жүйенің,ақпаратты технологияның сапасын бағалау қажеттілігі, бағдарламалық өнімдердің спецификасын жүргізу қажеттілігі туады.Бұл үшін өзіне ақпаратты ресурстар стандартын, программалық және ақпараттық құралдар стандартын, яғни ақпаратты технологияны қамтамасыз етудің стандарттау жүйесі өңделеді.

Ақпараттық технология программалық, технологиялық және ақпараттық қамтамасыз ету сапасының бірлігімен сипатталады.Бұлар ақпараттық жүйелер және технологиялардың қойған сапасының түрлері мен олардың стандарттарының сәйкестігін сипатталады.

Стандарт – органдармен нақтыланған, белгілі бір аймақтық жоғары ережеге жетуге қойылған мақсатты, кенсенсус негізінде өңделген нормативті құжат.Стандартты кез-келген қызметтерді және олардың нәтижелері үшін арналған жалпы және нақты пайдалануға қойылған жалпы және нақты пайдалануға қойылған жалпы принциптер, ережелері үшін арналған жалпы және нақты пайдалануға қойылған жалпы принциптер, ережелер, мінездемелер қарастырылады. Стандарт техникалық және практикалық тәжірибелердің жалпы нәтижелерінде негізделуі керек.Стандарттар халықаралық, аймақтық, ұлттық, фирмалық болуы мүмкін. Стандарттар өзгертулер салуы үшін кезекпен қайта қаралады, олардың талаптары ғылыми-техникалық алға басу деңгейіне сай болуы үшін. Стандарттар фирмалық және салалық бала алады.

Ақпараттық жүйелердің сапасының қамтамасыздануына олардың құралдарының қамтамасыз етуіне стандарттар өңделеді. Ақпараттық жүйелер және ақпараттық технологияның қамтамасыз ету құралдары –бұл ақпараттық жүйелер жобасында қолданылатын және олардың қанауын қамтамасыз ететін программалық, техникалық, лингвистикалық, құқықтық, ұйымдық.

Бұл облыстың субъектілері боп ақпараттық жүйелерді құрушылыр және технологияны жасаушылар олардың құралдарын қамтамасыз ететіндер (интегралдық - микросхемалардың, инженерлер- жобалаушылары, программистер, жабдықтаушылар және т.б) және ақпаратты қанаушылық ететіндер табылады. Бірінші субъектілер өңдеушілер деп аталса,екіншілері – тапсырыс берушілер.

Бұл облыста объектілер былай бөлінеді: ақпараттық жүйелер, технологиялар және оларды қамтамасыз ететін құралдар (программалық, техникалық, лингвистикалық, құқықтық, ұйымдық құралдар).

Келесі стандарттар түрін көрсетуге болады:

Стандарт негізі болатын – бұл өзінде нақты қызмет облысында жалпы басқаратын жайлар тұратын нормативті құжат.Оны әдістемелік стандарт деуге болады және оның негізінде басқа стандарттар өңделеді.

Терминологиялық стандарт өзінде қолданылатын мысалдардың және терминдердің анықтамаларын, талқыламаларын сақтайды.Байқаулар әдістеріне стандарт. Бұл өнімдерге талаптардан және өз тағайындауы бойынша оның сәйкестігін анықтайды.Сапа параметрлерінен және жеткізу ережелерінен және т.б. тұрады.

Қызмет көрсетуге және процеске стандарт. Оның объектісі боп процестер және қызмет көрсетулер табылады.

Сәйкестікке стандарт.Өнімнің бір бүтін сәйкестігін және оның әрбір бөліктерін қарастырады.

Ақпараттық технологияның тіршілік цикл мезгілі бұл осы технологияны іске асыратын программалық және техникалық қамтамасыз ету мезгілімен анықталады.Ақпараттық технологияның өңделуі мен сапасының қамтамасыз етуі интерфейс үшін стандарттар протоколдарды, аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз етуді қажет етеді. Ақпараттық технология үшін стандарттың өңделуінің бірі боп программалық қамтамасыз етудің фирманың әдістемелері және жобалау бойынша стандарттар, технологиялық процестердің ұйымдары боп табылады. Қазіргі уақытта көбінесе халықаралық деңгейдегі стандарттар мен әдістемелер өңделген. Бұл мәліметтерсіз программалық қамтамасыз ету стандарттары. Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің сапасының қамтамасыз етуі оның қойылған мақсатқа жетуі үшін және табысты жұмыс жасау үшін қажет. Ақпараттық жүйе тіршілік мезгілі және сапасы бағдарламалық қамтамасыз ету, аппараттық құралдар және ақпараттық ағымдар, қызмет етуші мамандықпен қызметшінің тіршілік мерзімімен анықталады. Ақпараттық жүйе сапасын қамтамасыз ету мақсатымен барлық тіршілік цикл кезеңдері үшін стандарттар қолданылады.

Бағдарламалық қамтамасыз ету тіршілік циклі айқын кезеңдермен қалыптасады:

Ақпараттық технологияға талаптардың анықтамасы және бағдарламалық қамтамасыз етуге немесе ақпараттық технологияның стратегиясы.

Ақпараттық технологияның талдауы және қолданбалы жүйеге талаптардың қалыптасуы.

Ақпараттық технологияны жобалау және спецификаларға талаптардың өзгертулері.

Ақпараттық технологияны орындау және қолданылатын бағдарламалық қосымшаларға, қосымшалардың тестілеуіне лайықты стандарттар.

Ақпараттық технологияны енгізу, жаңа қолданбалы жүйені құру, мақұлдау, қанауға дайындау. Ақпараттық технология жасырын жетіспеушіліктердің табылуы, тапсырыс беруші талаптарымен сәйкес интерфейс түзетулері.

Ақпараттық технологияны қанау, бағдарламалық қамтамасыз етуді сүйеу, жаңа функционалды кеңейтулерді жобалау.

Ақпараттық технологияны өңдеу өзіне келесі процестерді қосады:

Объектіні тексеру және ақпаратты технологияны құрудың қажеттілігін негіздеу.

Бар ақпаратты технологияны зерттеу.

Техникалық сәулет ақпараттық қамтамасыз ету мәні мүмкіншіліктерді анықтау.

Анықтама және ақпараттардың ағымдарын құру және олардың өңделуіне талаптар.

Пайдаланушы талаптарының құрылуы және осы талаптарға қанағаттанарлық ақпараттық технология концепциясының өңделуі.

Ақпараттық технологияны жобалау, құрылған технология бойынша және оның бөліктерінің алдын-ала жобалы шешімдерінің өңделуі.

Бағдарламалық қамтамасыз ету тіршілік циклін үлгілеу. Бағдарламалық қаматамасыз ету тіршілік циклінің мерзімінде қолданылатын процестері автоматтандырылған жүйенің тіршілік циклдарының процестерімен сәйкес болуы керек.

Жаңа ақпараттық және Телекоммуникациялық технологиялардың енгізілуі экономика, саясат, мемлекет, қоғам мен азаматтың белсенді әрі әсерлі дамуына бірегей мүмкіндіктер туғызды. Мұнымен қоса, бұл үрдістердің өңделуі кезінде жеке адамдардың, ұйымдар мен мемлекеттік органдардың міндеттемелерімен байланысты бірнеше заңбұзушылық пен қылмыстық істер кездеседі. Осыған орай заңнамада «Ақпараттық құқық» атты бөлімше құрылып, дамып келеді. Ақпараттық құқық актілеріндегі ақпараттық технологияларды құрушы мен пайдаланушы арақатынасы, субъектілердің құқықтары мен бостандықтары, ақпаратты сақтап, тарату сынды үдістер заңдар мен нормативтік құқықтық актілер көмегімен іске асырылады. Ақпараттық құқық бөлімшесінің бақылау объектілеріне ақпарат, программалық және компьютерлік құрал-жабдықтар мен мәліметтер қоры жатады.

Субъектілер арасында екі категорияны бөліп қарастыруға болады: жүйені эксплуатациялайтын өңдеушілер мен мамандар.

Ақпараттық құқықты бұзу компьютерлік қылмыспен және ақпараттық заңнама нормаларын бұзумен байланысты.

Ақпараттық технологияларды құру және пайдалану кезінде тңмендегілермен байланысты заңдық қатысулар пайда болады:

• 
  ақпараттық ресурстарды құру және тарату құқығымен;
  
• 
  ақпараттық өнімдерді пайдалану құқығымен;
  
• 
  жиналынған ақпараттарды іріктеудің әдістері мен тәсілдері және ақпаратты орналастыруға қатысты интеллектуалдық меншік құқығымен:
  
• 
  машиналық тасушыға заттық меншік құқығымен:
  
• 
  ақпараттық ресурстардың анықтығы, сапасы, толықтығы және ресурстардың маңыздылығы үшін субъект-тұтынушының жауапкершілігімен;
  
• 
  қауіп-қатердің барлық түрінен ресурстарды қорғау жауапкершілігімен.
  

Қауіпсіздікті әсерлі жүйесінің халықаралық стандарты ISO 17799 2000 жылы өңделді. Ол халықаралық стандарттау ұйымы (International Organization for Standartization , ISO) және халықаралық электротехникалық комиссия (International Electrotechnical Commission , IEC) арқасында құрылды. Бұл стандарт ресми құжат болып табылады. Құжат ақпараттық қауіпсіздік, басқарма элементтеріндегі техникалық , ұйыми-әкімшілік шаралар мен ақпараттың конфеденциалдығы, толықтығы, анықтылығы жөніндегі барлық сұрақтарға жауап береді.

Ақпараттық қауіпсіздік дегеніміз- ақпараттық сферадағы жеке тұлғаға, қоғам мен мемлекетке қатысты маңызды ақпараттың қорғалу жай-күйі. Ақпараттық сферада қауіптің 3 түрлі категориясын қарастыруға болады:

• 
  жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің бостандығына, ақпараттық құқығына төнетін қауіп;
  
• 
  сапасыз, жалған, дезинформациялардың әсер ету қаупі;
  
• 
  бөгде адамдардың ақпаратқа санкциаланбаған, құқықсыз әсер ету қаупі.
  

Ақпараттың, ақпараттық ресурстардың, ақпараттық жүйелер мен технологиялардың барлық түрлері дезинформация мен жалған информациялар әсерінен сақталуы керек.

Үшінші категориялы қауіп, әсіресе кіру мүмкіндігі шектеулі ақпараттарға қатысты. Ақпараттық сфераның барлық салаларында жеке тұлғаның құпиясы сақталатындай етіп қорғау құралдары іске асырылуы керек.

Ақпараттық жүйелерді қарақшылықтан қорғау.

Авторлық құқық шығармашылықпен айналысу үрдісінде туындайды.Бұл құқықты компьютерлік программаларды құрушы, мәліметтер қорын құрыстырушылар иеленеді. Ресми құжаттар,идеялар, әдістер, тәсілдер, концепциялар авторлық құқыққа жатпайды.

Авторлық құқық авторға өзінің шығармашылығына қатысты жеке мүліктік құқық береді. Ол жариялануға, өз шығармашылығының өнімін пайдалануға, өңдеу кезінде кез келген тәсілмен, кез келген формада қолдануға,таратуға, халық арасында көрсетуге, аударуға құқөық береді.

Интеллектуалды меншікке мүліктік құқық басқа адамдарға немесе ұйымдарға контракт арқылы беріле береді. Автордың беймүліктік құқығы мүліктік құқығына тәуелсіз. Бұл оның аты-жөніне деген құқығы, басқаларға қарағанда, ол басқа адамға сатылып, айырбасқа жатпайды.

Программист немесе құрастырушы-фирма өзінің өнімін пайдалануға әбден құқылы. Ақпараттық технологтялардың, жүйелердің немесе интегралды микросхема топологиясының иесі конрактқа сәйкес құқықты өзгеге беру және өз программасының лицензиялық версиясынан немесе ақпаратты өнімнен түскен пайданы пайдалануға құқылы. Алайда, кейінгі жылдарда бірнеше елдерде «компьютерлік пират» деген атау етек жзайып келеді.Бұл сөздің мағынасын қарастыратын болсақ, лицензиясыз программалық һнімді шығарып тарату дегенді білдіреді, бұл еңалдымен авторлық құқықты бұзушылық болып табылады.

Көбінесе төмендегідей құқық бұзушылықтар кездеседі:

• 
  программалық өнімдердің жалған даналарын шығарып, компакт-дискілерге жазу арқылы тарату, заңсыз даналарды қатқыл дискіге орналастырып, сол программалық жабдықтаумен компьютерлерді сату.
  
• 
  телекоммуникация құралдарымен қоса халықаралық арналар байланысын пайдаланып түрлі ақпараттар тарату.
  

9. 
   Компьютерлік пираттар программалық өнімнің авторына үлкен зиян келтіреді, сондай-ақ зияндары құқылы пайдаланушы фирмалардың программалық құралдарына да тиеді. Соның кесірінен авторлар жаңа программалық өнім шығару үшін спонсорлық көмектен қол үзеді, ал ол өз кезегінде компьютерлік технологиялардағы прогресті тежейді.
   

Авторлыққұқық бұзушылық азаматтық, әкімшілік және қылмыскерлік баптармен жауапұа тартылады.

Ақпараттық ағымдарды, қол жеткізу тұрғысынан қарастырғанда келесідей 2 топқа бөлуге болады:

• 
  ашық (ақпараттық ортада еркін таратылатын);
  
• 
  пайдалану мүмкіншілігі шектеулі ( құпиялылықты, конфеденциалдылықты сақтай отыру арқылы ғана таратылатын ақпараттар).
  

Қазақстан Республикасының конституциясы азаматтарға экологиялық, экономикалық, саси, ғылыми және т.с.с ақпарат көздерін пайдалану бостандығына кепілдік береді, бұл мүмкіндіктер заң жүзінде шектелмеген.

Көру мүмкіндігі шектеулілерге ноу-хау, азаматтар және кейбір сот қаулылары туралы құжаттандырылған ақпараттар, мемлекеттік, коммерциялық, қызметтік құпиялар және т.б ақпараттарға жатады және оларға Қазақстан Республикасының конституциясымен заңды түрде қол сұғуға шек қойылған.
Компьютерлік технологиялардағы вирустар мәселелері.

Компьютерлік вирус- арнайы жазылған шағын көлемді программа. Ол өздігінен басқа программалар соңына немесе алдына қосымша жазылады да, оларды «бүлдіруге» кіріседі, сондай-ақ компьютерде т.б келеңсіз әрекеттерді істеуі мүмкін. Ішінен осындай вирус табылған программа «ауру жұққан» немесе «бүлінген» деп аталады. Мұндай программаны іске қосқанда алдымен вирус жұмысқа кірісіп, оның негізгі функциясы орындалмайды немесеқате орындалады. Вирус іске қосылған программаларға да кері әсер етіп, оларға да «жұғады» және басқа да зиянды іс-әрекеттер жасай бастайды (мысалы, файлдарды немесе дискідегі файлдардың орналасу кестесін бүлдіреді, жедел жадыдағы бос орынды жайлап алады және т.б.)

Өзінің жабысқанын жасыру үшін вирустың басқа программаларды бүлдіру және оларға зиян әрекеттері көбінесе сырт көзге біліне бермейді. Вирус өзіне қажетті бүлдіру әрекеттерін орындаған соң, жұмысты басқаруды негізгі программаға береді, ал ол программа алғашында әдеттегідей жұмыс істей береді. Сөйтіп ол программа бұрынғы қалпында жұмысын жалғастырып, сырт көзге «вирус жұққандығы» бастапқыда байқалмай қалады.

Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадында DOS –ты қайта жүктегенше тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің эиянды әсерін тигізіп отырады.

Компьютерде «вирус жұққан» программалар саны кһбеймей тұрғанда, онда вирустың бар екені сырт көзге ешбір байқалмайды. Бірақ біраз уақыт өткен соң, компьютерде әдеттегіден тыс, келеңсіз құбылыстар басталғаны білінеді, оларо, мысалы, мынадай іс-әрекеттер істеуі мүмкін:

• 
  кейбір программалар жұмыс істемей қалады немесе дұрыс жұмыс істемейді;
  
• 
  экранға әдеттегіден тыс бөтен мәліметтер, символдар т.б. шығады;
  
• 
  компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы баяулайды;
  
• 
  көптеген файлдардың бүлінгені байқалады және т.с.с.
  

Қазіргі кезде вирустар негізгі 2 топқа бөлінеді:

• 
  резиденттік ( компьютер жадында тұрақты сақталатын)
  
• 
  резиденттік емес.
  

Резиденттік емес вирус жедел жадқа тұрақты күйде жазылмайды, бірақ вирустың әсері тиген программа іске қосылғанда ол екпіндене түседі де, өзі жұмыс істеп тұрған каталогтардан өзі ішіне байқаусыз еніп кететін файл іздейді.

Вирустардан сақтану үшін мынадай шаралар қолдануға болады:

• 
  информацияны қорғаудың жалпы шаралары – дискіні физикалық зақымданудан сақтау, дұрыс жұмыс істемейтін программаларды қолданбауға және жұмыс істеп отырған адам қателіктер жібермеуге тырысуы;
  
• 
  профилактикалық шараларды пайдалану, яғни, вирусты жұқтыру мүмкіндігін азайту тәсілдерін қарастыру;
  
• 
  вирустан сақтайтын арнайы программаларды пайдалану.
  

Вирустардың әсерін жоятын антивирустық программаларды үш негізгі топқа бөлуге болады:

• 
  файл мәліметтерінің бақылауға арналған олардың қосындыларын есте сақтауға нагізделген программалар;
  
• 
  программаға немесе операциялық жүйеге вирус жұққан сәтте оларды анықтайтын резиденттік программалар.
  
• 
  вирус жұқтырылғаннан кейін олардың бар екенін анықтайтын программалар.
  

Компьютердегі программалар жұмысына әсер етпей, оларды вирус жұққан сияқты модификациялайды да, вирус әсерінен сақтайды, бірақ бүл программаларды пайдалану онша тиімді емес.